Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1537 saylı

Biodizel istehsalı, dimetil efiri (DME), elektrik enerjisi istehsalında və digər

RİYAZİYYAT Test Toplusu | 1-ci Hissə | PDF

✅ 2019 – cu ildə qəbul imtahanında ( yay imtahanı) istifadə olunmuş tapşırıqların izahı.

✅ Qəbul imtahanı modelinə uyğun
SİTUASİYA ƏSASINDA HAZIRLANMIŞ TAPŞIRIQ NÜMUNƏLƏRİ.

✅ Buraxılış imtahanı modelinə uyğun ətraflı yazılı cavab tələb olunan tapşırıq nümunələri.

➕ Tapşırıqların düzgün cavabları.

E-kitab : TƏHSİL KOMPASI.

Mir.az-a Dəstək üçün ianə edin!

Saytımızın aktiv qala bilməsi üçün Patreon hesabı açdıq və dəstəyinizi gözləyirik. Bir neçə dollar olsa belə, töhfəniz bizim üçün çox şey deməkdir. Niyə dəstəyə ehtiyacımız var?

RİYAZİYYAT Test Toplusu | 1-ci Hissə | PDF
Kitabı yalnız qeydiyyatdan keçmiş istifadəçilər yükləyə bilər.

2019-dim-testbank-1.pdf

Saytımızdakı kitablar tanıtım məqsədi ilə oxuculara təqdim olunur. Bu kitablar müxtəlif mövzularda və müxtəlif müəlliflər tərəfindən yazılmış əsərlərdir.
Unudulmamalıdır ki, müəlliflərin və nəşriyyatların zəhməti ilə üzə çıxan bu əsərlər bir çox çətin proseslərdən keçərək kitab halına gəliblər. Buna görə də müəlliflərə və nəşriyyatlara dəstək olmaq üçün kitabları almağı tövsiyə edirik.

Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1537 saylı

Təhsil Nazirliyinin 1537
saylı 02.10.2012-ci il tarixli
əmri ilə təsdiq edilmişdir.
BAKI – 2016
Müəlliflər Ələkbər Ağasəf oğlu Həsənov
Mətləb Şıxbaba oğlu Atayev
Elmi redaktor АMEA-nın müxbir üzvi,
профessor İ.Y.Rüstəmov

Rəyçilər AMEA-nın «Kimya problemləri»

İnstitutunun laboratoriya müdiri,
professor E.M.Məmmədov

ADNA-nın «Neftin, qazın kimyası və

emalın texnologiyası» кафедрасынын
müdiri, professor S.Ə.Mustafayev
İSBN 978-9952-440-39-7
© Ə.A.Həsənov, M.Ş.Atayev, 2016

I. Fənnin məqsədi, vəzifələri. Texnoloji proseslərin təsnifatı

Neft-kimya və neft emalı sənayelərində müxtəlif xammallardan çoxlu sayda məhsullar alınır ki, bu da çoxlu sayda proseslərin aparılmasını tələb edir. Belə proseslərə misal olaraq hidromexaniki, kütlə və istilik mübadiləsi proseslərini göstərmək olar.

