MÖVZU 7: KOMPYUTER QRAFIKASININ TƏTBIQ SAHƏLƏRI

Elmi qrafika. Bu, kompyuter qrafikasının tətbiq olunduğu ilk sahədir. Burada başlıca məqsəd elmi tədqiqat obyektlərini vizuallaşdırmaq (əyani göstərmək), hesablamaların nəticələrini əyani göstərməklə hesablama eksperimentləri aparmaq olmuşdur. Müasir riyazi proqram paketlərinin əksəriyyəti (məsələn, Maple, MatLab, MathCAD) müəyyən hesablamalar əsasında qrafiklər, səthlər və üçölçülü cisimlər qurmaq imkanına malikdir.
İşgüzar qrafika. Kompyuter qrafikasının bu sahəsi müxtəlif müəssisələrin işində tez-tez istifadə olunan illüstrasiyaların yaradılması üçün nəzərdə tutulub.

Komputer qrafikaları bsu

Qrafikalar divar, tablo, kompüter ekranı, kağız və ya daş kimi səthlərdə təqdim olunan vizual informasiyalardır. Fotoqrafiyalar, şəkillər, diaqramlar, tipoqrafiyalar, saylar (nömrələr), simvollar, həndəsi fiqurlar, xəritələr, mühəndis təsvirləri və s. qrafikalara aid nümunələrdir. Qrafikalar çox vaxt mətni, illüstrasiyanı və rəngi birləşdirir.

Kompüter qrafikası termini bir neçə müxtəlif anlayışı əhatə edir:

· kompüter ilə təsvir məlumatının manipulyasiyası və göstərilməsi

· təsvirləri yaratmaq və idarə etmək üçün istifadə edilən müxtəlif texnologiyalar

· informatikanın alt sahəsi

İnformatikanın alt sahəsi olaraq kompüter qrafikası təsviri rəqəmli formada yaratmaq və idarə etmək metodlarını öyrənir. Başqa deyimlə, kompüter qrafikası hesablama texnikalarından istifadə etməklə, vizual və həndəsi informasiyaların idarə edilməsini öyrənir.

Kompüter qrafikasında əsas alt sahələrin təsnifi belədir:

§ Həndəsə – səthləri təsvir etmək və emal etmək yollarını öyrənir

§ Animasiya – hərəkəti təsvir etmək və idarə etmək üsullarını öyrənir

§ Vizuallaşdırma (rendering) – işıq nəqliyyatını reproduksiya etmək üçün alqoritmləri öyrənir

§ Əks etdirmək (imaging) – təsvir yaratma və təsvirin redaktə edilməsini öyrənir

Kompüter qrafikasının inkişafı kompüterlərlə işləmək, müxtəlif tiplərdə məlumatları translyasiya etmək və kompüteri daha yaxşı başa düşmək proseslərini daha da asanlaşdırmışdır. Kompüter qrafikasında inkişaf medianın bir çox tipində dərin təsirə malik olmuşdur və animasiyanı, kinofilmləri və video oyun sənayesini yenidən qurmuşdur.

Kompüter qrafikasında irəliləyiş bir MIT tələbəsi olan İvan Saterlendin adı ilə bağlıdır. 1961-ci ildə Saterlend Sketchpad adlandırılmış kompüterdə çertyoj qurulması proqramını (şəkil çəkən proqramı) yaratdı. Lightpen-dən istifadə edərək Skretchpad kompüter ekranında sadə formaları çəkmək, onları saxlamaq və onları istifadə etməyə imkan verdi.

Hazırda, qrafiki informasiyaları əks etdirmək üçün çoxlu güclü vasitələr yaradılmışdır. Ümumiyyətlə, kompüterdə yaradılmış təsvirlər bir neçə kateqoriyaya bölünə bilər: 2-ölçülü, 3-ölçülü, 4-ölçülü, 7-ölçülü və animasiya. Texnologiya inkişaf etdikcə 3-ölçülü qrafika daha böyük spektrdə yayılmışdır, bununla belə, 2-ölçülü qrafika hələ də geniş istifadə olunur.

2-ölçülü (2D) kompüter qrafikası rəqəmli təsvirlərin, o cümlədən, 2-ölçülü həndəsi modellərin, mətn və ədədi təsvirlər kimi ikiölçülü modellərin və onlara xas texnikaların maşın nəslidir. 2D kompüter qrafikasından əsasən tipoqrafiya, kartoqrafiya, texniki şəkil və s. kimi ənənəvi çap və rəssamlıq əsasında inkişaf etdirilmiş sahələrdə istifadə edilir.

Kompüter qrafikasında, rastr qrafikası təsviri və ya bitmap, piksellərin düzbucaqlı torunu və ya rəngin nöqtələrini ifadə edən, monitor, kağız və ya başqa nümayiş mühiti vasitəsilə göstərilən məlumat strukturudur. Rastr təsvirləri formatları dəyişdirilməklə təsvir fayllarında (qrafiki fayllarda) saxlanılır. “Rastr” sözü Latın dilində radere (təmizləmək) sözünün törəməsi olan rastrum (dırmıqlamaq) sözündən götürülmüşdür.

