Kimyanın tədris metodikası

Əslində adları qeyd edilən alimlər və kimya üzrə çoxlu elmlər doktoru və professorlar Azərbaycanda təkcə kimya elminin yox, həm də neft və qaz emalı, neft-kimyası sənayelərinin də formalaşmasında, inkişafında öz töhfələrini vermişlər.

“Kimyo darsida АКТ dan foydalanish metodikasi” mavzusida malaka ishi

Ushbu malakaviy ishda o’qituvchining kimyo darslarida AKTdan foydalanish imkoniyatining nazariy va amaliy jihatlarini ko’rib chiqish vazifasi qo’yiladi. O’qituvchilar tomonidan darslarga tayyorgarlik ko’rish va mavzu bo’yicha o’z axborot bankini yaratish maqsadida foydalanilishi mumkin bo’lgan, ba’zi dasturlar, o’quv materiallari va Internet saytlariga havolalar keltirilgan, shuningdek, ”Asoslarning olinishi va xossalari” mavzusi da dars ishlanmasi berilgan.

1. Kimyo fani d arslariga qo’yilgan zamonaviy talablar…………

2. Kimyo darslarida axborot kommunikatsiya texnolgiyalaridan foydalanish imkoniyatlari……………………………………………………

3. Kimyo d arsida va darslarga tayyorgarlikda Internetdan foydalanish ……

4. “ Kislotalarning olinishi va xossalari ” mavzusi da namunaviy dars ishlanma ………………………………………………………………………

Xulosa va tavsiyalar

Foy da lanilgan a dabiyotlar ro’yxati

“O’qituvchi butun umri d avomi d a o’qiy d i.

Agar o ’qituvchi o’qishdan to’xtasa,

undagi o’qituvchilik o’ladi! ”

K . D . Ushinskiy

Mavzuning dolzarbligi . Zamonaviy maktab bitiruvchilariga qanday talablar qo’yilmoqda? Dunyoning turli mamlakatlaridagi o’qituvchilarning bu boradagi qarashlari juda yaqin. Bugungi kunda o’quvchilar maktab o’quv dasturining asosiy kursini muvaffaqiyatli o’rganishlari yetarli emas, ular mustaqil bo’lishni, axborot bilan ishlashni va bilim olishni o’rganishlari kerak. Zamonaviy maktabdagi o’quvchilarga tayyor bilim berish emas, balki ularga qanday qilib bilim olishni o’rganish kerak. Faqat shundagina ular XXI asr axborot jamiyatida muvaffaqiyatga erishishlari mumkin.

Biroq, shuni aytish joizki, bolalar biror axborotni qachon bajonidil o’rganishadi va o’zlashtirishadi, qachonki ularda shu narsaga nisbatan qiziqish bo’lsa. Hozirgi kunda o’quvchilar uchun eng jozibador axborot manbalaridan biri kompyuter va Internetdir. O’quvchilarning bu qiziqishlaridan kelib chiqqan holda darslarda AKTdan to’g’ri foydalanish o’quv jarayonining yanada sermahsul bo’lishini ta’minlaydi. Shunday qilib, ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish modaga hurmat emas, balki ongli zaruratdir.

Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) dan samarali foydalanish imkonini beradigan eng muhim metodologik tamoyillardan biri kompyuter texnologiyalarini an’anaviy shakl va usullar bilan birlashtirish hisoblanadi.

Darsda zamonaviy elektron darsliklar, virtual kimyoviy laboratoriyalar, Internet, yangi o’quv vositalaridan foydalaniladi. O’qituvchining vazifasi bu mablag’larni o’quv materiallarining mazmuniga, maktab o’quvchilarining yoshiga va psixologik xususiyatlariga muvofiq tanlashdir. Darsda AKTdan foydalanish maqsadga yo’naltirilgan va metodik asoslangan bo’lishi kerak.

Demak, bugungi kunda hayotimiz axborot va kommunikatsiya jarayonlarini ta`minlaydigan texnologiyadan ajralmas bo’lib qolganligi bois, AKTga asoslangan ta`limni yaratish zarurati tug`ildi.

Ma`lumki, faqat an`anaviy ta`lim usullaridan foydalangan holda, bu muammoni hal qilishning iloji yo`q, maktabda quyidagi imkoniyatlarni yaratish zarur va shartlar yaratilmoqda, bu esa quyidagilarni ta’minlaydi:

· har bir o`quvchini faol bilim jarayoniga jalb qilish;

· turli xil muammolarni hal qilish uchun birgalikda ishlash;

· turli masalalar bo`yicha mustaqil fikr yuritish uchun butun dunyodagi axborot markazlarida kerakli ma’lumotlardan foydalanish.

Malaka ishining maqsadi:

– kimyo fanini o’qitishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining roli va o`rnini ochib berish;

– kimyo fani o`qituvchisining axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ta`lim faoliyatida va darsga tayyorgarlik ko’rishda foydalanish bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqish.

Malaka ishining vazifalari:

– darsda AKTdan foydalanish imkoniyatlari;

– noan`anaviy o’quv jarayonida AKTdan foydalanishni o`rganish;

– mavzuga mos ilmiy materiallarni to`plash va o`rganish.

Kimyo fani darslariga qo’yilgan zamonaviy talablar

Zamonaviy ta`limning dolzarb muammolaridan biri o`quvchlarni mustaqil hayotiga tayyorlash, ularning manfaatlarini, qobiliyatlarini rivojlantirish, ularning hayotiy rejalarini ro`yobga chiqarishdir. O`qishni individuallashtirish, bilimlarni faollashtirish, o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish masalalari, ularning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvining shartlaridan biri sifatida juda katta ahamiyatga ega.

1997-yilda O’zbekiston Respublikasida “Ta’lim to’g’risida ”gi qonun va “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” qabul qilindi. Ularda ta’lim sohasini tubdan isloh qilish, uni o’tmishdan qolgan mafkuraviy qarashlar va salqitlardan to’la xalos etish, rivojlangan demokratik davlatlar darajasida yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash milliy tizimini yaratish bosh maqsad qilib belgilandi.

O’zbekiston Respublikasi Prezi dentining 2018 yil 5 sentabrdagi “Xalq ta’limini boshqarish tizimini takomillashtirish bo’yicha qo’shimcha chora – tadbirlar to’g’risida”gi PF – 5538 farmonida (1-ilova)

· Umumiy o’rta va maktabdan tashqari ta’limni sifat jihatidan yangi darajaga ko’tarish, har tomonlama kamol topgan avlo dni tarbiyalash, o’quvchilarning ma’naviy-axloqiy va intellektual rivojlanishini ta’minlash;

· xalq ta’limi tizimiga ilg’or xorijiy tajribani, o’quv – tarbiya jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalarni, shu jumladan ta’lim berishning innovatsion usullarini joriy etish, o’quv va o’quv – uslubiy adabiyotlarning yangi avlodini yaratish, fundamental va amaliy ilmiy tadqiqotlarni amalga oshirish;

· o’quvchilarning bilim darajasini baholash bo’yicha xalqaro dasturlar va tadqiqotlarda (PISA, Т IMSS, PIRLS va boshqalar) umumta’lim muassasalari o’quvchilarining ishtirokini tashkil etish;

· maktablarni, shu jumladan o’quv sinflari ichini yangi qulay mebellar, zamonaviy o’quv va laboratoriya uskunalari, darsliklar va o’quv – uslubiy materiallar, kompyuter va multimediya texnikasi, videokuzatuv tizimlari bilan jihozlash;

· … 2030 yilga qa dar umumiy o’rta va maktabdan tashqari ta’limni tizimli, mintaqaviy va maqsali rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlarini, shuningdek, uni amalga oshirish bo’yicha “yo’l xaritasini” o’z ichiga olgan Xalq ta’limi tizimini rivojlantirishning uzoq muddatli konsepsiyasini yaratish vazifalari belgilab berilgan.

