Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası

44. Azərbaycanın düzənlik ərazilərində yeraltı suların səthə yaxın yerləşməsi nəticələnir:
A) Səhra və yarımsəhra landşaftı formalaşır.
B) Qrunt sularının səviyyəsi düşür.
C) Meşə landşaftı məhv olur.
D) İntrazonal landşaft yaranır.
E) Mümkün buxarlanmanın qiyməti çoxalır.

Azərbaycanın Fiziki Coğrafiyası Sual və Cavabı

.Azərbaycan:
-Ən hündür nöqtəsi: Bazardüzü
-Ən alçaq nöqtəsi: Xəzərdənizi
-Şimal nöqtəsi:Quton dağ
-Cənub nöqtəsi:Astara çayı
-Qərb nöqtəsi:Çandar göl ( Sədərək)
-Şərq nöqtəsi:Neft daşları ( Şah dili)

74.Azərbaycanın Quru Sərhədləri:
-Ermənistan. Ən uzun sərhəddimiz Ermənistanladır. Qərb istiqamətində
-İran cənub istiqamətində
-Gürcüstan şimal qərb istiqamətində
-Rusiya şimal istiqamətində
-Türkiyə-cənub qərb istiqamətində

75. Azərbaycanın Dəniz sərhədləri:
1.Rusiya
2. İran
3. Qazaxıstan
4. Türkmənistan

76. Azərbaycanın Ən iri strukturları:
– Böyük Qafqaz dağları, Kiçik Qafqaz dağları ,Talış dağları və Kür-Araz ovalığı.

77.Böyük Qafqaz dağları:
-bir neçə silsilədən ibarətdir. Bunlardan ən hündürü Baş Qafqaz sıra dağları və yaxud Baş suayrıcı adlanır. Bu silsilədə Bazardüzü, Bazaryurd, Tufan, Qutondağ kimi hündür zirvələr var.
-Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında Qusar maili düzənliyi, Samur Dəvəçi ovalığı və Şollar düzü yerləşir.

78.Kiçik Qafqazın ən hündür zirvəsi :
-Əlyəz zirvəsidir.

79.Azərbaycanda Kiçik Qafqazın ən hündür zirvəsi:
-Murovdağm Gamışdağ zirvəsidir.

80.Kiçik Qafqaz dağlarıda bir neçə silsilədən ibarətdir:
-Murğuz, Şahdağ, Murovdağ, Zəngəzur Dərəlyəz. Kiçik Qafqazda Qarabağ vulkanik yaylası yerləşir. Naxçıvanda Orta Araz çökəkliyində Arazboyu düzənlik yerləşir.

81.Respublikamızın cənubunda :
-Talış dağları yerləşir. Talış dağları 3 silsilədən ibarətdir: Burovar, Peştəsər və Talış silsiləsi.

82. Talış dağları :
-Talış dağları ilə Xəzər dənizi arasında Lənkəran ovalığı yerləşir. Kür çayı ilə Araz çayı arasında Mil düzü yerləşir. Kürün sağ sahilində Muğan düzü yerləşir. Muğan düzündən Xəzərə tərəf qalan düzənlik Salyan düzü adlanır. Kürün sol sahilində Şirvan düzü və Küdrü-Şirvan düzü yerləşir.

TEKTONİK ZONALAR

83.Azərbaycan 5 tektonik zonaya ayırlır:
1. Böyük Qafqaz tektonik qalxması zonası. Bura Qobustan və Abşeron daxildir
2. Kiçik Qafqaz tektonik qalxması. Talış dağları bura daxildir.
3. Kür tektonik çökmə zonası. Bu zonaya Acınohur-Ceyrançöl və Kür-Araz ovalıqları daxildir.
4. Ön Qafqaz tektonik çökmə zonası. Qusar maili düzənliyi, Şollar düzü və Samur Dəvəçi ovalığı bu zonaya daxildir.
5. Araz tektonik çökmə zonası. Arazboyu düzənliyin bir hissəsi bura daxildir.Respublikamızın: dağlıq ərazilərində denudasiya prosesi gedir. Kür-Araz ovalığında və digər düzənliklərdə akkumlasiya prosesi gedir.
Qobustan və Abşeronda külək erroziyası daha güclüdür.
Sürüşmə prosesi dağlıq ərazilərdə baş verir.

GEOLOJİ QURLUŞU

84.Respublikamızda ən qədim süxurlar:
-Naxçıvanda Dərəlyəz silisəsində və Sədərək qalxmasındadır.

85.Azərbaycanda sahə etibarı ilə ən çox yayılan çöküntülər:
-Kaynozoy çöküntüləridir.

86.Azərbaycan Palçıq vulkanlarının çoxluğuna və böyüklüyünə görə:
-dünyada birinicidir. Palçıq vulkanları daha çox Abşeron və Qobustandadır.

FAYDALI QAZINTILARI

87.Neft-qaz ehtiyatları:
– Abşeron yarmadası ( Xəzərin şelf zonası, Bakı və Abşeron arxipelaqı adalarında), Mərkəzi Aran, Siyəzən, Ceyrançöl, Gəncə (Naftalan )

88.Neft yataqları:
-Azəri, Çıraq, Günəşli, Şalıdəniz, Qaradağ

89.Qaz yataqtarı:
– Şahdağ, Qaradağ, Mişovdağ, Gürgan, Zirə

90.Yanar şist ehtiyatları:
– İsmayıllı və Qobustan

91.Mis yataqları:
-Gədəbəy, Kəlbəcər, Naxçıvan

92.Polimetal yataqları:
-Naxçıvanda Gümüşlü, Ağdərədə Mehmana, Balakəndə Filizçay

93.Molibden yatağı:
-Ordubadda Paraqaçay

94.Qızıl yataqları:
– Kəlbəcər və Zəngilan

95.Civə yataqları:
-Kəlbəcər ( Şorbulaq və Ağyataq ) və Naxçıvan

96. Əhəngdaşı (kubik):
-Qobustan, Abşeron, Qazax, Tovuz, Ağdam

97.Travertin ehtiyatları:
Naxçıvan (Şahtaxtı) və Kəlbəcər

98.Mərmər:
-Daşkəsən və Naxçıvan

99.Mineral bulaqlar:
– Naxçıvan (Sirab, Badamlı ,Vayxur), Kəlbəcər (İstisu),
Dəvəçi (Qalaaltı), Şuşa (Turşsu, Şırlan), Qax (İlisu), Abşeron (Şıx, Suraxanı). Quba (Xaltan Xaşı, Cimi)

100.Daşkəsən:
-dəmir filiz ehtiyatı var.
-Daşkəsən “Azərbaycan Uralı” adlandırılır.Zəylik alunit ehtiyatına görə dünyada ikincidir.

İQLİM VƏ İQLİM TİPLƏRİ

101.Azərbaycanın iqlimi :
-Böyük Qafqaz dağları şimaldan gələn soyuq küləklərin, Kiçik Qafqaz dağları isə cənubdan gələn isti və quru küləklərin qarşısını alır. Xəzər iqlimi mülayimləşdirir.

102. Ən çox günəşli saatlar:
-Arazboyu düzənlikdədir.

103.Ən az günəşli saatlar:
-Lənkəran ovalığı və Şollar düzündədir.

104.Azərbaycanda mütləq maksimum temperatur:
-Culfada müşahidə olunub (+44).

105.Mütləq minimum temperatur :
-Böyük Qafqazın yüksək dağlığında olur (-42 -45)

106.Azərbaycan hansı iqlim qurşağında yerləşir?
– subtropik və mülayim

107.Respublikada:
-4 iqlim rayonu 9 iqlim tipi var.

