11-ci sinifl əri üçün “Kimya” dərsliyi

ə həmin səhifədə 39-cu çalışmanın b) bəndində verilmiş Ca

Kimya dərsliyi

Maddə kimyanın əsas anlayışı olmaqla yanaşı, ilk növbədə bu elmin tədqiqat obyektidir. Maddə fiziki cismin tərkibidir və materiyanın sükunət kütləsinə malik olan növüdür. Hər bir maddə öz xassələrinə görə digər maddələrən fərqlənir. Lakin maddələr arasında oxşar xassələr də mövcuddur. Odur ki, kimyada maddələr ayrı-ayrılıqda deyil, daha çox müəyyən xassələrə görə təsnif olunmuş şəkildə oyrənilir.

Maddələrin təbiətdə tapılmasına görə onları belə təsnif edirlər:
Bərk halda kristal qəfəslərinin quruluşuna görə görə:
Tərkibindəki atomların müxtəlifliyinə görə:
Canlı təbiət məhsulu olmasına görə:

Maddələrin tərkibi kimyəvi formullar vasitəsilə təsvir edilir. Kimyəvi formul maddənin miqdari və vəsfi tərkibinin kimyəvi işarələrlə və indekslərlə yazılışıdır:

Məsələn, HCl – hidrogen xlorid, H₂O – su, O₂ – oksigen qazı, NH₄OH – naşatır spirti. Bu cür formullar maddədə atom və ionların düzülüş ardıcıllığını əks etdirmir, yalnız elementin oksidləşmə dərəcəsini (valentliyini) göstərir. Belə formullar qrafik formul və ya empirik formul adlanır.

11-ci sinifl əri üçün “Kimya” dərsliyi

əhifə 7-də butanın parçalanması tənliyində “t, kat.” yazılmalıdır.

əhifə 10-da etanın və heptanın dehidrogenləşməsi tənliyində “t, kat.” yazılmalıdır.

ə həmin səhifədə aromatikləşdirməyə aid reaksiya tənliyinin yazılması tövsiyə

əhifə 16-da “A.M. Butlerovun quruluş nəzəriyyəsinə əsasən bu formula iki

quruluş (1) və (2) formuluna uyğun gəlir” cümləsi üslub baxımımdan qüsurludur.

əhifə 19-da doymuş biratomlu spirtlərdə vəziyyət və quruluş izomerliyi düzgün

əhifə 20-də birinci reaksiya tənliyində oxun üzərində “su” yazılmalıdır.

əhifə 21-də hidrogenləşmə reaksiyalarında oxun üzərində “t” olmalıdır.

ə həmin səhifədə etanolun nisbi molekul kütləsi 46, propanın nisbi molekul

əsi isə 44 olmalıdır.

əhifə 22-də heptanol-1-in qaynama temperaturu 180º, cədvəl 2-də isə 176,3º

əhifə 25-də üçlü spirtlərin turş mühitdə oksidləşməsinə aid reaksiya

ələrinin verilməsi və ya bu qaydanın dərslikdən çıxarılması tövsiyə edilir.

əhifə 30-da “Etilenin hidrogen-peroksidlə oksidləşməsindən və ya etileni

ə çevirib hidroliz etməklə” cümləsinin çıxarılması məqsədəuyğun hesab

ə ki, şagirdlər “xlorhidrinin” nə olduğunu bilmirlər.

ə həmin səhifədə dixloretanın su ilə reaksiyasında suyun və hidrogen xloridin

əmsalı “2” olmalıdır.

ə həmin səhifədə dixloretanın NaOH-la reaksiyasında oxun üzərində “su”

əhifə 31-də birinci reaksiyada suyun əmsalı “2” olmalıdır.

ə həmin səhifədə kompleks birləşmənin formulunun çıxarılması tövsiyə edilir.

əhifə 32-də qliserinin formulu doğru deyil.

ə həmin səhifədə mis(II) qliseratın formulu doğru deyil.

əhifə 33-də qliserinin qatı nitrat turşusu ilə qarşılıqlı təsiri reaksiyasında suyun

ayrılmasının mexanizmi düzgün göstərilməyib. Bu reaksiyadan alınan maddənin adı da

əhifə 35-də benzolun xlorlaşma reaksiyasında oxun üzərində “FeCl

ə həmin səhifədə R.Y. Udris rus alimi kimi qeyd edilib, lakin R.Y. Udris rus

ə həmin səhifədə benzolun propilenlə reaksiyasında oxun üzərində “t”

əhifə 36-da ikinci reaksiyada natriumun əmsalı “2” olmalıdır.