Rastr təsvirində piksel (pixel) vahid nöqtədir. Piksellər normal olaraq müntəzəm 2 ölçülü torda təşkil edilir və əsasən nöqtələrdən və ya kvadratlardan istifadə etməklə təsvir edilir. Hər piksel orijinal təsvirin ən kiçik vahididir. Harada daha çox vahid (piksel) varsa, orada təsvirin daha dəqiq görünüşü təmin edilir. Hər pikselin intensivliyi dəyişəndir; rəng sistemlərində, hər piksel adətən qırmızı, yaşıl və göy (RGB) kimi üç komponentə malikdir. Beləliklə, rastr təsvirinin ölçüsü və keyfiyyəti artdıqca o, kompüterin yaddaşnda daha çox yer tutacaq, yəni rastr təsvirinin fayl ölçüsü böyük olacaq.

Vektor qrafikası kompüter qrafikasında təsvirləri yaratmaq üçün tamamilə riyazi tənliklərə əsaslanan nöqtələr, xəttlər, əyrilər və fiqurlar və ya çoxbucaqlılar kimi primitiv həndəsi fiqurların istifadəsinə əsaslanır.

Kompüter displeyləri piksellər adlandırılmış balaca düzbucaqlı xanalar torundan təşkil edilir. Şəkil bu xanalardan qurulur. Daha balaca və yaxın xanalar birlikdə təsvirin daha yaxşı keyfiyyətini göstərir ancaq məlumatı saxlamağa daha böyük fayla ehtiyac duyur. Əgər piksellərin sayı dəyişməz saxlanılırsa, təsviri böyütdükcə hər pikselin ölçüsü böyüyəcək və təsvir dən-dən edilmiş olacaq (pikselizasiya), göz fərdi pikselləri ayırd edə biləcək.

Vektor qrafikası faylları təsviri təşkil edən xəttləri, formaları və rəngləri riyazi formullar kimi saxlayır. Vektor qrafikası proqramı verilmiş ekran ayırdetməsində (resolution) mümkün olan ən keyfiyyətli ekran təsvirini yaratmaq üçün bu riyazi formullardan istifadə edir. Riyazi formullar təsvirin göstərilməsi zamanı ən yaxşı nəticə üçün təsviri təşkil edən nöqtələrin harada yerləşməli olduğunu müəyyən edir. Bu riyazi formullar istənilən ölçüdə və təfsilatda dəyişə bilən təsvirlər yaratdığı üçün təsvirin keyfiyyəti yalnız ekranın ayırdetməsi ilə məhdudlaşır və təsviri yaradan vektor veriləninin fayl ölçüsü sabit qalır. Eyni vektor qrafiki faylı istifadə edilməsinə baxmayaraq, təsvirin kağız üzərində çapı ekrandakı çıxışından daha keyfiyyətli alınır.

Kompüter qrafikasında “ekran ayırdetməsi”, “printer ayırdetməsi” və “təsvir ayırdetməsi” anlayışlarını dəqiq fərqləndirmək lazımdır.

Ekran ayırdetməsi – kompüter sisteminin (monitor və videokart) və əməliyyat sisteminin xassəsidir. Ekranın ayırdetməsi bir düymdəki piksellərlə (ppi – pixels per inches) ölçülür və ekrana bütövlükdə yerləşə biləcək təsvirin ölçüsünü təyin edir.

Printer ayırdetməsi – vahid uzunluqlu sahədə çap oluna biləcək ayrı-ayrı nöqtələrin miqdarını ifadə edən printerin xassəsidir. O, lpi (lines per inches) ilə ölçülür və verilmiş keyfiyyətdə təsvirin ölçüsünü və ya əksinə, verilmiş ölçüdə təsvirin keyfiyyətini təyin edir.

Təsvirin ayırdetməsi – təsvirin öz xassəsidir. O dpi (dots per inches) ilə ölçülür və qrafiki redaktorda və ya skaner vasitəsilə təsviri yaradarkən verilir. Təsvirin ayırdetməsinin qiyməti təsvir faylında mühafizə edilir və təsvirin başqa xassələri ilə – onun fiziki ölçüsü ilə ayrılmaz əlaqəlidir.

Müasir kompüter monitorları adətən düym (inch) üçün təxminən 72-dən 130-a qədər piksel (DPI) göstərir. Bəzi müasir istehlakçı printerləri düym (1 düym=2,54 sm) üçün 2400 (DPI) və ya daha çox nöqtə çap edə bilər.

Vektor formatlar qrafika işində həmişə məqsədəuyğun deyildir. Məsələn, kamera və skaner kimi qurğular rastr qrafikasını yaradır ki, vektor qrafikasına çevirmək üçün praktik deyil və beləliklə, işin bu tipi üçün redaktor riyazi formul ilə təyin edilmiş təsvirlərdən çox piksellərlə işləyəcək. Universal qrafika alətləri vektor və rastr mənbələrindən təsvirləri birləşdirə və hər ikisi üçün redaktə alətləri təmin edə bilər, beləliklə təsvirin bəzi hissələri kamera mənbəyindən gələ bilər və başqa hissələri vektor alətlərdən istifadə edərək çəkilə bilər.

