Kəşmir münaqişəsi

Hindistanın Kəşmirin statusunu ləğv etməsindən sonra bölgədə yaşanan eskalasiya beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yenidən bu məsələyə çəkdi. Hazırda BMT vasitəçiliyi ilə Pakistan və Hindistan münaqişənin həlli üçün danışıqlar aparır. Əsas prinsip BMT-nin 47 saylı qətnaməsinin yerinə yetirilməsi, bölgədə ümumxalq referendumun keçirilməsidir, lakin Hindistan tərəfi bunu qəbul etmir.

Kəşmir tarixi və arxa planı

Rəsmi olaraq Jammu və Kəşmir kimi adlandırılan Kəşmir, Hindistanın şimal-qərbində və şimal-şərqdə Pakistanın XVI və XVI əsrlərdə Mugal (və ya Moqul) imparatorlarının fiziki gözəlliyinə nəfəs verən 86.000 kvadrat kilometrlik (Idaho ölçüsü haqqında) Yerli bir cənnət hesab etdim. Bölgə Hindistan və Pakistan tərəfindən 1947-ci ildən etibarən şiddətlə mübahisə altına alındı.

Kəşmir tarixi

Əsrlər Hindu və Buddist hökmranlıqdan sonra, Müsəlman Moğol imperatorları XV əsrdə Kəşmirə nəzarət etdi, əhalini İslamı qəbul etdi və onu Moghul imperiyasına daxil etdi. İslam Moğol hökmü avtoritar İslam rejimlərinin müasir formaları ilə qarışdırılmamalıdır. Əkbər Böyük (1542-1605) bənzərləri ilə xarakterizə edilən Moghul imperiyası tolerantlıq və plüralizmin maarifçilik ideallarını Avropa maarifçiliyinin yüksəldilməsindən bir əsr keçməmişdir. (Moğollar, Hindistanda və Pakistanda olan subkontinental hakim olan, daha çox cihadın köklü İslamçı mollalarının yüksəlməsindən qabaq İslamın sonrakı sufi tərzi şəklində öz izlərini buraxdılar.)

Əfqanıstan işğalçıları 18-ci əsrdə özlərini Pəncabdan Siqhlər tərəfindən çıxarılmış Mogullarla izləmişlər. Britaniya 19-cu əsrdə işğal etdi və bütün Keşmir vadisini Cammu, Hindu Gulab Singh’ın qəddar repressiv hökmdarına yarım milyon rupi (ya da Kaşmir başına hər üç rupi) satdı.

Singh altında idi ki, Kaşmir Vadisi Cammu və Kəşmir dövlətinin bir hissəsi oldu.

1947 Hindistan-Pakistan Partiyası və Kəşmir

Hindistan və Pakistan 1947-ci ildə bölünmüşdü. Kəşmir də parçalanırdı, Hindistanın üçdə ikisi Hindistana, üçüncüsü Pakistana gedərkən Hindistanın payı əsasən Pakistan kimi idi.

Müsəlmanlar üsyan etdi. Hindistan onları qınadı. Müharibə çıxdı. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən 1949-cu ildə atəşkəsə və Kəşmirisin gələcəklərini özləri üçün həll etməyə imkan verən bir referendum və ya plebissit çağırışı verən qətnamə qədər həll edilməmişdir. Hindistan qətnaməni heç vaxt yerinə yetirməyib.

Bunun əvəzində, Hindistan Keşmirdə işğalçı bir orduya nə qədər həvalə etdi, yerli məhsullardan məhsuldar kənd təsərrüfatı məhsullarından daha çox nifrət qazandı. Müasir Hindistanın təsisçiləri Jawaharlal Nehru və Mahatma Gandhi, həm Kaşmir kökləri, həm də Hindistanın bölgəyə olan bağlılığını bir qədər açıqlamışlar. Hindistana “Kəşmiris üçün Kəşmir” heç bir şey demək deyil. Hindistanlı liderlərin standart xəttidir ki, Kəşmir Hindistanın “ayrılmaz hissəsidir”.

1965-ci ildə Hindistan və Pakistan 1947-ci ildən Kəşmir üzərində başlayan üç böyük müharibədən ikincisi. Birləşmiş Ştatların müharibəyə hazırlaşması üçün əsasən günahkar idi.

Üç həftə sonra atəşkəs hər iki tərəfin silahlarını və beynəlxalq müşahidəçilərini Kəşmirə göndərmək üçün girov qoyduğuna dair tələbdən kənara çıxmadı. Pakistan 1949-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qətnaməsinə uyğun olaraq bölgənin gələcəyini həll etmək üçün Kəşmirin əsasən 5 milyon əhalisi olan müsəlman əhalisinin referenduma çağırışını yeniləmişdir.

