Kənd Təsərrüfatı və Balıqçılıq Texnologiyaları: Xüsusiyyətləri

Balıqçılığın yeni xüsusiyyətləri, daha az varlı olanların belə, balıqçıların pul qazanclarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa kömək etdi.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Kənd təsərrüfatı məhsullarının məhsuldarlığının artırılması və onların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması inkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin yalnız qida tələbatının və qida təhlükəsizliyinin deyil, həm də onların sosial tələbatlarının təmin olunmasında mühüm yerlərdən birini tutur. Bu məsələlərin uğurlu həlli isə yeni texnologiyaların tətbiq olunmasını tələb edir. Belə ki, bu günə qədər texnoloji üsul kimi istifadə olunan toxumların kimyəvi işlənmə üsulları insanların sağlamlığına mənfi təsir göstərməklə yanaşı, həm də ətraf mühitin çirklənməsinə səbəb olmuşdur. Əlavə olaraq, bu məqsədlə istifadə edilən toksiki maddələrin saxlanma çətinlikləri, həmçinin də kimyəvi və bioloji işlənmənin baha başa gəlməsi və s. kimi neqativ hallar daha effektiv, ekoloji cəhətdən daha təmiz texnologiyaların istifadə olunmasını tələb edir. Bu gün belə texnologiyalar içərisində ən perspektivlisi radiasiya texnologiyalarıdır.

Radioaktiv şüalanmanın təsir mexanizminə dair kifayət qədər elmi məlumatlar bazasının yaradılması bu gün iqtisadiyyatın bir çox sahələrində radiasiya texnologiyalarından istifadəni ön plana çəkib.

Ümumiyyətlə, kənd təsərrüfatı son illər radiasiya texnologiyalarının istifadə olunduğu mühüm sahələrdən birinə çevrilib. Bu gün kənd təsərrüfatında radioaktiv şüalanmadan bitkilərin məhsuldarlığının və keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasının istifadəsinə dair uğurlu cəhdlər edilir.

Son illərin tədqiqatları göstərir ki, səpindən əvvəl toxumların müəyyən dozalarda γ-şüalarla işlənməsi kənd təsərrüfatı bitkilərinin boyatma və inkişafını sürətləndirə, vegetasiya periodunu qısalda, məhsuldarlığı artıra, məhsulun maya dəyərini kiçildə, bəzi hallarda isə hətta onun keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilir. Məsələn, şəkər çuğundurunda şəkərin, dənli bitkilərdə zülalın, kartofda nişastanın, dərman bitkilərində alkoloidlərin, tərəvəz bitkilərində vitaminlərin miqdarının artmasına dair məlumatlar vardır.

Bu gün sadəliyi ucuz başa gəlməsi, həmçinin də təhlükəsizliyi ilə seçilən radiasiya texnologiyalarının kənd təsərrüfatında bitkilərin boyatma və inkişafının sürətləndirmək, vegetasiya müddətini qısaltmaq, məhsuldarlığı artırmaq, bəzən həm də məhsulun keyfiyyət göstəricilərini yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə tətbiq olunan yeni texnologiya olmasına heç bir şübhə yoxdur.

Müxtəlif ölkələrin alimlərinin elmi tədqiqat işlərinin nəticələrindən aydın olur ki, səpindən əvvəl toxumların stimullaşdırıcı dozalarda şüalandırılması kartof, xiyar, noxud və pomidorun məhsuldarlığını 10-40%, qarğıdalının, buğdanın, lobyanın, günəbaxanın, düyünün, şəkər çuğundurunun, arpanın, kələmin və yerkökünün məhsuldarlığını isə, uyğun olaraq, 10-30%, 9-11%, 10%, 10-20%, 10-12%, 15-20%, 7-15%, 13-20%, 25-35% artıra bilir.

AMEA Radiasiya Problemləri İnstitutunun Radiobiologiya laboratoriyasında, 2021 – 2025 – ci illər üçün “Radiasiya texnologiyalarından istifadəyə əsaslanan məhsuldar və ətraf mühitin ekstremal amillərinə davamlı strateji əhəmiyyətli bitki sortlarının alınması” mövzusunda elmi tədqiqat işlərinin aparılması planlaşdırılıb.

Tədqiqat işləri AMEA-nın Radiasiya Problemləri, Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutlarının və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Bitki Mühafizəsi və Texniki Bitkilər Elmi Tədqiqat İnstitutu ilə əməkdaşlıq çərçivəsində aparılır.

Tədqiqat obyektləri olaraq Gəncə -160, Gəncə -182 və Gəncə – 183 pambıq sortları və Vüqar, Tərtər (bərk), Əkinçi 84, Nurlu 99 (yumşaq), Triticum monococcum, Triticum dicoccum (yabanı) buğda genotipləri seçilib.