Məlumdur ki, Azərbaycan Respublikası neft ölkəsi kimi tanınmış və onun iqtisadiyyatının əsas hissəsini neft hasilatı və emalı təşkil etmişdir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının hazırki inkişaf mərhələsi neft emalından alınan məhsulların çeşidlərinin və keyfiyyətinin yüksəldilməsi ilə xarakterizə olunur. Bu məqsədə çatmaq üçün yeni emal qurğularının layihələndirilməsi, köhnə qurğuları təkmilləşdirilərək beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması, yüksək məhsuldarlığa malik olan qurğularının yaradılması, yeni katalizatorların sintezi və s. problemlərin həll edilməsi tələb olunur. Qeyd olunanları həyata keçirmək üçün «Kimya sənayesinin proses və aparatları» kursunun öyrənilməsi xüsusi əhəmiyyət kəbs edir.
Kursun məzmunu və məqsədi süni və təbii xammallardan məqsədli məhsul istehsal etmək üçün tətbiq olunan ümumiləşdirilmiş oxşar proseslərin ümumi qanunauyğun-luqlarının və bu proseslərdə istifadə olunan avadanlıq və aparatların quruluşlarının hesablanma üsullarının öyrənilməsin-dən ibarətdir. Onun əsas vəzifələri isə aşağıdakılardan ibarətdir[1,2]:
a) kimya sənayesində olan neft emalı və neft kimya sənayelərində ümumiləşdirilmiş oxşar proseslərin nəzəri əsaslarının müəyyən edilməsi;
b) bu prosesləri həyata keçirmək üçün lazım olan aparat və avadanlıqların quruluşlarının öyrənilməsi;
c)kimya sənayesinin neft emalı və neft kimya sənaye-lərindəki proseslərin və aparatların birlikdə hesablanma üsullarının mənimsənilməsi.
Texnoloji proseslər eyni oxşar cəhətə malik olmaq prinsipinə əsasən təsnif olunur. Bu təsnifat zamanı müxtəlif amilləri nəzərə almaqla eyni xarakterli proseslər qrup halında öyrənilir. Texnoloji proseslər, əsasən, onların getməsinə (həyata keçirilməsinə) imkan verən hərəkətverici qüvvənin xarakterinə əsasən təsnif olunur. Bu baxımdan texnoloji proseslər 5 əsas qrupa bölünür [3].
1.Hidrodinamiki və ya hidromexaniki proseslər. Hərəkətverici qüvvəsi təzyiqlər və ya hündürlüklər, yaxud da sıxlıqlar fərqi (qradiyenti) olub, heterogen (2 və daha çox fazadan ibarət) sistemlərin ayrılmasında, mayelərin qarışdırılmasında, qazların, mayelərin və bərk maddələrin nəql edilməsində istifadə olunur. Belə proseslərə ağırlıq qüvvəsinin təsiri altında, elektrik qüvvəsi sahəsində, mərkəzdənqaçma qüvvəsi sahəsində, tsiklon aparatların köməyilə, filtrləmə vasitəsilə ayrılma (təmizlənmə) və s. aiddir.
2.Kütlə mübadiləsi və ya diffuziya prosesləri. Hərəkətverici qüvvəsi paylanan maddənin (diffuziya edən) fazalar arasındakı konsentrasiyalar fərqi olub maddələrin bir fazadan digərinə keçməsi ilə məhlulları tərkib hissələrinə ayrılmasında istifadə olunur. Distillə, rektifikasiya, absorbsiya, adsorbsiya, desorbsiya, ekstraksiya, kristallaşma, qurutma kimi proseslər kütlə mübadiləsi proseslərinə aiddir.
3.İstilik mübadiləsi prosesləri. Hərəkətverici qüvvəsi temperaturlar fərqi olan bu proseslərə istilikkeçirmə, istilikvermə, istilikötürmə, şüalanma vasitəsilə istilikvermə aiddir.
4.Mexaniki proseslər. Hərəkətverici qüvvəsi mexaniki qüvvə olan bu proseslərə bərk maddələrin xırdalanması, üyüdülməsi, fraksiyalara ayrılması, nəql olunması və s. aiddir.
5. Kimyəvi proseslər. Qeyd etdiyimiz proseslərdən fərqli olaraq kimyəvi proseslər nəticəsində yeni maddə alınır. Hərəkətverici qüvvəsi reaksiyaya girən maddələrin konsentrasiyaları fərqi olan bu proses bütün kimyəvi prosesləri əhatə edir. Katalitik krekinq, katalitik reforminq, kokslaşma və s. bu proseslərə aiddir.
Bütün proseslər dövrü və fasiləsiz proseslər olmaqla 2 yerə ayrılırlar.
Dövrü proseslər rejimin zamana görə dəyişilməsi ilə xarakterizə olunur. Prosesin müxtəlif mərhələləri ardıcıl olaraq eyni bir aparatda həyata keçirilir. Dövrün sonunda isə aparat boşaldılır və yeni dövr təkrar olunur.
Fasiləsiz prosesdə isə rejim zamandan asılı olmur. Burda xammalın prosesə daxil edilməsi, məhsulun prosesdən çıxarılması fasiləsiz aparılır. Fasiləsiz proseslərdə yüksək məhsuldarlıq əldə olunur. Belə proseslərdə əməliyyatlar müxtəlif aparatlarda eyni vaxtda həyata keçirilir [4].

Azərbaycanın kimya sənayesi haqqında

Azərbaycanın ən böyük şəhərlərindən birinə çevrilməsinə səbəb olmuşdur.

