Kompüter elmləri karyera və iş perspektivləri

1964–1971 : Üçüncü nəsil — İnteqral sxemlər ( Integrated Circuits )

Kompüter şəbəkələrinin inkişaf perspektivləri

Keçən dəfəki məqaləmdə Kompüter texnikasının yaranma tarixindən danışdım. Artıq bildiyimizə görə ENİAC(Electronic Numerical Integrator and Computer) kompüterinin yaranmasından sonra kompüter texnikası və texnologiyası sürətlə inkişaf etməyə başlamış və bir sıra mərhələlərdən keçmişdir.

Əsasasında EHM-lər (Elektron Hesablama Maşınları) 5 nəslə bölünür. Və hər nəsil kompüterlərin necə işlədiyini əsaslı şəkildə dəyişən əhəmiyyətli bir texnoloji inkişaf ilə müəyyən edilir. Gəlin həmin nəsillərə nəzər salaq:

1940–1956 : Birinci nəsil — Vakuum borusu (Vacuum Tubes)

İlk hesablama maşınlarının element bazası vakuum boruları (elektron lampaları) idi. Ümumiyyətlə, EHM-ları elektron lampaları, kondensatorlar və relelər bazasında yaradılmışdı. Elektron lampaları böyük ölçülü kompenentlər idi və demək olar ki, elə buna görə də birinci nəsil kompüterlərin çoxu böyük həcm və kütəyə sahib idilər. Elektron lampalar böyük həcmli elektrik enerjisi sərf edirdi ,tez qızırdı və bu səbəbdən əlavə soyutma sistemindən istifadə olunurdu. Birinci nəsil kompüterlər saniyədə 10–20 min əməliyyat yerinə yetirə bilirdi. Əməliyyatlar yalnız bir əməliyyat yerinə yetirilib qurtardıqdan sonra digər əməliyyat yerinə yetirilirdi. Birinci nəsil kompüterlər üçün proqramlar kompüter tərəfindən daha başa düşülən olan “maşın dilində” tərtib edilirdi. Proqramın daxil olunması və yerinə yetirilməsi mürəkkəb proseslərlə həyata keçirilirdi və proqramda meydana çıxan səhvlərin aradan qaldırılması proqramlaşdırıcı(kimlər ki kompüter arxitekurasında dərin biliyə sahib idi) tərəfindən yerinə yetirilməsini tələb edirdi.

Birinci nəsil kompüterlərə bunları göstərmək olar: EDVAC, UNIVAC, IBM-701, IBM-650 və başqaları.

1956–1963 : İkinci nəsil — Tranzistorlar (Transistors )

Ikinci nəsil elektron hesablama maşınlarının element bazası kimi yarımkeçirici elementlərdən istifadə olunmuşdur. Bu kompüterlərdə elektron lampaları tranzistorlar və yarımkeciricilərlə əvəz olunmuşdur. 1947-ci ildə Bell Laboratories ixtirası — tranzistor, vakuum boruları kimi, elektrik dövrəsində elektrik axını idarə etmək üçün istifadə edilə bilən kiçik bir elektron cihazdır. İkinci nəsil kompüterlər vakuum boruları əvəzinə tranzistorlarla yaradıldığı üçün bu kompüterlər daha sürətli, kiçik və daha davamlı idi. İkinci nəsildə artıq yüksək səviyyəli proqramlaşdırma dilləri (Fact, MathMatic, Algol, Fortran, Cobol və s.) inkişaf edirdi və bunun nəticəsində proqramlaşdırılma olduqca asanlaşdı və həll olunan məsələlərin əhatə dairəsi genişləndi.

İkinci nəsil dövründə təqdim olunan iki proqramlaşdırma dili, Common Business-Oriental Language (COBOL) və Formula Translator (FORTRAN) bu gün də ən çox istifadə olunan proqramlaşdırma dilləri arasında qalmaqdadır.

Birinci nəsil kompüterlərə bunları göstərmək olar: Honeywell 400, IBM 7094, CDC 1604, CDC 3600, UNIVAC 1108 və başqaları.