Yuqori dagi vazifalardan kelib chiqqan holda zamonaviy darslarga bir qator umumiy talablar qo’yilmoqda:

– o’quvchilarni ongli, chuqur va mustahkam bilim bilan qurollantirish;

– o’quvchilarning hayotga tayyorlanishiga yordam beradigan kuchli ko’nikma va qobiliyatlarni shakllantirish;

– darsda ta’limning ta’lim samaradorligini oshirish, o’quvchilarning ta’lim jarayonida shaxsiy xususiyatlarini shakllantirish;

– o’quvchilarni har tomonlama rivojlantirish, ularning umumiy va maxsus xususiyatlarini rivojlantirish;

– kitob bilan ishlash, bilimlarni mustaqil o’rganish va chuqurlashtirish yoki to’ldirish malaka va ko’nikmalarga ega bo’lish va olgan bilimlarni amalda ijodiy qo’llash qobiliyatlarini rivojlantirish.

Yuqori sifatli zamonaviy kimyo darsi javob berishi kerak bo’lgan umumiy talablarni ko’rib chiqish uchun quyidagi eng muhimlarni ajratib ko’rsatish mumkin:

1. Kimyo fanining eng yangi yutuqlaridan foydalanish, ilg’or pedagogik, o’quv-tarbiya jarayoni qonuniyatlariga asoslangan darsni yaratish;

2. Barcha didaktik printsiplarning (ilmiy, ko’rgazmalilik, tushunarlilik va boshqalar) optimal nisbati bo’yicha darsni amalga oshirish;

3. Kimyo fanini o’qitishda o’quvchilarning tabiiy-ilmiy tasavvurini shakllantirish maqsadida fanlararo bog’lanishdan foydalanish;

4. Dars materiallarini hayot bilan bog’lash( o’quvchilarning amaliy va kundalik faoliyati), kimyoviy madaniyatni moddalar, materiallar va kimyoviy jarayonlar bilan xavfsiz ishlashga o’rgatish;

5. Kimyo darsining yorqin, qiziqarli, samarali nazariy va eksperimental faktlar bilan boyitilishini ta’minlash;

6. Har bir darsning natijalarini aniq loyihalashtirish va rejalashtirish;

7. Kimyo darslarida ko’rgazmali va laboratoriya tajribalarini, shuningdek, maxsus amaliy mashg’ulotlar o’tkazish.

Zamonaviy o’qituvchi: o’quv materialini qiziqarli va tushunarli tushuntiradi; ta’lim usullarini tanlashga qodir; muvofiq; kognitiv faoliyatni ijobiy qo’llab-quvvatlaydi; o’quvchilarga samarali ta’sir ko’rsatishi mumkin; o’quvchilarni rivojlantiradi, yangi fikrlash uslublarini shakllantiradi.

Kimyo darslarida axborot kommunikatsiya texnolgiyalaridan foydalanish imkoniyatlari

Kimyo fani darslarida AKT dan ko’rgazma vositasi sifatida foydalanish

Hоzirgi davrda jamiyat eng sharafli kasb egalari bo’lgan o’qituvchilar oldiga o’quvchilarga faqatgina bilim beris h emas, balki ularning shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirishdek dolzarb masalani qo’ymoqda. Ta’lim jarayonida asosiy maqsad o’quvchilarga bilim va tarbiya berishgina emas, balki ularning shaxsini shakllantirish usuli sifatida o’rin tutadi. Bu borada zamonaviy axborot kompyuter texnologiyalari keng doiradagi sermazmun imkoniyatlarga ega.

Ta’limning oddiy texnik vositalaridan farqli ravishda, AKT o’quvchilarga ko’p sonli tayyor, qat’iy tanlab olingan, tegishli ravishda tashkil etilgan bilimlarni taqdim etish bilan bir qatorda, o’quvchilarning intellektual, ijodiy qobiliyatlarini, yangi bilimlarni mustaqil egallash, turli axborot manbalari bilan ishlash malakalarini rivojlantirishga imkon beradi. Elektron darsliklardan foydalanish quyidagi didaktik masalalarni hal etishga yordam beradi:

• fan bo’yicha tayanch bilimlarni o’zlashtirish;

• o’zlashtirilgan bilimlarni tizimlashtirish;

• juda chalkash savollarga javob berishga o’rgatish;

• AKTdan foydalanib, o’quv materiali bilan mustaqil ishlash ko’nikmalarini shakllantirish;

• o’zini nazorat qilish ko’nikmalarini shakllantirish;

• umuman o’qishga va fanni o’zlashtirishga motivatsiyani shakllantirish;

• o’quvchilarga o’quv materiallari ustida mustaqil ishlashlarida o’quv-metodik yordam ko’rsatish;

• qulay ta’lim muhitini va axborot manbalarini mustaqil tanlash va izlash imkoniyatlarini ta’minlash, ya’ni o’quvchini imtihonlarga qisqa vaqtlarda tayyorlash, shu jarayon davomida unda ko’plab foydali umumta’lim ko’nikmalarini shakllantirish.

Faoliyatning yangi turi, kompyuter bilan ishlashga qiziqish hisobiga ta’lim sifatini oshirish multimediya texnologiyalaridan foydalanish ustunliklaridan biri hisoblanadi. Fan bo’yicha mashg’ulotlarda kompyuterdan foydalanish mashg’ulotni yanada ko’rgazmali va qiziqarli qilib o’quvchilarning faol va anglagan holda ish yuritishlarini tashkil etishning yangi metodi bo’lib qolishi mumkin.

Fan bo’yicha mashg’ulotlarda AKTdan foydalanish: o’qituvchi va o’quvchilarning faoliyatlarini jadallashtirishga imkon beradi; fanga o’qitish sifatini oshirish; ko’rgazmalilik tamoyilini hayotga amaliy tatbiq etib, obyektlarning muhim tomonlarini aks ettirish; o’rganilayotgan obyektlar va tabiiy hodisalarning eng muhim xususiyatlarini (o’quv maqsadlari va vazifalari nuqtai nazaridan) ko’rib chiqish imkonini beradi.

Turli ma’ruzalar, tezislarni himoya qilish va boshqalarni qo’llab – quvvatlash uchun ishlatiladigan eng mashhur dasturiy vositalardan biri Power Point dasturi foydalanish oson. Shaxsiy kompyuterning har qanday foydalanuvchisi uni egallashi mumkin.

Lekin ko’pchilik, Power Point da ishlash faqat matn va tasvirlardan foydalanadi. Ba’zi “rivojlangan” foydalanuvchilar grafik yoki grafik tuzishi mumkin.

Animatsiya taqdimotni “jonlantirish” uchun ishlatiladi. Animatsiya yetarli bo’lmagan joylarda videolarni joylashtirish mumkin.

Masalan, “Atom – molekulyar ta’limot. Kimyoviy element, kimyoviy belgi” mavzusida 7-sinf o’quvchisi ko’zga ko’rinmaydigan atomni, molekulani tasavvur qilishi, yoki 9-sinflarda “Elektroliz” mavzusida elektroliz jarayonining kechishini o’quvchilar tasvirlashi qiyin. Agarda shuni AKT orqali animatsiya ko’rinishida o’quvchilarga ko’rsatilsa ularning bu ma’lumotlar haqidagi tasavvurini kengaytiradi, mavzuni tushunarli qiladi. (2-ilova)

Men kimyo fani dan 7-8-9-sinflar kesimi da ko’pgina o’quv dasturidagi mavzulariga Power Point dasturi bo’yicha taq dimotlar tayyorlaganman. (3-ilova)

O’quv axborotlarini mana shunday taqdim etishdan maqsad — o’quvchilarda hayoliy obrazlar tizimini shakllantirish hisoblanadi. O’quv materialini multimediyali taqdimot ko’rinishida berilishi o’quv vaqtini qisqartiradi, bolalar salomatliklari resurslarini tejaydi. Bu o’quvchilarning idrok etish faoliyatlarini mustaqil tashkil etishlari uchun juda yaxshi tarzda moslashgan elektron o’quv ilovalari interfaolligi xususiyatlari hisobiga mumkin bo’ladi.