1981-ci ildə Sumqayıtda müasir, iritonnajlı, tullantısız texnologiyaya,

yüksək istehsal gücünə malik, neft kimyasının qiymətli məhsulları olan etilen və

propilen istehsal edən EP-300 kompleksinin inşasına başlanıldı. Kompleksdə

respublikanın neft emalı zavodlarının karbohidrogen xammalından istifadə

olunması nəzərdə tutulurdu. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, son və qabaqcıl

texnologiyaya əsaslanan belə bir kompleksin işə salınması o dövr üçün, hətta SSRİ

miqyasında çox böyük bir hadisə idi. Məhz EP-300 qurğusunun sayəsində Etilen-

polietilen zavodu hal-hazırda dünya bazarında tələbatın böyük olduğu yüksək

keyfiyyətli polietilen istehsal edir və bu gün həmin qurğu respublikamızda kimya

kompleksinin bütövlükdə inkişafı üçün əsas xammal tədarükçüsü rolunu oynayır.

Həmin dövrdə EP-300-lə eyni vaxtda onun bir növ texnoloji davamı olan,

polietilen istehsalı üçün nəzərdə tutulmuş “Polimir-120” kompleksinin də əsası

qoyulmuşdur. Bu unikal komplekslər ona görə xüsusilə qiymətli və daha münasib

idi ki, əsas qurğu olan EP-300 üçün xammal kənardan, xaricdən deyil, bilavasitə

respublikanın neft emalı zavodlarında istehsal olunan karbohidrogen

Müasir vəziyyət və perspektivlər

1992-ci ildə Azərbaycan kimya sənayesinin mərkəzi dövlət strukturu-

“Azərikimya” dövlət şirkəti yaradıldı. Şirkətin tərkibinə respublikanın bütün kimya

və neft-kimya müəssisələri – Bakının Şin, Rezin-texniki məmulatlar, Yod-brom,

Məişət kimyası, Superfosfat, Mexaniki-təmir, Mingəçevirin “Azərizolit”, Rezin-

texniki məmulatlar, Şüşə lifləri, Regenerat, Neftçalanın Yod-brom, Salyanın

plastik kütlə emalı, həmçinin Elmi-Tədqiqat “Olefinlər” və “Azərikimya” Dövlət

Layihə institutları daxil edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 22 mart 2001-ci il tarixli

Sərəncamı ilə “Azərikimya” DŞ-nin 17 müəssisəsi 2-ci Dövlət Özəlləşdirmə

Proqramına uyğun olaraq, özəlləşdirməyə elan edilmişdir. Həmin müəssisələrdə

polietilen, propilen oksidi, propilen, poliefir qətranı, texniki və mütləqləşdirilmiş

izopropil spirti, kaustik soda, maye xlor, xlorid və sulfat turşusu və s. kimyəvi

məhsullar istehsal olunurdu.

2001-ci ildə kimya sənayesinin bütün gələcək inkişafında həlledici rol

oynayan nəhəng və unikal bir istilik-enerji kompleksinin-Sumqayıt kimya

müəssisələrini sabit elektrik enerjisi və yüksək təzyiqli buxarla tam və bütünlüklə

təmin edən Buxar-generator qurğusunun (BGQ) buraxılışı oldu. BGQ dövlət

zəmanəti ilə Yaponiyanın EKSİM Bankından alınmış kredit hesabına Etilen-

Polietilen zavodunda tikildi. Tikintiyə 1998-ci ilin avqust ayından başlanıldı.

Müqavilənin şərtlərinə görə ümumi kreditin 85%-i (75 mln. ABŞ dolları) hökumət

zəmanəti ilə EKSİM Bank, 15%-i isə (13,238 mln. ABŞ dolları) Avropa

Beynəlxalq Bankının zəmanəti ilə Niçimen korpareyşn tərəfindən verilmişdir.

BGQ işə salındıqdan sonra “Azərikimya” DŞ müəssisələrində istifadə

olunan elektrik və istilik enerjisinin, son nəticədə isə istehsal olunan yekun

məhsulların maya dəyəri xeyli aşağı düşmüşdür ki, bu da onların sərfəli qiymətlə

dünya bazarına çıxarılması, müəssisələrin bir çoxunun gəlirlə işləməsinə səbəb

Dövlət başçısının 2010-cu il aprelin 22-də imzaladığı “Azərbaycan

Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin strukturunun təkmilləşdirilməsi haqqında”

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 24 yanvar 2003-cü il tarixli 844 nömrəli

Fərmanına əlavələr və dəyişikliklər edilməsi barədə” Fərmanla ARDNŞ-in

tərkibində “Azərikimya” İstehsalat Birliyi təsis olundu. Onun strukturuna “Etilen-

Polietilen” zavodu, “Səthi Aktiv Maddələr” zavodu, “Üzvi Sintez” zavodu,

“Mexaniki Təmir” zavodu, “Kimyalayihə” institutu, Təmir-Tikinti idarəsi,

Nəqliyyat və Xüsusi Texnika idarəsi, Anbar Təsərrüfatı daxildir.