əhifə 40-da aldehidlərin ümumi formulunda “(n≥O)” əvəzinə “(n≥0)”

ə həmin səhifədə “–CHO” qrupu “karbonil qrupu” adlandırılıb. Əslində isə

“aldehid” qrupudur.

əhifə 41-də cədvəl 4-ün üzərində “homoloji sıra” əvəzinə “fiziki xassə”

yazılmalıdır. Həmin cədvəldə pentanalın ərimə temperaturu verilməmişdir.

əhifə 45-də “natrium-hidrosulfat” əvəzinə “natrium-hidrosulfit” yazılmalıdır.

əhifə 46-da aldol reaksiyasının çıxarılması tövsiyə edilir.

ə həmin səhifədə asetalların və yarımasetalların alınma üsullarının çıxarılması

əhifə 47-də “Ketonların aşağı nümayəndələri. ” əvəzinə “Ketonların ilk

əndələri. ” olmalıdır.

əhifə 48-də birinci reaksiyada oxun üzərində “+” işarəsi olmalıdır.

ə həmin səhifədə asetonun hidrogenləşməsi reaksiyasında “t” olmalıdır.

əhifə 51-də “tsiklopentan karbon turşusu və naftalin-2-karbon turşusu”nun

çıxarılması tövsiyə edilir.

ə həmin səhifədə yağ turşusunun formulu doğru deyil.

əhifə 57-də etanolun oksidləşməsi tənliyində oksigenin əmsalı yazılmalıdır.

əhifə 59-da hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t” olmalıdır.

əhifə 61-də saxarozanın və p-ksilolun oksidləşmə tənliyində oksidləşdiricinin

əvvəlinə “+” işarəsi yazılmalıdır.

əhifə 63-də paraqrafın ilk cümləsi “turşular” deyil, “oksigenli turşular”

əhifə 65-də ammonoliz və hidrogenoliz reaksiyalarının yeri düzgün deyil. Onların

izahdan sonra verilm

əhifə 71-də ilk iki reaksiyada oxun üzərində “t” olmamalıdır.

ə həmin səhifədə “(tərkibində C

karbon olan)” əvəzinə “(tərkibində

əhifə 77-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t” olmalıdır.

əhifə 79-da 1-ci reaksiyada qlükozanın formulu qüsurludur. Bu reaksiyada

qlükozanın karbon atomlarının yalnız ikisi nömrələnib.

əhifə 81-də hidrogenləşmə reaksiyasında oxun üzərində “t”olmalıdır.

əhifə 98-də reaksiya sxemində III oxun üzərində “+” olmalıdır.

əhifə 101-də karboksil və amin qrupu “-COOH və -NH

ə həmin səhifədə “. 25-dək α-aminturşusu. ” əvəzinə “. 25-dək müxtəlif

α-aminturşusu. ” olmalıdır.

əhifə 110-da cədvəl 9-un adının “Aminturşuların quruluşu və adlandırılması”

əsi təklif edilir.

əhifə 111-də aminturşunun adı “2-aminpropan turşusu” olmalıdır.

əhifə 114-də zülalın hidroliz tənliyində “+2H

əhifə 115-də ZnSO

duzu çıxarılmalıdır. Çünki sink ağır metaldır.

əhifə 122-də biuret və ksantoprotein reaksiyalarını laborotoriya təcrübəsi kimi

ək məqsədəuyğun deyil.

əhifə 139-da verilmiş reaksiyada katalizator göstərilməlidir.

əhifə 140-da butadienin stirolla reaksiyasında katalizator göstərilməlidir.

əhifə 144-də “-2nH

” əvəzinə “-(2n-1)H

ə yazı üslubu baxımından

ərslikdə nəzərdə tutulmuş materialların dili sadə və başadüşüləndir. Reaksiya və

ər, mətnlərdəki fikirlərin ifadə tərzi şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərinə uyğundur.

Bununla yanaşı, dərslikdə müəyyən qüsurlar da var. Bunlar aşağıdakılardır:

əhifə 18-də cədvəl 2-də spirtlərin adlarına “spirti” sözü əlavə olunmalıdır.

əsələn, metil spirti, etil spirti və s.

əhifə 19-da “Səmərəli adlandırma sistemində” əvəzinə “Səmərəli adlandırma

” olmalıdır.