108. İqlim rayonları bunlardır:
1.Yarımsəhra və quru çöl iqlimi
2.Mülayim isti iqlim
3.Soyuq iqliın
4.Dağ tundra iqlimi.
Soyuq iqlim Lənkəran və Aran vilayətində formalaşmır.

HAVA KÜTLƏLƏRİ VƏ YAĞINTILAR

109.Azərbayacana aşağıdakı hava kütlələri daxil olur:
1.Kontinental hava kütlələri. Bu zaman temperatur aşağı düşür.
2.Mülayim. Tempratur aşağı düşür.
3.Tropik.İ1 boyu cənubdan daxil olur. Hava isinir.
Xəzri küləkləri qışda əsdikdə havanın tempraturu aşağı düşür. Yayda əsdikdə isə havanı sərinləşdirir.
Gilavar küləkləri havanı isidir.

110.Ən az yağıntı :
-Abşeron yarmadasının cənubuna düşür.

111. Ən çox orta illik yağıntı :
-Talış dağlarının ətəklərinə düşür.

112.Ən çox yağıntı :
– Astaranın Gəgiran kəndinə düşür.
113.Abşeron, Kür-Araz ovalığı, Qobustan, Acınohur-Ceyrançöl, Arazboyu düzənlik, Samur-Dəvəçi ovalığına:
– yağıntı az düşür.

ÇAYLAR

114.Çayların hamısı:
-Xəzər hövzəsinə aiddir.

115.Azərbaycanın ən hündür şəlaləsi:
-Mucux şəlaləsidir (Oğuz rayonunda yerləşir).

116.Çaylar coğrafi yerləşməsinə görə 4 qrupa bölünür:
1.Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının çayları: Samur, Qusarçay, Qudyalçay, Qaraçay, Vəlvələçay. Bu çaylar Xəzərə tökülür.
2.Abşeron-Qobustan çayları: Pirsaat, Ceyrankeçməz, Sumqayıtçay:
3.TaIış çayları: Bolqarçay, Viləşçay, Lənkərançay, Astaraçay.
4.Kürhövzəsinin çayları:
1.Naxçıvan çayları: Naxçıvançay, Ordubadçay, Gilançay, Əlincəçay. Araza tökülürlər.
2.Kiçik Qafqaz çayları: Ağstafaçay, Tovuzçay, Əsrikçay, Zəyəmçay Şəmkirçay, Gəncəçay, Kürəkçay, Tərtər, Xaçıncaçay. Bu çaylar Kürün sağ qollarıdır.
3.Şirvan çayları: Əlicançay, Türyançay, Göyçay, Girdimançay, Ağsuçay. Bu çaylar Kürün sol qollarıdır.
4.Kiçik Qafqaz çayları: Həkəri, Oxçuçay, Quruçay. Bu çaylar Araza axır
5. Böyük Qafqazın cənub yamacı çayları: Mazımçay, Balakənçay, Talaçay, Katexçay, Şinçay. Bu çaylar Kürün sol qollarıdır.

117.Kür çayı:
-Azərbaycanın ən uzun çayıdır ( 1515 km). Türkiyədən başlayır Gürcüstan keçərək Xəzərə tökülür. Respublikamızda gəmiçilik üçün yararlı yeganə çaydır. Kür çayı üzərində Mingəçevir, Varvara, Şəmkir, Yenikənd su anbarları tikilib

118.Kənardan mənbəyini götürən çaylar(tranzit):
-Kür, Araz, Samur, Qanıx Qabırrı ,Tovuzçay, Oxçuçay

119.Rejimi tənzimlənən çaylar:
-Kür, Araz, Tərtər, Ağstafa, Tovuzçay Sərhəd çayları: Samur, Araz, Qanıx, Qabırrı, Bolqarçay, Astaraçay Samur çayı birbaşa Xəzərə tökülür.

120.Respublikamızda ən iri göl:
Sarısu

121. Ən dərin göl:
-Göy göldür

122.Su anbarları:
-Ən böyüyü Mingəçevir su anbarıdır. Sahəsinə görə ikinci yeri Araz su qovşağı tutur. Araz üzərində Bəhramtəpə və Mil-Muğan su anbarları var. Kürün üzərində Şəmkir, Varvara, Yenikənd su anbarları var. Tərtərçay üzərində Sərsəng su anbarı var. Abşeron ərazisində Ceyranbatan su anbarı var.

123.Xəzər Dənizi:
Ən dərin yeri Lənkəran çökəkliyidir.
Limanları: Bakı, Həştərxan, Türkmənbaşı, Mahaçqala
Adaları:Bakı və Abşeron arxipelaqları,Çeçen, Tulen Yarımadalar: Abşeron, Buzaci, Manqustau, Türkmənbaşı Körfəzlər: Böyük və Kiçik Qızılağac, Bayıl buxtası, Türkmən Xəzərə tökülən çaylar: Volqa, Ural, Emba, Samur, Kür, Qızılüzən.
Xəzər dənizinə tökülən suyun 82%-i Volqa çayının payına düşür Xəzərin şimal hissəsi qışda donur.

124.Xəzərin 3 böyük problemi var:
-Səviyyə problemi
-Ekoloji problemi
-Bioloji problem

TORPAQ, BİTKİ VƏ MEŞƏ ÖRTÜYÜ

125.Harada sarı torpaqlar yayılıb?
– Lənkəranda. Bu torpaqlarda çay, limon, feyxoa, yəni sitrus meyvələri və tərəvəz bitkiləri becərilir.

126. Dağ qara torpaqları:
– Böyük Qafqazda (Şamaxı və İsmayıllı) yayılıb.

127.Düzənlik ərazilərin torpaqları:
– boz, boz-qonur, boz-çəmən və şoran torpaqlarıdır.

128.Şoran torpaqlar:
-Kür-Araz ovalığında daha geniş yayılıb.

129.Suvarma tətbiq edilən torpaqlar:
– boz, boz-çəmən. Suvarma tətbiq edilməyən torpaqlara dəmyə deyilir.

130.Endemik bitkilər xasdır:
-Naxçıvan və Talış dağları
131.Respublikamızın 11% ərazisini:
-meşə tutur.

132. Meşələrimiz əsasən 3 ağac növündən təşkil olunub:
1.Fıstıq
2.Palıd
3.Vələs

133.Kür çayı boyunca:
– tuqay meşələri çoxdur.

134.Azərbaycanda səhra:
-yoxdur

135.Ən çox çirklənmiş ərazilər:
-Abşeron yarmadası (neft), Daşkəsən(dağ mədən kombinant tullantıları)

136.Qoruqlar:
Qızılağac: heyvalar
Şirvan: ceyran
Qarayazı: tuqay meşəsi
Pirqulu: dağ meşə
Altıağac: dağ meşə
Qobustan: tarixi abidələr
Bəsitçay: şərq çinarı
Hirkan: relikt və endemiki bitkilər

FİZİKİ COĞRAFİ RAYONLAŞDIRMA

137.Azərbaycanda 5 fiziki-coğrafi vilayət var:
-Böyük Qafqaz
-Kiçik Qafqaz
-Kür-dağarası çökəkliyi
-Orta Araz
-Lənkəran

138.Böyük Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti:
-Samur-Dəvəçi fiziki-coğrafi rayonu
-Qonaqkənd fıziki-coğrafı rayonu
-Zaqatala-Lahıc fiziki-coğrafı rayonu
-Şamaxı (Dağlıq Şirvan) fiziki-coğrafi rayonu
-Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi rayonu.