Mavzuni o’rganishning har qanday bosqichida va darsning har qanday bosqichida multimediyali taqdimotlardan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Kimyo fani darslarida yangi materiallarni tushuntirish, takrorlash va mustahkamlashda yana video darslar dan foydalanish yaxshi natija beradi. Video darslar orqali material qulay va tushunarli taqdim etiladi. (4-ilova)

Viodeo darslardan foydalanishning qulay tarafi shundaki ko’rgazma davomida pauza qilish, ko’rgan materialni muhokama qilish, o’quvchilarga savollar berish mumkin. Bolalar o’zlari ko’rgan narsalardan xulosa chiqarishlari kerak. Namoyish vaqti 10-15 daqiqadan oshmasligi kerak, keyin faoliyat turini o’zgartirish kerak.

O’quvchilar uyda takrorlashlari uchun video darsdan nusxa olishlari ham mumkin bo’ladi.

Video darsining o’zi turli shakllarda taqdim etilishi mumkin, masalan, darslarning asosiy turlari orasida quyidagi uchta:

· yangi mavzuni tushuntirishda ;

· bilim, ko’nikma va malakalarni mustahkamlashda;

· bilim, malaka va ko’nikmalarni umumlashtirish va nazorat qilishda.

Kimyo fani darslarida AKT dan didaktik va rivojlantiruvchi vositasi sifatida foydalanish

Darsning samaradorligi asosan o’qitish usullari va ularning tuzilishini mohirona tanlashga bog’liq. Zamonaviy pedagogika nafaqat bir qator stereotiplardan ozod bo’lishni, balki darslarning o’zgaruvchan usullarini yaratishni tavsiya qiladi.

Kompyuter texnologiyalarining o’quvchilarning bilim faoliyatiga ta’siri shubhasiz: kompyuter o’yinlari o’quv jarayoniga qo’shilganda yangi ma’lumotlar bilan tanishish qiziqarli bo’lishi mumkin. Kompyuter texnologiyalari zamonaviy ta’lim talablariga muvofiq modernizatsiya qilingan mavjud usullar asosida ta’lim sohasida qo’llaniladi.

Bilimlarni mustahkamlash, maktab mavzulariga qiziqishni rivojlantirish uchun o’quvchilarga ijodiy vazifalar beruvchi krossvord jumboqini tuzishda, mavzu bo’yicha rebus, tarqatma qo’llanmalari kimyo darslarida qo’llash o’z samarasini beradi. Crossword Forge –krossvord jumboqlarni yaratish uchun ajoyib dastur. Krossvordni yaratish uchun faqat bir qator savollar va javoblarni yaratish kerak, qolgan jarayon esa avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Dastur fon, shriftlar va matn o’lchamlari uchun maxsus ranglardan foydalanishga imkon beradi. Bundan tashqari, jumboq uchun har qanday tasvirdan foydalanish mumkin. An’anaviy vertikal gorizontal Crossword jumboqlariga qo’shimcha ravishda, dastur foydalanuvchi krossvord mavzusiga tegishli so’zlarni topishi kerak bo’lgan og’zaki jumboqlarni yaratishga imkon beradi. Bundan tashqari, lug’atlarni import qilish va eksport qilish imkoniyati mavjud. Natijada siz rasm, matn fayli yoki internetda joylashtirilishi mumkin bo’lgan SWF fayli sifatida saqlashmumkin.

Edraw Max – grafikalar, sxemalar, diagrammalar, ish jarayoni rejalari, indeks kartalari va ma’lumotlar bazasi diagrammasi uchun ideal yechimga ega bo’lgan ko’p funksiyali dasturdir. Bu dasturdan kimyo fanida foydalaniladigan didaktik materiallarni yaratish uchun qo’llaniladi.

Kompyuter simulyatsiyasi kimyoviy jarayonlarni o’rganishda ajralmas bo’lib, ularni bevosita kuzatish haqiqiy emas yoki qiyin. Kompyuter texnologiyalari portlovchi yoki zaharli moddalar, noyob yoki qimmatbaho reagentlar, juda tez yoki asta-sekin sodir bo’lgan jarayonlar bilan reaktsiyalarni namoyish etish imkonini beradi, bu esa maktab sharoitida mumkin emas. Misol uchun, elektrokimyoviy korroziyani o’rganishda o’quvchilar bir necha daqiqada ushbu juda sekin boradigan jarayonning mexanizmini ko’rib chiqishlari mumkin.

Amaliy mashg’ulotlar o’tkazishda kompyuter simulyatsiyasini qo’llash yana o’qituvchining o’quvchilar amaliy mashg’ulotlarni to’g’ri yoki noto’g’ri bajarayotganliklarini nazorat qilishiga imkon beradi. (5-ilova)

Shunday qilib, ta’lim jarayonida AKTdan foydalanish ta’limning muhim vazifalaridan biri – bilim darajasini oshirish imkonini beradi.

Darsda va darslarga tayyorgarlikda Internetdan foydalanish

Hozirgi davrda umumta’lim maktablari tizimiga ham internet ommaviy kirib kelmoqda. Barcha fanlar, shu jumladan, kimyo fani bo’yicha axborot resurslari soni ortib bormoqda. Internetdan ta’lim jarayonida samarali foydalanish mumkin bo’lmoqda. Axborotni topish qobiliyati zamonaviy dunyoda muhim ahamiyatga ega. Bugungi kunda Internet tarmog’i kitob bilan birga axborotning asosiy manbai bo’lib kelmoqda. Kerakli ma’lumotni tezda topish qobiliyati, undan keyingi ishni muvaffaqiyatli bajarish uchun foydalanish kerak.

O’quv masalalarini qo’yish mazmunida esa internetga kirish o’quv videofilmini ko’rish yoki o’quv sayohatlaridan katta farq qilmaydi. Internetga kirish aniq ssenariy asosida bo’lmasligi foydali va samarali bo’lmasligi mumkin. Shu bilan birga ssenariyda eng asosiysi, internet tarmog’idan nima uchun foydaliniladi? — degan savolga yo’naltirishdan iborat. U uch xil stsenariy mazmunini amalga oshirishga imkon beradi:

Birinchidan , qo’shimcha o’quv materialini topish, undan keyinchalik turli foydalanuvchilar tomonidan ko’p martalab foydalanish madsadida axborotlarni yozib olish vazifasi qo’yilishi mumkin. Misol uchun, kimyo fanini o’qitishda Atrof muhitning kimyoviy moddalar bilan ifloslanishi haqidagi ma’lumotlarni topish topshirig’i berilishi mumkin. O’quvchilar Internetdan foydalanib, ushbu masala bo’yicha ko’plab juda qiziqarli qo’shimcha axborotlarni topishlari mumkin.

Ikkinchidan , quyidagicha vazifani qo’yish mumkin: umuman yangi axborotni izlab topish, uni ma’lum bo’lgani bilan taqqoslash, ya’ni konstruktiv muloqotni yuzaga keltiruvchi muammoli vaziyatni yaratish. Bundan tashqari, ushbu material darsliklarda umuman mavjud emasligi sababli ham qimmatga ega. Muhokama qilish davomida o’quvchilar muammoga nisbatan o’z fikrlarini va o’zlarining munosabatlarini ifoda etadilar.