1964–1971 : Üçüncü nəsil — İnteqral sxemlər ( Integrated Circuits )

Bu nəsil kompüterlərin yaradılması üçün əsas zəmin yeni element bazasının — mikroelektronikanın və inteqral sxemlərin yaranması oldu. Onlardan istifadə nəticəsində kompüterlərin qabarit ölçüləri kiçildi, iş etibarlılığı artdı, qurğuların paralel işləməsi prinsipi daha da təkmilləşdirildi. Mikrosxemlər təqribən 10 kvadrat millimetr ölçüyə malik olub, on min tranzistoru əvəz etməyə qadirdir. Bu isə maşınların sürətinin və səmərəliliyinin kütləvi şəkildə artmasına səbəb oldu. İlk dəfə kompüterlər əvvəlkilərdən daha kiçik və daha ucuz olduqları üçün kütləvi auditoriya üçün əlçatan oldu.

Üçüncü nəsil kompüterlərə bunları göstərmək olar: PDP-8, PDP-11, ICL 2900, IBM 360, IBM 370 və başqaları.

1971–bu günə qədər : Dördüncü nəsil — Mikroprosessor (Microprocessors)

Bu aralıqdakı illər böyük və çox böyük inteqral sxem (BİS, ÇBİS) texnologiyası ilə yaradılan kompüterləri əhatə edir. Bu cür inteqral sxemlərdə bir yarımkeçirici kristalda bir neçə yüz milyona (hətta bir milyarda) qədər texniki element (tranzistor və ya sxem) yerləşdirmək mümkündür. Bu nəsil kompüterin qabarit ölçüləri xeyli kiçilir (10–100 dəfələrlə), iş etibarlılığı isə çoxalır. Əvvəlki nəsil kompüterlərdə əməli yaddaş əsasən maqnit nüvələrində qurulduğu halda, IV nəsil kompüterlərdə əməli yaddaş, statik və dinamik yaddaş inteqral sxemlərində qurulur, nəticədə əməli yaddaşin işləmə sürəti və tutumu xeyli artmış olur.

1971-ci ildə, Intel Korporasiyasının mühəndisi, Ted Hoffa, bütün kompüter komponentlərini (CPU, yaddaş, giriş / çıxış kontrolları) tək bir çipə yerləşdirən Intel 4004 çipini hazırladı. 1940-cı illərdə bir otaq doldurmuş şey indi bir ovuc içərisinə yerləşirdi. Altair adlı ilk mikro-kompüter 1974–1975-ci ildə Intel 8080 mikroprosessoru əsasında istehsal olundu və bununla da insanlar ucuz, az enerji sərf edən, istifadə üçün həddən artıq rahat və əlavə işçi heyəti tələb etməyən, şəxsi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş və bu səbəbdən fərdi kompüterlər adlanan kompüterlər əldə etdilər. 1981-ci ildə IBM ev istifadəçisi üçün ilk kompüterini, 1984-cü ildə isə Apple Macintosh-u təqdim etdi.

ALTAİR 8800
Macintosh

Beşinci nəsil — Süni intellekt: bu günün və gələcəyin…

Beşinci nəsil kompüterlər Suni İntellekt istifadəsinin başlanğıcıdır. Süni intellektə əsaslanan beşinci nəsil hesablama cihazları hələ inkişafdadır, baxmayaraq ki, bu gün istifadə olunan səs tanıma (voice recognition) kimi bəzi tətbiqlər var. V nəsil kompüterlərin məqsədi çox yüksək məhsuldarlığa və etibarlılığa malik olmaqla yanaşı, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə, o cümlədən sözlə, biliklər bazaları ilə işləməyə, süni intellekt sistemlərinin təşkilinə, istifadəçi ilə nitq və görmə vasitəsi ilə ünsiyyəti təmin etməyə, ən yeni proqram vasitələrinin yaradılması prosesini sadələşdirməyə və s. imkan verməkdir.

Kompüter elmləri karyera və iş perspektivləri

Analitik, problem həllində yaxşı olan və ətraflı diqqət yetirmək qabiliyyətinə malik olanlar kompüter elmləri karyerasından istifadə edə bilərlər. Bu, gələcək bir neçə il ərzində orta səviyyədən orta səviyyəyə qədər çox dəyişən məşğulluq dünyagörüşü ilə perspektivli bir sahədir.

Kompüter və İnformasiya Sistemləri üzrə menecer

Onlar bu qurumlara öz məqsədlərinə çatmaq üçün kömək edə biləcək texnologiya tətbiq edirlər. Bəzi işəgötürənlər bakalavr dərəcəsi ilə iş namizədlərini işə götürürlərsə də, çoxu biznes idarəçiliyi üzrə magistr dərəcəsini alan tələbələrə üstünlük verirlər (MBA). 2013-cü ildə kompyuter və informasiya sistemlərinin menecerlərinin orta illik mənfəəti 123,950 dollar təşkil edib.