139.Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti:
-Gəncə fiziki-coğrafi rayonu
-Qarabağ dağları fiziki-coğrafi rayonu
-Qarabağ vulkanik yaylası fıziki coğrafi rayonu
-Həkəri fıziki coğrafi rayonu

140.Orta Araz (Naxçıvan) fiziki-coğrafi vilayəti:
-Şərur-Ordubad fiziki-coğrafi rayonu
-Günnüt -Qapıcıq fiziki-coğrafi rayonu (Naxçıvan)

141.Lənkəran fıziki-coğrafi fiziki-coğrafi vilayəti:
-Lənkəran fiziki-coğrafi rayonu
-Talış dağları rayonu

142.Kür dağarası çökəkliyi fiziki-coğrafi vilayəti:
-Acınohur-Ceyrançöl fiziki-coğrafi rayonu
-Qanıx-Əyriçay
-Qazax-Qarabağ
-Küdril-şirvan
-Arazboyu
-Kür-Araz

AZƏRBAYCANIN İQTİSADİ COĞRAFİYASl AZƏRBAYCANIN ƏHALİSİ

143.Azərbaycan əhalisi:
-artımının ikinci tipinə aid edilir. SSRİ dağıldıqdan sonra Azərbaycanda miqrasiya prosesi güclənmişdir. Əhalinin öz daimi yerindən başqa yerə köçməsi miqrasiya adlanır. Əhalinin öz ölkəsindən başqa ölkəyə getməsinə emiqrasiya adlanır. Ölkədən rus, erməni, yəhudi, ukraynalı və digərləri qismən getmişlər. Ermənistandan, Rusiyadan, Qazaxıstandan və digər Orta Asiya ölkələrindən xeyli miqdarda azərbaycanlı, ləzgi, məshəti türkləri gəlmişdir. Erməni təcavüzü nəticəsində Qarabağdan gələnlər əsasən Aran və Abşeronda məskunlaşmışlar. Ölkə əhalisinin 51%-ni qadınlar təşkil edir.
Azərbaycan çox millətli ölkədir. Əhalinin 90%-ni azərbaycanlılar təşkil edir. Ölkədə ruslar, ukraynalılar, ermənilər, kürdlər, ləzgilər, tatlar, talışlar, avarlar yəhudilər, məshəti türkləri yaşayırlar. Udinlər Qəbələ rayonunun Nic kəndində yaşayırlar. Əhalinin ən sıx olduğu ərazi Abşeron yarmadasıdır.

144.Əhalinin ən az sıxlığa malik əraziləri:
-Acınohur- Ceyrançöl.
Şəhər əhalisinin payının artmasına və onun genişlənməsinə urbanizasiya deyilir.

145.Azərbaycanda neçə şəhər var?
-69.Onlardan 14-ü respublika tabeliyindədir: Bakı, Gəncə, Sumqayıt, Mingəçevir, Şirvan (Əlibayramlı), Lənkəran, Şəki, Yevlax, Naftalan, Xankəndi, Şuşa, Naxçıvan, Culfa, Ordubad.

XALQ İSTEHLAKI MALLARI

146.YUN MÜƏSSİSƏLƏRİ:
-Bakı, Gəncə, Yevlax. Yevlaxdakı yunun ilkin emalı fabriki Zaqafqaziyada ən böyüyüdür.

147.XALÇAÇILIQ:
-Gəncə qismən Bakı

148.İPƏKÇİLİK:
-Şəki, Xankəndi, Ordubad

149.REKREASİYA (turizm) ehtiyatları:
Xəzər dənizinin sahilləri (Nabran- Yalama, Zarat-Giləzi, Şimal Abşeron), Şəki-Zaqatala, Gəncə-Qazax (Göygöl).

AQRAR-SƏNAYE KOMPLEKSİ

150.Kənd təsərrüfatı bütün dünyada aşağıdakı 2 yolla inkişaf edir:
1.EKSTENSİV yol: bu zaman kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı, əkin sahələrini genişləndirməklə və mal-qaranın sayı çoxaldılmaqla artırılır. Bu yol İOÖ-lər üçün səciyyəvidir.
2. İNTENSİV yol:bu zaman kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı əkin sahələri genişləndirmədən, mal-qaranın sayı artırılmadan, yeni daha məhsuldar toxum növlərinin, texnikanın, texnologiyanın, mineral gübrələrinin daha məhsuldar mal-qara növlərinin tətbiqi və yetişdirilməsi hesabına hər bir əkin sahəsinin və qaramalın məhsuldarlığının yüksəldilməsi yolu ilə çoxaldılmasıdır. Bu yol İEÖ- lər üçün səciyyəvidir.

ƏKİNÇİLİK

151.TAXILÇILIQ:
– Şəki, İsmayıllı, Şamaxı ,Ağcabədi, Cəlilabad, Sabirabad

152.ÇƏLTİKÇİLİK:
-LənkəranAstara

153.PAMBIQLIQ:
– Neftçala, Salyan, Biləsuvar, Sabirabad, Saatlı,İmişli, Beyləqan,Ağdam, Bərdə, Tərtər, Goranboy, Kürdəmir, Ucar, Göyçay, Ağsu

154.TÜTÜNÇÜLÜK:
-Şəki,Zaqatala,Naxçıvan

155.ÇAYÇILIQ:
– Lənkəran,Astara

156.TƏRƏVƏZÇİLİK:
-Tərəvəz istehsalına görə birinci yeri Lənkəran Astara (faraş tərəvəzçiliyi), ikinci yeri isə Quba-Xaçmaz (gecyetişən tərəvəz) tutur

157.BOSTAN BİTKİLƏRİ:
-Sabirabad, Saatlı, Zərdab, İmişli, Kürdəmir və Abşeronda (Zirə, Türkan)

158.KARTOFÇULUQ:
-Tovuz, Gədəbəy, Şəmkir, Göygöl, Qusar

159.ÜZÜMÇÜLÜK:
-Abşeron, Tovuz ,Şəmkir, Qazax, Ağstafa, Ağdam, Füzuli, Cəlilabad, Şamaxı, Naxçıvan

160.MEYVƏÇİLİK:
-Quba Xaçmaz tumlu meyvələr, Şəki Zaqatala qərzəkli və ya qoz ləpəli, Kür-Araz-quru subtropik meyvələr, Lənkəran Astara sitrus meyvələr, Abşeron cənub meyvəçiliyi meyvələr, Naxçıvanda-çəyirdəkli meyvələr yetişdirilir

161.HEYVANDARLIQ:
-Yay otlaqları kimi dağlığın çəmənlikləri, qış otlaqları kimi Kür-Araz, Samur Dəvəçi ovalıqlarının, Acınohur-Ceyrançölün, Qobustanın, Şərur,Ordubad düzənliyinin otlaqlarından istifadə olunur.

162.BARAMAÇILIQ:
Barama istehsalına görə 1-ci yeri Aran, 2-ci yeri Şəki-Zaqatala tutur.

163.BALIQÇILIQ:
-Bu sənaye sahəsi Xəzər dənizinin və Kür çayının balıq ehtiyatlarına əsaslanır. Ən böyük balıq kombinatı Neftçala rayonundakı Bankə qəsəbəsindədir.

NƏQLİYYAT VƏ İQTİSADİ ƏLAQƏLƏR

164.DƏMİRYOLU:
-Bakı-Rostov Bakı-Tbilisi-Batumi (xarici)

165.SU NƏQLİYYATI:
-Ən ucuz nəqliyyat növüdür. Bakı Türkmənbaşı, Aktau və Bektaş arasında dəmiryolu gəmi bərələri işləyir. Kür çayı mənsəbindən Yevlaxa qədər gəmiçilik üçün yararlıdır.