Hindistan belə bir plebisitin keçirilməsinə qarşı davam etdi.

1965-ci ilin müharibəsi, ümumiyyətlə, heç bir şeyə yer vermədi və gələcək münaqişələri aradan qaldırdı. ( İkinci Kəşmir müharibəsi haqqında daha ətraflı oxuyun.)

Kəşmir-Taliban əlaqəsi

Pakistanın 1977-ci ildən 1988-ci ilədək olan diktatoru Məhəmməd Ziya əl-Haqın hakimiyyətə gəlməsi ilə Pakistan İslamizmə doğru düşməyə başladı. Ziya islamçıların gücünü möhkəmləndirmək və saxlamağı bir araya gətirdi. 1979-cu ildən başlayaraq Əfqanıstanda anti-sovet mücahidlərinin səbəbini qoruyan Ziya, Vaşinqtonun lütfünü qazandı və ABŞ-ın Əfqanıstan isyanını qidalandırmaq üçün Zia vasitəsi ilə kütləvi miqdarda pul və silah əldə etdi. Ziya silah və silah silahı olmasını təkid etdi. Vaşinqton razılaşdı.

Ziya, iki nefti layihəyə böyük miqdarda pul və silah göndərdi: Pakistanın nüvə silahı proqramı və Kəşmirdə Hindistana qarşı mübarizə verəcək bir İslamçı döyüş gücünü inkişaf etdirdi.

Zia əsasən də ikisinə nail oldu. Əfqanıstanda silahlı düşərgələri maliyyələşdirdi və müdafiə etdi ki, Kəşmirdə istifadə ediləcək xadimləri öyrətdi. Pakistanlı Mədrəsələrdə və Pakistanın qəbilə ərazilərində Pakistanın Əfqanıstanda və Kəşmirdə nüfuzunu artıracaq bir ağır islamçı islamçı cəbhənin yüksəlməsini dəstəklədi. Korpusun adı: Taliban .

Beləliklə, son Kəşmir tarixinin siyasi və milliyyətçi xarakteristikaları şimal və qərb Pakistan və Əfqanıstanda islamizmin yüksəlməsi ilə sıx əlaqədədir.

Kəşmir Bu gün

Konqres Tədqiqat Xidmətinin hesabatına görə, “Pakistan və Hindistan arasındakı əlaqələr Keşmir əleyhinə sui-qəsd məsələsində dayanıqlı qalır və 1989-cu ildən bu yana bölgədə separatçı islahatlar aparılır. 1999-cu ildə Kargil münaqişəsindən sonra Pakistandakı əsgərlərin hücumu altı həftə davam edən qanlı döyüşə səbəb oldu. “

2001-ci ilin payızında Keşmir üzərindəki gərginlik təhlükəli şəkildə yüksəldi, sonra Dövlət katibi Kolin Pauelin şəxsən gərginliyin azalmasına səbəb oldu. Hindistanın Cammu və Kəşmir dövlət məclisində bir bomba partladı və o dövrdə Hind Silahlı Qrupu Hindistan Silahlı Qüvvələrinin yeni Delhi şəhərinə hücum edərkən, Hindistan 700 min əsgər göndərdi, müharibəni təhdid etdi və Pakistanı qüvvələrini səfərbər etməyə təşviq etdi. ABŞ-ın müdaxiləsi daha sonra 1999-cu ildə orada Kərmilli müharibəsinə səbəb olan və daha sonra islamçı terrorçuluğa yardım göstərən xüsusilə Kəşmiri militarizasiya etməkdə instrumental olan Pakistan prezidenti Pərviz Müşərrəfə, 2002-ci ilin yanvarında Pakistan torpaqlarında terrorçu şəxslərin varlığını dayandırmağa söz verdi.

O, Jemaah Islamiyah, Lashkar-e-Taiba və Jaish-e-Mohammed daxil olmaqla, terror təşkilatlarını qadağan etməyə və ləğv etməyə söz verdi.

Müşərrəfin vəd etdiyi sözlər, həmişə olduğu kimi boş idi. Kəşmirdə şiddət davam etdi. 2002-ci ilin mayında Kaluchakda Hindistan ordusunun bazasına hücum 34 nəfərdir, əksəriyyəti qadınlar və uşaqlar. Hücum təkrar Pakistan və Hindistanı döyüş zirvəsinə gətirdi.