Həm pambıq, həm də buğda toxumları AMEA Radiasiya Problemləri İnstitutunun “İzotop Mənşəli Şüa Mənbələri” Elmi-təcrübi kompleksində RUXUND-20000 qurğusunda Co-60 izotopunu köməyi ilə müxtəlif dozalarda qamma şüalarla işlənib. Bu məqsədlə pambıq toxumları üçün 5, 10, 50, 100, 200, 300, 400 Qr, buğda toxumları üçün isə 50, 100, 150, 200, 300, 400 və 500 Qr şüalanma dozaları seçilib (doza gücü bütün hallarda 0,342 Rad/san olub).

Şüalanmış pambıq toxumları nəzarət toxumlarla birlikdə Bitki Mühafizəsi və Texniki Bitkilər Elmi Tədqiqat İnstitutunun “Texniki bitkilərin seleksiyası” şöbəsinin təcrübə sahəsində (Samux şəhəri), şüalanmış buğda toxumları isə nəzarət toxumlarla birlikdə Əkinçilik Elmi Tədqiqat İnsitutunun təcrübə sahəsində (Pirşağı qəsəbəsi) açıq tarla şəraitində əkilib.

Pambığın ilkin vegetasiya dövrünə (09.07.2021) dair tədqiqatların nəticələri göstərir ki, fenoloji müşahidələr hər üç sortun aşağı dozalarda normal inkişaf etdiyini, 200 Qr –dən yuxarı dozalarda isə bitkilərin inkişafının ləngiməsini və normal çıxış verməməsini göstərib. Yüksək dozalarda bitkilər həm də seyrək yetişib və əsas gövdə ilə müqayisədə yan budaqlar daha çox inkişaf ediblər.

Pambığın orta vegetasiya dövrünə (25.08.2021) dair müşahidələr göstərib ki, kollar üzərində qozalar əmələ gəlib və bəziləri hətta məhsul da verib.

Qozalarının sıxlığının və sayının, həm də bitkilərin məhsulvermə qabiliyyətinin nəzarət (toxumları şüalanmamış) bitki ilə müqayisəli şəkildə öyrənilməsi radiasiya amilinin bu prosesdə rolunu aydınlaşdırmağa imkan verəcəkdir.

İlkin nəticələr pambığın məhsuldarlığının radioaktiv şüalanma dozasından asılılığına dair fikir söyləməyə əsas verir.

Hal-hazırda bitkilərin üzərində fenoloji müşahidələr aparılması davam edir.

Kənd Təsərrüfatı və Balıqçılıq Texnologiyaları: Xüsusiyyətləri

The kənd təsərrüfatı və balıqçılıq texnologiyaları Bunlar, sırasıyla bir toplum daxilində kənd təsərrüfatında və balıq ovunda səmərəli istehsala üstünlük verən elementlərdir. Kənd təsərrüfatı texnologiyaları təsərrüfatlar, əkinlər və əkinlərdə işləyə bilən maşın istehsal edənlərdir.

Bunlara torpaq əkmək, toxum əkmək, əkib bitkiləri suvarmaq və becərmək üçün maşınlar daxildir. Bunlara, həmçinin bitkiləri zərərvericilərdən və alaq otlarından qorumaq, bitkilərin meyvələrini toplamaq, mal-qaranı bəsləmək və ya məhsulları qablaşdırmaqla ixtisaslaşmış texnologiya da daxildir.

Balıq ovunda istifadə edilən bu texnologiyalar kiçik balıqları və ya onurğasız heyvanları tutmaqla yanaşı balinalar və kalamar kimi daha böyük heyvanları ovlamaqda da ixtisaslaşa bilər.

Kənd təsərrüfatı texnologiyalarının xüsusiyyətləri

Kənd təsərrüfatı texnologiyaları həyata keçirdiyi vəzifələrdən asılı olaraq spesifik xüsusiyyətlərə malikdirlər. Avtomatik biçin maşınları bu gün maşınlar tərəfindən aparılmayan məhsulların yığım işlərini görsələr də, müasir bir fermanın səmərəli işləməsi üçün traktorlar hələ də vacibdir.

– Hər bir fermer texnika ilə düzgün məşğul olduqdan sonra müasir texnologiyanın istifadəsi nisbətən asandır. Bu sadələşdirmə bu texnologiyanın istifadəsinin getdikcə daha qabarıq olmasının əsas səbəblərindən biridir.

– İnsanın əkinçiliyindən daha yüksək bir sənayeləşmə səviyyəsinə icazə verirlər, çünki bir neçə dəqiqə ərzində bir insana saatlar sərf edəcək işi görürlər.