əhifə 23-də C

əsinin adı “etil sulfat turşusu” deyil, “etil sulfat

ə həmin səhifədə oxun üzərində sulfat turşusunun formulunda hidrogenin

indeksi düzgün göst

əhifə 27-də efirin adı “n-butilmetil efiri” əvəzinə “metil n-butil efiri”

ə həmin səhifədə cədvəl 3-ün başlığının “Bəzi sadə efirlərin fiziki xassələri”

əsi təklif edilir.

ə həmin səhifədə “fosfat turşusunun” əvəzinə “ortofosfat turşusunun”

əhifə 28-də “Sadə efirlər əksər hallarda . ” cümləsindən “əksər hallarda”

əhifə 29-da “Daha çoxatomlu spirtlər də məlumdur” cümləsinin daha anlaşıqlı

olması üçün onun “Hidroksil qruplarının sayı daha çox olan çoxatomlu spirtlər də

əlumdur” kimi verilməsi təklif edilir.

əhifə 39-da “metanolun oksidləşməsi” ifadəsindən sonra vergül qoyulmalıdır.

əhifə 40-da aldehidin formulunda oksigen atomunun üzərində “delta

əhifə 42-də “mənfiyüklü” sözü “mənfi yüklü” kimi yazılmalıdır.

əhifə 50-də “. (beynəlxalq) sistematik. ” əvəzinə “. sistematik (beynəlxalq). ”

əhifə 54-də qarışqa turşusunun alınmasında laboratoriya və sənaye üsulu qeyd

ə həmin səhifədə karbon turşularının alınma üsullarında ardıcıllıq

əhifə 58-də “2-metilpropen-2 turşusu” əvəzinə, “2-metilpropen-2 turşusu”

əhifə 87-də birinci cümlənin sonunda olan “:” əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır.

əhifə 90-da 4-cü tapşırıqda sual işarəsi əvəzinə nöqtə qoyulmalıdır.

əhifə 97-də “Havada tədricən oksidləşərək bulanırlar” cümləsi aydın deyil.

ə həmin səhifədə cədvəl 7-də “aminobenzol” əvəzinə “aminbenzol” olmalıdır.

əhifə 102-də cədvəl 8-də aminturşuların “sadə adı” əvəzinə “trivial adı”

olmalıdır. Bu səhifənin sonunda aminturşuda amin qrupunun formulu düzgün deyil.

əhifə 134-də 4-cü abzasda “Onun” ifadəsi iki dəfə işlənib.

ə bədii tərtibat baxımından

ə bədii tərtibat baxımından dərslik qənaətbəxşdir. İstifadə edilən şriftlər

müvafiq yaş qrupuna uyğundur. Dərslikdə bəzi mövzularda şəkil, cədvəl və

diaqramların, görkəmli alimlər və onların elmi uğurları haqqında olan məlumatların

əsi qənaətbəxş hesab edilir.

4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımdan

ərslikdə mövzunu möhkəmləndirmək üçün sual və çalışmaların, laboratoriya

əcrübələrinin, şagirdlərdə müstəqil nəticələr əldə etmək üçün tapşırıqların, eləcə də

ərsliyin sonunda kursun məzmununa dair əlavə sual və çalışmaların verilməsi

ənaətbəxş hesab edilir.

əzi tapşırıqlarda müəyyən qüsurların aradan qaldırılması məqsədəuyğun hesab

əhifə 105-də “Suallar və çalışmalar”da birinci sual aydın deyil.

əhifə 149-da 2-ci çalışmada reaksiya sxemində “t” olmalıdır.

ə həmin səhifədə 5-ci çalışmada “ρ=80 q/sm

” əvəzinə “ρ=0,8 q/sm

əhifə 150-də 18-ci çalışmanın b) bəndində “ClCH

COOH” formulu doğru

əhifə 152-də 37-ci çalışmanın e) bəndində maddənin formulu doğru deyil.

ə həmin səhifədə 39-cu çalışmanın b) bəndində verilmiş Ca

əhifə 153-də 40-cı çalışmada 2-ci maddənin formulu doğru deyil.

ə həmin səhifədə 41-ci çalışmanın d) bəndində maddənin formulu doğru deyil.

ə həmin səhifədə 46-cı çalışmada “. metanalın faiz miqdarı” əvəzinə

“. metanalın kütlə payı” yazılmalıdır.

ə həmin səhifədə 48-ci çalışmanın şərti anlaşıqlı deyil.

