Gecə ilə əlaqədar 70 böyük məşhur söz (və atalar sözləri)

Gecənin xüsusi bir sirri var. Məhz səyahətin bu mərhələsində müstəsna hadisələr baş verir. Aşiq oluruq, öpürük, dəli oluruq . həyatı qəribə bir qeyri-reallıq həyatı ilə hiss etdirən bir şey var.

Sözün qüdrəti

Sözün qüdrəti danılmazdır. Əsas məsələ odur ki, yerində deyilsin.

Fərqi yoxdur, istər şirin olsun, istər kobud, yerində işlədilən sözün təsiri çağlayıb, məcrasını dağıdan sellərdən daha güclüdür. Leksik olaraq, bir şey və ya hadisə haqqındakı anlayışın səslə ifadəsindən ibarət olan nitq vahidi; kəlmə; dil və nitq mənalarına gələn sözdən keçmişdən-günümüzə istifadə edildiyi kimi, gələcəkdə də hər kəs ehtiyacı olduğu qədər istifadə edəcəkdir. Söz insanın tutan əli, görən gözüdür. Natiq və xətiblərin; şair və söz sənətkarlarının çəliyi, əsası həmişə söz olmuş, “söz”lə oturub, “söz”lə durmuşlar, nitqlərini mənalı və kəsərli sözlərlə bəzəmişlər.

Ana dilimizin ən böyük söz sərraflarından və ədəbi dil normalarının formalaşmasında müstəsna xidmətləri olan Şah İsmayıl Xətai söz haqqında belə deyir:

Söz vardır — kəsdirər başı,
Söz vardır — kəsər savaşı.
Söz vardır — ağulu aşı,
Bal ilən edər yağ bir söz.

Şair sözün gücünə nəzərləri cəlb etmiş, insanların “ağulu aşını, yağla bala” çevirəcək şirin sözlərə ehtiyacı olduğunu bildirmişdir. İnsanların kinini sevgiyə çevirəcək, düşmənçilik əvəzinə dostluğu artıracaq, fərqli irqlərdən, dinlərdən olmasına baxmayaraq qəlbləri bir-birinə daha çox isindirən virdimiz olan, dilə düşən və dildən düşməyən xoş sözlərdir.

“Şirin dil ilanı yuvasından çıxarar” deyib atalar. Əslində ilanı yuvasından çıxaran dil deyil, dillə ifadə olunan mülayim sözlərdir ki, bu “sehrli” sözlər də sahibini daim ucaldar. İrsi kimi qəlb dünyası da zəngin olan Nizami Gəncəvi “Leyli və Məcnun” əsərində;

Sözün də su kimi lətafəti var,
Hər sözü az demək daha xoş olar.

***
Bir inci saflığı varsa da suda,
Artıq içiləndə dərd verir su da.

***
İnci tək sözlər seç, az danış, az din,
Qoy öz sözlərinlə dünya bəzənsin.

Az sözün inci tək mənası olmaz,

Çox sözün kərpic tək qiyməti olmaz, — deyərək söz israfına yol verməməyin gərəkliliyinə, artıq işlədilən sözlərin zərərinə toxunmuşdur. Fikrin ifadəsində az, lakin məzmunlu bəyana üstünlük vermiş, sözçülükdən qaçmağın lazımlığına diqqəti cəlb etmişdir.

Hər sözün xüsusi bir ölçüsü var,
Ölçüsüz söylənən söz qulaq yırtar.

Bir söz ki, qaşlara düyün vuracaq
Gözəl söz olsa da, söyləmə, burax! (Nizami)

Müdriklərin dili ilə desək, deyilmədən əvvəl söz sahibinin əsiridir, deyildikdən sonra isə sahibi sözün əsiridir. İstər xoş söz olsun, istər naxoş. Bəzi məqamlarda yersiz təriflərdə sözçülükdən başqa bir işə yaramır. Ünsiyyətdə də hər zaman tövsiyə edilən mülayim üslubdur. Həyatda hamının xoş sözə ehtiyacı var.

Daşdan süzülə-süzülə damlayan suyun büllurlaşdığı kimi, düşünülüb ifadə edilən sözlər də istiqamətverici olar. Addım atmadan “yüz dəfə ölçüb, bir dəfə biçmək” nə qədər vacibdirsə, danışmadan və fikir bəyan etməzdən əvvəl düşünməkdə o qədər əhəmiyyətlidir. İnsandan hər zaman məntiq və ağılla hərəkət tələb olunur. Buna görə də insanın ifadə etdiyi fikir, dediyi söz bünövrəsi möhkəm fakt və arqumentlərə söykənməlidir. Araşdırmaq, məsələdən agah olmaq fikrin bəyanı üçün əsasdır. Məhz bundan sonra ifadə edilən fikirlər, deyilən sözlər uzunömürlü olar.

Heç şübhəsiz ki, söz haqqında ən gözəl, dəyərli və unudulmayacaq sözü söz sənətimizin zirvəsi Məhəmməd Füzuli deyib:

Ver sözə ehya ki tutduqca səni xabi-əcəl,
Edə hər saət səni ol uyqudan bidar söz.

Şair “xabi-əcəl”, yəni ölüm yuxusu dedikdə ölməyi, “uyqudan bidar olmaq” dedikdə isə yenidən dirilməyi nəzərdə tutmur. Füzuli o mərhələni çoxdan adlamış, gözünü axirətə zilləmiş könül ərbabıdır və ölüm həqiqəti o cür şəxsiyyətlər üçün xof deyil, əndişə deyil, zamanı gələndə başalayacaq gözəl bir yolçuluqdur. Yəni burada şair ölməyi deyil, şair üçün ən böyük qorxu olan unudulmağı nəzərdə tutur. Tarixin hər qərinəsi, hər əsri unudulmuş imzalarla doludur. Füzuli məhz bu həqiqətə işarə edir və elə gözəl sözlər söyləməyi məsləhət görür ki, əsrlər keçdikdən sonra da unudulmayasan. Şair üçün fiziki ölüm dərd deyil, unudulmaq dərddir. Söz bu mənada çox etibarlı əmanətdir və dünyada qaldıqca, yüz ildən, min ildən sonra düşüncələrə aydınlıq, könüllərə təsəlli ola bilirsə, söyləyənin də rəhmətlə anılmasına səbəb olur.