Ərəb-İsrail münaqişəsi kimi, Kəşmir üzərində olan münaqişə həll olunmamış qalır. Ərəb-İsrail münaqişəsi kimi, mənbəyidir və bəlkə də mübahisədə olan ərazilərdən daha çox bölgələrdə sülhün açarıdır.

Kəşmir münaqişəsi

Kitabxana xalq, millət üçün müqəddəs bir yer, mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyidir

Menyu

Kəşmir münaqişəsi

Pakistan və Hindistan arasında Kəşmir regionuna nəzarət üstündə yaranan münaqişə. 1947, 1965, 1971, 1999-cu illərdə iki ölkə arasında bu ərazini tutmaq uğrunda silahlı toqquşmalar baş verib. Pakistan, əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan Kəşmirdə referendum keçirilməsini, onun ya öz tərkibinə qatılmasını, ya da statusunun müstəqil müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Hindistan isə Kəşmir parlamentinin 1947-ci ildə Hindistana birləşmək qərarını əsas gətirərək vilayətin işğal etdiyi hissəsindən çıxmaqdan imtina edir. Hal-hazırda Pakistanın şimal-şərq, Hindistanın şimal ərazilərini əhatə edən Kəşmirin cənub hissəsi Hindistanın, şimal və qərbindəki Azad Kəşmir adlanan hissəsi isə Pakistan ordusunun nəzarəti altındadır. Qoşunları Nəzarət Xətti adlandırılan müvəqqəti sərhəd ayırır. BMT-nin də tərəfdar olduğu referendum keçirilməsi hələ də baş tutmayıb.

Kəşmir Həmrəylik Günü: 70 ildir davam edən mübarizə

5 fevral – bu gün Kəşmir Həmrəylik Günüdür. 1989-cu ildə bu təqvim Pakistanda “Kəşmir Həmrəylik Günü” olaraq qəbul edilib və bütün ölkə üzrə xüsusi qeyd olunur: məqsəd Kəşmir münaqişəsinə diqqəti çəkmək, Hindistan idarəçiliyi altında qalan Kəşmir xalqı ilə həmrəy olduqlarını nümayiş etdirməkdir.

70 ildən artıqdır davam edən Kəşmir münaqişəsi dünyanın ən ağır problemlərindən biri hesab olunur. Hər şey 74 il öncə Hindistan və Pakistanın müstəqilliyini əldə etməsi ilə başladı.

Böyük Britaniyanın Hindistan subkontinenti üzərindəki hökmranlığının sonunda – 1947-ci ildə 550-dən çox knyazlıq Hindistan və Pakistan arasında bölündü. Bölünmə planında əsas prinsip knayzlıqlarda yaşayan əhalinin dini tərkibi idi: müsəlman əhalisi olan ərazilər Pakistana, qeyri-müsəlmanlar Hindistana birləşirdi. Əhalisinin 77 faizi müsəlman olan Kəşmirdə isə bu ədalətli prinsip pozuldu. Halbuki, bölünmə planında əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan Kəşmir Pakistana birləşməli idi, yerli əhalinin əsas istəyi də bu idi.

1947-ci ilin 19 iyulunda Şrinaqar şəhərində İslam Konfransı keçirildi və orada Kəşmirin nümayəndələri Pakistana birləşməklə bağlı qərar qəbul etdilər. Lakin bu istək süngü ilə qarşılandı. Həmin vaxt bölgəyə rəhbərlik edən hindli knyaz Hari Sinqx əhalinin istəyinə baxmayaraq, “müstəqil olmaq” itəyini açıqladı. Kəşmir xalqının qəbul etdiyi qərardan sonra Pakistan bölgə əhalisinin köməyinə gəldi və 24 oktyabrda xalqın istəyinə uyğun olaraq, Kəşmirin Pakistana birləşdirildiyi elan olundu.

Mütləq əksəriyyətin seçimi ilə razılaşmayan Hari Sinqx Cammuya qaçdı və oktyabrın sonlarında Kəşmirin Hindistana birləşməsi ilə bağlı müqaviləyə imza atdı. Xalq Pakistanı, Hari Sinqx Hindistanı istəyirdi və qeyri-bərabər münasibətə baxmayaraq, Hindistan müqaviləyə istinadla bölgəyə ordu yeritdi.

1947-1948-ci illərdə Hindistan və Pakistan arasında I Kəşmir müharibəsi baş verdi. BMT-nin prosesə müdaxiləsi ilə döyüşlər dayandırıldı və BMT Təhlükəsizlik Şurasının 47 saylı qətnaməsinə əsasən, hər iki qoşun ərazini tərk etməli, yerli əhali referendum yolu ilə seçimini müəyyən etməli idi. Kəşmir xalqı öz gələcəyini ümumxalq səsvermə ilə seçəcəkdi:
bu, həm Britaniyanın Hindistanın bölünməsi prinsiplərinə, həm də beynəlxalq hüquqa görə ədalətli seçim idi.