166.AEROPORTLAR:
-Bakı, Gəncə, Naxçıvan, Qəbələ, Lənkəran, Zaqatala.

167.BORU KƏMƏR:
-Abşeron, Quba-Xaçmaz, Aran, Gəncə-Qazax iqtisadi coğrafi rayonları

168.NƏQLİYYAT QOVŞAQLARI :
-Müxtəlif nəqliyyat yollarının kəsişdiyi yerə deyilir. Bakı, Yevlax, Gəncə, Şirvan ən böyük nəqliyyat qovşaqlarıdır.

169.İpək yolu:
-Azərbaycandan keçir.

170.Ölkəmizin əsas ticarət tərəfdaşları:
– Türkiyə, Rusiya, Qazaxıstan, Ukrayna, Gürcüstan, İran, ABŞ, Böyük Britaniya, BƏƏ.

172.Azərbaycan bu məhsulları ixrac edir:
-neft və neft məhsulları, pambıq lifi, əlvan metallar, kimya sənayesi məhsulları, xalça, meyvə-tərəvəz, spirtli içkilər, tütün məmulatları, balıq.

173.Əsas idxal məhsulları:
– maşın və avadanlıqlar, meşə materialları, taxıl, elektronika sənaye məhsulları, un, buğda, sitrus bitkiləri, paltar.

İQTİSADİ COĞRAFİ RAYONLAŞDIRMA

174.Azərbaycanda :
-5 coğrafi rayon onların tərkibində isə 10 iqtisadi coğrafi rayon ayrılır:

175.I.Böyük Qafqaz coğrafi rayonu.
Onun daxilinə aşağıdakı iqtisadi coğrafi rayonlar ayrılır:
-1.ABŞERON İQTİSADİ COĞRAFİ RAYONU.
Tərkibi: Respublika tabeli Bakı və Sumqayıt şəhərləri, Abşeron və Xızı inzibati rayonları. Əhalinin sıxlığına görə 1-cidir. Əsas ixtisaslaşma sahəsi neft və təbii qaz hasilatı, neft-kimya, üzvi və sintez kimyası. Cənub meyvələri, üzüm və zeytun yetişdirilir. Qobustan və Altıağac qoruğu var. Abşeronda rekreasiya ehtiyatları var. Xarici ölkələrlə quru sərhədi yoxdur. Urbanizasiya səviyyəsinə, milli tərkibinin müxtəlifliyinə, işçi qüvvəsinin sayına görə iqtisadi coğrafi rayonlar arasında birinci yeri tutur. Xəzər dənizinə çıxışı var. Aeroport (Bakı) fəaliyyət göstərir. Ekoliji cəhətdən ən gərgin regionu sayılır
2.QUBA-XAÇMAZ iqtisadi coğrafi rayonu.
Tərkibi: Quba, Xaçmaz, Qusar, Şabran (Dəvəçi), Siyəzən inzibati rayonları. Respublika tabeli şəhər yoxdur. Meyvəçilik (tumlu) üzrə Respublikada birinci yeri tutur. Tərəvəzçilikdə isə (gec yetişən) ikinci yeri tutur. Siyəzəndə neft çıxarılır. Bakı-Novorosiysk neft kəməri buradan keçir. Xaltan, Xaşı, Qalaaltı kimi mineral bulaqlar var. Xəzər dənizinə çıxışı var. Xarici ölkə (Rusiya) İIə həmsərhəddi var. Aeroport yoxdur. Xaçmazda sərhəd keçid məntəqəsi var. Əhalinin milli tərkibi müxtəlifdir. Azərbaycanlarla yanaşı ləzgi, yəhudi, rus, tatlar da yaşayırlar. Azərbaycanın ən böyük rayonu olan Quba rayonu burada yerləşir
3.DAĞLIQ ŞİRVAN iqtisadi coğrafi rayonu.
Tərkibi: Şamaxı, İsmayıllı, Qobustan, Ağsu inzibati rayonları. Tərkibində Respublika tabeli şəhər yoxdur. Seysmik cəhətdən ən fəal zonadır. Heyvandarlıq, taxılçılıq, Üzümçülük üzrə ixtisaslaşıb. Şərabçılıq yaxşı inkişaf edib. İsmayıllı və Pirqulu qoruqları var. Xəzər dənizinə çıxışı yoxdur. Xarici ölkələrlə həmsərhəd deyil. Nəqliyyat qovşağı və aeroport yoxdur. Bakı-Qazax avtomobil yolu rayon iqtisadiyyatında böyük rol oynayır. Ən iri şəhəri Şamaxıdır. Lahıc qəsəbəsi memarlıq xüsusiyyətləri ilə seçilir və muzey qoruq elan edilmişdir.
4.ŞƏKİ-ZAQATALA iqtisadi coğrafi rayonu.
Tərkibi: Balakən, Zaqatala, Qax, Oğuz, Qəbələ və respublika tabeli Şəki şəhəri. Ən çox ərazisi meşələrlə örtülən iqtisadi rayondur. Tütünçülük üzrə 1- ci, meyvəçilik (qoz ləpəli və ya qərzəkli) və baramaçılıq Üzrə 2-ci yeri tutur. Şəkidə çəltikçilik var. Şəki Azərbaycanın ən böyük ipəkçilk sənaye mərkəzidir. Zaqatalada fındıqtəmizləmə zavodu var. Qəbələdə (Nic) və Oğuzda udinlər yaşayır. Xəzər dənizinə çıxışı yoxdur. Xarici ölkələrlə (Rusiya və Gürcüstan) həmsərhəddir. Balakəndə keçid məntəqəsi var. 2 aeroportu ( Zaqatala və Qəbələ) var. Əhalinin milli tərkibi müxtəlifdir. Azərbaycanlılarla yanaşı avar,ləzgi, gürcü, saxur və s. xalqların nümayəndələri də yaşayır. Yevlax-Balakən dəmir və avtomobil yolları həm rayondaxili, həm də xarici iqtisadi əlaqələrdə mühüm rol oynadı.

176.II.Kiçik Qafqaz coğrafi rayonu.
-5.GƏNCƏ-QAZAX İQTİSADİ COĞRAFİ RAYONU. Tərkibi: Tovuz,Qazax,Ağstafa,Gədəbəy,Şəmkir,Daşkəsən, Göygöl (Xanlar), Samux, Goranboy inzibati rayonlar və Respublika tabeli Gəncə və Naftalan şəhərləri. Sənayenin inkişaf səviyyəsinə və şəhər əhalisinin sayına görə Abşerondan sonra 2-cidir.Burada qara və əlvan metallurgiya, inşaat sənayesi yaxşı inkişaf etmişdir. Şəmkir və Yenikənd su elektrik stansiyaları buradadır. Daşkəsəndə dəmir filizi, Zəylikdə alunit, Qazaxda bentonit gilləri çıxarılır. Gəncə əhalisinin sayına görə ölkənin 2-ci şəhəridir. İqtisadi rayon kartofçuluq və üzümçülük üzrə 1-ci yeri tutur. Goranboyda pambıqçılıq becərilir. Göygöl və Qarayazı qoruqları var. Böyük rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. Bakı-Supsa, Bakı-Ceyhan, Bakı-Ərzurum kəmərləri buradan keçir. Xəzər dənizinə çıxışı yoxdur. Xarici ölkələrlə (Gürcüstan və Ermənistan) həmsərhəddir. Qazaxda keçid məntəqəsi var. Gəncədə aeroport var. Ermənistanın təcavüzünə məruz qalır. Kür çayı keçir. Bakı-Tbilisi dəmir və avtomobil yolları mühüm iqtisadi əhəmiyyətə malikdir.
6.KƏLBƏCƏR-LAÇIN iqtisadi coğrafi rayonu.
Tərkibi: Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı rayonları. Respublika tabeli şəhər yoxdur. Hazırda ərazisi tamamilə Ermənistan tərəfindən işğal olunmuşdur. Rayon qoyunçuluq və dəmyə əkinçiliyi üzrə ixtisaslaşmışdır. Meşələri geniş sahə tutur. Qaragöl və Bəsitçay qoruları var. Filiz faydalı qazıntılarla zəngindir.Böyük rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. Xarici ölkələrlə ( İran və Ermənistan) həmsərhəddir. Xəzər dənizinə çıxışı yoxdur. Aeroport yoxdur.
7.YUXARl QARABAĞ iqtisadi coğrafi rayonu.
Tərkibi: Ağdam, Tərtər, Xocalı, Xocavənd, Füzuli, Cəbrayıl inzibati rayonlar Şuşa və Xankəndi Respublika tabeli şəhərləri. Rayon ərazisinin böyük əksəriyyəti Ermənistan tərəfindən işğal olunub. Üzümçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq inkişaf etmişdir. Mehmana polimetal, Şahbulaq əhəngdaşı yataqları var. Tərtərçayı üzərində Tərtər SES fəaliyyət göstərir. Qoruq yoxdur. Böyük rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. İranla həmsərhəddir. Xəzərə çıxışı yoxdur.