Günümüzün mütəfəkkirlərindən birinin ifadəsi ilə desək, yaşamağa haqq qazanan düşüncə və fikirlər, ancaq yaşanaraq söylənən, əməldə əksini tapan sözlərdir. Bir insan özünün doğruluğunu dəfələrlə and içməklə yox, əməlində tətbiq etməklə isbat edə bilər. Ancaq doğru bildiklərini düzgün bir şəkildə əməlində tətbiq edənlərin, sözü və əməli vəhdətdə olanların sözləri təsiredici, inandırıcı və qalıcı ola bilər.

Eyni şeirdə şair:
Artıran söz qədrini sidq ilə qədrin artırar,
Kim nə miqdar olsa eylər əhlin ol miqdar söz. — deyir.

Şair bu məqamda hər kəsin dəyərini elə sözünün dəyəri qədər sayır. Söz dediyin xeyir qapısıdır, insanlara yardımdır, haqqa çağırışdır, duadır. Bu mənada, əlbəttə, sənin də, mənim də, dəyərimiz elə sözümüz qədər olacaq.

El arasında belə bir məsəl də var: hoha var, dağa mindirər; hoha var, dağdan endirər. Yəni sözü necə demək, ifadələri necə seçmək də çox mühüm məsələdir. Sözü elə deyərsən, könül alar; elə deyərsən, ürək qırar.

Bir də ki söz dediyin, sadəcə, ağızdan çıxan səs toplusu deyil, baxışların ifadə etdiyi məna da sözdür, əllərin həyəcandan titrəməsi də, sifətin səyriməsi də… Söz dediyin yaşadığın duyğuların ifadəsidir. Əslində bütün insanlar eyni, yaxud da oxşar duyğular yaşayırlar, amma hər kəs öz yaşadığını eyni dərəcədə ifadə edə, başqalarına çatdıra bilmir. Bu mənada “dünyanın ən uzun yolu ürəkdən ələ qədər gələn yoldur” deyənlər yanılmırlar. Təbii o duyğuların ən gözəl şəkildə ifadəsi bir özgə sənətdir ki, bu sənətin zövqünü, gözəlliyini də söz adamları, daha çox şairlər yaşayırlar. Və sən bir gün əlinə keçən bir qəzet səhifəsində, yaxud da kitabda oxuduğun şeirlərin daşıdığı hissləri o qədər yaxın, doğma bilirsən ki, sanki şair sənin yaşantılarını qələmə alıb.

Söz cəmiyyətdə insana verilən dəyərin ən dəqiq barometridir. Sözə verilən dəyər insana verilən dəyərdir, sözün dəyərsiz olduğu cəmiyyətdə insan da dəyərsiz olur. Sözün qədri uca tutulanda sözdən üz qızarır, əyrilər düzəlir, söz qədirsiz olanda yenə də Füzuli demişkən, rüşvət deyildir deyə salamı da almırlar.

Sözü uca tutaq, sözün qədrini bilək, sözə dəyər verək ki, özümüz də dəyərli olaq.

Gecə ilə əlaqədar 70 böyük məşhur söz (və atalar sözləri)

Gecənin xüsusi bir sirri var. Məhz səyahətin bu mərhələsində müstəsna hadisələr baş verir. Aşiq oluruq, öpürük, dəli oluruq . həyatı qəribə bir qeyri-reallıq həyatı ilə hiss etdirən bir şey var.

Bir çox yazıçı və mütəfəkkir gecə və onun özünəməxsusluqları haqqında danışdı. Gecə insanları dəyişdirən nəyə sahibdir?

• Əlaqədar məqalə: “Müsbət enerjini bərpa etmək üçün 70 mənəvi cümlə”

Gecə ilə bağlı ifadələr

Bugünkü məqaləmizdə gecə haqqında bütün tarixi dövrlərin mütəfəkkirləri, şairləri və filosofları tərəfindən yazılmış ən yaxşı ifadələri tapacağıq.

Bu yazıda görünməyə layiq olan gecə haqqında məşhur bir sitatı unutduğumuzu düşünürsənsə, şərh bölməsinə əlavə etməkdən çəkinməyin. Siz hazırsınızmı?

1. Gecə gündüzdən az möhtəşəm deyil, daha az ilahi deyil; gecə ulduzlar parlayır və günün görməməzlikdən gəldiyi açıqlamalar var. (Nikolaj Berdjaev)

Məhz o an qalaktikanın görünüşü meydana çıxır.

2. Günlər bir-birindən fərqli görünür, ancaq gecənin özünəməxsus bir adı var. (Elias Canetti)

Qaranlıq bir gecəni digər gecədən fərqləndirmir.

3. Günün gözləri var, gecənin qulaqları var. (Atalar sözü)

Gecə haqqında bizi düşündürə biləcək bir atalar sözü.

4. Gecəni sevirəm, çünki gecə bütün rənglər eynidir, digərləri ilə eyniyəm . (Bob Marley)

İrqçiliyi nəzərdə tutan böyük reggae sənətkarının bir ifadəsi.

5. Gecə gizlədən gizli fikirlərimə girən kimsən? (William Shakespeare)

Məşhur sevgi təklifi.

6. Gecələr beş yüz milyon zəng kimi səslənən ulduzları dinləməyi sevirəm. (Antoine de Saint-Exupéry)

Kiçik Şahzadə kitabının müəllifindən.

7. Gecə isti, gecə uzun, gecə hekayələr dinləmək üçün əladır. (Antonio Tabucchi)

Xəyal qurmaq üçün xüsusi bir iqlim.

8. Ürəyin gurultusu, narahatlıq çırpınışı, qeyri-mümkünlüyün gurultusu və dünyanın səssizliyi gecələr daha yaxşı qəbul edilir. (Fabrizio Caramagna)

Hissləri göstərmək üçün bir fürsət.

9. Kim bilir ki, rezin kimi gecə niyə sonsuz elastik və yumşaqdır, səhər isə bu qədər amansızdır. (Banana Yoshimoto)

Günün bu mərhələləri arasında uğurlu müqayisə.