– Bir çox hallarda fermerlərin özləri tərəfindən təsirlənir. Başqa sözlə, dünya miqyasında fermerlərin müəyyən tapşırıqların daha sürətli yerinə yetirilməsinə ehtiyac duyulmağa başlaması halında, kənd təsərrüfatı mühəndisləri xüsusi texnika inkişaf etdirməyə daha çox vaxt sərf edəcəklər.

– Müəyyən hallarda bu texnologiyalar çox əlçatan deyil. Ən yaxşı avadanlıq həddindən artıq bahadır və müstəqil fermerlər üçün əlçatmazdır.

Kənd təsərrüfatı texnologiyaları nümunələri

Traktorlar

Bu gün traktorlar torpağı işləmək və ya toxum əkmək üçün istifadə olunur. Bundan əlavə, təsərrüfatlar içərisində bir insan tərəfindən ağır texnikanın köməyi olmadan həyata keçirilə bilməyəcək bir sıra əlavə tapşırıqlarda kömək edirlər.

Torpağı işləyən maşınlar

Torpağın işlənməsi üçün torpağın təbii sərtliyini yumşaldan və əlindəki alətlərdən istifadə edərək alaq otlarından qurtaran xüsusi texnika var.

Bu, şum maşınları ilə baş verir, çünki hazırda yer üzündə nəmi saxlayan kompensasiya diskləri adlanan digər obyektlərdən istifadə olunur.

Əkinçilər

Fermerlərin ayrıca toxumları bir-birindən dəqiq məsafədə paylayan xüsusi əkinçiləri var ki, bu da avtomatik əkini əl ilə əkmədən daha təsirli edir.

Gübrələrin paylanması və qablaşdırılması

Toxumlar əkildikdən sonra, təsərrüfat boyu gübrə paylaya bilən başqa növ alətlər var.

Əlavə olaraq ot biçənlər kimi digər avadanlıqlar otların qışa hazırlanması üçün səmərəli şəkildə qablaşdırılmasına xidmət edir.

Balıqçılıq texnologiyalarının xüsusiyyətləri

Tutula bilən çox sayda balıq var və bunlar müxtəlif okean şəraiti olan bölgələrdə paylandığı üçün həm balıq, həm də dəniz şəraitinə tab gətirə bilən xüsusi avadanlıq inkişaf etdirmək lazımdır.

– Dünyada hər bölgənin yerli ənənələrinə uyğun olaraq balıqçılıq texnologiyaları inkişaf etdirilmişdir. Bununla birlikdə, texnologiya qlobal səviyyədə inkişaf etdiyinə görə yeni əlavələr də hazırlanmışdır.

– Balıq ovu üçün istifadə olunan torlar müasir dövrdə bəşəriyyətin süni lif inkişafındakı irəliləmələri sayəsində xeyli dərəcədə yaxşılaşdırılmışdır.

– Balıqçılıq avadanlıqlarını idarə etmək üçün yeni mexanikanın istifadəsi də bu sənətin qədim zamanlardan daha asan tətbiq olunmasını təmin etdi.

– Mövcud texnologiya eyni zamanda canlıların çıxarılması ilə birbaşa əlaqəsi olmayan atributlarda keçmiş dövrlərlə müqayisədə inkişaf etmiş olması ilə xarakterizə olunur. Məsələn, soyuducu balıqları daha yaxşı vəziyyətdə saxlamağa kömək edir, bu da gəmiləri dənizdə əvvəlkindən daha uzun müddət saxladı.

Kiçik balıqçılara təsir

Balıqçılıq texnologiyaları ümumiyyətlə asanlıqla əldə edilir, lakin onların dəyəri kiçik balıqçıların bu məhsullara sahib olmasına imkan vermir.

Bununla birlikdə, əksəriyyət, ənənəvi metodlarını, əsasən yeni mühərriklər və daha davamlı avadanlıqlar istifadə edərək bir az modernləşdirməyi bacardı.

Balıqçılığın yeni xüsusiyyətləri, daha az varlı olanların belə, balıqçıların pul qazanclarını əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa kömək etdi.

Məhsuldarlıq qlobal miqyasda balıqçıların balıq tutma və tutma qabiliyyətini inkişaf etdirən əsas xüsusiyyətdir.

Balıqçılıq texnologiyaları nümunələri

Qamışlarda güc

Balıqçılıq texnologiyaları təsadüfi balıqçıların gündəlik həyatında da əks oluna bilər.

Balıq çubuqlarının qabiliyyətlərindəki və gücündəki inkişaflar (xətti çəkə biləcəyiniz güc daxil olmaqla) balıq ovunda texnoloji inkişaf qabiliyyətinin sadiq nümunələridir.

Tuzaqlarla balıq ovu

Balıq tutma tərzindən istifadə edərək, balıq ovunda texnologiyanın gücünü də qiymətləndirə bilərsiniz. Müasir tələlərin istifadəsi, tutula bilən balıqların tutumunu və tələlərin qaçmalarının qarşısını almaq üçün gücünü artırır.