2D kompüteri qrafikasından fərqli olaraq üçölçülü kompüter qrafikası 2D təsvirləri vermək və hesablamaları yerinə yetirmək məqsədi ilə kompüterdə saxlanılan həndəsi məlumatın üçölçülü (3D) təqdimatından istifadə edən qrafikadır. Belə təsvirlər real vaxtda (cari anda) baxmaq və ya sonrakı nümayiş üçün ola bilər.

Bu fərqlərə baxmayaraq, üçölçülü kompüter qrafikası “tor modelində” vektor qrafikasında olan alqoritmlərin çoxuna və sonda displeydə verilmiş rastr qrafikasına əsaslanır. Kompüter qrafikasının proqram təminatında, 3D və 2D-in arasında fərq hərdən itir; 2D qrafika obyektləri işıqlandırmaq kimi effektlərə nail olmaq üçün üçölçülü texnikalardan istifadə edə bilər və 3D isə 2D rendering texnikalarını istifadə edə bilər.

Kompüter animasiyası kompüterdən istifadə etməklə hərəkət edən təsvirlər yaratmaq sənətidir. Bu kompüter qrafikası və animasiyanın alt sahəsidir. Baxmayaraq ki, üslub üçün 2D kompüter qrafikasından hələ də geniş istifadə edilir, lakin zaman keçdikcə animasiyalar daha çox üçölçülü kompüter qrafikaları vasitəsi ilə yaradılır. Bəzən animasiyanın hədəfi kompüter özüdür, ancaq bəzən hədəf film kimi başqa mühitdir. Kompüter animasiyası, xüsusilə, filmlərdə istifadə edilərkən CGI (Computer-generated imagery – Kompüter tərəfindən yaradılan təsvirlər) da adlandırılır.

MÖVZU 7:KOMPYUTER QRAFIKASININ TƏTBIQ SAHƏLƏRI

Sonrakı kompyuterlər artıq sadə görüntüləri: nöqtəni, düz xətti, çevrəni çəkə bilirdi. O zamankı monitorlar ağ-qara olduqlarından, kompyuterdə yaradılan görüntülərin hamısı rəssam- qrafiklərin işlərini xatırladırdı. Rəssamlığın başqa janrlarından fərqli olaraq rəssam-qrafiklərin əsərləri, hər şeydən öncə, cizgilərin aydın çəkilişi ilə səciyyələnir. Məhz buna görə də, o dövrün kompyuterlərinin təsvir imkanlarını kompyuter qrafikası [computer graphics] adlandırmağa başladılar. Lakin indi kompyuterin köməyi ilə rəssamlar müxtəlif janrlarda əsərlər yarada bilsələr də, “kompyuter qrafikası” anlayışı yenə də istifadə olunur.

• rastr qrafikası;
• vektor qrafikası;
• fraktal qrafika.

Kompyuter qrafikasını başqa cür də təsnif etmək olar:

• ikiölçülü qrafika (2D-qrafika);
• üçölçülü qrafika (3D-qrafika).

bir çox sahələrdə istifadə olunur. Onlardan bəziləri ilə qısaca tanış olaq. Ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında ilk dəfə olaraq verilənlər kompyuterin monitorunda qrafik şəkildə göstərilməyə başladı. Bu imkana malik hesablama

maşınları hərbi təyinatlı elmi hesablamalarda istifadə olunurdu.

Elmi qrafika. Bu, kompyuter qrafikasının tətbiq olunduğu ilk sahədir. Burada başlıca məqsəd elmi tədqiqat obyektlərini vizuallaşdırmaq (əyani göstərmək), hesablamaların nəticələrini əyani göstərməklə hesablama eksperimentləri aparmaq olmuşdur. Müasir riyazi proqram paketlərinin əksəriyyəti (məsələn, Maple, MatLab, MathCAD) müəyyən hesablamalar əsasında qrafiklər, səthlər və üçölçülü cisimlər qurmaq imkanına malikdir.
İşgüzar qrafika. Kompyuter qrafikasının bu sahəsi müxtəlif müəssisələrin işində tez-tez istifadə olunan illüstrasiyaların yaradılması üçün nəzərdə tutulub.

Plan göstəricilərinin, hesabat sənədləş mələrinin, statistik məlumatların hazırlanmasında işgüzar qrafikadan geniş istifadə olunur. Çox zaman bunlar qrafiklər, dairəvi və zolaqlı diaqramlar olur.

Konstruktor qrafikasından mühəndis-konstruktorların işlərində istifadə olunur.

Kompyuter qrafikasının bu növü avtomatlaşdırılmış layihələndirmə (computeraided design, CAD) sistemlərinin başlıca elementidir. CAD sistemlərində qrafikadan layihələndirilən qurğuların texniki sxemlərinin hazırlanmasında istifadə olunur. Hesablamalarla əlaqəli qrafika əyani formada optimal konstruksiyanın, detalların ən münasib tərtibatının axtarışını aparmağa, konstruksiyadakı dəyişikliklərin nəticələrini proqnozlaşdırmağa imkan verir.