10. Gecələr hər şey daha yumşaq, daha nüanslı, demək olar ki, sehrli formalar alır. Hər şey tatlandırılır və yumşalır, hətta üz və ruhdakı qırışlar. (Roman Battaglia)

Qaranlıqda mistik görünüş.

11. Gün təcili olaraq boğulur. Yalnız gecə nəfəs almağa imkan verir. (Fabrizio Caramagna)

Gecə nəfəs alan dərin sakitlik haqqında.

12. Gecə haqqında az şey bilirəm, ancaq gecə mənim haqqımda bilir, daha da çox, sanki məni sevirmiş kimi kömək edir, vicdanımı ulduzları ilə örtür. Bəlkə də gecə həyatdır, günəş isə ölümdür. Bəlkə də gecə heç bir şey deyil və onunla bağlı fərziyyələr heç bir şey deyil və onu yaşayan canlılar heç bir şey deyildir. (Alejandra Pizarnik)

Möhtəşəm bir şeir ifadəsi.

13. Dünyanın gün batmasını unutduğu və sübhün hələ də vəd olmadığı ən qara və ən soyuq saat, gecələr bir çıxmaz var. Qalxmağın hələ tez olduğu, ancaq o qədər gec qalacağın ki, yatmaq mənasızdır. (Robin Hobb)

Əvvəlki sətir boyunca gecə haqqında bizi düşündürə biləcək məşhur bir sitat.

14. Gecə nə qədər qaranlıq olarsa, ulduzlar o qədər parlaq olur. Ağrı nə qədər dərindirsə, Allah da o qədər yaxındır. (Fëdor Dostoyevski)

Həyata tətbiq olunan bir məcaz.

15. Əlifbanın bütün hərflərinin yuvalarına qayıtdığı gecələr. Sükutdan başqa bir şey qalmadı. (Fabrizio Caramagna)

İtalyan filosofunun ifadəsi.

16. Tez-tez düşünürəm ki, gecə gündüzdən daha canlı və rənglidir. (Vincent van Gogh)

Böyük Hollandiyalı rəssamdan.

17. Gecə həqiqətən işləmək üçün ən yaxşı zamandır, bütün fikirlər sizin üçün var, çünki hamı yatır. (Catherine O’Hara)

Yaradıcılığı ortaya çıxarmaq üçün bir an.

18. İnsanın ən böyük günahı, kainatın özünü izləməyə hazır olduğu gecə yatmaqdır. (Lilaschon, Twitter)

19. Günün qorxularına diqqət, gecənin xəyallarını oğurlamağı sevirlər. (Fabrizio Caramagna)

Şeir dolu inanılmaz bir cümlə.

20. Dinə ehtiyac duyduğumda gecə ulduzları rəngləmək üçün çölə çıxıram. (Vincent van Gogh)

Bəlkə də ən doğru din.

21. Xatirələr kimi boş detalları boğduğu üçün bizi sevindirəcəyini düşünmədən, gecə tənhalığında şəhərətrafı ərazilərdən keçə bilmirəm. (Jorge Luis Borges)

Melankoli ilə dolu məşhur bir sitat.

22. Ümid edirəm ki, gecədən sonra məni yeni bir göyün dadı gözləyir, inşallah . (Nazim Hikmet)

23. Gecə, əzizim. Gecə, sözlər yox olduqda və şeylər canlanır. Günün dağıdıcı təhlili bitdikdə və həqiqətən vacib olan yenidən bütövləşir və əks-səda verir. İnsan parçalanmış varlığını düzəldib ağacın sakitliyi ilə böyüdükdə. (Antoine de Saint-Exupéry)

Böyük fransız müəllifinin başqa bir əks olunması.

24. Ay: xəyalların, tənhalığın və sükunətin ağ balını çıxardığı gecələr var. (Fabrizio Caramagna)

Ayın mistik tərəfi.

25. Gecə həyatın yarısı, ən yaxşı yarısı. (Johann Wolfgang von Goethe)

Müsbət şeylərlə dolu bir zaman boşluğu.

26. Günün qarışıqlığını yenidən formalaşdıran gecənin sükutu. Gecə işıq idi. (Don Dino Pirri)

27. Həyatınızda sizə açıq bir gecədə ən azı bir qaranlıq diləyirəm. (Mario Rigoni Stern)

Bu hallarda doğum nisbəti ümumiyyətlə doqquz aydan sonra artır.

28. Gecə işləmək üçün ən səssiz vaxtdır. Düşünməyə kömək edir. (Alexander Graham Bell)

Qaranlığın yaratdığı yaradıcılıq haqqında.

29. İşığa inanmaq üçün yaxşı olan gecədir. (Edmond Rostand)

Gecə haqqında xatırlamalı olduğumuz ifadələrdən biri.

30. Bütün qışların mərkəzində çırpınan bir bahar yaşayır və hər gecənin arxasında gülərüzlü bir şəfəq gəlir. (Xəlil Gibran)

Həmişə ədalətli və gözəl bir son var.

31. Gecə yarısında ciddi şeyləri düzəltməyə çalışmayın. (Philip K. Dick)

Bəlkə də qərar vermək üçün ən yaxşı vaxt deyil.

32. Gecə sizin çatışmayan şeyinizin şəklinə sahibdir. (iBlulady)

Bizə sahib olmadığımız şeyləri verə bilər.

33. Oraya və oraya səpələnmiş rənglərlə dolu bir günün və min bir tərəfə kəsişən yolların ardınca bir azğınlığın bağışlanması kimi sakit gecə gəlir. (Fabrizio Caramagna)

Şairlik çalarları ilə əla bir ifadə.

34. Bəzən gecə yataqda oyaq oluram və öz-özümə soruşuram: “Harada uğursuz oldum?” Sonra bir səs mənə deyir: “Bu səni bir gecədən çox çəkəcək.” (Charles M. Schulz)

Gecə uğursuzluqlarımızı əks etdirməyə xidmət edə bilər.

35. Kişi çox kiçik bir şeydir və gecə çox uzun və möcüzələrlə doludur. (Edward Plunkett)

Həyat ayaqlarınızın altındadır.

36. Gün işin atası, gecə düşüncələrin anasıdır. (Atalar sözü)

Təsvir etməyin yaxşı bir yolu.