Kompüter sistemlərinin analitiki

Kompüter sistemlərinin analitikləri işəgötürənlərinə kompüter texnologiyasından səmərəli və effektiv istifadə etmələrinə kömək edirlər. Bir çox işəgötürən bakalavr dərəcəsi olan və daha mürəkkəb iş yerləri olan iş adaylarını işə götürməyi üstün tutur, bəziləri isə magistr dərəcəsini tələb edirlər. 2013-cü ildə kompüter sistemlərinin analitikləri orta illik əmək haqqı 81,190 dollar qazanıblar.

Kompüter Donanımı Mühəndis

Kompüter hardware mühəndisləri kompüter çiplərinin, dövrə lövhələrinin və kompüter sistemlərinin istehsalı və quraşdırılması ilə əlaqədar araşdırma, layihələndirmək, inkişaf etdirmək, test etdirmək və nəzarət edir. Onlar həmçinin kompüter şəbəkələri ilə işləyirlər. Kompüter hardware mühəndisi kimi işləmək üçün bakalavr dərəcəsi qazanmaq lazımdır.

Bundan əlavə, ictimaiyyətlə birbaşa işləmək üçün birinin lisenziyası olmalıdır. Kompüter hardware mühəndisləri 2013-ci ildə orta hesabla illik 104.250 dollar maaş alırdılar.

Kompüter proqramçısı

Kompüterlər öz funksiyalarını yerinə yetirmək üçün proqramları yazan kompüter proqramçıları olmadan yalnız plastik parçaları olardı.

Bir kompüter proqramçısı kimi işləmək üçün bir bakalavr dərəcəsi qazanmaq lazımdır. Kompüter proqramçıları 2013-ci ildə orta hesabla illik 76,140 dollar maaş aldılar.

Kompüter Dəstək Mütəxəssisləri

Kompüter dəstəyi mütəxəssisləri şirkətlərin müştərilərinə və ya işçilərinə kompüter problemlərini həll etməyə kömək edir. Kompüter istifadəçilərinin proqram təminatı, əməliyyat sistemləri, kompüterləri və ya kənar qurğuları ilə çətinlik çəkdiyinə kömək edə bilər. Bəzi işəgötürənlər yalnız kompüter elmləri üzrə bakalavr dərəcəsi alan kompüter dəstək mütəxəssisi işə götürsələr də, bu sahədə tələb olunan təhsil səviyyəsi dəyişir. 2013-ci ildə orta illik əmək haqqı 46,620 dollar (orta hesabla saatda 22,41 ABŞ dolları) qazanıblar.

Proqram tərtibçisi

Sistemlərin proqram təminatının inkişaf etdiriciləri kompüter və digər cihazları işləyən əməliyyat proqramları yaratır. Proqram proqram inkişaf etdiriciləri, onları faydalı edən proqram və oyunlar hazırlayır və hazırlayır. Bakalavr dərəcəsi bu karyera üçün ciddi bir tələb olmasa da, qazanmaq üçün ona hazırlanmanıza kömək edə bilərsiniz. 2013-cü ildə sistemli proqram təminatı işləyiciləri illik orta əmək haqqını 101.410 dollar qazanmışlar və proqram təminatının inkişaf etdiriciləri ildə $ 92,660 qazanıblar.

Web Developer

Web developers veb saytların işlədilməsindən məsuldur.

Onlar saytların texniki cəhətlərinə meyl edirlər. Təcrübə və sertifikatlaşdırma kimsə veb işləyicisi kimi işləmək üçün kifayət olmasına baxmayaraq, bir çox işəgötürən kompyuterlə əlaqəli bir sahədə bakalavr dərəcəsi qazanmış iş namizədlərini işə götürməyi üstün tutur. Web developers 2013-ci ildə orta illik illik əmək haqqı 63,160 dollar qazanıblar.

Web Master

Web ustaları veb səhifələrini saxlayır və dizayn, istifadəçi məlumatlarının təhlili və istifadəçi rəyinə cavab kimi vəzifələrə meyl göstərirlər. Bir çox iş üçün ən azı bir asılı dərəcə və ya sertifikata ehtiyac var, lakin daha qabaqcıl vəzifələr kompüterlə əlaqəli əsasda bakalavr dərəcəsi tələb edir. Web ustaları 2013-ci ildə orta illik əmək haqqı 82,340 dollar qazanıblar.