ərslikdə tədris proqramındakı mövzular tam əhatə olunub, oradakı faktlar, hər

bir anlayışa dair verilən izah özündən əvvəlki məlum faktlara əsaslanaraq elmi-metodiki

baxımdan dəqiq ifadə edilib.

ərslikdə şagirdlərin yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınıb.

ərslik fənn üzrə bilik və bacarıqların formalaşdırılmasına imkan verir.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

Kimya

Kimya elmi haqqında məlumatlar. Kimyaçılar,kimyəvi maddələr və kimya haqda maraqlı melumatlar,bilgilər.

Yaradılıb 31 dekabr 2011 Topik 22 Abunəçi 13 Reytinq 13.12

Administratorlar (1):
kayzen

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

Həllolma. Məhlullar

• Kimya
• 21 iyun 2020, 20:23

Bir və ya bir neçə maddə hissəciklərinin başqa maddə hissəcikləri arasında yayılması prosesinə hallolma deyilir. Bir və ya bir neçə maddənin digər maddədə paylanmasından alınan qarışıqlar dispers sistemlər adlanır. Hissəcikləri yayılan maddəni həllolan maddə (dispers faza), onların yayıldığı mühiti isə həlledici (dispers mühit) adlandırırlar.

Təbii suyun əhəmiyyəti. Su hövzələrinin çirklənmədən qorunması

• Kimya
• 21 iyun 2020, 20:08

Susuz həyat yoxdur. Canlı orqanizmlər 10—20% su itirdikdə məhv olur. Normal həyat fəaliyyəti üçün insana sutkada 2 l-ə qədər su lazımdır. Su minlərlə bitki və heyvan üçün yaşayış mühitidir. Atmosferdə oksigenin sabit saxlanması da yaşıl bitkilərin sudan istifadə edərək fotosintez reaksiyası əsasında oksigen ayrılması ilə əlaqədardır.

Maddə miqdarı, Molyar kütlə

• Kimya
• 20 iyun 2020, 16:19

Dövri sistem cədvəlində hidrogenin nisbi atom kütləsinin Ar(H) = 1,0078, oksigenin nisbi atom kütləsinin Ar(O) = 15,9994 olduğunu tapa bilərik. Bu kütlələri müqayisə etdikdə bir oksigen atomunun bir hid- rogen atomundan təqribən 16 dəfə ağır olduğu məlum olur. Əgər biz 1,0078 q hidrogen və 15,9994 q oksigen atomları götürsək, aydındır ki, hər iki nümunədə olan atomların sayı (N) eyni olacaqdır.
Bəs hər iki elementin götürdüyümüz kütlə miqdarında atomlarının sayı nə qədər ola bilər? Bunu təyin etmək üçün götürdüyümüz nümunələrin kütləsini bir atomun kütləsinə bölmək lazımdır:

Kimyəvi formullar. Tərkibin sabitliyi qanunu. Valentlik

• Kimya
• 19 iyun 2020, 00:11

Maddə tərkibinin kimyəvi işarələr və indekslər vasitəsilə şərti yazılışı kimyəvi formul adlanır.
Elementin işarəsinin sağ tərəfində aşağıda yazılan və atomların sayını göstərən ədədə indeks deyilir.
12-ci şəkildə verilmiş molekül modellərinə əsasən hidrogen və oksigen qazlarının və suyun kimyəvi formullarını yazsaq: H2, O2, H2O alarıq. Həmin formullara görə deyə bilərik ki, hidrogen və oksigen qazlarının molekülü 2 hidrogen və 2 oksigen atomlarından; suyun molekülü 2 hidrogen və 1 oksigen atomlarından ibarətdir. Deməli, molekulyar quruluşlu maddələrin kimyəvi formulları onların keyfiyyətcə və kəmiyyətcə tərkibini göstərir.
Davamı →

Maddələrin təsnifatı

• Kimya
• 17 iyun 2020, 21:22

Maddələrin təsnifatı bir sıra əlamətlərə görə aparıla bilər.
1. Normal şəraitdə (0°C temperatur və 1 atm təzyiq şəraitində) aqreqat halına görə maddələr qaz, maye və bərk maddələrə bölünür.

Qaz halında olan maddələr: Hidrogen (H2), oksigen (O2), ozon (O3), flüor (F2), xlor (Cl2), azot (N2), metan (CH4), ammonyak (NH3), dəm qazı (CO), karbon qazı (CO2), etilen (C2H4), asetilen (C2H2) və s. qaz halındadır.