Istakoz balıqçılığı üçün xərçəng və digər xərçəngkimilər tutmaq üçün də xidmət edən xüsusi tələlərdən istifadə olunur.

Elektro balıqçılıq

Daha müasir tələ üsullarından biri, elektrik enerjisindən balıqları boğmaq üçün istifadə edən elektro balıqçılıqdır. Bu, zərər verməyə ehtiyac olmadan onları tutmağı çox asanlaşdırır.

Kolleksiya maşınları

Yığım maşınları deyilənlər də balıq ovu üçün nisbətən yeni bir üsuldur. Su nasosları balığı okeandan qovmaq üçün istifadə olunur; o zaman sadəcə balıqçılar tərəfindən tutulurlar.

İstinadlar

1. Balıq ovu texnologiyası, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qida və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı (nd). Fao.org saytından götürülmüşdür
2. Kənd təsərrüfatı texnologiyası, Yeni Dünya Ensiklopediyası, (nd). Newworldencyclopedia.org saytından götürülmüşdür
3. Dünyanı Dəyişdirəcək 15 İnkişaf Edən Kənd Təsərrüfatı Texnologiyaları, Michel Zappa, 5 May 2015. Businessinsider.com saytından götürülmüşdür
4. Kənd təsərrüfatı dəyişdirən 20 texnologiya, Farm Industry, 9 Mart 2011. Farmindustrynew.com saytından götürülmüşdür
5. Balıqçılıq Texnikaları, İngilis dilində Wikipedia, 04.04.2018. Wikipedia.org saytından götürülmüşdür

Şəkidə innovativ kənd təsərrüfatı texnikalarının iş prinsipi tarlada nümayiş etdirilib – FOTO

Şəkidə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə “Çiləyicilərdən və gübrəsəpənlərdən istifadənin nümayişi” mövzusunda tarla müşavirəsi keçirilib. Müşavirədə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aparatının və tabeli qurumlarının nümayəndələri, Şəki rayon icra hakimiyyətinin məsul şəxsləri, kənd təsərrüfatı texnikalarının təchizatçıları, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan şirkətlərin nümayəndələri və fermerlər iştirak ediblər.

Nazirlikdən Trend-ə bildirilib ki, müşavirədə təchizatçı şirkətlər tərəfindən innovativ texnikalar, innovativ çiləyicilər və gübrəsəpənlərin iş prinsipi, bu texnikaların nizamlanması qaydaları tarla şəraitində nümayiş etdirilib. Bildirilib ki, aqrar sektorda innovasiyaların geniş tətbiqi kənd təsərrüfatının intensiv inkişafına zəmin yaradır. Ölkəmizdə bütün sahələrdə innovativ texnikalardan geniş istifadə dövlət səviyyəsində dəstəklənir, innovativ həllərin tətbiqi ilə bağlı mühüm tədbirlər həyata keçirilir. Fermerlərimiz dövlət tərəfindən maliyyə dəstəyi alır, o cümlədən, aqrar sahədə texnika təminatı ilə bağlı dövlət tərəfindən güzəştlər tətbiq edilir. Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin Bitkiçiliyin təşkili və monitorinqi şöbəsinin müdiri İmran Cümşüdov deyib ki, innovativ texnikalardan geniş istifadə məhsuldarlığı dəfələrlə artmasına səbəb olur. Eyni zamanda, innovativ texnikaların geniş tətbiqi nəticəsində torpaq və su resurslarından daha səmərəli istifadə olunur, məhsulun maya dəyəri azalır, fermerlər daha çox gəlir əldə edirlər.

Müşavirənin keçirilməsində məqsəd respublikaya idxal edilən innovativ texnikalar və kənd təsərrüfatı istehsal vasitələrinin satış qaydaları barədə fermerlərin məlumatlandırılması, həmin texnikaların iş prinsipinin birbaşa tarlada nümayiş etdirilməsi, onlardan istifadə zamanı texniki təhlükəsizlik qaydalarına dair təlimatlandırma işlərinin aparılması, təchizatçı şirkətlərlə fermerlər arasında əlaqələrin qurulmasına nail olmaqdır. Tədbir çərçivəsində taxıl əkinlərində üzvi və mineral gübrələrin əhəmiyyəti, zərərvericilərə və alaq otlarına qarşı innovativ texnikalardan istifadə edərək səmərəli mübarizə tədbirlərinin təşkili barədə fermerlərə ətraflı məlumat verilib. Müşavirədə taxılçıqla məşğul olan fermerlərə payızlıq əkinlərdə aqrotexniki qulluq işlərinin keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi, yemləmə gübrələrinin verilməsi və alaq otlarına qarşı mübarizə tədbirlərinin sürətləndirilməsi tövsiyə edilib.