37. Elə görünürdü ki, küçələr səmaya hopub və gecə bütün havanı tutub. (Charles Dickens)

İngilis yazıçısından əla bir ifadə.

38. Ay və Ürəklər batdı; artıq gecə yarısı; Saatlar keçir, amma tək yatıram. (Safo)

Qədim Yunanıstandan yansıma.

39. Gecə qüsurları gizlədir və bütün qüsurları bağışlayır; o saat hər qadın gözəl görünür. (Ovid)

40. Gecə bir ateist yarı Allaha inanır. (Edward Young)

Onun mistisizmi bizi dəyişdirir.

41. Gəlin, qara alnınız olan, şirin, sevgi dolu gecə, Romeoumu verin; və öləndə onu özün kimi et və kiçik ulduzlarda paylaş: səmanın üzü onun tərəfindən o qədər gözəlləşəcək ki, bütün dünya gecəyə həvəs göstərəcək və artıq gözəl günəşə ibadət etməyəcəkdir. (William Shakespeare)

İngilis yazıçı gecəsi ilə bağlı cümlə.

42. Gecələr açıq havada, səssiz səmanın altında, sakit sular çayının yanında gəzmək həmişə sirli olur və ruhun dərinliklərini qarışdırır. O anlarda mənşəyimizə daha yaxın oluruq, heyvanlara və bitkilərə yaxın olduğumuzu hiss edirik, hələ heç bir ev və ya şəhər tikilmədiyi və gəzən insanın sabit torpaqsız sevə biləcəyi və nifrət edə biləcəyi ibtidai bir həyatın xatirələrini oyadırıq. meşə, çay və dağ, canavar və qaraqabaq öz dostları kimi, dost və ya düşmən kimi. (Hermann Hesse)

Alman filosofu beləliklə gecə təcrübələrindən danışır.

43. Bir gecədə hər şeyi dəyişdirə bilməzsən, ancaq bir gecə hər şeyi dəyişdirə bilər. (John Updike)

Və heç bir şey eyni olmayacaq.

44. Xəyal quranlar üçün gecə gündüzdən, xəyallarını reallaşdıranlar üçün gündüz gecədən daha uzundur. (Jack Kerouac)

Həsrətlərə böyük bir əks.

45. Əminəm ki, bütün cavabların olduğunu düşündüyünüz zaman gecə bütün sualları dəyişdirir. (Charlie Brown, Charles M. Schulz)

Yalnız digər qaydalarla oynayın.

46. ​​Səhər üçdə bir şey düşünürsən və ertəsi gün günorta saatlarında yenidən düşünürsənsə, fərqli nəticələrə gəlirsən. (Charlie Brown)

47. Ən qaranlıq saat gün doğmadan əvvəl gələn saatdır. (Paulo Coelho)

Braziliyalı yazıçının əks olunması.

48. Səhər düşünün, günorta işləyin, günortadan sonra yemək yeyin və gecə yatın. (William Blake)

Özünüzü daha yaxşı təşkil etmək üçün bir tövsiyə.

49. Gecənin min gözü var, gündüz yalnız birdir. (Francis William Bourdillon)

Günün fazaları arasındakı fərqlər.

50. Dərinizə qıdıq və bütün narahatlıqları aradan qaldıraraq yavaşca aşağıya doğru üzən bir çarşaf kimi bükülmüş halda yata bilərsiniz. Yalnız bu anı düşündüyünüzü xatırlayaraq. (Jeb Dickerson)

Şeir saf şəkildə.

51. Düşünürəm ki, bu qədər uzun müddət ayrı qalmamağımız üçün xəyal qururuq. Bir-birimizin xəyallarında olsaq, hər zaman bir yerdə ola bilərik. (A. A. Milne)

Ürəkləri yaxınlaşdırmağın bir yolu.

52. Həqiqət xəyallarınızdan daha yaxşı olduğu üçün yuxuya gedə bilməyəndə aşiq olduğunuzu bilirsiniz. (Dr. Seuss)

Duygusal və həyati vəcd.

53. Əgər bu gecə ruhum rahatlığını yuxuda tapıb unutmağın yaxşılığına qərq olarsa və səhər təzə açılan yeni bir çiçək kimi oyansam, yenə Tanrıya iman gətirmişəm və yenidən yaradılacağam. (D. H. Lawrence)

54. Dünən gecə səni xəyal etdim. Qaranlıq bir gecədə tək idim, atəşböcəyi kimi yanıma gəldin. Bilirdim ki, sənsən, çünki sən ən parlaqsan. (Crystal Woods)

Gecə və onun sehri ilə əlaqəli bir sevgi ifadəsi.

55. Gecəni sevirəm. Qaranlıq olmasa, heç vaxt ulduzları görə bilməzdik. (Stephenie Meyer)

Gözəl əks olunma, eyni zamanda doğru.

56. Ulduzlar min ildə bir gecə peyda olsaydı, insanlar necə onlara inanıb onlara ibadət edər və onlara göstərilən Allahın şəhərinin xatirəsini neçə nəsil qoruyardı! Bununla birlikdə, bu gözəllik emissarları gecədən gecəyə gəlirlər və xəbərdarlıq təbəssümü ilə kainatı işıqlandırırlar. (Ralph Waldo Emerson)

57. Gecəniz xeyrə qalsın, yuxunuzun qucağında o qədər gözəl yuxuda qalın ki, yuxudan duranda ağlayasınız. (Michael Faudet)

Gözəl bir istək.

58. Gecənin səssiz saatını sevirəm, çünki sehrli görkəmimə açaraq xoşbəxt xəyallar yarana bilər. Oyanan gözlərim xeyir verə bilməz. (Anne Brontë)

Bu anda unikal şeylərin baş vermə ehtimalı var.

59. Gözəlliyim yuxu, şirin yuxular gör. Ürəyimə toxunan tək sənsən. Mən həmişə sənin olacağam. Yeganə sevgimi yat. (Stephenie Meyer)

60.Gecəniz xeyir Gecəniz xeyir! Vida elə şirin bir yazıq ki, sabaha qədər xeyirli gecələr deyəcəyəm. (William Shakespeare)

Veda etmək üçün özünüzü istefa etməməyin bir yolu.