Kimyəvi elementlərin nisbi atom kütləsi

• Kimya
• 17 iyun 2020, 21:14

Atom-molekul təlimində deyilir ki, bir atom növü başqa atom növündən öz kütləsinə görə də fərqlənir. Artıq bizə məlumdur ki, atomların kütləsi onların nüvəsindəki proton və neytronların kütlələrinin cəmi ilə müəyyən edilir (yalnız yüngül hidrogen atomunda neytron yoxdur). Hər bir atomun proton və neytronlarının cəmi kütlə ədədi adlandırılır. Bəs atomların kütləsini bizim bildiyimiz vahidlərlə (mq, q, kq) ifadə etmək olarmı?

Kimyəvi element. İzotoplar

• Kimya
• 16 iyun 2020, 11:32

Atom-molekul təliminin bir müddəasında deyilir ki, hər bir atom növü öz kütləsinə və xassələrinə görə başqalarından fərqlənir. Atomların müəyyən növü kimyəvi element adlandırılır. «Kimyəvi element» anlayışı XIX əsrin əvvəllərində ingilis alimi Con Dalton tərəfindən elmə daxil edilmişdir. Hazırda 110 kimyəvi element məlumdur. Onların işarələri, əsasən, latınca adlarının baş hərfi, yaxud baş hərfi və sonrakı hərflərin biri ilə göstərilir.

Maddələrin tərkibi və quruluşu. Molekullar və atomlar

• Kimya
• 16 iyun 2020, 10:58

Maddələrin tərkibi haqqında fikirlər hələ bizim eradan təqribən 2500 il əvvəl yunan alimləri (Demokrit və b.) tərəfindən söylənilmişdir. Onlara görə bütün cisimlər gözlə görünməyən ən kiçik hissəciklərdən təşkil olunur. Həmin hissəciklər «atom» adlandırılmışdır. O dövrdə «atom» sözü bölünməz mənasında işlənirdi. Maddələrin hansı hissəciklərdən ibarət olması və quruluşu barədə tədqiqatlar sonralar da davam etdirildi.

XVIII əsrin ortalarında rus alimi M.V.Lomonosov və ondan 50 il sonra ingilis alimi Con Dalton maddələrin molekullardan və atomlardan əmələ gəlməsi, bu hissəciklərin xassələri haqqında daha inandırıcı elmi fikirlər irəli sürmüşlər. Onların mülahizələri 1860-cı ildə dünya alimlərinin əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunan «Atom-molekul təlimi»nin əsasını qoymuşdur.

Maddələrin tərkibi və quruluşu. Molekullar və atomlar

• Kimya
• 5 fevral 2020, 15:49

Maddələrin tərkibi haqqında fikirlər hələ bizim eradan təqribən 2500 il əvvəl yunan alimləri (Demokrit və b.) tərəfindən söylənilmişdir. Onlara görə bütün cisimlər gözlə görünməyən ən kiçik hissəciklərdən təşkil olunur. Həmin hissəciklər «atom» adlandırılmışdır. O dövrdə «atom» sözü bölünməz mənasında işlənirdi. Maddələrin hansı hissəciklərdən ibarət olması və quruluşu barədə tədqiqatlar sonralar da davam etdirildi.

XVIII əsrin ortalarında rus alimi M.V.Lomonosov və ondan 50 il sonra ingilis alimi Con Dalton maddələrin molekullardan və atomlardan əmələ gəlməsi, bu hissəciklərin xassələri haqqında daha inandırıcı elmi fikirlər irəli sürmüşlər. Onların mülahizələri 1860-cı ildə dünya alimlərinin əksəriyyəti tərəfindən qəbul olunan «Atom-molekul təlimi»nin əsasını qoymuşdur.

Fosfor necə kəşf edilib?

• Kimya
• 12 okyabr 2018, 12:28

Bəzən elmi ixtiralar tamamilə gözlənilməz səbəblərdən baş verir. Hennig Brand adlı alman kimyagər də kifayət qədər təsadüfən fosforu kəşf edib.

Orta əsrlərdə demək olar ki, bütün kimyagərlər qızıl əldə etmək ideyası ilə məşğul idilər. Dövrün bütün kimyagərlərinin “fəlsəfə daşı” (metaldan qızıl düzəltmək üçün lazımı olan reaktiv) hazırlamaq cəhdləri uğursuzluqla nəticələnsə də, onlardan biri yeni kimyəvi elementin ilk ixtiraçısı olaraq adını tarixə yazdıra bilir. Həmin şəxs isə yuxarıda adını qeyd etdiyimiz alman Hennig Brand olur.
Davamı →