Uchinchidan , avvaldan ifoda etilgan mavzu bo’yicha sharhlar (tahliliy sharh, referat) tayyorlash vazifasi qo’yilishi mumkin, bu o’quvchining loyiha ishi kabi baholanishi mumkin. To’plangan materiallarni o’quvchilar multimediyali taqdimotlar ko’rinishida tayyorlashlari mumkin.

Ta’limda axborot tarmoqlaridan foydalanish birdan-bir maqsad bo’lib qolishi kerak emas. Aksincha, tarmoq resurslaridan biror axborotni idrok etish masalalarini hal etishda juda zarur bo’lgandagina foydalanish kerak. Ularni qo’llash ta’lim berish uslubini o’zgartirishga imkon beradi: barcha axborot resurslaridan foydalanish imkoniyatlari mavjud sharoitlarida faoliyat usullarini o’zlashtirish bilan bilim olish demakdir. Internet resurslaridan foydalanish bilan ishlarni texnik jihatdan ikki usulda tashkil etish mumkin. Agar kompyuter tezlikda tarmoqqa kirishni ta’minlay oladigan bo’lsa, o’quvchilar on-line rejimida, ya’ni bevosita Internetga kirib ishlashlari mumkin. Biroq o’qituvchi qiziqtirayotgan materiallardan foydalanish imkoni mavjudligini avvaldan tekshirishi zarur. Mazmunini qayta ishlab chiqilishi sababli vaqtinchalik serverlar va saytlardan foydalanish imkoni bo’lmasligi mumkin. Boshqa bir, yanada ishonchli varianti — internetdan vositali foydalanish usuli hisoblanadi. Darsga tayyorgarlik ko’rishda mashg’ulotlar uchun zarur bo’lgan Web-sahifalarni maktab serverida alohida papkaga yoki bo’lmasa, maktabning biror-bir kompyuter xotirasiga yozib olish mumkin. Bu ikkala holatda ham internet-resurslaridan foydalanish mashg’ulotlar o’tkazish darajasini, o’quvchilarning bilimlari sifatini va ularning bilim olish motivatsiyalarini oshiradi.

O’qituvchining o’z bilimini mustaqil oshirishi va darslarga tayyorgarlik ko’rishda tarmoqning boy resurslaridan foydalanish jamiyati juda kattaligini aytib o’tish zarur. Shu bian birga, fanlar bo’yicha maxsus saytlarga albatta kirish kerak, chunki ularda juda qiziqarli illyustratsiyalar bo’lishi mumkin, ularni saqlab qolish va multimediyali taqdimotlarni yaratishda foydalanish mumkin.

Keyingi yillarda barcha maktab fanlari bo’yicha axborot resurslari soni ancha oshdi. Kimyo fani o’qituvchisi o’quvchilar tayyorlagan ko’plab referatlardan foydali ko’rgazmali materiallarni topishi mumkin. ziyonet.uz , serveridan yoki rambler.ru , aport.ru , yahoo.com va google.uz kabi izlash tizimlari orqali izlashni amalga oshirish mumkin. Agar biror maqola kerak bo’lsa, yuqorida sanagan qidiruv satrlaridan biriga shu maqola nomi yoki maqolada uchrashi mumkin bo’lgan so’z yoki jumla, ya’ni kalit so’z kiritilib, qidiruv tugmasi bosiladi.Agar biror dasturni topish kerak bo’lsa, qidiruv satriga shu dastur nomi yoki uning vazifasi kiritiladi. Masalan, WindowsXP operatsion sistemasi uchun Laserjet 1300 printerining drayveri kerak bo’lsa, qidiruv satriga “Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari” deb yoziladi. (Rambler qidiruv satriga kiritilgan axborotni Internet tarmog’idagi millionlab hujjatlar ichidan izlaydi) Natijada Web-brauzer ma’lumotlar maydoniga bir necha (o’nlab yoki yuzlab) hujjatlarning gipermurojaatli adreslari va ularning qisqacha tavsiflaridan iborat Web-sahifa chiqadi. Topilgan hujjatlar ichidan keraklisini berilgan qisqa tavsifga ko’ra aniqlab olinadi.

CD-disklar ishlab chiqaruvchilari mashhur firmalari serverlarida o’quv fanlarini o’qitishda foydalanish uchun yangi dasturiy mahsulotlar taqdim etilgan. Elektron darsliklardan ba’zilarini tarmoq diskiga yuklab olish va maktab tarmog’i foydalanuvchilari barchasi uchun taqdim etish mumkin. Bu o’quv materiallaridan bir vaqtda bir necha o’quvchilar foydalanishlariga imkon beradi.Ular o’z imkoniyatlari doirasida foydalanadilar.

Kimyanın tədris metodikası

Təhsilimiz onlarla fəxr edə bilər

Azərbaycan kimya elminin uğurlu gələcəyinə etibarlı zəmin yaradan gənclər

Azərbaycan xalqı bütün tarixi boyu istənilən elm sahəsində dünyaya çox böyük şəxsiyyətlər bəxş edib. Kimya elmi də bu sahədə istisna deyil. Son 120 ildə Azərbaycanın dünya şöhrətli kimya elmi məktəbi yaranıb və onun uca zirvəsi akademik Yusif Məmmədəliyevdir. XX əsrin əvvəllərində Mövsüm bəy Xanlarov və Sadıq Hüseynovla başlayan Azərbaycan kimya elmi məktəbi əsrin ortalarında dünya elminə akademiklər Yusif Məmmədəliyev, Rüstəm İsmayılov, Murtuza Nağıyev, Əli Quliyev,Vahab Əliyev, Mark Dalin, Soltan Mehdiyev, Toğrul Şaxtaxtinski, Bahadur Zeynalov, Musa Rüstəmov, Məhərrəm Məmmədyarov, Sahib Əliyev, Həbib Şaxtaxtinski, Ayaz Əfəndiyev, Nadir Seyidov, Ramiz Rzayev, Kamil Sadıqov, Vaqif Fərzəliyev, Ağadadaş Əliyev, Abel Məhərrəmov, Siyavuş Qarayev kimi görkəmli alimlər bəxş etmişdir. İndi bu alimlərin hər birinin tanınmış elmi məktəbi var.

XX əsrdə Azərbaycan kimya elminin inkişafında akademiyanın müxbir üzvləri Məmməd Mövsümzadə, Məcid Mərdanov, Xudu Məmmədov, Şamxal Məmmədov, Bilal Dadaşov, Paşa Rüstəmov, Yunus Qəmbərov, Rəfiqə Əliyeva, Fəzilə Səmədova, Nazil Canıbəyov, Akif Əzizov, Dilqəm Tağıyev, Fuad Əliyev, Mübariz Əhmədov, Abbasqulu Quliyev, Mustafa Salahov, Adil Qəribov və başqalarının böyük xidmətləri olub və bu gün onların çoxu ölkəmizdə öz kimya məktəblərinə rəhbərlik etməkdə davam edirlər.

Azərbaycanın neft-kimya elmi və bütövlükdə kimya elmi özünün inkişaf səviyyəsinə görə dahi Yusif Məmmədəliyevə borcludur.

Rus alimləri tərəfindən “Alkilləşmənin kralı” adlandırılmış Yusif Məmmədəliyevin çox istiqamətli tədqiqatları əslində ölkəmizdə kimya elminin müasir istiqamətlərinin təməli olmuşdur. Y.Məmmədəliyevin yüksəkoktanlı benzin komponentinin alınma texnologiyasını yaratması İkinci Dünya müharibəsində SSRİ-nin Almaniya üzərində qələbəsində müstəsna rol oynamışdır.