Konstruktor qrafikası vasitəsilə istər ikiölçülü (proyeksiyalar, kəsiklər), istərsə də üçölçülü fəza görüntüləri almaq mümkündür.

Obrazların tanınması. Qrafik informasiyanın tanınması və təsnif olunması məsələsinin həlli süni intellektin yaradılmasında əsas problemlərdən biridir. Bu gün kompyuterlər vasitəsilə obrazların tanınmasına çox yerdə rast gəlmək olar: axtarışda olan cinayətkarın tanınması sistemləri; aero- və kosmik fotoşəkillərin analizi; çeşidləmə sistemləri və s. Mətnlərin skanerdən keçirilməsi və onların “şəklinin” ayrı-ayrı simvollar yığımına çevrilməsi obrazların tanınmasına ən gözəl nümunə ola bilər.

Təsviri incəsənət. Bu sahəyə qrafik reklamları, kompyuter videofilmlərini, fotoqrafiyaların emalını, rəsmlərin, multiplikasiyanın yaradılmasını və s. aid etmək olar. Kompyuter qrafikasının bu sahəsində Adobe Photoshop (rastr görüntülərin emalı), CorelDRAW (vektor qrafikasının yaradılması), 3ds max (üçölçülü mo delləşdirmə) kimi proqramlar daha populyardır.

Virtual reallıq. Texniki vasitələrin köməyi ilə yaradılan və ətraf aləmi imitasiya edən sistemlər hələ ötən əsrdə mövcud idi. Hazırda virtual reallıq sistemlərindən müxtəlif trenajorlarda (avtomobil, təyyarə və kosmik trenajorlarda, mürəkkəb qurğularla işləməyi öyrənmək üçün trenajorlarda, döyüş trenajorlarında), mürəkkəb situasiyalı kompyuter oyunlarında, eləcə də mürəkkəb, tezdəyişilən şəraitdə qərar qəbuletmənin strategiya və taktikasını mənimsəmək üçün nəzərdə tutulmuş öyrədici sistemlərdə istifadə olunur.

Rəqəmsal video. Rəqəmli formatda canlandırılan görüntülər (animasiyalar) getdikcə daha geniş yayılır. Buraya ilk növbədə kompyuter şəbəkələri vasitəsilə ötürülən filmlər, eləcə də videodisklər (DVD), rəqəmsal kabel və peyk televiziyaları aiddir.

Rastr və vektor görüntülərlə iş vasitələri.

Skanerin iş prinsipi üzçıxaran qurğunun (kseroksun) iş prinsipi ilə çox oxşardır. Ancaq ondan fərqli olaraq skaner görüntünün üzünü çıxarmır, onu qrafik fayla çevirir. Fayl kompyuterdə olduqdan sonra isə onu başqa yerə köçürmək, dəyişdirmək, yazıb saxlamaq, elektron poçtla göndərmək və onunla başqa əməliyyatlar icra etmək olar. Skaner üçün də başlıca keyfiyyət göstəricisi bir düymdəki nöqtələrin sayı ilə ölçülən çözümlülükdür. Skanerin çözümlülüyü nə qədər böyük olarsa, alınan görüntü də bir o qədər yaxşı olacaq.

Qrafik planşet [graphics tablet], yaxud digitayzer rəsmlərin, yaxud fotoqrafiyaların yaradılması və ya üzünün çıxarılması üçün istifadə olunur. Rəsmlərin yaradılması real şəraitdə şəklin çəkilməsi kimidir. Xüsusi qələmlə, yaxud barmaqla xüsusi səth üzərində rəsm çəkilir.

Yüksək texnologiyalar sahəsində ən son uğurlardan biri rəqəmsal kameralardır [digital camera]. Rəqəmsal kamera vasitəsilə çəkilmiş şəkillər kameranın yaddaşında saxlanılır və istənilən vaxt kompyuterin yaddaşına köçürülə bilər. Çəkilmiş şəkillərə dərhal baxmaq, oradakı istənilən çatışmazlığı aradan qaldırmaq və xüsusi effektlər əlavə etmək olur. Kamkorder (videomaqnitofonu olan videokamera), yaxud adi videokamera vasitəsilə çəkilmiş görüntüləri də kompyuterə köçürmək imkanları var. Kompyuterdə həmin görüntüləri redaktə etmək və ekranda baxmaq olar.

Rastr görüntülərlə işləmək üçün proqram vasitələrini – qrafik redaktorları iki qrupa bölmək olar. Birinci qrup ikiölçülü rəsmlərin yaradılması üçün nəzərdə tutulub. Bu qrupa aid proqramlar tipik rəssam alətlərini (fırça, qələm, karandaş və s.), boyaq materiallarını (akvarel, yağlı boya və s.) və əriş materialları (kağız, kətan və s.) imitasiya edir. İkinci qrup proqram

vasitələrinə rastr görüntülərin emalı proqramları aiddir. Bu proqramlarda rəsm çəkmək üçün məhdud sayda alətlər olur, əvəzində onlar görüntülərin redaktə və montaj olunması üçün geniş imkanlara malikdir.