61. Ay, parlaqlığı ilə gecə boyunca sizə rəhbərlik edəcək, lakin həmişə görünmək üçün qaranlıqda yaşayacaq. (Shannon L. Alder)

Gözəl olduğu qədər paradoks.

62. Gecədən qorxmamaq üçün ulduzları çox sevirdim. (Sarah Williams)

Gecənin yaratdığı həddindən artıq duyğular.

63. “Bu son.” İndi nəinki gün seviləcək, həm də gecə gözəl və mübarək olacaq və bütün qorxuların keçəcəkdir. (JRR Tolkien)

Üzüklərin Əfəndisi müəllifindən.

64. Gecə ərzində dünya dincəlir. Ağaclar, dağlar, tarlalar və üzlər forma və görünürlük həbsxanasından azad edilir. Qaranlığın pərdəsi altında hər şey öz təbiətinə sığınır. Qaranlıq qədim matrisdir. Gecə ana bətninin vaxtıdır. Ruhlarımız Oynamağa çıxır. Qaranlıq hər şeyi yox edir; şəxsiyyət və təəssürat uğrunda mübarizə dayandırılır. Gecə istirahət edirik. (John O’Donohue)

Ana təbiət üçün bir ifadə.

65. Gündüz yuxu görənlər yalnız gecə yuxu görənlərdən qaçan bir çox şeyə sahibdirlər. (Edgar Allan Poe)

Oyaq ikən xəyal qurmağı bacaran yaradıcı ağıllarda.

66. Bu gün məni sadə bir təbəssümlə sevindirənlərə, gözlərimə baxanlar məni başa düşənlərə və sadə bir sözlə məni cənnətə qaldıranlara xoş gecələr demək istəyirəm. (Haruki Murakami)

67. Ən uzun yolun sonu var; ən tutqun gecə səhərin gəlişi ilə bitir. (Harriet Beecher Stowe)

Sular həmişə öz məcrasına qayıdır.

68. Ulduzlar qaranlıq olmadan parlaya bilməz. (Ester dekanı)

Gözəl bir reallıq.

69. Gecə təklif edir, öyrətmir. Gecə bizi tapır və qəribəliyi ilə təəccübləndirir; gün ərzində ağılın hakim olduğu qüvvələri sərbəst buraxır. (Brassai)

Gecənin xüsusiyyətləri haqqında.

Mövzu 29 azərbaycanin göRKƏmli natiqləRI. MÖVzu üZRƏ diskussiya

Azərbaycan natiqlik sənəti uzun bir yol keçərək günümüzə gəlib çatmışdır. Məlumdur ki, dil varsa, ünsiyyət varsa, deməli nitq də var. Lakin nitq hələ natiqlik deyil. Ona görə fikrimizi əsaslandırmaq üçün əlimizdə tutarlı mənbə canlı, emosional yaradıcılıq olan şifahi xalq ədəbiyyatıdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının müxtəlif janr xüsusiyyətləri var. Bu növlərdə nitq, natiqlik sənəti haqqında deyilən atalar sözləri, kəlamlar, zərbi-məsəllər diqqətimizi cəlb edir. Məsələn, «Söz yarası qılınc yarasından betər olar», «Sözün doğrusu zəhərdən acı olar», «Söz qanadlı quşdur», «Söz sözü çəkər», «Sözün düzü», «Söz insanın zinətidir», «Nə qədər ki, söz ağzından çıxmayıb, o, sənin qulundur, söz ağzından çıxandan sonra sən onun qulusan», «Söz baldan şirindir», «Düz söz zəhərdən acı olar», «Söz qılıncdan pis kəsər», «Söz yarası, gor yarası», «Sözünü bilməyən, qədrini bilməz», «Danışmaq gümüşdürsə, susmaq qızıldır» və s. misallardan göründüyü kimi, belə kəlamlar insanların dil qabiliyyətlərinin yüksəlməsinə, fikrin təsirliliyinə müəyyən qədər xidmət edir.

Şifahi xalq ədəbiyyatının bütün növlərində söz haqqında, sözün ecazkar qüvvəsi haqqında müəyyən fikirlərə rast gəlirik. Şübhəsiz ki, bu da nitqin təsir qüvvəsini artırır.

Apardığımız tədqiqatın nəticəsini əsas götürərək belə bir qənaətə gəlirik ki, nitq uzun əsrlərin məhsulu olduğu üçün, natiqlik sənəti də birdən-birə yaranmamışdır. Bəzi alimlər bu sənətin yaranmasında tək-tək şəxsiyyətlərin rolunu yüksəldib, natiqliyi onların adı ilə bağlamağa çalışır. Əslində bu sənət var, sadəcə olaraq onu bir çərçivəyə, qəlibə salıb, müstəqil elm kimi təbliğ etmək lazımdır. Şifahi xalq ədəbiyyatının formalaşdığı gündən bu günümüzə qədər nitq mədəniyyəti inkişaf etmiş və etməkdədir. Söz sənətinin inkişaf etdirilməsi isə şübhəsiz ki, bu sahədə çalışan aşıqların, şairlərin, yazıçıların, dilçilərin, ədəbiyyatçıların, aktyorların, müəllimlərin, özünə hörmət edən hər bir kəsin vicdani borcudur. Xalq arasında zərbi-məsələ çevrilən «Sözünü bilməyən, özünü bilməz» kəlamı «ağır otur, batman gəl» fikrini tamamlayır.

Müxtəlif dövrlərdə hakim mövqe tutan şəxsiyyətlər haqqında yazılan mədhiyyələr təmtərağı ilə seçilirdi. Məsələn, Cavanşirin vəfatı münasibəti ilə Dəvdəkin yazdığı “Böyük Cavanşirin ölümünə ağı» adlı mərsiyədə onun igidliyi ilə yanaşı, natiqlik bacarığı da əks etdirilir:

Qollarına toplasa da min igidin qüvvətini,

Çiçəkləri asta üzər, gülü ehmal dərərdi o.

Danışarkən, dodağından mirvarilər saçılardı,

Əxlaqı saf, ruhu yüksək, könlü odlu bir həvəsdə.

Göründüyü kimi müəllif son beytdə onun gözəl natiq olduğunu qeyd edir.