Referendum olsaydı, təbii ki, yerli əhali Pakistana birləşməyə səs verəcəklərdi. Lakin olmadı, çünki Hindistan səsvermənin nəticəsinin xeyrinə olmayacağını bildiyi üçün referendumun keçirilməsinə imkan vermədi.

Ümumxalq səsvermənin keçirilməsinin nəticəsi olaraq, 70 ildir Kəşmir iki hissəyə bölünmüş vəziyyətdədir: şimal-qərbi ərazi Pakistanda, qalan əsas ərazi isə Hindistanda. 70 ildən artıqdır ki, nə BMT qətnamələri, nə də Hindistanın verdiyi vədlər yerinə yetirilir. 70 ildən artıqdır ki, kəşmirlilər Pakistana birləşmək uğrunda mübarizə aparırlar.

– “Yaşasın Pakistan”, “Pakistanı istəyirik” şüarları Kəşmir xalqının dilindən düşmür;
– Yerli əhali şəhidlərini dəfn edərkən, Pakistan bayraqlarına bükürlər;
– 70 il ərzində Kəşmirin Hindistan nəzarətində qalan ərazisindən milyonlarla insan Pakistana köç edib;

1989-cu ildən etibarən Kəşmirdə xalq Pakistana birləmək istəklərini açıq şəkildə yenidən səsləndirməyə başladılar: ümumxalq yürüşləri edir, şüarlar səsləndirir, dinc şəkildə istəklərini dilə gətirirdilər.

Hindistan bu tələblərə hərbi müdaxilə ilə cavab verdi və nümayişlər dağıdıldı. Lakin kəşmirlilər tələblərindən geri çəkilmədi. 2008, 2009, 2010 və 2016-cı illərdə kütləvi etirazlar başlandı. Hindistanın güc tətbiqi nəticəsində yüzlərlə kəşmirli öldürüldü.

2016-cı ildə Kəşmirin liderlərindən Burhan Vaninin məhkəməsiz edam olunmasından sonra başlanan kütləvi etirazlar zamanı 1330 insan öldürüldü, 30 mindən çox insan yaralandı.

2019-cu ilin 5 avqustunda Hindistanın Kəşmirin statusunu ləğv etməsi bölgədə gərginliyi daha da artırdı. Pakistan və beynəlxalq ictimaiyyət Hindistanın bu addımını pisləsə də, rəsmi Dehli geri çəkilmədi, əvəzində Kəşmir bölgəsində azadlıq tələblərinə qarşı münasibət daha da sərtləşdi.

2019-cu ilin 5 avqustundan 2020-ci ilin 31 dekabrına qədər Kəşmirin Hindistan nəzarətində olan hissəsində 305 dinc sakin qətlə yetirilib.

Kəşmir xalqının Pakistana birləşmək üçün aksiyalara başladığı 1989-cu ildən indiyə qədər isə 95 min 273 din insanın qətlə yetirildiyi təsdiqlənib. Bununla yanaşı, 22 min qadın dul, yüz mindən artıq uşaq yetim qalıb, 10 mindən çox qadın təcavüzə uğrayıb. 7 mindən çox gənc həbs edildikdən sonra itkin düşüb. Bölgədə zaman-zaman kütləvi məzarlıqlara rast gəlinir. Kəşmirdə müsəlman əhalisinin dini etiqad azadlığının pozulduğu, 50 minə yaxın hind məbədinin inşa edilməsi istiqamətdə addımların atıldığına dair məlumatlar beynəlxalq hesabatlarda öz əksini tapır.

Hindistanın Kəşmirin statusunu ləğv etməsindən sonra bölgədə yaşanan eskalasiya beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yenidən bu məsələyə çəkdi. Hazırda BMT vasitəçiliyi ilə Pakistan və Hindistan münaqişənin həlli üçün danışıqlar aparır. Əsas prinsip BMT-nin 47 saylı qətnaməsinin yerinə yetirilməsi, bölgədə ümumxalq referendumun keçirilməsidir, lakin Hindistan tərəfi bunu qəbul etmir.

Kəşmirlilər isə 70 ildən artıqdır Pakistana birləşmək tələblərini davam etdirirlər.

Bu gün – 5 fevral tarixi də Pakistanda məhz Kəşmir xalqının istəyi ilə həmrəy olduqlarını göstərmək üçün xüsusi qeyd olunur.

Asif Nərimanlı