Qeyd olunduğu kimi, vektor görüntülərlə işləmək üçün geniş imkanlara malik olan və sərbəst yayılan bir sıra proqramlar mövcuddur. Belə proqramlardan biri OpenOffice.org paketinə daxil olan OpenOffice.org Draw proqramıdır.

OpenOffice.org Draw proqramı düz xətlər, müxtəlif növ əyrilər, düzbucaqlılar, çevrələr və başqa fiqurlar çəkməyə imkan verir. 3D-qrafika alətləri paralelepiped, konus, silindr və s. kimi üçölçülü həndəsi fiqurlar çəkmək üçün nəzərdə tutulub. Bu proqramın köməyi ilə veb-səhifələr üçün müxtəlif idarəetmə elementləri (düymələr, mətn boksları, radio düy mə ləri, yoxlama boksları və s.) də

OpenOffice.org Draw proqramı düz xətlər, müxtəlif növ əyrilər, düzbucaqlılar, çevrələr və başqa fiqurlar çəkməyə imkan verir. 3D-qrafika alətləri paralelepiped, konus, silindr və s. kimi üçölçülü həndəsi fiqurlar çəkmək üçün nəzərdə tutulub. Bu proqramın köməyi ilə veb-səhifələr üçün müxtəlif idarəetmə elementləri (düymələr, mətn boksları, seçim düymələri, yoxlama boksları və s.) yaratmaq olar.

MÖvzu: komputer qrafikasinin əsaslari

3. Rastr, vektor və fraktal qrafikasının elementləri.
Verilənlərin kompüterin monitorunda qrafik şəkildə təsvir olunması XX əsrin 50-ci illərinə təsadüf edir. Belə təsvirlərdən əsasən elmi və hərbi tədqiqatların aparılmasında istifadə edilirdi. O dövrdən başlayaraq verilənlərin qrafik şəkildə monitorda təsvir edilməsi fərdi kompüterlərin ayrılmaz hissəsinə çevrilmişdir.

Proqram-aparat hesablama kompleksi vasitəsilə qrafiki təsvirin yaradılması və emalı metodlarını və vasitələrini öyrənən xüsusi informatika sahəsi kompüter qrafikası adlanır.

Kompüter qrafikası ilə iş fərdi kompüterdən istifadə etməyin ən yayılmış istiqamətlərindəndir. Bu işlə təkcə peşəkar rəssamlar və dizaynerlər deyil, istənilən fərdi kompüter istifadəçisi maraqlana bilər. İstənilən müəssisədə reklam vərəqəsi və buklet buraxılmasına, həmçinin qəzet və jurnallarda reklam elanlarının verilməsinə daima ehtiyac yaranır. İri firmalar belə işləri xüsusi dizayner bürolarına və reklam agentliklərinə tapşırırlar. Məhdud büdcəyə malik olan kiçik müəssisələr isə belə işləri öz vəsaitləri hesabına, əksər hallarda isə mövcud proqram vasitələrindən istifadə etməklə həyata keçirirlər.

Müasir multimedia proqramları fərdi kompüter qrafikası olmadan fəaliyyət göstərmir. Qrafika üzərində iş, kütləvi tətbiq edilən proqramlar edən proqramçılar qrupu tərəfindən hazırlanır və proqramçıların işinin təxminən 90%-ini əhatə edir.

Redaksiya və nəşriyyatın işində əsas əmək məsrəfləri də qrafiki proqramlarla bərabər bədii və tərtibat işlərinin payına düşür.

Qrafik proqram vasitələrinin geniş istifadəsi zərurəti İnternetin inkişafı ilə əlaqədar olaraq xüsusilə hiss olunmağa başlamışdır. Bu işdə aparıcı rol ayn-ayrılıqda yaradılmış milyonlarla Web səhifələrini vahid “ümumdünya hörümçək toru”nda birləşdirən sistemin xidmətinə məxsusdur. Həmin səhifələrlə əsaslı tanışlıq WWW istifadəçisini lazımı səviyyədə başa salır ki, fərdi kompüter qrafikasından istifadə etməklə yerinə yetirilən tərtibat işlərinin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsi firmalar arasında baş verən rəqabət nəticəsində birinin digərindən fərqlənməsinə səbəb olur. Nəticədə bu işdə fərqlənən firmalar kompüter qrafikası ilə maraqlananların və məşğul olanların diqqətini özünə çəkməyə nail olurlar.

Cazibədar Web səhifələri yaratmağa qoyulmuş tələbat belə işlərlə məşğul olan rəssam və dizaynerlərin imkanları daxilində gördüyü işlərə qoyulmuş tələbatdan dəfələrlə çoxdur. Bununla əlaqədar olaraq müasir kompüter qrafikası vasitələri elə yaradılır ki, onlar nəinki rəssam və dizaynerlər üçün əlverişli alətə çevrilsin, hətta rəssamlıq və dizayner işləri ilə məşğul olmağa həvəskar olan, amma kifayət qədər təcrübəsi və qabiliyyəti (və ya vərdişi) olmayanlar bu sahədə məhsuldar işləyə bilsinlər.