177.III. ARAN coğrafi (iqtisadi coğrafi) rayonu:
-Tərkibi:Ağdaş, Ucar, Göyçay, Zərdab, Kürdəmir, Hacıqabul, Bərdə, Ağcabədi, Beyləqan, İmişli, Saatlı, Sabirabad, Biləsuvar, Salyan, Neftçala inzibati rayonları və respublika tabeli Mingəçevir, Şirvan (Əlİ Bayramlı), Yevlax şəhərləri. Neft çıxarılır. Azərbaycanda elektroenergetika sənayesi mərkəzidir. Mingəçevir və Varvara SES-lər buradadır. Pambıqçılığın mərkəzidir. Baramaçılıq üzrə 1-ci yeri tutur. Quru subtropik meyvələr və tərəvəz-bostan məhsulları yetişdirilir. Şoranlıqlar geniş yayılmışdı. Şirvan, Ağgöl, Türyançay qoruqları var. Kür qırağında tuqay meşələri var. Meşələr çox azdır. Bakı-Supsa, Bakı-Ceyhan, Bakı-Ərzurum kəmərləri keçir. Rekreasiaya ehtiyatları çox azdır. İranla həmsərhəddir. Biləsuvarda keçid məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Xəzərə çıxışı var. Aeroport yoxdur. Yevlax və Şirvan nəqliyyat qovşaqlarıdır. Kür çayı keçir. Sahəsinə görə respublikada ən böyük, əhalisinin sayına görə ikinci iqtisadi rayondur.

178.IV.LƏNKƏRAN-ASTARA coğrafı (iqtisadi coğrafı) rayonu.
-Tərkibi:Cəlilabad, Masallı, Astara, Lerik, Yardımlı inzibati rayonları və Respublika tabeli Lənkəran şəhəri. Əhalinin sıxlığına görə 2-ci yerdədir. Hirkan və Qızılağac qoruqları var. Lerik və Yardımlı rayonlarını uzun ömürlülər diyarı adlandırırlar. Çay və sitrus meyvələri yetişdirilir. Tərəvəz (faraş) istehsalına görə 1-ci yerdədir. Tütünçülük inkişaf etmişdir. Böyük rekreasiya ehtiyatlarına malikdir. Xəzərə çıxışı var.İranla həmsərhəddir. Lənkəranda aeroport var. Astarada keçid məntəqəsi fəaliyyət göstərir. Milli tərkibi müxtəlifdir. Azərbaycanlılarla yanaşı talışlar da nıüəyyən faiz təşkil edir. Bakı-Astara dəmir və avtomobil yolları iqtisadi əlaqələrin inkişafında böyük rol oynayır.

179.V. NAXÇIVAN coğrafi (iqtisadi coğrafi) rayonu.
Tərkibi: Babək, Culfa, Sədərək, Şərur, Şahbuz, Kəngərli inzibati rayonları və Naxçıvan, Ordubad, Culfa Muxtar Respublika tabeli şəhərləri. Meşə demək olar ki, yoxdur. Tütünçülük inkişaf etmişdir. Meyvəçilik (çəyirdəkli), üzümçülük, baramaçılıq inkişaf etmişdir. Filiz faydalı qazıntılarla zəngindir. Burada Ağdərə və Gümüşlü polimetal, Parağaçay molibden, Nehrəm və Duzdağ xörək duzu, Şataxtı travertin yataqları vardır. Araz çayı üzərində Araz SES vardır. Badamlı, Vayxır, Sirab mineral suları var. Hər tərəfdən xarici ölkələrlə (Türkiyə, İran və Ermənistan) əhatə olunub. Araz çayı buradan keçir. Naxçıvanda aeroport var. Heç bir iqtisadi rayonla həmsərhəd deyil. Xəzərə çıxışı yoxdur. Sərhəd məntəqələri var.

180.Mərkəzi ilə uyğun olmayan rayonlar:
-Abşeron-Xırdalan, Qobustan-Mərəzə, Samux-Nəbiağah, Sədərək-Heydərabad.

181.Gəncədə 2 rayon var:
– Nizami və Kəpəz.

182.Bakının peyki :
-Sumqayıt şəhəridir.

183.Adları dəyişdirilən rayon və şəhərlər:
– Əlibayramlı-Şirvan, Dəvəçi-Şabran, Xanlar-Göygöl. Bakıda Əzibəyov-Xəzər.

184.Liman şəhərləri:
– Bakı, Nefçala, Salyan, Lənkəran.

Azərbaycan Respublikasının fiziki coğrafiyası

4. Kür-Araz və Xəzər sahilində neft-qaz yataqların zəngin olmasının səbəbi:
A) çayların gətirdiyi alluvial süxurlar
B) səthin vulkanik süxurlarla örtülü olması
C) iqlimin isti və quru keçməsi
D) səthin çökmə mənşəli süxurlarla örtülü olması
E) ekzogen proseslərin zəif olması

12. Naxçıvanda buludsuzluğun hökmran olması nəticələnir:
A) İllik temperatur amplitudası cüzi olur.
B) Qış mülayim, yay sərin keçir.
C) Ekzogen proseslər zəif olur.
D) Düz radiasiyanın kəmiyyəti böyük olur.
E) Səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti böyük olur.

17. Görkəmli Azərbaycan səyyahı H.Z.Şirvaninin səyahət etdiyi regionlar:
A) Qərbi Asiya, Şimali Amerika
B) Şimali Afrika, Şimali Asiya
C) Şimali Afrika, Cənub-Şərgi Asiya
D) Cənubi Asiya, Şimali Avropa
E) Cənub-qərbi Asiya, Cənub-şərqi Afrika

20. Lənkəran düzənliyində il ərzində buludlu günlərin sayının çox olmasının nəticəsi:
A) Düz radiasiyanın qiyməti böyük olur.
B) Qış ayları quru və şaxtalı keçir.
C) Səthin əks olunan radiasiyasının qiyməti artır.
D) Səpələnən radiasiyanın kəmiyyəti üstün olur.
E) İllik temperatur amplitudasının qiyməti böyük olur.