Onun dünya şöhrətli tələbəsi akademik Əli Quliyevin yaratdığı Aşqarlar Kimyası İnstitutu ölkəmizdə üzvi sintezin, xüsusən də incə üzvi sintezin bir elmi istiqamət kimi formalaşması və inkişafında müstəsna rol oynamışdır.

Hazırda ölkəmizdə fəaliyyətdə olan kimya institutlarının əksəriyyəti dünya miqyasında nüfuza malik elmi mərkəz olan Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun tərkibindən ayrılaraq formalaşmışdır.

Əslində adları qeyd edilən alimlər və kimya üzrə çoxlu elmlər doktoru və professorlar Azərbaycanda təkcə kimya elminin yox, həm də neft və qaz emalı, neft-kimyası sənayelərinin də formalaşmasında, inkişafında öz töhfələrini vermişlər.

Adlarını qeyd etdiyim və etmədiyim görkəmli kimyaçılar yüzlərlə yüksək səviyyəli alimlər yetişdirməklə, eyni zamanda kimyaçı kadrlar hazırlanması sahəsində və bununla təhsilin inkişafına da əvəzsiz xidmət etmişlər

Təsadüfi deyil ki, bu gün həmin alimlərin çoxu BDU, NDU, SDU, GDU, ADNA, ADPU-da kimyaçı kadrların hazırlanması sahəsində uğurlu fəaliyyət göstərirlər.

Azərbaycanın elə alimləri də olub ki, SSRİ-də qapalı mövzular üzrə işlər apardıqlarından onların adları ictimaiyyətə məlum olmayıb və bu gün də çox az məlumdur. Belə alimlərimizdən biri də görkəmli kimyaçı alim, kimya elmləri doktoru, professor Abbas Çayxorski olmuşdur.

Abbas Çayxorski 1941-ci � ildə Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə daxil olmuş, 1946-cı ildə Sankt-Peterburq Universitetində yeni yaradılan radiokimya fakültəsinə oxumağa göndərilmiş və oranı “əla” qiymətlərlə bitirdikdən sonra Çelyabinskdə, Kurçatovun yanında işləməyə başlamışdır. Bütün həyatını neptunium kimyasına həsr edən Abbas Çayxorski SSRİ-də atom silahının yaradılmasında xüsusi xidmətlər göstərib. O, 12 il SSRİ-də atom enerjisinin dinc məqsədlərlə istifadəsi üzrə dövlət komissiyasının sədri olub.

Abbas Çayxorski özünün aldığı elmi nəticələr və digər görkəmli alimlərin nəticələrinə əsaslanaraq daha mükəmməl elementlərin dövri sistemi cədvəlini yaradıb. Kimyaya beşinci kvant ədədinin gətirilməsi ideyasının müəllifidir.

O, 1997-ci ildə ABŞ-a, oğlunun yanına köçərkən (sağlamlığı ilə əlaqədar olaraq) Rusiyanın hökumət orqanları onu bütün titullardan məhrum etmiş və atom kimyası sahəsində tədqiqatlar aparmayacağı haqqında ondan yazılı iltizam almışdır. 2004-cü ildə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyəti ona fəxri doktor adı vermişdir.

“Neptunium kimyası” monoqrafiyasının müəllifi olan Abbas Çayxorski xalqımızın və elmimizin fəxr edə biləcəyi alim idi. O vəsiyyət etmişdir ki, vəfat etdikdə onu Bakıda köhnə qəbiristanlıqda qohumlarının yanında dəfn etsinlər. Əslən Basarkeçər rayonunun Çaxırlı kəndindən olan dünya səviyyəli alimimiz 2009-cu ildə vəfat etmiş və onun külü vətəninə gətirilərək köhnə qəbiristanlıqda dəfn edilmişdir.

Bu gün müstəqil Azərbaycan Respublikası bütün sahələrdə sürətlə inkişaf edir.

Hələ keçən əsrin 70-ci illərindən ulu öndər, dünya şöhrətli siyasətçi Heydər Əliyev müstəqil olacaq ölkəmizin bu günü üçün yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlanması işinə çox böyük diqqət yetirirdi. Müstəqillik illərində elm və təhsilə diqqət və qayğı daha da artır. Bu diqqət və qayğı sayəsində kimya elminə çox istedadlı gənclər gəlməkdədir. Fəxrlə deyə bilərəm ki, məktəblilərin kimya olimpiadasını keçirən münsiflər heyətinin sədri kimi 19 illik fəaliyyətimdə yüzlərlə belə istedadlı gənclərlə görüşmüş, onların uğurlu inkişafının şahidi olmuşam.

Qeyd edim ki, bu uğurlar çox hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev cənablarının təhsilə xüsusi qayğısı, Təhsil Nazirliyinin uğurlu təhsil islahatları sayəsində mümkün olmuşdur.

1997-ci ildə mənim təşəbbüsüm və beynəlxalq və dünya kimya olimpiadalarına hazırlıq mərkəzi yarandı və istedadlı şagirdləri bu mərkəzə hazırlığa dəvət etdik. Uğurlar özünü çox gözlətmədi.

1998-ci ildə Beynəlxalq Mendeleyev kimya olimpiadasında Rüfət Əzizov bürünc medala layiq görüldü və Moskva Dövlət Universitetinə (MDU) imtahansız qəbul olundu. 1998-2010-cu illərdə şagirdlərimiz beynəlxalq və dünya kimya olimpiadalarında 80-dən çox qızıl, gümüş və bürünc medallar qazandılar və onlardan 21 nəfəri Moskva Dövlət Universitetinə imtahansız qəbul olundu və demək olar ki, onların hamısı bu universitetin ən sevimli tələbələri oldular. Onların böyük uğurlarında pedaqoji elmlər doktoru M.M.Abbasovun, N.A.Abışovun, İ.Q.Nəzərovun, N.Şıxəliyevin, X.Əsədovun, � Y.Abdullayevin böyük əməklərini qeyd etmək istərdim. Bu uğurlarda “Çağ” Öyrətim İşlətmələri Şirkətinin, Təhsil Nazirliyinin və Milli Elmlər Akademiyasının birgə əməkdaşlarının çox böyük rolu olmuşdur. Şagirdlərimizin dünya miqyaslı yarışlara hazırlıq işləri indi də davam edir.

Təhsilimizin dünya miqyasında şərəflənməsində öz töhfələrini vermiş bir neçə gənci xüsusi qeyd etmək istərdim.

Vüsal Məmmədəli oğlu Şəfiyev 1982-ci il avqustun 20-də Bakı şəhərində anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra 2000-ci il Beynəlxalq Mendeleyev Kimya Olimpiadasının qızıl mükafatçısı kimi Moskva Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə imtahansız qəbul olunub.

2005-ci ildə MDU-nu müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra Azərbaycana � qayıdıb, həmin ildə Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda (NKPİ) aspiranturaya daxil olub. Aspiranturaya qəbul olduğu vaxtdan bir il sonra ABŞ-ın Florida Universitetinin Kimya Mühəndisliyi fakültəsində magistr dərəcəsi üzrə təhsil almaq üçün dəvət alıb. Oxuduğu institutdan məzuniyyət götürərək Florida Universitetində magistr dərəcəsi almış və 2008-ci ildə oranı müvəffəqiyyətlə bitirərək yenidən vətənə qayıdıb, BP şirkətində kimya mühəndisi vəzifəsində çalışmağa başlayıb. Eyni zamanda elmi işini davam etdirərək 2010-cu ilin yanvarında kimya üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsini almaq üçün dissertasiya müdafiə edib. Azərbaycanda oxuduğu müddətdə bir neçə beynəlxalq elm yarışmalarına (2009 və 2010-cu illər Beynəlxalq Çevrə Olimpiadası, 2009-cu il � Yeniyetmələrin Beynəlxalq Elm Olimpiadası, 2010-cu il 44-cü � Beynəlxalq Mendeleyev Kimya Olimpiadası) münsif olaraq dəvət alıb.