Kompüter qrafikası ilə işləmək üçün çoxlu sayda proqram təminatının olmasına baxmayaraq qrafikanın cəmi üç növünü bir-birindən fərqləndirirlər. Bunlara rastr, vektor və fraktal qrafikasını aid etmək olar. Hər üç qrafika fərdi kompüterin ekranında əks olunan zaman və ya onların kağız üzərində çapı zamanı alınmış təsvirin formalaşmasına, formalaşma prinsiplərinə görə qrafikaları bir-birindən fərqləndirir.

Rastr qrafikasını elektron (multimedia) və poliqrafik nəşrlərin hazırlanması zamanı tərtib edirlər. Rastr qrafikasının vasitələri ilə hazırlanan illüstrasiyalar mürəkkəb olduğu üçün onları nadir hallarda fərdi kompüter proqramlarından istifadə etməklə əllə hazırlayırlar. Bu məqsədlə əsasən rəssam tərəfindən kağız üzərində hazırlanmış illüstrasiyalar və ya fotoşəkillər toplusundan istifadə edilir. Çox zaman hazırlanmış fotoşəkillər skaner vasitəsilə skanerləşdirilir.

Son zamanlar rastr qrafikalarından daha səmərəli istifadə edilməsi üçün və bu məqsədlə onların fərdi kompüterlərə daxil edilməsi üçün rəqəmli foto və videokameralardan geniş istifadə olunur. Bu səbəbdən də rastr illüstrasiyaları ilə işləmək üçün yaradılmış qrafik redaktorların əksəriyyəti təsvirlərin yaradılmasından çox, onların emalı üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Rastr təsvirinin əsas elementi onun nöqtəsidir. Əgər bu ekran təsviridirsə, nöqtə piksel adlanır. Fərdi kompüterin əməliyyat sisteminin hansı qrafik rejimə uyğunlaşdırılmasından asılı olaraq, ekranda 640×480, 1024×768 və daha çox pikselə malik təsvirlər yerləşdirmək mümkündür.

Təsvirin həlli onun ölçüsü ilə bilavasitə əlaqədardır. Bu parametr bir uzunluq vahidinə düşən nöqtələrin sayı ilə (dot per inc – dpi) ölçülür.

Diaqonalı 15 düyüm olan ekranda təsvir təqribən 28×21 sm 2 ölçüdə Bir düyümün 2,54 millimetrə bərabər olduğunu nəzərə alsaq, monitorun 800×600 piksel rejimində işi zamanı ekran həlli 72 dpi-yə bərabər olduğunu asanlıqla hesablamaq olar.

Çap zamanı monitorun ekran həlli xeyli yüksək olmalıdır. Məsələn, rəngli təsvirin poliqrafik çapı üçün ekran həlli 300×200=600000 dpi tələb olunur, və yaxud, standart ölçülü (10×15 sm) fotoşəkil üzərində tərtibat işi aparılırsa, onda ekran həlli 1500×1000=1500000 dpi olduğu aydın görünür.

Qeyd etmək lazımdır ki, ekranda bir nöqtənin kodlaşdırılması üçün bayt istifadə edilir. Əgər ekrandakı təsvir rənglidirsə, belə olan halda rəngli fotoşəkillər üçün 4 Mbayt-a bərabər verilənlər massivi tələb olur.

Rastr qrafikasmın aşağıdkı çatışmayan cəhətləri vardır:

– Rastr təsvirinin istifadəsi zamanı əsas problem verilənlərin həcmcə böyük olmasıdır. Məsələn, adi jurnalın iki səhifəsi ölçüsündən böyük ölçülü illüstrasiyalarla fəal işləmək üçün 128 Mbayt və daha artıq əməli yaddaşı olan fərdi kompüterlər tələb olunur. Bu parametrlə yanaşı istifadə edilən fərdi kompüterin tərkibindəki mikroprosessorun da məhsuldarlığının yüksək olması vacibdir.

– Rastr təsvirlərinə aid olan detalların nəzərdən keçirilməsi üçün onların böyüdülməsinin qeyri-mümkünlüyüdür. Təsvir nöqtələrdən ibarət olduğu üçün onun böyüdülməsi təsviri təşkil edən nöqtələrin ölçüsünün böyüməsinə gətirib çıxarır. Nəticədə təsvirdəki əlavə detalları görmək istifadəçi üçün mümkün olmur. Bununla yanaşı nöqtələri böyüdülmüş illüstrasiyanın vizual görünməsi təhrifə uğrayır və ümumilikdə illüstrasiya kobudlaşır. Baş verən proses rastr qrafikasında pikselləşdirmə effekti adlanır.

Müasir dövrdə İnternet şəbəkələrində yalnız rastr illüstrasiyaların tətbiqinə geniş imkanlar verilir.

Vektor qrafikası ilə işi həyata keçirən proqram vasitələri isə əksinə. İlk növbədə illüstrasiyaların emalını deyil, onların yaradılması üçün nəzərdə tutulmuşdur. Belə vasitələr reklam agentliklərində, dizayner bürolarında, redaksiya və nəşriyyatlarda geniş istifadə olunur.