28. Kiçik Qafqaz dağlarında filiz faydalı qazıntıların zəngin olmasının səbəbi:
A) mütləq hündürlüyün aşağı olması
B) səthin püskürülmüş süxurlarla ortülü olması
C) Tetis okeanının dibinin qalxması
D) səthin maqmatik süxurlarla örtülü olması
E) ekzogen proseslərin zəif olması

36. Azərbaycanın şimal-şərqində relyef amplitudasının böyük olması nəticələnir:
A) Çayların sürəti zəif, dərəsi enli olur.
B) Ən yuxarı və ən aşağı məntəqələr arasında temperatur fərqi az olur.
C) Ekzogen proseslər zəif olur.
D) Çayların düşməsi böyük, meylliyi çox olur.
E) Bitki və heyvanat aləmi zəif olur.

44. Azərbaycanın düzənlik ərazilərində yeraltı suların səthə yaxın yerləşməsi nəticələnir:
A) Səhra və yarımsəhra landşaftı formalaşır.
B) Qrunt sularının səviyyəsi düşür.
C) Meşə landşaftı məhv olur.
D) İntrazonal landşaft yaranır.
E) Mümkün buxarlanmanın qiyməti çoxalır.

52. Kür-Araz ovalığında suvarmanın düzgün aparılmaması nəticələnir:
A) Mədəni bitkilərin məhsuldarlığı artır.
B) Endogen proseslər zəifləyir.
C) Mineral bulaqların yaranması sürətlənir.
D) Ərazinin şoranlaşması artır.
E) Şirin sulu göllərin yaranması üçün şərait yaranır.

75. Dag-meşə landşaftı ilə əhatələnmişdir
A) Sarısu B) Candar C) Böyuk Alagöl
D) Tufan E) Göygöl

89. Yarımsəhra və çöl landşaftı geniş yer tutur.
A) Böyük Qafqaz B) Kiçik Qafqaz
C) Lənkəran D) Kür-Araz
E) Zaqatala-Lahıc

118. Bakıdan şimal-şərq, cənub-şərq və cənub-qərb istiqamətlərində yerləşən şəhərləri müvafiq ardıcıllıqla düzün:
A) Dehli, Sinqapur, Pariş
B) Astana, Bombey, Qahirə
C) Alma-Ata, Mexiko, Sidney
D) Madrid, Rio-de-Janeyro, Ufa
E) Həştərxan, Riqa, London

126. Bakıdan cənub-qərb, şimal-şərq, cənub-şərq istiqamətlərində yerləşən şəhərləri müvafiq ardıcıllıqla düzün:
A) Sidney, Həştərxan, Mexiko
B) Rio-de-Janeyro, Novosibirsk, Sinqapur
C) London, İrkutsk, Roma
D) Tehran, Pekin, Dehli
E) Ankara, Varşava, Berlin

132. Lənkəran ovalığında yayılmış iqlim tipi:
A) yayı quraq keçən mülayim-isti
B) qışı soyuq keçən mülayim-isti
C) qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi
D) yayı quraq keçən dağ-soyuq iqlim
E) yagıntıları bərabər paylanan dağ soyuq iqlim

133. Azərbaycandan cənub-qərb istiqamətində yerləşən ölkələri müəyyən edin.
A) Hindistan, Avstraliya İttifaqı, Laos
B) Misir, Əlcəzair, Braziliya
C) İtaliya, Fransa, Kanada
D) ABŞ, Böyük Britaniya, Polşa
E) Səudiyyə Ərəbistanı, Filippin, CAR

144. Naxçıvanın düzənlik hissəsində yayılmış iqlim tipi.
A) qışı soyuq keçən yarımsəhra və quru çöl
B) qışı quraq keçən dağ soyuq
C) qışı quraq keçən mülayim-isti
D) bərabər rütubətli mülayim-isti
E) yayı rütubətli keçən yarımsəhra və quru çöl

145. Respubilkamızda dağ-mədən sənayesi inkişaf etmişdir
A) Ağdaşda B) Qubada C) Dəvəçidə
D) Yardımlıda E) Daşkəsəndə

150. Azərbaycandan şimal-qərb istiqamətdə yerləşən ölkələr qrupu:
A) Braziliya, Meksika, Misir
B) Polşa, Norveç, Kanada
C) Ukrayna, Yaponiya, Hindistan
D) Liviya, İran, Özbəkistan
E) Avstraliya İttifaqı, CAR, ABŞ

156. Heç bir xarici ölkə ilə həmsərhəd olmayan iqtisadi rayon:
A) Quba-Xaçmaz B) Lənkəran-Astara
C) Şəki-Zaqatala D) Gəncə-Qazax
E) Dağlıq Şirvan

157. Samur-Dəvəçi ovalığında yayılmış iqlim tipi:
A) qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl
B) qışı soyuq keçən mülayim isti
C) qışı quraq keçən dağ-soyuq
D) yagıntıların bərabər paylanan mülayim-isti
E) qışı soyuq keçən yarımsəhra və quru çöl

164. Azərbaycandan cənub-qərb, cənub-şərq və şimal-qərb istiqamətlərində yerləşən ölkələri müvafiq ardıcıllıqla düzün:
A) Əfqanstan, Səudiyyə Ərəbistanı, CAR
B) Misir, Hindistan, Norveç
C) Avstraliya İttifaqı, Kipr, Laos
D) CAR, İsveç Çexiya
E) Polşa, Misir, Vyetnam

Fiziki coğrafi rayonlaşdırma

Respublikanın ərazisində müxtəlif relyef formalarına uyğun landşaft kompleksləri vardır. Ona görə də burada bir-birindən fərqlənən fiziki-coğrafi vilayətlər ayrılır. Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Kür-Araz, Lənkəran və Orta Araz ölkədə ayrılan fiziki-coğrafi vilayətlərdir. Onlara bəzən təbii vilayətlər də deyilir.

Azərbaycanın fiziki-coğrafi vilayətlərə ayrılması, onların rayonlara bölünməsi zamanı geomorfolojı strukturlar və landşaft elementlərinin ümumiliyi əsas amil kimi nəzərə alınır. Onların əsasında burada Böyük Qafqaz və Kür-Araz fiziki-coğrafi vilayətlərinin daxil olduğu Qafqaz ölkəsi, Kiçik Qafqaz, Lənkəran və Qrta Araz (Naxçıvan) fiziki-coğrafi vılayətlərinin aid edildiyi Ön Asiya ölkəsi ayrılır. Onlar isə fiziki-coğrafi rayonlaşmada daha kiçik bölgülər sayılan 5 fiziki-cografi viıayətə və 19 fiziki-coğrafi rayona bölünür.

Fiziki-coğrafi vilayətlər və rayonlar.
I. Böyük Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti.
1. Samur-Dəvəçi rayonu,
2. Qonaqkənd rayonu,
3. Zaqatala-Lahıc rayonıı,
4. Dağlıq Şirvan (Şamaxı) rayonu,
5. Qobustan-Abşeron rayonu
II. Kür çökəkliyi fiziki-coğrafi vilayəti.
1. Acınohur-Ceyrançöl rayonu,
2. Alazan-Əyriçay rayonu,
3. Qazax-Qarabağ rayonu,
4. Küdrü-Şirvan rayonu,
5. Arazboyu maili düzənliklər rayonu,
6. Mərkəzi Aran rayonu
III. Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti.
1. Gəncə dağları rayonu,
2. Qarabağ dağları rayonu,
3. Qarabağ vulkanik yaylası rayonu,
4. Həkəri rayonu
IV. Lənkəran fiziki-coğrafi vilayəti.
1. Lənkəran rayonu,
2. Talış dağları rayonu
V. Orta Araz (Naxçıvan) fiziki-coğrafı vilayəti.
1. Şərur-Ordubad rayonu,
2. Naxçıvan dağları (Günnüt-Qapıcıq) rayonu
Böyük Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti

Böyük Qafqaz dağları respublıkanın şimal və şimal-şərq hissələrini əhatə edir. Vilayətin daxilində aşağıdakı fiziki-coğrafi rayonlar ayrılır.
Samur-Dəvəçi fiziki-coğrafi rayonu.
Böyük Qafqazın şimal-şərqində yerləşən fiziki-coğrafi rayon Samur-Dəvəçi ovalığına uyğun gəlir. O, şərqdə Xəzər dənizi ilə, şimalda Samur çayı ilə əhatə edilir. Cənubda Gilgilçayın mənsəbinə, qərbdə 200 m yüksəkliyə qədər olan ərazilər rayona daxildir. Dənizin sahilləri okean səviyyəsindən 26 m-ə qədər alçalır və dəniz çöküntüləri ilə örtülür. Qərbdə çay çöküntüləri və gətirmə konusları çoxdur. Samur və Qudyal çaylarının arasında Şollar düzü yerləşir.
Samur-Dəvəçi rayonu qışı mülayim keçən yarımsəhra va quru çöl iqlimi zonasına daxildir. İldə 300-400 mm yağıntı düşur. Samur-Dəvəçi rayonunun ərazisi tam mənimsənilmişdir və əkin sahələrinə çevrilmişdir.
Qonaqkənd fiziki-coğrafi rayonu.
Fiziki-coğrafı rayon Baş Qafqaz dağlarının suayrıcısından Samur-Dəvəçi ovalığına qədər sahəni tutur. Dağlarda aşağıdan yuxarıya doğru cənub-şərqdə yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim və qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim, şimal-şərqdə yağıntıları bərabər paylanan mülayim-isti iqlim, qışı quraq keçən soyuq iqlim və dağ-tundra iqlimi bir-birini əvəz edir. Bu istiqamətdə yağıntıların miqdarı 400 mm-dən 1200 mm-ə qədər artır.
Zaqatala-Lahıc fiziki-coğrafi rayonu.
Ərazi Baş Qafqaz dağlarının cənub yamaclarında yerləşir. Fiziki-coğrafi rayon qərbdə Mazımçaydan şərqdə Girdiman çayına qədər uzanır. Cənubda onun sərhədləri Alazan-Əyriçay vadisindən, şimalda Suayrıcı silsiləsindən (Baş Qafqaz dağları) keçir. Bu ərazilər daxilində rayonun relyefi 600 m-dən 4000 m-ə qədər yüksəlir.
Şamaxı (Dağlıq Şirvan) fiziki-coğrafi rayonu.
Böyük Qafqaz dağlarının cənub-şərq kənarları rayona daxildir. Rayon şimalda Baş Qafqaz silsiləsinin suayrıcısından cənub və cənub-qərbdə Şirvan düzünə qədər uzanır. Dağlıq Şirvan şərqdə Qobııstandan qərbdə Girdiman çayına qədər bir ərazini əhatə edir.
Dağlıq Şirvan rayonu yayı quraq keçən mülayim-isti iqlimə malikdir. İl ərzində 400-900 mm yağıntı düşür.
Qobustan-Abşeron fiziki-coğrafi rayonu.
Böyük Qafqaz təbii vilayətinin şərqində yerləşən Qobustan-Abşeron Xəzər dənizinin sahillərindən şimal-qərbdə Gədi dağına (1222 m) qədər olan əraziləri əhatə edir. Rayon cənub-qərbdə Şirvan düzünə qədər, cənubda Cənub-Şərqi Şirvan düzünə qədər uzanır. Burada qışı mülayim keçən yarımsahra və quru çöl iqlimi hakimdir. Qobustanın cənub-şərq kənarlarını külək tutmadığına görə respublikada ən az (150 mm) yağıntı alan sahədir.
Qobustan-Abşeronun boz-qonur VƏ şorakətli boz-qonur torpaqlarında yovşan, şoran, dəvətikanı və efemerlər bitir. Onlar yanmsəhra landşaft qurşağına daxildir və ərazini başdan-başa əhatə edir. Rayonun şərqində açıq şabalıdı tor-paqlar inkişaf edir. Xəzərin sahillərində qumluqlar vardır.

Kür çökəkliyi fiziki-coğrafi vilayəti
Azərbaycan ərazisinin ⅓ hissəsini tutur.Qarayazıdan Xəzərə qədər davam edir.Vilayət aşağıdakı fiziki-coğrafi rayonlara bölünür:
Acınohur-Ceyrançöl fiziki-coğrafi rayonu.
Kür çayının sol sahilləri boyu Gürcüstanla dövlət sərhəddindən Girdiman çayına qədər ərazini Acınohur-Ceyrançöl rayonu tutur. Rayon şimalda Böyük Qafqaz dağları ilə cənubda Kür-Avaz ovalığı arasında yerləşir.
Acınohur-Ceyrançöl qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi, şimal-şərq hissəsi qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim şəraitində yerləşir. Ərazidə yağıntıların illik miqdarı 300-400 mm-dir. Ceyrançöl qışda, Acınohur yayda quraq olıır,
Burada yovşanlı-gəvərli yarımsəhra bitkiləri, ağ ot, topal, şivyə və xırda kolluqlardan ibarət dağ kserofit bitkiləri geniş yayılır. Meşələrdə Eldar şamı, ardıc, saqqız ağacı əsas flora elementləridir.
Alazan-Əyriçay fiziki-coğrafi rayonu.
Bu fiziki-coğrafi rayon eyni adlı vadidə yerləşir. Onun sərhədlərini şimalda Baş Qafqaz dağlarının cənub ətəkləri, cənubda Acınohıır alçaq dağlığı, qərbdə Mazun çayı, şərqdə Girdiman çayı təşkil edir.
Ərazinin qışı qıraq keçən mülayim-isti iqlimi şəraitində 400-600 mm-dəıı 1000 mm-ə qədər yağıntı düşür.
Alazan-Əyriçay vadisində çəmən-meşə və çəmən torpaqlan yaranmışdır. Yeraltı suların səthə yaxın olması ilə əlaqədar burada palıd, vələs, qovaq və qızılağacdan ibarət düzənlik meşələri vardır. Cənub hissələrdə, daha yuxarı sahələrdə müxtəlif otlu çöl bitkilərinə rast gəlinir. Qazax-Qarabağ fiziki-coğrafi rayonu.
Gəncə-Qazax və Naftalan maili düzənlikbrlə Qarayazı, Qarabağ və Mil düzlərinin bir hissəsi Qazax-Qarabağ rayonuna daxildir. Bu ərazilər cənubda və qərbdə Kiçik Qafqaz təbii vilayətinə birləşir və burada onun hündürlüyü 400 m-ə qədər artır.
Küdrü-Şirvan fiziki-coğrafı rayonu.
Rayon qərbdə Türyan çayından şərqdə Ləngəbiz silsiləsinin ətəklərinə qədər uzanır. Onun şimal sərhədləri Ağdaş-Göyçay-Ağstafa şəhərlərini birləşdirən xətt üzrə, cənub sərhədləri Ağdaş-Ucar-Kürdəmir-Şirvan şəhərlərini birləşdirən xətt üzrə keçir.
Küdrü-Şirvan qışı mülayim, quru, yarımsəhra və quru çöl iqlimi zonasında yerləşir. Şimalda, kiçik sahədə qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim hakim olur. İl ərzindo 300-400 mm yağıntı düşür.
Arazboyu maili düzənliklər fiziki-coğrafi rayonu.
Fiziki-coğrafi rayon Kiçik Qafqaz dağları ilə Araz çayı arasında yerləşir. O, Zəngilan rayonundan Qarabağ kanalına qədər geniş bir ərazini əhatə edir. Araz çayı boyu ərazilər Arazboyu maili düzənliklərə daxildir. O, Gəyən, İncə və Hərəmi düzlərinə bölünür.
Bura daxil olan ərazilər yarınisəhra və quru çöl iqlimi zonasında yerləşir. İl ərzində 400-600 mm yağış yağır.
Mərkəzi Aran fiziki-coğrafi rayonu.
Kür-Araz ovalığının mərkəzi və şərq hissələrində, 0 m hiindürlüyü olan horizontallarla haşiyələnən ərazilər Mərkəzi Aran rayonuna daxildir.
Mərkəzi Aranda qışı mülayim keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi hakimdir. Burada havanın orta illik temperaturu 14,5°S-dən yuxarı qalxır. Mütləq minimum temperatur il ərzində -22°S, mütləq maksimum temperatur 43°S-dir. Yağıntıların miqdarı qərbə doğru azalsa da, ən az yağıntılar Cənub-Şərqi Şirvanda müşahidə edilir.
Kür çayı boyu allüvial-çəmən torpaqlarda tuğay meşələri bitir. Bərdədən cənub-şərqdə saqqız ağaclarından ibarət Sultanbud meşələri vardır. Respublikanın düzənliklərində for-malaşan yarımsəhra landşaft qurşağının əsas hissəsi Mərkəzi Aran fiziki-coğrafi rayonuna aiddir.