Rüfət Eyvaz oğlu Əzizov Lənkəran Özəl Türk Liseyini bitirib. 1998-ci ildə kimya üzrə respublika olimpiadasında birinci yerə layiq görülüb, həmin ildə Belarusda keçirilən Beynəlxalq Mendeleyev Kimya Olimpiadasında bürünc medala layiq görülüb və Moskva Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə imtahansız qəbul olunub. 2003-cü ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirib və orada aspiranturada saxlanılıb. 2007-ci ildə dissertasiya müdafiə edərək kimya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi alıb. 2006-2008-ci illərdə Böyük Britaniyada Beynəlxalq Peşəkar Sertifikasiya sertifikatı alıb. 2009-cu ildən Xəzər Mühəndisləri İctimai Birliyinin sədridir. 2005-ci ildən BP şirkətində Material, korroziya, inspeksiyalar, texniki bütövlük üzrə baş mühəndis işləyir. 2008-2009 � və 2010-cu illərdə BP şirkətinin müxtəlif nominasiyalarda “İlin mühəndisi” mükafatına layiq görülüb. 15 elmi məqalənin müəllifidir. 2011-ci il aprelin 21-də respublika Prezidenti İlham Əliyev cənablarının ölkə gənclərinin nümayəndələri ilə görüşündə iştirak edib.

Sənan Zabit oğlu Eminov 1994-2000-ci illərdə Bərdə şəhəri 3 nömrəli məktəbdə, 2000-2005-ci illərdə Mingəçevir Özəl Türk Liseyində təhsil alıb.

2003, 2004, 2005-ci illərdə respublika kimya olimpiadasının qızıl medallarına layiq görülüb.

2003, 2004, 2005-ci illərdə uyğun olaraq Yunanıstanda, Almaniyada və Tayvanda keçirilən dünya üzrə kimya olimpiadalarının bürünc və qızıl medallarına layiq görülüb. Tayvan olimpiadasında nəzəri suallara 100% düzgün cavab verdiyi üçün eyni zamanda dünya kubokuna da sahib olub. Bu, Azərbaycan məktəblilərinin bütün fənlər üzrə dünya olimpiadalarında iştirak tarixində ən yüksək nəticədir. O, 2000-ci ildə Ankaradakı Orta Doğu Texniki Universitetinə daxil olub, orada bir il təhsil alandan sonra Almaniyanın Bremen şəhərindəki Yakobs Universitetinə dəvət alıb və 2010-cu ildə həmin universiteti uğurla başa çatdıraraq iki ixtisas üzrə diplom alıb.

2010-cu ildə İngiltərənin İmperial Kollecinə dəvət alıb və hazırda orada magistraturada oxuyur. İmperial Kollecin rəhbərliyi onu doktoranturada saxlamaq qərarını qəbul edib.

İsmayıl Teyyub oğlu İsmayılov 1991-1996-cı illərdə Bakı şəhərindəki 115 nömrəli məktəbdə, 1996-1997-ci tədris ilində 83 nömrəli liseydə, 1997-2001-ci illərdə iqtisadiyyat təmayüllü Özəl Türk Liseyində oxuyub.

2001-ci ildə kimya üzrə respublika olimpiadasının gümüş medalına, Moskvada keçirilən 35-ci Beynəlxalq Mendeleyev Kimya Olimpiadasının bürünc medalına layiq görülüb. 2001-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə imtahansız qəbul olunub. 2008-ci ildə universiteti müvəffəqiyyətlə bitirərək M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Zərif Kimya Texnologiyası Akademiyasında saxlanılıb. 2011-ci il iyunun 10-da neft kimyası üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün dissertasiya müdafiə edəcək. İ.İsmayılov 16 elmi əsərin müəllifidir və əsərlərinin əksəriyyəti Rusiya Federasiyasının ən nüfuzlu jurnallarında nəşr olunub.

Sadiq Əyan oğlu Ağazadə Astara şəhərində doğulub. Birinci sinifdən altıncı sinfə qədər Astara şəhərindəki 2 nömrəli məktəbdə, yeddinci sinfi Krasnoyarsk şəhərində, VIII-XI-ci sinifləri Bakı şəhərindəki 160 nömrəli məktəbdə oxuyub. Onuncu və onbirinci siniflərdə oxuyarkən məktəblilərin kimya olimpiadalarının respublika turlarında uyğun olaraq gümüş və qızıl medala layiq görülüb. Onbirinci sinifdə oxuyarkən Beynəlxalq Mendeleyev Olimpiadasında bürünc medal qazanaraq Moskva Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə imtahansız qəbul olunub. Elə həmin ildə Macarıstanda kimya üzrə dünya olimpiadasında gümüş medal qazanıb.

Birinci və ikinci kursda ilboyu dərslərə yüksək səviyyədə hazırlaşdığından kimya imtahanlarından azad edilib. 2010-cu ildə “Fizika tverdoqo tela” jurnalında (Moskva) elmi məqaləsi çıxıb. Bakıda Mendeleyev Kimya Olimpiadasının beynəlxalq münsiflər heyətinin üzvü olub.

Məmməd Faiq oğlu Mirzəliyev 1996-2002-ci illərdə Quba rayonu Qəçrəş kənd orta məktəbində, 2002-2007-ci illərdə isə Quba Özəl Türk Liseyində oxuyub. 2004 və 2005-ci illərdə respublika kimya olimpiadalarında uyğun olaraq üçüncü və dördüncü yerlərə, 2005-ci ildə Türkiyədə keçirilən İNEPO-AVRASİYA Ətraf Mühitin Mühafizəsi Beynəlxalq Layihə Olimpiadasında gümüş medala, 2006-cı ildə respublika olimpiadasında gümüş medala layiq görülüb, 2006-cı ildə İNEPO-AVRASİYA Ətraf Mühitin Mühafizəsi Beynəlxalq Layihə Olimpiadasında qızıl medala layiq görülüb. 2007-ci ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin kimya fakültəsinə daxil olub. Sonra 2008-ci ildə yenidən imtahan verərək Türkiyənin Ağdəniz Universitetinin tibb fakültəsinə daxil olub. Hazırda III kursda oxuyur, dərs əlaçısıdır.

Elşad Əhməd oğlu Abdullayev 1991-ci ildə Bakıdakı 196 nömrəli məktəbə daxil olub, 1993-cü ildən 1996-cı ilə qədər 281 nömrəli məktəbdə təhsilini davam etdirib, 1996-cı ildə Bakı Özəl Türk Liseyinə daxil olub və 2001-ci ildə məktəbi bitirib.

1999-cu ildə respublika kimya olimpiadasının gümüş, 2000-ci ildə bürünc, 2001-ci ildə qızıl medallarını alıb.

2000 və 2001-ci illərdə Beynəlxalq Mendeleyev Kimya Olimpiadasının müvafiq olaraq gümüş və bürünc medallarına layiq görülüb.

Beynəlxalq olimpiadanın qalibi kimi Moskva Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinə daxil olub.

O, universitetdə yalnız “əla” qiymətlərlə oxuyub. Universiteti bitirərkən əldə etdiyi nailiyyətlərə görə Elşad Abdullayev “Ən yaxşı tələbə” adını qazanıb və “Rusiya İntellektual Resursları” siyahısına daxil edilib.