Mənbələr:

Əmək Statistikası Bürosu, ABŞ Əmək Nazirliyi, İşgüzar Görünüş El Kitabı , 2014-15 Edition, http://www.bls.gov/oco/ saytında İnternetdə və
İşəgötürmə və Təlim İdarəsi, ABŞ Əmək Nazirliyi, O * NET Online , http://online.onetcenter.org/ ünvanında İnternetdə (12 yanvar 2015-ci il tarixində).

Kompüter elmləri karyeralarını müqayisə etmək
Təhsil	Lisenziya	Median Əmək haqqı
Kompüter və İnformasiya Sistemləri üzrə menecer	Minimum: Bakalavr Tercih: Ustad	heç kim	$ 123,950
Kompüter sistemlərinin analitiki	Bakalavr	heç kim	$ 81,190
Kompüter Donanımı Mühəndis	Bakalavr	ictimaiyyətlə birbaşa işləmək lazımdırsa	$ 104,250
Kompüter proqramçısı	Bakalavr	heç kim	$ 76,140
Kompüter Dəstək Mütəxəssisi	dəyişir	heç kim	$ 46,620
Proqram tərtibçisi	Minimum: Təcrübə Tercih: Bachelor	heç kim	$ 101,410 (sistemlər) $ 92,660 (ərizə)
Web Developer	Minimum: Təcrübə və sertifikatlaşdırma Tercih: Bachelor	heç kim	$ 63,160
Web Master	Birləşmək və ya sertifikat	heç kim	$ 82,340

Mühazirə 23. Kompüter texnikasının inkişaf perspektivləri

157
görə, onlar kompüterdən “təxminən min ikiqat dəyişənlə” tapşırığın həlli üçün istifadə
etməyə nail olublar. Sınaqdan məlum olub ki, “D-Wave” qarşıya qoyulan vəzifəni bir
prosessorla işləyən ənənəvi kompüterlə müqayisədə 100 milyon dəfə sürətli yerinə
yetirib. Kvant kompüter iş prinsipi adi kompüterlərdən fərqlənən və kvant mexanika
əsasında işləyən hesablayıcı qurğudur. O, ənənəvi bitlərin əvəzinə kubitlərdən istifadə
edir. Kvant kompüterin praktiki tətbiqi hələ ki, sübut edilməyib. Hesab edilir ki, kvant
kompüter tranzistorların daima azalması şəraitində texnologiyaların inkişafı üçün fiziki
maneələri aradan qaldıra bilər. Kubitlər və ya kvant bitlər informasiyanın kvant
kompüterdə saxlanılması elementləridir. Kvant mexanikasının qanunları onlara ikili
vəziyyətdə olmağa imkan verir ki, bunun da sayəsində kompüter paralel hesablamalar
apara bilir. Lakin kubitlər temperatur və maqnit sahəsi dəyişikliklərinə qarşı çox
həssasdır.

Dünyada ilk foton prosessoru yaradılıb. Kolorado Universitetinin alimləri ABŞ-ın
bir sıra ən böyük ali təhsil müəssisələri ilə əməkdaşlıq çərçivəsində dünyada ilk dəfə
olaraq foton prosessoru hazırlayıblar. Qeyd edək ki, bu prosessor müasir elektron
analoqlarla müqayisədə informasiyanı dəfələrlə sürətli emal edir. Yenilik nəhəng
informasiya email
mərkəzlərinin daha çevik işləməsinə səbəb olacaq.
Məlumatları işığın köməyi ilə ötürən prosessor kvadrat millimetr üçün 300 Qbit/s
buraxılış qabiliyyətini təmin edən 850 ədəd optik giriş-çıxış elementindən ibarətdir.
Bu göstərici adi prosessorla müqayisədə 10-50 dəfə çoxdur. Bundan başqa, foton
mikroçipi iki nüvədən ibarətdir və daha kiçik ölçüyə (3×6 mm) malikdir.
Layihənin rəhbəri Miloş Popoviçin sözlərinə görə, prosessorun hazırlanmasında
qovşaqlar arasında informasiyanın ötürülməsi üçün infraqırmızı işıqdan istifadə edir ki,
bu da minlərlə server arasında məlumatların ötürülməsini dəfələrlə sürətləndirməyə
imkan verəcək. 2017-ci ilin əvvəlinə prosessorların ilk sınaq nümunələrinin hazır
olacağı gözlənilir.