Söz yaradıcılığında mühüm rol oynayan aşıqlar da dilimizin zənginləşməsinə (qədim dövrlərdə onlara ozan, yanşaq da deyiblər) əvəzsiz xidmət ediblər. Nağılların və dastanların yaranmasında, ifa olunmasında aşıqlar əsas sima kimi həmişə ön cərgədə olmuşlar. «Kitabi-Dədə-Qorqud» dastanlarından tutmuş bu günümüzə qədər yaranan dastanların hamısını məhz, aşıqlar meydana gətirmişdir. Bu dastanların özündə də qeyd olunur: Məsələn, «Dədə Qorqud» dastanlarında «Bir söz dəxi söylədi, görəlim xanım nə söylədi» ifadəsi işlənir. Yaxud hər boyun sonunda «Dədəm Qorqud boy boyladı, söy söylədi» ifadəsi işlənir. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, soy sözü bir neçə mənaları ifadə edir. «Kitabi – Dədə – Qorqud» dastanlarının dilində həm «şeir», həm də «söyləmək» mənalarını ifadə edir. Bəzi dialektlərdə «söz» mənasında «sözdən, sovdan varsa, xəbər edim», bəzilərində «atalar sözü» mənasında, şifahi xalq ədəbiyyatında isə «nəğmə» mənasında işlənir.

Məlumdur ki, hər bir dövrün, ictimai-iqtisadi formasiyanın öz xüsusiyyəti ilə yanaşı, onun öz mədəniyyəti, ədəbiyyatı, elm və incəsənəti də inkişaf edir. Hər dövrün öz lideri olmaqla yanaşı, onun öz ətrafına topladığı həmfikirləri də olur. Əgər belə adamlar xalqı arxasınca apara bilirsə, nitq söyləyirsə, deməli, natiqlik sənəti də xalqın ictimai-siyasi həyatı ilə bərabər inkişaf edir. O adamın ki, adı tarixə düşüb, deməli, dövrünün məşhur, sayılan şəxsiyyətlərindən biri olub. Məsələn, Alban – Aran dövlətinin hökmdarı, məşhur sərkərdə Cavanşir, şair Dəvdək, (onun adı Davdağ kimi də yazılır), Cavidan, Babək, Xətib Təbrizi, Xəqani, Fələki, Nizami, Nəsimi, Nəimi, Xətai, Füzuli, M.F.Axundov, Bakıxanov, S.Ə.Şirvani, Sabir.

XX əsrin əvvəllərində yetişən inqilabi natiqlər: N.Nərimanov, Məşədi Əzizbəyov, Məmmədyarov, cənubda S.C.Pişəvari, Səid Səlmasi, Şeyx Məhəmməd Xiyabani, Məhəmməd Birya, Rahim Qazi, Cahanbaxş və başqaları.

Sovet dövründə S.Vurğun, M.İbrahimov, Şıxəli Qurbanov, Mehdi Məmmədov, tədris ocaqlarında fəaliyyət göstərən M.Rəfili, Feyzulla Qasımzadə, Cəfər Xəndan, Əbdüləzəl Dəmirçizadə, Əli Sultanlı, İsmayıl Şıxlı, A.Qurbanov, Bəkir Nəbiyev və başqa natiqlərin nitqi gənc nəsillərə örnək ola bilər. Adlarını sadaladığımız bu natiqlər müxtəlif dövrləri əhatə edir. Ona görə də hər biri xüsusi tədqiq olunmağa layiq sənətkardır. Burada onların bir neçəsinin yaradıcılığı ilə tanış olmağı məqsədəuyqün hesab etdik.

Nizami Gəncəvi Azərbaycan ədəbiyyatında ideyalar şairi kimi şöhrət qazanmış, şərqdə ilk dəfə «Xəmsə» yaratmışdır. Sözə, söz sənətinə, onun qüdrətinə həssaslıqla yanaşan böyük ustad yazırdı:
Sözün də su kimi lətafəti var,

Hər sözü az demək daha xoş olar.

Bir inci saflığı varsa da suda,

Artıq içiləndə dərd verər su da.

Əsərlərində xalqa məhəbbətlə, istəklə, arzularla yanaşan şair həmişə bərabərlik, qardaşlıq ideyalarını təbliğ etmişdir. Bu da onun «Əxilər» (qardaşlıq deməkdir) cəmiyyətinə rəğbətindən irəli gəlirdi. Yaratdığı əsərlər içərisində «Sirlər xəzinəsi»ndə sözün qüdrətinə ayrıca bir fəsil ayırmışdır.
Doğan hər fikir, xəyal, buna heç şübhə olmaz,

Etdi söz quşlarının qanadlarında pərvaz.

Yeniliklər törədən bu qoca kainatda,

Sözdən kəskin və incə bir şey tapılmaz hətta

Düşüncənin əvvəli, bütün sonların sonu,

Sözdür, yadında saxla, unutma əsla bunu!

«Sirlər xəzinəsi», s.36
Daha sonra müəllif, adı çəkilən poemada şairin və şerin həyatdakı rolunu izah etməyə çalışır. Sözü, xüsusilə bədii sözü insanların həyatında, cəmiyyətin inkişafında ən əsas amillərdən biri sayır:
Qələm ki, bu həyatda tərpənərkən ilk dəfə,

Sözdən yazdı, diqqətlə baxsan birinci hərfə.

Söz oldu bu həyatda cilvələnən ilk gözəl.

O zamandan ki, qələm yazı yazdı, dürr saçdı,

Bu dünyanın gözünü ilk dəfə sözlə açdı.

«Sirlər xəzinəsi», s.36
Dahi şairimiz sözü dünyanın ən böyük sərvəti sayır. Qızılla müqayisə edir. «Qızıl nə itdir? Qızıl onun adıdır ancaq» fikrini təsdiqləyir. Sözü dünyanın ən gözəl bəzəyi, incisi kimi təsvir edir:
Sordu: – köhnə qızılmı, təzə sözmü yaxşıdır?

Söz sərrafı söylədi: «söz dünyanın naxışıdır».

Söz qasidi hər yolu hey özbaşına gedər,

Sözün gördüyü işi kimsə görməz bu qədər.

Sözün yanında gümüş torpaqdır, yalnız torpaq,

Qızıl nə itdir? Qızıl onun adıdır ancaq

Sözdən başqa yuxarı başda oturan yoxdur,

Mülkün dövləti yalnız onundur, danan yoxdur.