Kiçik Qafqaz fiziki-coğrafi vilayəti
Əsasən Kiçik Qafqaz dağlarını əhatə edir. Kiçik Qafqaz aşağıdakı fiziki-coğrafi rayonlanı bolünür:
Gəncə dağları fiziki-coğrafi rayonu.
Gəncə dağları rayonu şərqdə Tərtər çayının dərəsinə qədər uzanır. Rayonun şimal sərhədləri Qazax-Tovuz-Şəmkir-Goranboy-Tərtər şəhərlərini birləşdirən xətt üzrə keçir.
Fiziki-coğrafi rayonun alçaq va orta dağlıq sahdhrində qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim, yüksək dağlıq sahəbrində qışı quraq olan soyuq iqlim hakimdir. Murovdağ silsiləsinin daha yuxan hissəbri dağ-tundra iqlimi şəraitində yerləşir. Burada il ərzində 400-900 mm yağıntı düşür.
Dağların yamacları şabalıdı, dağ-meşə, dağ-qara və dağ-çəmən torpaqları ilə örtülür. Bu torpaqlarda müvafıq olaraq dağ çölləyi, meşələr, dağ çəmənlikləri inkişaf edir. Gəncə dağları fıziki-coğrafı rayonunda dağ çölləri, dağ meşələri, subalp çəmənlikləri, alp çəmənlikləri və qayalıq-daşlıq landşaft qurşaqları formalaşır.
Qarabağ dağları fiziki-coğrafi rayonu.
Qarabağ silsiləsinin yerləşdiyi ərazilər eyni adlı rayona uyğun gəlir. O, şimalda Mudovdağ silsiləsi ilə, şərqdə Qarabağ va Mil düzləri ilə əhatələnir. Cənub-qərbdə sərhəd Qarabağ silsiləsinin suayrıcı boyu aparılır.
Regionun cənub-şərq kənarlarında yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim, dağətəyi zonalarda qışı quraq keçən mülayim-isti iqlim formalaşır. Yüksək dağlıq ərazilərdə qışı qııraq keçən soyuq iqlim hakimdir. Hündürlüyün artması ilə yağıntılann miqdan 600-1000 mm arasında dəyişir.
Qarabağ vulkanik yaylası fiziki-coğrafi rayonu.
Qərb tərəfi Ermənistanla sərhəddən, şərq tərəfi isə Qarabağ silsiləsinin suayrıcısından keçir. Vulkanik yayla qışı quraq keçən soyuq iqlim zonasmda yer-bşir. Yüksək dağhq sahələrdə dağ-tundra iqlimi hakimdir. Yağıntıların miqdarı 600 mm-dən 900 mm-ə qədərdir. Rayonun ərazisində mütbq hündürlüyün çox olması ilə əlaqədar burada yüksək dağlıq ərazilər üçün səciyyəvi olan torpaq-bitki örtüyü formalaşır.
Həkəri iqtisadi-coğrafi rayonu.
Həkəri və Oxçu çayları boyu yerləşən Həkəri fiziki-coğrafi rayonu qərbdə Ermənistanla, cənubda İranla olan dövlət sərhədlərinə qədər uzanır.
Qışı quraq keçdiı mülayim-isti iqlim, Araz çayı boyu yarım-səhra və quru çöl iqlimi burada əsas iqlim tipləridir. Yağıntıların miqdan 300-600 mm arasmda dəyişir. Burada olan düzənliklərdə bitki örtüyü yovşan, efemerlər və kolluqlardan ibarətdır.

Lənkəran fiziki-coğrafi vilayəti
Azərbaycanın cənub-şərq kənarları Lənkəran fıziki-coğrafi vilayətinə daxildir. Vilayət şərqdən Xəzər dənizi ilə, cənubdan va qərbdən İran itə əhalə olunur.
Lənkəranda dağlıq və düzənlik relyef formalanna uyğun olaraq iki fıziki-coğrafi rayon aynlır.
Lənkəran fiziki-coğrafi rayonu.
Xəzər dənizi ilə Talış dağları arasında Lənkəran rayonu yerləşir. Bu ərazilər Lənkəran ovalığına uyğun gəlir. Onun şimal sərhədləri Bolqar çayı boyu, cənub sərhədləri Astara çayı üzrə keçir. Fiziki-coğrafı rayonun mütləq hündürlüyü 40-50 m-ə qədər qalxır.
Lənkəranda rütubərli subtropik iqlim mövcuddur.
Tahlış dağları fiziki-coğrafi rayonu.
Talış dağlarına aid olan silsilələr eyni adlı fiziki-coğrafi rayonun ərazisinə aiddir. Rayon cənubda və qərbdə İranla olan dövlət səvhədlərinə qədər uzanır.
Fiziki-coğrafi rayonun şərqində, alçaq dağlıq ərazilərdə yağıntıları il boyu bərabər paylanan mülayim-isti iqlim, qərbində isə yayı quraq keçən mülayim-isti iqlim hakimdir.

Orta Araz (Naxçıvan) fiziki-coğrafı vilayəti
Naxçıvan fıziki-coğrafı vilayəti Naxçıvan Muxtar Respublikasını (NMR) əhatə edir. Vilayət iki fiziki-coğrafı rayona bölünür:
Şərur-Ordubad fiziki-coğrafi rayonu.
Şərur-Ordubad rayonuna Araz çayının sol sahilləri boyunca uzanan maili düzənliklər daxildir.
Düzənliklərdə qışı soyuq keçən yarımsəhra və quru çöl iqlimi hakimdir. İl ərzində havanın mütləq minimum tempevaturu -32°S, mütləq maksimum temperatum 43°S-dir.
Naxçıvan dağları (Günnüt-Qapıcıq) fiziki-coğrafi rayonu.
Naxçıvan Muxtar Respublikasında (NMR) 1200 m-dən Qapıcıq zirvəşinə qədər yüksələn dağlar Naxçıvan dağları rayonuna aid edilir. Naxçıvanm dağları yayı quraq keçən soyuq iqlimı zonasmda yerləşir. Yağıntıların miqdarı alçaq dağlıq ərazilərdə 300 mm, orta dağlıq zonalarda 400-600 mm, yüksək dağlıq ərazilərdə 800-900 mm-dir.