Şriftlərin və ən sadə həndəsi elementlərin tətbiqinə əsaslanan tərtibat işləri vektor qrafikası vasitələrindən istifadə etməklə xeyli asanlaşır. Vektor qrafikası vasitələrindən istifadə etməklə indiki zamanda istifadəçilər yüksək bədii keyfiyyətlərə malik əsərlər yarada bilirlər. Ümumilikdə belə əsərlər istisna təşkil edirlər. Çünki yüksək səviyyəli əsərlərin vektor qrafikası vasitələrinin köməyi ilə bədii hazırlanması olduqca mürəkkəb prosesdir.

Rastr qrafikasında təsvirin əsas elementi nöqtə olduğu halda, vektor qrafikasında bu rolu xətt oynayır. Bu zaman vektor qrafikasında istifadə edilən xəttin düz və ya əyri xətt olmasının istifadəçi üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur.

Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, rastr qrafikasında da xətlərdən istifadə edilir. Amma belə xətlər ümumilikdə nöqtələrin kombinasiyası kimi nəzərdən keçirilir. Rastr qrafikasında xəttin hər bü nöqtəsi üçün yaddaşın bir və ya bir neçə xanası ayrılır. Xətti əmələ gətirər nöqtələrin rənglərinin sayı artdıqca yaddaşda onlar üçün ayrılan xanaların sayı da mütənasib olaraq bir o qədər artmış olur. Beləliklə, rastr xətt uzandıqca, yaddaşda daha çox sahə tələb olunur. Bundan fərqli olaraq vektor qrafikasında xətt üçün tələb olunan yaddaş sahəsi xəttin uzunluğundan asılı olmur. Xətt üzərində istənilən əməliyyatların aparılmasından asılı olmayaraq xətt üçün ayrılmış yaddaş sahəsi deyil, yaddaş sahəsində saxlanılan parametrlər dəyişmiş olur. Bu zaman yaddaş sahəsindəki xanaların sayı dəyişməz qalır.

Qeyd etdik ki, vektor qrafikasının əsas element xətdir. Deməli, vektor qrafikası vasitəsi ilə əldə edilmiş vektor illüstrasiyasında olan təsvir xətlərdən ibarətdir. Yəni sadə obyektlər birləşərək mürəkkəb obyektləri və illüstrasiyanı əmələ gətirirlər. Belə yanaşmaya görə vektor qrafikasını bəzən obyektyönümlü qrafika da adlandırırlar.

Qeyd etdiyimiz kimi vektor qrafikasının obyektləri yaddaşda parametrlər yığımı kimi saxlanılır. Odur ki, ekranda alınmış təsvirlər nöqtələr toplusu şəklində çıxarılır. Buna isə əsas səbəb ekranın sadə texnologiya əsasında hazırlanmasıdır.

Vektor qrafikasında istənilən obyekti ekrana çıxarmazdan əvvəl kompüterin yaddaşında olan proqram ekran nöqtələrinin koordinatlarını təsvir üçün hesablayır. Obyektin printerdə çapı zamanı da analoji hesablamalar həyata keçirilir. Bu səbəbdən də vektor qrafikasına bəzən hesablanan qrafika da deyirlər.

Digər obyektlər kimi, xətlərin də öz xüsusiyyətləri vardır. Bu xüsusiyyətlərə aşağıdakıları aid etmək olar:

– xəttin forması (düz, əyri);

– xəttin qrafik təsviri (bütöv, qırıq xətlər şəklində).

Qapalı xətlərin əmələ gətirdiyi daxili sahə rənglənmə xassəsinə malik olur. Daxili sahəni rənglə, naxışla doldurmaq mümkündür.

Rastr və vektor qrafikaları arasında müəyyən fərqlər vardır. Bundan əvvəl rastr qrafikasının çatışmayan cəhətlərini qeyd etmişdik. Vektor qrafikasında bu çatışmazlıqlar aradan qaldırılmışdır. Lakin belə çatışmazlıqların olması öz növbəsində bədii illüstrasiyaların yaradılması zamanı yerinə yetirilən işləri xeyli mürəkkəbləşdirir. Bunları nəzərə alaraq təcrübədə əsasən vektor qrafikasından əksər hallarda bədii kompozisiyaların yaradılması üçün deyil, lahiyə-konstruktor və çertyoj işlərinin həyata keçirilməsində, həmçinin illüstrasiyaların tərtibatında istifadə edirlər.

Müəyyən edilmişdir ki, xətt kimi sadə obyektin haqqında informasiyanın əməli yaddaşda saxlanması üçün vektor qrafikasında cəmisi səkkiz parametr tələb olunur. Bura xəttin enini, rəngini, xarakterini və sairə xüsusiyyətlərini əks etdirən parametrləri də əlavə etdikdə, belə xüsusiyyətə malik olan bir obyektin əməli yaddaşda saxlanması üçün təxminən 20-30 baytlıq yaddaş sahəsi kifayət edir. Deməli, minlərlə sadə obyektlərdən əmələ gələn mürəkkəb obyektləri yaddaşda saxlamaq üçün yüzlərlə kilobayt tutuma malik yaddaşın olması vacibdir.