Sözün ecazkar qüdrətindən söz açan şair, söz söyləyənləri, alimləri həmişə böyük ehtiramla yad edir: «elə natiqlər ki, dilləri atəş, heyrandı onlara səmada günəş; alim, uzaqgörən, hikmət ərbabı» kimi ifadələrlə, obrazlı şəkildə tərənnüm edirdi. Lakin şair yeni yazan, gənc şairlərə də dəyərli məsləhətlər verirdi.

Fikrini daha qüvvətli şəkildə söyləyən Nizami «İsgəndərnamə» əsərində sırf natiqlik sənətinə, nitq mədəniyyətinin əsas məsələlərinə toxunur. O, yunan natiqlik sənətinin görkəmli nümayəndələrinin adını çəkir, tarixi şəxsiyyət olan çar Filippin, onun oğlu Aleksandrın, məşhur filosof Nikomaxın, Aristotelin adlarını qeyd edir. hətta Aleksandrın Aristoteldən fəlsəfə dərsi aldığını və yaxın dost olduqlarını təsvir edir.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Azərbaycan ədəbiyyatında söz və onun qüdrəti haqqında bir-birindən gözəl ifadələr, kəlamlar işlənsə də, natiqlik sənəti və yunan filosofları barədə heç bir fikir söylənməmişdir. Bu yalnız Nizami Gəncəvinin əsərlərində təsvir olunur.

Deyilənlərdən bu qənaətə gəlmək olar:

Birincisi, Nizami hələ gənc vaxtlarından fəlsəfə ilə maraqlanmış və bu elmi incəliklərinə qədər öyrənib, yeri gəldikcə əsərlərində ona dair fikir və mülahizələrini ifadə etmişdir. Məsələn, «Xosrov və Şirin» əsərində eşq haqqında olan mülahizələrinə fəlsəfi məzmun verən şair yazır: «Əgər daşın qəlbində eşq varsa, o gövhəri məşuqə kimi qucaqlayır. Əgər maqnit aşiq olmasaydı, dəmiri o qədər böyük bir şövq ilə özünə çəkməzdi. Əgər kəhraba aşiq olmasaydı, saman çöpünü axtarıb tapmazdı. Saysız-hesabsız cisimlər bir qanunla öz mərkəzlərinə meyl edirlər. Od yerin altında cəzbedici qüvvə tapmazsa, yeri yarar və fəzaya yüksələr. Lakin bir qədər havada qaldıqdan sonra öz təbiətinə görə aşağı enər».

Müəllif eşqi təbiətdəki cazibə qüvvəsi ilə əlaqələndirir. Dünyada ilk dəfə olaraq ümumdünya cazibə qüvvəsini, yerin öz oxu ətrafında hərəkət etməsi konsepsiyasını kəşf edir:

Maqnit olmasaydı eşqin əsiri,

Çəkməzdi özünə dəmir zənciri.

Kəhrabanın eşqə düşməsə canı,

Elə cəzb etməzdi quru samanı.

Göründüyü kimi, Nizami Gəncəvi filosof-alim olmuşdur. Nyutonun və Kopernikin etdikləri kəşfi neçə əsr əvvəl söyləmişdir.

İkincisi, Nizami əsərinə qəhrəman seçdiyi Aleksandrın həyatını, fəaliyyətini dərindən öyrənmiş çox güman ki, bir çox filosofların «Ritorikası» ilə də yaxından tanış olmuşdur. Şair bu əsəri yazarkən, ömrünün kamillik dövrünü yaşayırdı. Hikmət bulağı çağlayırdı. Məhz, bu xüsusiyyətlər «İsgəndərnamə» əsərini dünya ədəbiyyatının nadir incisinə çevirmişdir. Müəllif bütün təsvir etdiyi hadisələrdə məzmun formaya, dilə, üsluba, bədii təsvir vasitələrinə, obrazlılığa, aydınlığa, dəqiqliyə, yığcamlığa, dürüstlüyə, təmizliyə, təsirliliyə tam riayət etmişdir.

Ədəbiyyatımızda ilk dəfə olaraq natiq obrazını yaradan Nizami həm də onu səmimiyyətlə, hörmətlə, məhəbbətlə tərənnüm edir:
Bir rumlu var idi, olduqca insan,

Natiqdi, bir neçə dildə danışan.

Alimdi hər fikri, sözü qurmaqda

Söhbəti tutini kəməndə salmış,

Özü Tuqiyanuş adını almış,

O qədər kəskindi sözü, hünəri,

Özünə çəkərdi dinləyənləri.
Şair, Tutiyanuşu natiq olmaqla bərabər, gözəl alim kimi də təsvir edir:
Sarayda nədimdi, həm də arabir,

Ay, günəş sirrindən söhbətlər edir.

Şair təsvir edir ki, qüdrətli hökmdar olan İsgəndər elmə, fəlsəfəyə, sənətə yüksək qiymət verir. Məğlub etdiyi ölkələri dağıtmır, qan tökmür, özü ilə xüsusi dəstələr aparır. Bu dəstələr onun bütün səfərlərində iştirak edir. Onların içərisində olan natiqləri qeyd edir. Pulun, qılıncın, qızılın, əfsunçuların, hakimlərin görə bilmədiyi işi natiqlər görür.
Əvvəlcə qızılı işə salardı,

Qızıl tək işləri tez həll edərdi.

Qızıl iş görməsə iş ona mahal,

Qılınca atardı əlini dərhal.

Qılınc etməsəydi bu işə çara,

İşi tapşırardı əfsunçulara.

Bir iş görməsəydi onlar da əgər,

Gələrdi köməyə onda natiqlər.

Şair yeni nitqə, sözə və söz sənəti olan natiqliyə yüksək qiymət verir.

M.Füzuli. Ədəbiyyat tarixində üç dildə yazıb yaradan, şeir, qəzəl ustadı Məhəmməd Füzuli öz sələfləri kimi (Nizamidən başqa) natiqlik sənəti haqqında bəhs etməsə də, söz haqqında dəyərli fikirlər söyləmişdir.