Rusiya Federasiyasında təhsil aldığı müddətdə Azərbaycanın həmin ölkədəki səfirliyi ilə Ümumrusiya Azərbaycan Konqresinin tələbələr arasında keçirdiyi tədbirlərin fəal iştirakçısı olub və buna görə də Konqresin Fəxri fərmanı ilə mükafatlandırılıb.

2006-cı ildə Elşad Abdullayev ABŞ-ın Luziana Texnologiya Universitetinə mühəndislik üzrə aspirantura proqramına daxil olub. Universitetdə oxuduğu müddətdə 25-ə qədər beynəlxalq konfransda məruzələrlə çıxış edib. 2009-cu ildə Nevada ştatında Las Veqasda Qərb Örtüklər simpoziumunda ən yaxşı texniki poster mükafatı ilə mükafatlandırılıb və Amerika Kimyaçılar Cəmiyyətinə üzv qəbul edilib.

On elmi məqaləsi dərc olunub.

2010-cu ildə Elşad Abdullayev kimya üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi alıb.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 2011-ci ili “Beynəlxalq kimya ili” elan edib. Bunun səbəbi elm və texnologiyalar əsri olan XXI əsrin başlanğıcında şagirdlərdə təbiət elmlərinə, o cümlədən kimyaya marağın azalması ilə bağlıdır. Bu vəziyyət ölkəmizdə də müşahidə olunur. Çox böyük və sürətlə inkişaf edən neft və qaz sənayesinə, neft emalı və neft kimya komplekslərinə malik ölkəmiz üçün gələcəkdə yüksək səviyyəli kimyaçılar, kimya mühəndisləri, kimyaçı texnoloqlar, kimyaçı ekoloqlar çox lazım olacaq. Bu problemi həll etmək üçün nə etməliyik?

1. Azərbaycanın qabaqcıl kimya müəllimləri V.Əliyev (Bakı), M.M.Abbasov (Bakı), H.Qədirov (Yardımlı), T.Talıbov (Tovuz), Əhməd Əhmədovun (Qəbələ) və b. qabaqcıl iş təcrübələrini kimya müəllimləri arasında yaymaq lazımdır.

2. Təhsil Nazirliyinin saytında nüfuzlu müəllimlərin təcrübələrlə müşayiət olunan “açıq dərs”lərini yerləşdirmək yaxşı olar.

3. Məktəblərin kimya laboratoriyaları ilə təmin olunması işi daha da sürətləndirilməlidir.

4. Kimya müəllimləri hazırlayan universitetlərimizdə mütləq olaraq kimyanın tədrisi metodikası kafedraları yaradılmalı, həmin kafedralara yalnız tədris metodikası üzrə mütəxəssis olan müəllimlər cəlb olunmalıdır.

5. Elektron dərsliklərin daha mükəmməl variantları hazırlanmalı və şagirdlərin istifadəsinə verilməlidir.

6. Kimyadan fakültativ məşğələlərin təyinatı üzrə istifadəsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir.

7. Müəllimlərə kömək üçün kimyadan maraqlı və əyləncəli təcrübələr toplusu yaradılmalıdır.

8. Məktəblilərin kimya ilə bağlı obyektlərə səyahətlərinin təşkili işi bərpa olunmalıdır.

9. Şagirdlərin kimyəvi biologiyaya maraqlarını artırmaq üçün kimya və biologiya üzrə beynəlxalq və dünya olimpiadalarının qaliblərinin (qızıl, gümüş və bürünc medal alanların) təkcə kimya və ya biologiya ixtisasları üzrə mütəxəssislər hazırlayan universitetlərə yox, həm də tibb universitetinə də imtahansız qəbul olmalarına aid məsələ öz həllini tapmalıdır. Bu, şagirdlərdə beynəlxalq və dünya olimpiadalarına marağı və rəqabəti artırar, şagirdlər ölkəmizi daha yaxşı təmsil edə bilərlər.

10. Görkəmli kimyaçı alimlərin məktəblilərlə sistemli görüşləri təşkil olunmalıdır və hər bir kimyaçı alim ən azı bir məktəb ilə mütəmadi əlaqə saxlamalıdır, şagirdlərin təbiət elmlərinə marağının artırılmasında kimya müəllimlərinə kömək etməlidir.

11. Kütləvi informasiya vasitələrində kimya əleyhinə məlumatların verilməməsi sahəsində jurnalistlər məlumatlandırılmalı, ekoloji problemlərin səbəbləri təhlil olunarkən əsassız olaraq problemin mövcudluğu kimya ilə əlaqələndirilməməli, cəmiyyətdə kimya xofu yaradılmamalıdır.

12. Kimyanın müasir cəmiyyətdə müstəsna müsbət rolu haqqında məlumatların populyar dildə cəmiyyətə çatdırılması sahəsində işlər genişləndirilməlidir.

Təhsil kimi müqəddəs işdə hər bir kəs öz köməyini əsirgəməməlidir. � Təhsil-elm-texnologiya-sivilizasiya inkişaf sisteminin birinci pilləsinin təhsil olduğu və digər mərhələlərin məhz onun üzərində inkişafı unudulmamalıdır.

� Vaqif ABBASOV �

� Azərbaycan müəllimi.- 2011.- 20 may.- S.8-9.

Tədris prosesinin nəticələrinin təhlili metodikası

Sinif rəhbərinin fəaliyyətinin vacib bir tərəfi bir sıra vəzifələrin həllinə yönəlmiş təhsil prosesinin nəticələrinin və səmərəliliyinin öyrənilməsidir.

Просмотр содержимого документа
«Tədris prosesinin nəticələrinin təhlili metodikası»

Tədris prosesinin nəticələrinin təhlili metodikası

Sinif rəhbərinin fəaliyyətinin vacib bir tərəfi bir sıra vəzifələrin həllinə yönəlmiş təhsil prosesinin nəticələrinin və səmərəliliyinin öyrənilməsidir. Bunlar aşağıdakılardır:

a) təhsil prosesinin real vəziyyətinin müəyyən edilməsi (bu vəzifənin köməyi ilə həll edilir – xüsusi meyarlar, göstəricilər, verilən tapşırıqlar nəzərə alınmaqla tərbiyə işinin vəziyyəti və səmərəliliyinin öyrənildiyi pedaqoji bölmə);

b) tədris prosesində baş vermiş dəyişikliklərin təhlili, müxtəlif şərait və vasitələrin əməyin nəticələrinə təsirinin, habelə onların səmərəliliyinin və pedaqoji məqsədəuyğunluğunun öyrənilməsi;

c) təhsil prosesinin inkişafı imkanlarının müəyyən edilməsi;

d) onun təkmilləşdirilməsi yollarını və vasitələrini tapmaq məqsədi ilə təhsil prosesinin inkişafının vəziyyətinin və dinamikasının öyrənilməsi;

e) tərbiyə işinin şagird və müəllim şəxsiyyətinin inkişafına, kollektivdə münasibətlərə təsirinin səmərəliliyinin müəyyən edilməsi.

Tərbiyə prosesinin səmərəliliyinin öyrənilməsində sinif rəhbərinin fəaliyyəti bir sıra prinsiplərə əsaslanmalıdır.

1. Tərbiyə işinin səmərəliliyinin öyrənilməsi üçün meyarlar, göstəricilər və metodlar seçilərkən, qiymətləndirici və effektiv komponentin təhsilin təşkilinin məqsədləri, vəzifələri, məzmunu və metodları ilə əlaqəsini qurmağa imkan verən sistemli yanaşmadan istifadə etmək lazımdır.

2. Şəxsiyyətin inkişafının nəticələrinin diaqnostikası zamanı uşağın şəxsiyyətində baş verən dəyişikliklər qeyd edilməlidir ki, bu da təhsil prosesinin effektivliyini göstərə bilər.