Vektor qrafikasında miqyaslaşdırma (obyektin böyüdülməsi və ya kiçildilməsi) məsələləri asanlıqla həll olunur. Məsələn, əgər xətt üçün 0,15 qalınlıq müəyyənləşdirilsə, şəkli kifayət qədər böyütsək belə (və ya kiçiltsək) bu parametr dəyişməyəcəkdir. Və yaxud, çertyojun böyük və ya kiçik ölçülü kağızda çap edilməsindən asılı olmayaraq çertyoju əmələ gətirən xətlərin qalınlığı eyni qalacaqdır.

Vektor qrafikasının bu xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq ondan kartoqrafiyada, avtomatlaşdırılmış layihələndirmənin konstruktor sistemlərində və memarlıq işlərinin layihələndirilməsinin avtomatlaşdırılması sistemlərində geniş istifadə edirlər.

Fraktal qrafikası ilə işin proqram vasitələri, riyazi hesablamaların köməyi ilə təsvirləri fərdi kompüterlərdə avtomatik generasiya etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. Fraktal bədii kompozisiyanın yaradılması üçün təkcə şəkil çəkmək və ya tərtibatla məşğul olmaq deyil, bütün prosesi proqramlaşdırmaq lazımdır.

Ümumiyyətlə fraktal qrafikadan çap işlərində, həmçinin elektron sənədlərin hazırlanmasında nadir hallarda istifadə edirlər. Ondan əsasən fərdi kompüterlərdə əyləncəli oyunlar üçün istifadə olunur.

Qeyd etmək lazımdır ki, fraktal qrafika da vektor qrafikası kimi hesablanandır. Fraktal qrafika ilə iş zamanı fərdi kompüterin yaddaşında heç bir obyekt saxlanılmır. Burada təsvirlər tənlik üzrə (və ya tənliklər sistemi üzrə) qurulur. Bu səbəbdən də istifadə edilən düsturlardan başqa heç nəyi yaddaşda saxlamaq tələb olunmur. Fərdi kompüterin ekranında bir-birindən fərqli təsvirlər almaq üçün sadəcə olaraq istifadə olunan tənliklərdəki əmsalları dəyişdirmək kifayətdir.

Fraktal qrafikanın canlı təbiətin surətlərini modelləşdirmək qabiliyyətindən istifadə edərək istifadəçilər tez-tez qeyri-adi illüstrasiyaların fərdi kompüterdə generasiya edilməsinə nail olurlar.

Kompüter qrafikasında eyni zamanda müxtəlif obyektlərin bir neçə xassəsi ilə işləmək lazım gəldiyi üçün həll anlayışı ilə daha çox anlaşılmazlıqlar meydana çıxır. Bu səbəbdən də aşağıdakı anlayışları dəqiq fərqləndirmək lazım gəlir:

Bu anlayışlar müxtəlif obyektlərə aiddir. Şəklin monitorun ekranında, kağızda və ya sərt diskdəki faylda hansı fiziki ölçüdə olmasını aydınlaşdırana qədər yuxarıda adlan çəkilən həll qaydalarının bir-biri ilə qətiyyən əlaqəsi olmur.

Ekran həlli fərdi kompüter sisteminin (monitorun və videokartın parametrlərindən asılı olan) və əməliyyat sisteminin xassəsidir. Ekran həlli piksellərlə ölçülür və ekranı bütünlüklə tutan təsvirin ölçülərini müəyyənləşdirir.

Printer həlli printerin xassəsi olub, vahid uzunluqda çap oluna bilən ayrı-ayrı nöqtələrin miqdarını əks etdirir və bir düyümə düşən nöqtələr sayı (dpi) ölçü vahidi ilə ölçülür və verilmiş keyfiyyətdə təsvirin ölçüsünü, yaxud da əksinə, verilmiş ölçüdə təsvirin keyfiyyətini müəyyənləşdirir.

Təsvirin həlli təsvirin öz xassəsidir. Bu, həll bir düyümə düşən nöqtələrin sayı ilə ölçülür. Təsvirin həlli təsvirin qrafik redaktorda və ya skanerlərin köməyi ilə yaradılmasında verilir. Təsvirin həlli parametrləri təsvirin faylında saxlanılır və təsvirin digər ayrılmaz xassəsi olan fiziki ölçü ilə sıx əlaqədə olur.

Təsvirin fiziki ölçüsü həm piksellə, həm də uzunluq vahidləri ilə (millimetr, santimetr, düyümlə) ölçülə bilir. O, təsvirin yaradılması zamanı verilir və faylla birlikdə mühafizə olunur. Əgər təsvir ekranda nümayiş etdiriləcəksə, onda onun hündürlüyü və eni piksellərlə verilir. Bu zaman şəklin ekranın hansı hissəsini tutacağını müəyyən etmək asanlaşır, və yaxud, təsvir çap etmək üçün hazırlanacaqsa, onda təsvirin ölçüləri, onun kağızda nə qədər yer tutacağım bilməklə lazım olan uzunluq vahidlərinin köməyi ilə təqdim edilir. Təsvirin həlli məlumdursa onun piksellə verilmiş ölçüsünü uzunluq vahidinə, yaxud da əksinə çevirmək istifadəçiyə çətinlik törətmir

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2023
rəhbərliyinə müraciət