Birliyin “Etilen-Polietilen” zavodunda 260000 ton/il gücündə etilen, 136000

ton/il gücündə propilen, 156000 ton/il gücündə polietilen, 25000 ton/il gücündə

TİPS, 24400 ton/il gücündə MİPS, 1750 ton/il gücündə MDİPE, Üzvi Sintez

zavodunda 15000 ton/il gücündə propilen oksidi, 8000 ton/il gücündə propilen

qlikol, 10800 ton/il gücündə poliefir qətranları, Səthi Aktiv Maddələr zavodunda

41000 ton/il gücündə kaustik soda, 36300 ton/il gücündə xlor, 8000 ton/il gücündə

sulfat turşusu və 2550 ton/il gücündə quru natrium karbonat istehsalatları var.

Yaxın gələcəkdə Sumqayıtda kimya sənaye parkının yaradılması nəzərdə

tutulur ki, bu da ölkənin iqtisadi inkişafına təkan verməklə yanaşı yeni iş yerlərinin

açılmasına və gənc mütəxəssislərin işə cəlb olunmasına şərait yaradacaqdır.

Hazırda “Etilen-Polietilen” zavodunun EP-300 və Polimir-120 qurğularında

rekonstruksiya aparılması üçün tədqiqat işlərinə başlanmışdır. Tədqiqat işlərindən

sonra hər iki qurğuda həyata keçiriləcək rekonstruksiya zamanı mənəvi-fiziki

köhnəlmiş avadanlıqların daha müasir avadanlıqlarla əvəzlənməsi, texnoloji

prosesin nəzarət-ölçü sisteminin modernləşdirilməsi, layihə gücünün artırılması,

yeni xammal növlərinin – qaz fraksiyalarının tətbiqi nəzərdə tutulur.

Perspektiv inkişaf planı çərçivəsində yeni dövri su soyutma qurğusu və azot-

oksigen qurğusunun tikintisi üçün hazırlıq işləri həyata keçirilir. Eyni zamanda,

son illər ölkə rəhbərliyinin kənd təsərrüfatının inkişafına diqqətinin və dəstəyinin

nəticəsi olaraq yeni azot-karbamid gübrəsi istehsalatının tikintisi də nəzərdə

Ölkəmizdə gedən sosial-iqtisadi inkişafla əlaqədar əhali və sənayenin

yanacağa ehtiyacı ilbəil artır, keyfiyyət standartları yüksəlir. Bu və digər

səbəblərdən müasir standartlara cavab verən Neft-Qaz Emal və Neft-Kimya

kompleksinin (NQNK) inşa olunması zərurətə çevrilmişdir. Hazırda dövlət

tapşırığına uyğun olaraq ARDNŞ tərəfindən şəhər kənarında müasir standartlara

cavab verən belə bir kompleksin layihələndirilməsi üçün intensiv iş aparılır. 2014-

2024-cü illər ərzində NQNK layihəsinin həyata keçirilməsi həm paytaxtımızın

ekoloji durumunun yaxşılaşdırılması, həm də istehsal olunan məhsulların

keyfiyyətlərinin və çeşidlərinin artırılması üçün real imkanlar yaradacaq, ölkəmizin

və bütövlükdə regionun iqtisadi cəhətdən daha da qüdrətlənməsinə xidmət

edəcəkdir. Qaz emalı, Neft Emalı, Neft kimyası zavodlarından, habelə elektrik

stansiyasından ibarət olacaq kompleksin inşasına hazırlıq işləri artıq başa

ARDNŞ bu gün bir sərmayədar şirkət olaraq Türkiyə sənayesinin inkişafında

da mühüm rol oynayır. Qardaş ölkənin ən böyük neft-kimya kompleksi olan

“Petkim” Petrokimya Holdinqinin səhmlərinin 61.32%-i ARDNŞ-ə məxsusdur.

Holdinqin istehsal gücünün durmadan artırılması məqsədi ilə aparılan ardıcıl

tədbirlər tezliklə “Petkim”in Türkiyədə ən böyük, Avropada isə aparıcı istehsal

komplekslərindən birinə, regionun iri logistika mərkəzinə çevrilməsinə

yönəldilmişdir. “Petkim” limanın genişləndirilməsi, burada böyük həcmli

konteyner terminalının, kompleksin enerji tələbatını tam şəkildə təmin edəcək yeni

stansiyanın tikilməsi belə tədbirlərdəndir.

2011-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin iştirakı ilə

İzmirdə ARDNŞ-in “STAR” neft emalı zavodunun təməli qoyuldu. İllik

məhsuldarlığı 10 milyon ton həcmində nəzərdə tutulan bu zavodda 11 çeşiddə

məhsul istehsal olunacaq və beləliklə, “Petkim”in xammal tələbatı ödəniləcəkdir.

Hazırda Türkiyə neft-kimya sektorunun ən böyük müəssisəsi olan “Petkim” bu

bazarda 25-27% paya malikdir. Yeni zavodun işə düşməsi kompleksin illik istehsal

gücünün 6 milyon tona, Türkiyənin neft-kimya sektorunda malik olduğu payı işə

40%-dək yüksəltməyə imkan verəcəkdir. Bu gün artıq deyə bilərik ki, “Petkim”in

tezliklə bütün regionda neft kimya sənayesinin liderinə çevrilməsi üçün bütün

məqsədyönlü addımlar atılmışdır və bu istiqamətdə işlər qrafikə uyğun davam

etdirilir. Azərbaycanda və Türkiyədə neft-kimya aktivlərinə malik olması ARDNŞ-

ə dünya bazarında fəaliyyətini optimallaşdırmaq, istehsal etdiyi məhsulların

çeşidini artırmaq və daha çox mənfəət götürmək imkanı verir.

Prezident İlham Əliyevin 21 dekabr 2011-ci il tarixli Sərəncamına əsasən,

yaradılmasına başlanan Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı “Azərikimya” və

“Petkim”də istehsal edilən məhsulların dərin kimyəvi emala cəlb olunması və

əlavə dəyər yaradılması baxımından müstəsna əhəmiyyət kəsb edən bir layihədir.

Kimya Sənaye Parkı şirkətin neft-kimya aktivləri arasında inteqrativ proseslərin

möhkəmləndirilməsinə, xam neft və qazın son məhsullara qədər emal edilməklə

müxtəlif çeşidli yekun istehlak malları hazırlanmasına güclü təkan verəcəkdir.

ARDNŞ-in Sumqayıt və Potidə (Gürcüstan) 2 karbamid zavodunun inşasına

başlanılıb. Təməli 2011-ci ilin dekabrında dövlətimizin başçısı cənab İlham

Əliyevin iştirakı ilə qoyulmuş Karbamid zavodu “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan

Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət

Proqramı”na əsasən tikilir. Ammonyak, karbamid mayesi və əmtəəlik karbamid

istehsalı bölmələrindən ibarət olacaq zavodda sutkada 1200 ton ammonyak və

2000 ton karbamid istehsal edilməsi nəzərdə tutulur. Bu layihənin həyata

keçirilməsi ilə ARDNŞ ölkəmizdə aqrar sahənin inkişafına ciddi dəstək verəcəkdir.

Zavodun inşası ilə əlaqədar beynəlxalq tender keçirilmiş və artıq “Samsung

Engineering Co. LTD.” Şirkəti ilə layihələndirmə, satınalma və tikinti Müqaviləsi

imzalanmışdır. Karbamid zavodunun 2013-2015-ci illər ərzində inşa olunması

nəzərdə tutulur. Gürcüstanda da analoji zavodun tikilməsi həm ölkəmizin kənd

təsərrüfatında azot gübrəsinə tələbatın tam təmin edilməsinə, həm də region

bazarlarına yeni və perspektivli məhsul çıxarılmasına əlavə imkanlar yaradacaqdır.

İki zavodun birgə istehsal gücü 1 mln. ton təşkil edəcəkdir.

Azərbaycan iqtisadiyyatının digər sahələrində olduğu kimi, kimya

sənayesində də özəl sektor sürətlə inkişaf etməkdədir. 1995-ci ildə ölkədə kimya

sahəsində 25 müəssisə fəaliyyət göstərirdisə, 2012-ci ildə bu müəssisələrin sayı 73

olmuşdur. Hazırda məişət kimyası məhsulları əsasən özəl sektorda istehsal edilir.

2007-ci ildə Azərbaycanda əsası qoyulmuş Azərbaycan Metanol

Kompaniyası (AzMeCo) bir sahibkar və operator kimi neft-kimya layihələrinə

investisiya qoyan şirkətdir. AzMeCo şirkəti Azərbaycanda iri layihələrin

inkişafında, icrasında və maliyyələşdirilməsində öncül yerlərdən birini tutur. Xəzər

hövzəsində beynəlxalq karbohidrogen investisiyaları paketindən əlavə, AzMeCo

həm də Azərbaycanda Qaradağ Metanol Zavodunu tikmişdir. Bu zavod 2013-cü

ildən fəaliyyətə başlamışdır.

Metanol adətən təbii qazdan əldə edilən və təbii yolla parçalana bilən şəffaf

rəngli neft-kimyəvi mayedir. Metanol sintetik toxuculuq malları, təkrar emal

plastiki, məişət boyaları və yapışdırıcıları, peno-balışlar və yastıqlar kimi saysız-

hesabsız sənaye və istehlak mallarının, hətta ASA (acetylsalicylic acid) kimi adi

dərmanların hazırlanması üçün istifadə olunur.

Metanol – evlərin daxili istilik sistemləri və mətbəx üçün yanacaq kimi

istifadə olunur və həmçinin səmərəli nəqliyyat yanacağı kimi də istifadə oluna

Biodizel istehsalı, dimetil efiri (DME), elektrik enerjisi istehsalında və digər

proqramlarda metanolun istifadəsinə olan tələbat artdıqca bazarların sayı da artır

və metanolun istifadəsi ilə bağlı yeni proqramlar tətbiq olunur. Metanol həmçinin

benzinə əlavə olunduğu zaman yanacağın daha təmiz yanmasına və ətraf mühitə

emissiyanın daha az olmasına səbəb olan yanacaq komponentlərinin istehsalı üçün

də istifadə olunur.

AzMeCo şirkətinin irəli sürdüyü layihələrdən biri də Formaldehid zavodlar

kompleksidir. Formaldehid və onun törəmələrinin (qətranların) istehsalı üzrə

zavodlar kompleksi metanoldan xammal kimi istifadə edərək alınan fərqli

məhsulların istehsalını nəzərdə tutur. Formaldehid Kompleksində 3 (üç) növ

formaldehid qətranlarının (Karbamid-Formaldehid, Fenol-Formaldehid və

Melamin-Formaldehid) istehsal edilməsi planlaşdırılır. Zavod Kompleksi Sumqayıt

Kimya Sənaye Parkında yerləşdiriləcəkdir. Formaldehid Zavodları Kompleksinin

illik istehsal gücü 55 000 ton olan formaldehid, 85 000 ton karbamid-formaldehid

qətranı, 15 000 ton fenol-formaldehid qətranı, 12 000 ton melamin-formaldehid

Formaldehid məhsulu inşaat və ağac məhsulları, güclü maşınqayırma

qatranları və külli miqdarda həşərat öldürücülərə olan tələbat səbəbindən tarixən ən

böyük metanol törəməsi olubdur. Karbamid-formaldehid qətranları öz növbəsində

fibra-karton kimi taxtanı əvəz edəcək birləşmələr, tökmə birləşmələr və faner üçün

istifadə olunur. Fenol-formaldehid qətranları laminatlar, tökmə birləşmələr və taxta

yapışdırıclar üçün istifadə olunur. Melamin-formaldehid qətranları da mətbəx və

vanna otaqları üçün döşəmələr kimi daha davamlı və su keçirməyən laminatlar,

elektrik komponentlərdə tökmə birləşmələr kimi (məsələn yüksək elektrik

müqavimətinə görə ştepsel qurğuları) müxtəlif səth örtmə tətbiqləri üçün istifadə

olunur. Azərbaycan hal-hazırda qətran tərkibli taxta məhsullarını Rusiya, Türkiyə

və Bolqarıstandan idxal edir.

Artıq bu gün dünya praktikasında kimya sənayesi klasterlər şəkilində

inkişafı geniş yayılmaqdadır. Bu texnoparklar Çində, Yaponiyada, Hindistanda,

Braziliyada, Avropada geniş vüsət almışdır. Hindistan dövlətində kimya sənayesi

2017-ci ilə qədər 300 milyardlıq məhsul istehsal etməyi planlaşdırır.

Bu gün qurulan texnoparklar adətən xammal mənbəyini yaxın tikilir və bu

tipli klasterlərin inkişafı üçün önəmli olan elektrik enerjisi, insan resursları və

xammal ehtiyatları çox önəmlidir.