3. Diaqnostika birdəfəlik kəsilməyə deyil, bir neçə il ərzində uşağın inkişafındakı dəyişikliklərə diqqət yetirməlidir, ona görə də şəxsiyyətin öyrənilməsinin bütün dövrü ərzində dəyişməz meyarlar və üsullarla çoxillik diaqnostik tədqiqatın aparılması məqsədəuyğundur.

4. Diaqnostika vasitələri çətin olmamalı və tədqiqatın hazırlanması və aparılması, nəticələrin işlənməsi üçün çox vaxt və səy tələb etməməlidir. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, öyrənmə prosesində yalnız ekspress metodlardan istifadə həmişə əsaslandırılmır, çünki zamanla qazanc çox vaxt alınan məlumatın keyfiyyətinin azalmasına səbəb olur.

5. Müəllimlərin diaqnostika prosesinə maksimum cəlb edilməsi zəruridir. Bu, diaqnostikanın keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, tədqiqatın əsas təşkilatçılarının sərf etdiyi vaxtın azaldılmasına, müəllimlərin, şagirdlərin və onların valideynlərinin tədqiqatın nəticələri ilə tanış olmaq imkanlarının genişləndirilməsinə töhfə verir.

6. Tərbiyə fəaliyyətinin səmərəliliyinin öyrənilməsi prosesi subyektlərə zərər vurmamalı, onun nəticələrindən müəllimə, valideynə və ya şagirdə inzibati təzyiq vasitəsi kimi istifadə edilməməlidir.

7. Diaqnostika məqsədləri üçün bir metodu deyil, onların sistemini tətbiq etmək lazımdır ki, üsullar bir-birini tamamlasın və tədqiqat nəticələrinin obyektivliyini və etibarlılığını təsdiq etsin. Mümkünsə, metodlar ümumi təhsil və ya tərbiyə vasitəsi olmalı, şagirdlərin yaş və fərdi xüsusiyyətlərini, kollektivin xüsusiyyətlərini və ondakı münasibətləri nəzərə almalıdır.

8. Bəzi diaqnostik üsullardan yalnız mütəxəssis və ya respondentlərə məlum olmayan şəxs tərəfindən subyektlərə məlum olan müəllimin təsirini və hətta təzyiqini neytrallaşdırmaq üçün istifadə edilməlidir.

9. Diaqnostika zamanı işin vəziyyətinin və nəticələrinin öyrənilməsinin təhsil prosesinə üzvi şəkildə uyğunlaşmasına, diaqnostik fəaliyyətin isə tərbiyəvi xarakter daşımasına və pedaqoji problemlərin həllinə töhfə verməyə çalışmaq lazımdır.

10. Diaqnostika üçün alınan məlumatların həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət təhlilinin mümkünlüyünü təmin etmək vacibdir. Bu məqsədlər üçün konkret göstəricilər, onların fiksasiya yolları və riyazi emal üzərində düşünmək lazımdır.

Tədris prosesinin səmərəliliyini müəyyən edən əsas meyarlardan biri kollektivin inkişaf səviyyəsi və ondakı münasibətlərin xarakteridir. Kollektivin inkişafının ən mühüm xarakterik xüsusiyyəti onun içindəki sosial-psixoloji iqlimdir ki, onun öyrənilməsi üçün aşağıdakı göstəricilər əsas götürülür:

1) komanda üzvlərinin münasibətləri, fəaliyyətin təşkili prosesindən məmnunluq və liderlik;

2) üstünlük təşkil edən əhval;

3) rəhbərlərin və tabeliyində olanların, böyüklərin və uşaqların qarşılıqlı anlaşması; 4) komanda üzvlərinin idarəetmədə iştirak dərəcəsi, özünüidarənin inkişaf səviyyəsi;

5) birgə fəaliyyətin birliyi, məhsuldarlığı;

6) kollektivin hər bir üzvünün özünə hörməti, öz kollektivi ilə fəxr etməsi;

7) komandanın bütün üzvlərinin təhlükəsizliyi.

Sinifin inkişafının əsas xüsusiyyəti onun üzvləri arasında bir neçə səviyyədə həyata keçirilən qarşılıqlı əlaqə vəziyyətidir: “müəllim – şagird”, “şagird – şagird”, “müəllim – müəllim”, “böyük – kiçik”, “valideyn – müəllim”, “valideyn – şagird”, “valideyn-valideyn”. Pedaqoji proses iştirakçılarının qarşılıqlı fəaliyyətinin effektivliyinin birbaşa göstəricisi onun əsas xüsusiyyətlərinin inkişafıdır. Belə ki, aşağıda göstərilənləri diqqətdə saxlamaq sinif rəhbərlərinin həmişə köməyinə gələ bilər:

• qarşılıqlı biliklərlə (şəxsi xüsusiyyətlər, bir-birinin ən yaxşı tərəfləri, maraqları, hobbiləri haqqında biliklərin obyektivliyi; bir-birini daha yaxından tanımaq və tanımaq istəyi; bir-birinə qarşılıqlı maraq);

• qarşılıqlı anlaşma yolu ilə (qarşılıqlı fəaliyyətin ümumi məqsədini, müəllimlərin və məktəblilərin qarşısında duran vəzifələrin ümumiliyini və vəhdətini dərk etmək; bir-birinin çətinliklərini və narahatlıqlarını qəbul etmək; müxtəlif situasiyalarda davranış motivlərini anlamaq; qiymətləndirmələrin və özünüqiymətləndirmənin adekvatlığı; birgə fəaliyyətə münasibətin üst-üstə düşməsi);

• münasibətlərə görə (nəzakət nümayişi, bir-birinin fikir və təkliflərinə diqqət; birgə fəaliyyətə emosional hazırlıq, onun nəticələrindən məmnunluq; bir-birinin mövqeyinə hörmət, empatiya, rəğbət; rəsmi və qeyri-rəsmi ünsiyyət istəyi; stimullaşdırıcı münasibətlərin yaradıcı xarakteri; uşaqların təşəbbüskarlığı və müstəqilliyi);

• qarşılıqlı fəaliyyət üzrə (daimi əlaqələrin həyata keçirilməsi, birgə fəaliyyətdə fəal iştirak; hər iki tərəfdən gələn əlaqələrin qurulmasında təşəbbüs; sinergiya (kəmiyyət, keyfiyyət, görülən işin sürəti), qarşılıqlı yardıma əsaslanan hərəkətlərin əlaqələndirilməsi, ardıcıllıq; təhlükəsizlik; təhlükəsizlik şəbəkə, kömək, bir-birinə dəstək);

• qarşılıqlı təsir yolu ilə (mübahisəli məsələlərdə razılığa gəlmək bacarığı; işi təşkil edərkən bir-birinin fikirlərini nəzərə almaq; əsaslandırılmış və formaca düzgün olan qarşılıqlı şərhlərin səmərəliliyi, ünvanlanan tövsiyələrdən sonra davranış və hərəkət yollarının dəyişdirilməsi; bir-birini; digərini izləmək üçün nümunə kimi qəbul etmək). .

Fotonun mənbəyi: https://www.arti.edu.az/az/presentation/854-metodik-xidmati-neca-taskil-etmali

Əsədov Seyyub Əsəd oğlu – Şirvan şəhər T. Bağırov adına 11 №-li tam orta məktəbin tarix müəllimi, “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin (2015-ci il), Təhsildə inkişaf və innovasiyalar üzrə IV qrant müsabiqəsinin (2020) qalibi (“V-XI siniflərdə tarix fənninin tədrisi metodikası” adlı metodik vəsait müəllifi), Azərbaycan Respublikası “Təhsil Şurası” İB-nin İdarə Heyətinin üzvü