İlahi, feyzdən bir xəzinədir söz,

Tükənməz qıldıqca dəmadəm

Məcazi şahların gənci deyil bu,

Ki, bir həbbə götürdükdə ola kəm.

Şair sözə, sözün məzmununa, onun təsir qüvvəsinə çox böyük əhəmiyyət verir. Böyük mütəfəkkir, insanlığın, insanın qabiliyyətinin, dünyagörüşünün, mədəniyyətinin, xarakterinin açılmasında, üzə çıxmasında sözü əsas meyar götürür:
Artıran söz qədrini, sidq ilə qədrin artırır,

Kim nə miqdar olsa, əhlin eylər ol miqdar söz.

Ver sözə ehya ki, tutduqca səni xabi-əcəl,

Edə hər saət səni ol uyqudan bidar söz.

Bir nigari-ənbərinxətdir könüllər almağa,

Göstərir hər dəm niqabi-qeybdən ruxsar söz.

Söz üzərində ciddi işləyən, deyilənləri təkrar etməməyi əsas tutan şair, divanının müqəddiməsində (fars divanı) yazırdı: «Elə vaxtlar olmuşdur ki, səhərə qədər oyaq qalmışam, axtarıb tapdığım sözləri bağrımın qanı ilə yazmışam. Səhər yazdıqlarımın başqa şairlərin əsərinə oxşatdığımı görüb, yazdığımı pozmuşam (şeirlərin sırasına salmamışam). Elə vaxtlar olmuşdur ki, səhərdən axşama qədər düşüncə dəryasına dalıb, söz alması ilə məna gövhərini deşməklə məşğul olmuşam. Amma, oxuyanlara bu fikir anlaşılmır, bu söz xalq arasında işlənmir və xoşa gəlmir deyən kimi, yazdıqlarım gözümdən düşmüş, hətta üzünü də köçürməmişəm» (Əsərləri III cild, səh.20).

Şair orta əsrlərə məxsus olan dəbdəbəli üslubda qəsidələr, fəxriyyələr, mədhiyyələr yazanlara «Rind və Zahid» əsərində atasının nəsihətlərinə qulaq asdıqdan sonra Rindin dili ilə «səndən nə gizlədim, qarışıq sözlərin içində məna mənə aydın olmadı… Əsl məsələ mənadadır, kəlmələri bəzəməkdə deyildir. Söz odur ki, onu avam da başa düşə. Oxucuların nəsihətini eşit, hər kəs ilə onun öz əqlinin səviyyəsində danış» deyir.

Füzuli əsərin mənasını məzmun, sözü isə onun şəkli hesab edir:

Söz mənadan asılıdır, məna sözdən hər zaman,

Bir-biriylə asılıdır, necə ki, cism ilə can.

Füzuli elə bir ziddiyyətli dövrdə yaşayırdı ki, sənətə, şerə, sözə, sözün hikmətinə qiymət verən yox idi. «Leyli və Məcnun» poemasnın girişində bu məsələyə toxunan şair yazırdı:

Bir dövrdəyəm ki, nəzm olub xar,

Əşar bulub kəsadi-əsar.

Ol rütbədə qədri-nəzmdir dun,

Kim küfr oxunur, kəlami-mövzun.

Şair sözün, şerin hörmətini qaldırmaq üçün, tarixi şəraiti nəzərə alaraq (din hakim mövqeyə malik idi) allahı, peyğəmbəri istinad kimi təsvir edir. Şeri allahın kərəmi ilə əlaqələndirir.
Sözə xor baxmaq olmaz, hər bir söz

Ərşdəndir gəlib hədiyyə bizə

Qəlbimiz meyl edir həmişə ona,

Çünki söz nazil oldu qəlbimizə.

Şair və yazıçılar sözün qədir-qiyməti haqqında çoxlu fikirlər söyləyiblər. Belə şəxslər sözün sərkərdəsi hesab olunub, hətta dövrdən asılı olaraq, şair və yazıçı olmayan adamlar da gözəl nitq söyləyib, natiq kimi tanınıblar. Məsələn, Babək, Cavidan, Uzun Həsən, Xətai.

XX əsrin son otuz ilində dünya şöhrəti qazanmış, məşhur siyasi xadim Heydər Əlirza oğlu Əliyevin dilimizin saflığı, çiçəklənməsi və inkişafı uğrunda əvəzsiz xidmətləri olub. Dilimizin inkişafına və tərəqqisinə təkan verən silsilə çıxışları ilə onun toxunulmazlığını və qorunmasını tövsiyə edən ümummilli lider Heydər Əliyev dilçilərin və ədəbiyyatçıların qarşısında çox şərəfli vəzifələr qoymuşdur.

Dilimizin necə adlanması ilə bağlı yaranan hərc-mərcliyi, qalmaqalı məhz, ulu öndər həll etdi. Bir qrup alim «Azəri türkcəsi», bir qrupu «Azərbaycan türk dili», bir qrupu isə sadəcə olaraq «türk dili» terminini məqbul hesab edirdilər. Nə üçün qazaxlar, özbəklər, qırğızlar, türkmənlər dillərini millətin adı ilə birgə «Qazax dili», «Özbək dili», «Qırğız dili», «Türkmən dili» işlətsin, biz isə bunu bir-birindən ayıraq?!

«Azərbaycan dili» türk dilləri ailəsinə məxsusdur. «Türk dili» isə daha geniş mənanı ifadə edir.

İkincisi, «Azərbaycan dili» anlayışı millətin adı ilə bağlıdır. Üçüncüsü, əgər dilimiz «türk dili» adlansa, gələcəkdə «Azərbaycan dili» anlayışı öz-özünə aradan çıxıb, məhdud dairədə işlənəcək.

Bunlardan əlavə, Heydər Əliyevin keçirtdiyi mətbuat konfransları onun natiqliyinin əsas xüsusiyyətlərini nümayiş etdirir. Suallara tutarlı cavab və yaxud manevr etmək natiqin əsas xüsusiyyətlərindən biridir.

Heydər Əliyevin nitq və çıxışları haqqında ətraflı məlumat verən professor Nizami Xudiyev onların məna xüsusiyyətlərini ətraflı və dolğun şəkildə şərh etmişdir. Biz artıq fikir söyləməyi lazım bilmədik.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət