Press "Enter" to skip to content

Kurs ishi yozish, tayyorlash va uni himoya qilish haqida qo’llanma

Fb=1260 0 02.4’-1260 0 =0 0 02.4’

Kurs hisoboti ishi

Geodeziya va kartografiya va kadastr soxasida so’nggi yillar mobaynida topografik-geodezik ishlarini jadal rivojlanishi dolzarb bo’lgan ko’plab yangi yondashuvlar kelib chikdi, texnika va texnologiyalar ixtiro qilindi xamda rivojlantirildi. SHu jumladan davlat geodezik tayanch tarmoqlarining yaratilishini va qayta ta’minlashini yangi texnologiyalari ishlab chiqarildi.

Bularning ichida sputnikli navigatsion sistemalar (GPS) faoliyati yo’lga ko’yilishi ko’plab qulayliklar tug’dirdi va davlat geodezik tarmoqlarini barpo qilish ishlarini bajarishdagi muammolarni xal qilishda o’zining bekiyos imkoniyatlarini namoyon qildi.

Sputnikli navigatsion sistemalarning maqsad va vazifasi shundan iboratki, sputnikli navigatsion sistemalar xaqida keng tushuncha bergan xolda, ulardan bizning mamlakatimizda qullanib kelinayotgan an’anaviy topografik-geodezik ishlardagi usullar (triangulyatsiya, trilateratsiya, va poligonometriya) o’rnida foydalanishi xaqida batafsil ma’lumot berildi.

Ayni vaqtda davlat geodezik tayanch tarmoqlarni barpo qilish ishlarni ana’anaviy usulda bajarishdan voz kechilib, bu ishlarni zamonaviy texnologiyalardan foydalanilgan xolda bajarish mamlakatamizda izchil ravishda yulga quyilmokda va bu jarayonni amalga oshirishda bir qator yutuqlarga erishilmokda.

Ushbu uslubiy ko’rsatmada yangilik sifatida davlat geodezik planli tayanch tarmoqlarni zamonaviy GPS texnologiyalaridan foydalanilgan xolda barpo etish taklif qiladi. Davlat geodezik planli tayanch tarmoqlarni an’anaviy usulda barpo etish bir muncha noqulaylik va muammolar tug’dirishi ma’lum. Planli geodezik tarmoqni GPS texnologiyalaridan foydalanib barpo etish esa an’anaviy usuldan farqli ularoq tezkor bajarilishi, aniqligi va iqtisodiy samaradorligining yuqoriligi bilan e’tiborlidir.

I.1. Kurs ishini maqsadi va vazifalari

Ushbu kurs ishi (loyixa) ni bajarish talabalarni nazariy bilimlarini amaliy mustaxkamlashtirish uchun mo’ljallangan.

Bunda talaba oliy geodeziya fanidan quyidagi bilimlari o’rganadi:

a) Davlat tayanch geodezik to’rlarni qurish sxemasini;

b) rekognotsirovka va triangulyatsiya punktlarini o’rnatish va qurish;

v) geodezik to’rlarda loyihalashtirilgan elementlarni matematik qayta hisoblash aniqligini.

Kurs ishi matematik tenglashtirish va grafik qismdan iborat:

Talabalarga loyihalash uchun topshiriq va 1:100 000 masshtabdagi topografik xaritalar beriladi. Ushbu xaritada 2- sinf triangulyatsiya to’rini loyihalashtiradilar. 2- sinf triangulyatsiya uchburchak to’rlari orasidagi masofa ko’rsatmalarga muvofiq 7-20km.,gacha bo’lishi mumkin.

O’quv jarayonidan kelib chiqqan holda, triangulyatsiya uchburchaklari turi tomonlarini 5- 8 km. gacha qisqartirilishi mumkin.

Unda talaba xaritada taxminan 30-35 ta punktlarni loyixalashtirishi mumkin, – 1 punkt 40km2 gacha zichlik bilan loyihalashtirishi mumkin bo’ladi.

I.2. Geodezik planli tayanch tarmoqlarini barpo qilishda triangulyatsiya usuli

Triangulyatsiya usulida joyda bir-biriga tutashib ketadigan uchburchaklar qatori yasalib, ularning hamma burchaklari va bazis deyiladigan b1 va bn tomonlari o’lchanadi (shakl-1). Bazis tomoni uzunligi b1 va o’lchangan burchaklar orqali uchburchaklarning qolgan hamma tomonlari uzunliklari hisoblanadi va o’lchangan tomon bn uzunligi bo’yicha tekshiriladi. AB=b1 tomon direktsion bo’rchagi a0 va A nuqtaning XA, UA koordinatalaridan foydalanib, barcha nuqtalarning koordinatalari hisoblanadi.

Har bir uchburchakning ichki burchaklarini o’lchash uchun ularning uchlari bir biridan ko’rinishi lozim. SHuning uchun uchburchak uchlari sifatida baland nuqtalar tanlanadi, aks holda uchburchak uchlariga signallar yoki piramidalar o’rnatiladi. Barpo etilgan uchburchaklar mumkin qadar teng tomonli bo’lishi kerak. Uchburchak uchlari (punktlar) uzoq vaqt saqlanishi uchun joyda mustahkam saqlanadigan doimiy belgilar bilan belgilanadi. Bu belgilar markaz deb ataladi. Uchburchaklarning tomon uzunliklari sinuslar teoremasidan foydalanib hisoblanadi.

I.3. Triangulyatsiya to’ri loyihasini tuzish sxemasi, sinfikatsiyasi
va asosiy texnik talablar

Loyiha 1: 100 000 masshtabdagi topografik kartada tuziladi. SHuning bilan birgalikda, kartada triangulyatsiya punktlari mavjud emas deb qaraladi. Talaba topshiriqni olgandan keyin geodezik to’rni yaratish joyini relьefini o’rganishga kirishadi. Rel’efdan oqilona foydalanib punktlar uchun qulay joylar tanlanadi, belgilar balandliklarini maksimal pasaytirish iqdisodiy tejamli bo’lishga olib keladi.

Loyiha tuzish joyni topografik-geodezik o’rganilganligi bo’yicha materiallar yig’ishdan boshlanadi. Bunga ushbu hududda oldin mavjud bo’lgan triangulyatsiya punktlarining planli va balandlik koordinatalar katalogi, hududning barcha masshtablarda mavjud topografik xaritalari va aerofotos’yomkalari kiradi. Oldin bajarilgan ishlar o’rganilgandan so’ng loyiha tuzilayotgan joy dala sharoitida o’rganiladi, bunda xaqiqatdan ham punktlar va ularning markazlari saqlanib qolganligi aniqlanadi.

Loyihalash bevosita topografik kartada bajariladi. Punktlar o’rni uchun joyning baland yerlari tanlanadi, chunki punktdan barcha yo’nalishlardagi yoki iloji boricha ko’p yo’nalishlardagi punktlar ko’rinishi kerak. Koordinatalarda kelib chiqishi mumkin bo’lgan xatoliklarni kamaytirish uchun loyihalangan to’rda o’tkir burchaklar bo’lmasligi maqsadga muvofiq. Triangulyatsiya sinfi va rel’efga bog’liq holda tomon uzunliklari loyihalanadi. 2- sinf triangulyatsiyasini loyihalashda vizir chizig’ining yerdan balandligi 5 – 6 metr bo’lishi kerakligi e’tiborga olinishi lozim. Refraktsiya ta’sirini kamaytirish maqsadida yo’nalishlar katta daryolar, ko’llar, suv omborlari, tepalik va tog’ yonbag’irlari bo’ylab, hamda shaharlar va zavodlar ustilaridan o’tmasligi zarur. Iloji bo’lmagan taqdirda daryolar, tepalik va tog’ yonbag’irlarini to’g’ri burchak ostida kesib o’tish kerak.

Loyihalangan triangulyatsiya to’ri butun xarita trapetsiyasini bir tekisda qoplashi va uzluksiz (diagonal yo’nalishlarsiz) bo’lishi kerak.

Loyihani tuzishda quyidagilarni hisobga olish kerak:

a) triangulyatsiya punktlarini imkon qadar balandliklarda joylashtirish;

b) uchburchaklarni burchaklari 20 0 dan 120 0 gacha, tomonlari esa 5 -8 km. gacha bulishi;

v) refraktsiya ta’sirini kamaytirish maqsadida daryo bo’ylab, ko’l yo’nalishlaridan, zavodlar va shahar ustidan o’tkazilmaydi;

g) loyihalayotgan to’rning qarama qarshi qismlarida ikkita berilgan tomonlar belgilanadi.

Triangulyatsiyada tomonlar uzunligi svetodal’nomerlar yordamida o’lchanadi. Astranomik ko’zatishlardan ikki yo’nalishda Laplas azimuti aniqlanadi.

Triangulyatsiya usullarida barpo etiladigan davlat planli geodezik to’ri aniqlik jihatidan to’rt sinfga (bosqichga) bo’linadi.

Poligon uchlarida (har bir 10 11 uchburchakdan iborat bo’lgan zveno uchlarida) bazis (chiqish tomon) o’lchanadi va bazis uchlarining koordinatalari astronomik usulda aniqlanadi. Uchburchaklar qatori bo’yicha astronomik-gravimetrik nivelirlash o’tkaziladi. 1-sinf geodezik planli to’rga astronomik-geodezik to’r deyiladi. Keyingi paytlarda masofa o’lchash juda aniq bajarilayotganligi (masofa o’lchash asboblari takomillashib, o’lchash ishlari uchun katta sarf xarajat va vaqt talab etmayotganligi) sababli 1 sinf triangulyatsiya o’rniga o’rmon zonalari va shaharlarda 1-sinf poligonometriya yo’llari o’tkazilmoqda.

1-sinf triangulyatsiya qatori va poligoni 2-sinf triangulyatsiya to’ri bilan to’ldiriladi. Yuqori sinf triangulyatsiya to’rini zichlashtirish maqsadida ular 3 va 4 sinf triangulyatsiya to’rlari bilan to’ldiriladi. 3 va 4 sinf triangulyatsiya to’ri 1 va 2 sinf triangulyatsiya tomonlariga tayanadi. SHuni ta’kidlash zarurki (1-sinfdan tashqari) 2, 3, 4 sinf triangulyatsiya to’ri o’zidan past yoki o’ziga teng triangulyatsiya punktiga tayangan holda mustaqil to’r hosil qilmaydi.

I.4. Triangulyatsiya to’ri aniqligini hisoblash.

Geodezik to’rni triangulyatsiya usulida barpo etishda faqat bazis (tayanch tomon) uzunligi va barcha burchaklar o’lchanadi, trigonometriya formulalaridan foydalanib triangulyatsiya qatori va to’rlarining tomon uzunliklari hisoblab topiladi. Geodezist, triangulyatsiya tomon uzunliklari bazis tomondan uzoqligiga qarab qanday aniqlikda topiladi, azimut qanday aniqlikda uzatiladi, tomon uzunliklarini, azimutlarni va koordinatalarni uzatishda xatoliklar qanday to’planib boradi degan savolga javob bera olishi kerak. Bu geodezistga triangulyatsiya loyihasini tuzishda triangulyatsiya aniqligining old hisobini bajarishi, burchaklarni o’lchash usuli, priyomlar sonini, bazis tomonlari va Laplas punktlarining sonini aniqlash imkonini beradi.

Kurs ishi yozish, tayyorlash va uni himoya qilish haqida qo’llanma

Ushbu qo’llanmada talabaning mustaqil ilmiy ijodiy ishi sifatida kurs ishini yozish va uni himoya qilish tartibi, mazmuni ifodalangan.

Avvalroq maqola yozish qoidalariga doir va ilmiy maqola nega kerak mavzularida ko’rsatmalar joylagan edik. Bugungi qo’llanmamizda kurs ishi yozish qoidalari bo’yicha ilmiy yondoshuvni taqdim etamiz.

  1. KURS ISHI YOZISHGA TAYYORGARLIK
  2. Kurs ishi mavzusini tanlash
  3. Kurs ishini bajarish jarayoni
  4. Kurs ishini bajarish bosqichlari
  5. Kurs ishi rejasini tuzish
  6. Kurs ishi tuzilishi
  7. KURS ISHIGA QO’YILGAN ASOSIY TALABLAR
  8. Kurs ishining hajmi va formati
  9. Kurs ishining tarkibi
  10. kirish
  11. Asosiy qism
  12. Xulosa va takliflar
  13. Foydalanilgan adabiyotlr
  14. Ilovalar ro’yhati
  15. Kurs ishiga qo’yilgan talablar
  16. ILMIY-NAZARIY ADABIYOTLARDAN FOYDALANISH
  17. AMALIY MA’LUMOTLARNI YIG’ISH VA QAYTA ISHLASH
  18. KURS ISHIGA RAHBARLIK QILISH
  19. KURS ISHI HIMOYASI

KURS ISHI YOZISHGA TAYYORGARLIK

Kurs ishi mavzusini tanlash

Kurs ishi mavzulari kafedra professor-o’qituvchilari tomonidan tuzilib, kafedra majlisida muhokama qilinadi va tasdiqlanadi. Kurs ishi mavzusi qisqa va aniq bo’lishi lozim va mavzu talabaning ilmiy va amaliy qiziqishlarini hisobga olgan holda mustaqil ravishda tanlab olinadi. Fan bo’yicha ma’ruza olib boruvchi professor-o’qituvchi talaba tanlagan mavzuni ro’yxatga oladi va kurs ishi yozilishini nazorat qiladi.
Kurs ishi mavzusini tanlashda, uning ahamiyati, nazariy va amaliy materiallarni mavjudligi va yetarli bo’lishi, yangi masalalarni o’rganilishi, tanlangan mavzu haqida umumiy tasavvurga ega bo’lishi, tanlangan masalalarga qiziqishi ham muhim ahamiyatga ega.
Mavzu juda keng masalalarga bag’ishlanmasligi, qisqa masalalarni aniqlash bilan chegaralanmasligi kerak.
Mavzu tanlashda shunga e’tibor qaratish kerakki, bu masalani o’rganish talabaning bilmagan narsalarini bilib olishga, kursning navbatdagi bo’limlarini o’rganishga yaqindan yordam berishi lozim.
Talabalar uchta yoki to’rtta fandan yozadigan kurs ishining bir-biri bilan bog’langan bo’lishi talabaning o’zaro bog’langan masalalarini izchil o’rganishga yordam beradi.
Kurs ishi mavzusini tanlaganingizdan so’ng tanlangan mavzuga oid savollar doirasi bilan tanishib, ma’ruza materiallarini jamlab chiqing. Fan bo’yicha o’quv dasturida ushbu mavzuni o’rganish uchun tavsiya etilgan adabiyotlar bilan qaytadan tanishib, ularni tahlil qiling.

Kurs ishini bajarish jarayoni

Kurs ishini bajarish jarayonida ilmiy va tarbiyaviy ishlar kompleks asosda amalga oshirilib, ular orasida quyidagilar birinchi darajali ahamiyatga ega:

1. Fanning dolzarb mavzusi va muammolari chuqur o’rganiladi. Kurs ishi ustida ishlash jarayonida talaba tanlagan mavzuni chuqur o’rganishi, uning yo’nalishlarini tahlil qilish haqida tushunchaga ega bo’ladi;

2. Mustaqil ishlash usullari bilan tanishadi, iqtisodiy, nazariy va amaliyotning dolzarb masalalarini yozma bayon qilish usullarini o’rganadi;

3. Bibliografiya tuzish, statistik to’plamlardan foydalanish, mavzular bo’yicha konspekt tuzish, tavsiyalaridan kelib chiqib, rasmiylashtiriladi;

4. Huquqiy me’yoriy hujjatlarni amaliyotda tadbiq qilinishini o’rganadi.

Kurs ishini bajarish bosqichlari

Kurs ishini bajarish quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:

1. Kurs ishi mavzusini tanlash;

2. Kafedra tomonidan tavsiya qilingan adabiyotlarni to’plash, ularni o’rganish, konspektlash, kerakli joylarini yozib olish;

3. Kurs ishi rejasini tuzish;

4. Nazariy masalalar va amaliy materiallarni umumlashtirish, tahlil qilish, qaytadan ishlab chiqish;

5. Kurs ishi matnini yozib chiqish, uni rasmiylashtirish va ilmiy rahbarga taqriz uchun taqdim etish;

6. Taqrizning talablari asosida ishga ayrim tuzatishlar kiritish, qo’shimcha savollarga javob berish;

7. Kurs ishi himoyasiga tayyorlanish.

Kurs ishi rejasini tuzish

Kurs ishi rejasini tuzish tavsiya qilingan adabiyotlarni o’rganib chiqilgandan keyin boshlanadi.
Reja eng qisqa yozma matn hisoblanib:

— fikrlar ketma-ketligini o’zida mujassam etadi va umumlashtiradi;

— manba mazmunini xotirada tiklaydi;

— konspekt va tezislar o’rnini bosadi;

— har xil turdagi yozishmalar, ma’ruza, xabarnoma, hisobot tuzishga yordam beradi;

— o’z-o’zini nazorat qilishni tezlashtiradi;

— e’tiborning bir nuqtada bo’lishligiga va mashg’ulotlarni rag’batlantirishga imkon beradi;

— yaxshi tanish matnning xotirada paydo bo’lishida foydalaniladi.

LEKIN: kurs ishi mazmunini yoritmaydi, faqat unga yo’nalish beradi va tuzilishini ko’rsatadi.
Shuni nazarda tutish kerakki, rejadagi masalalar ko’payib ketmasin, rejada eng muhim masalalar o’z ifodasini topishi, rejada ko’zda tutilgan masalalar hozirgi zamon talablari bilan aloqador bo’lishi kerak.
Reja tuzilganda ko’zda tutilgan masalalarni aniq ifoda qilishga harakat qilish kerak.
Ayrim hollarda talaba tuzgan reja oldin ko’zda tutilgan masalalarni takrorlaydi. Masalan, uchinchi masala birinchi masalani, to’rtinchi masala ikkinchi masalani takrorlamasligi kerak.

Kurs ishi tuzilishi

Kurs ishining tuzilishi umumiy qoida sifatida o’rnatilgan kirish, asosiy bo’lim, xulosa, statistik ma’lumotlar, foydalanilgan adabiyotlar va ilovalardan tashkil topadi. Kurs ishining barcha qismlari bir biri bilan o’zaro bog’langan va mavzuni ochib berishga xizmat qilishi talab etiladi.
Mavzuga tegishli amaliy ma’lumotlarni to’plash, tartibga keltirish, tasniflash, tahlil kilish va umumlashtirish jarayonida kurs ishining rejasi takomillashtirilishi yoki uning yo’nalishi o’zgartirilishi mumkin.

KURS ISHIGA QO’YILGAN ASOSIY TALABLAR

Kurs ishining hajmi va formati

Kurs ishining umumiy hajmi kompyuterda yozilgan matnda o’rtacha 32-36 bet, qo’l yozmada 45-50 bet bo’lishi kerak.
Kurs ishi tuzilgan rejaga muvofiq alohida bandlarga, ya’ni paragraflarga bo’linadi. Bu bandlarning nomi qisqacha bo’lib, mavzuning mazmuniga mos tushishi va matnga muvofiq tarzda bosh harflar bilan yozilishi lozim. Betlar arab raqamlari bilan pastki qismning o’rtasida qo’yilishi kerak.
Kurs ishi A4 (210 x 297) formatli oq varaqning bir tomoniga 1,5 interval oraliqda, 14 shriftda yoziladi va uni yozish jarayonida quyidagi hoshiyalar o’lchamiga rioya qilinishi lozim:
Chap hoshiya — 30 mm. O’ng hoshiya — 15 mm. Pastki hoshiya -20 mm. Yuqori hoshiya — 20 mm.
Kurs ishi teztikkichga (skoroshivatelga) tikiladi yoki oddiy muqova qilinadi va titul varag’i (1-ilova) uning ustiga yelimlanadi.
Kurs ishini raqamlash reja yozilgan varog’idan boshlanib, oxirgi betgacha hamma varag’larni qamrab olishi lozim. Reja yozilgan varaq birinchi bet hisoblanadi va unga raqam qo’yilmaydi.
Kurs ishidagi barcha grafiklar, chizmalar, rasmlar, diagrammalar va boshqalarning nomi aniq qilib ustiga yozilishi va raqamlab chiqilishi lozim.
Rejada kurs ishining barcha bandlari, ya’ni kirish, asosiy qism, paragraflar, xulosa va takliflar keltiriladi.

Kurs ishining tarkibi

Kurs ishining tarkibiy tuzilishi quyidagi qismlarni qamrab olishi lozim:

— xulosa va takliflar

— foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati

kirish

Kirish qismining hajmi 3-5 betdan oshmasligi lozim. Unda nazariy va amaliy jihatdan mavzuning dolzarbligi asoslanadi, maqsadlar shakllantiriladi va vazifalar belgilanadi.

Asosiy qism

Asosiy qism faqat paragraflar yoki boblar va uning ichida paragraflar shaklida tasniflanishi mumkin. Bu qism kurs ishining umumiy hajmining taxminan 80-85 foizini tashkil qilishi kerak. Kurs ishining asosiy qismi paragraflarda berilishi va paragraflar soni kamida besh yoki oltita bo’lishi lozim.
Asosiy qismda mavzuning asosiy nazariy va metodik masalalari ko’rib chiqiladi, statistik ma’lumotlar tahlili natijalari ochib beriladi.

Xulosa va takliflar

Kurs ishining xulosa va takliflar qismi 3-6 bet atrofida bo’lib, unda talaba ilmiy tadqiqotning xulosa va takliflarini bayon etadi.
Kurs ishining oxirida mavzuga taalluqli so’zlarning (20-30 ta) izohli ma’nosi berilishi maqsadga muvofiq.

Foydalanilgan adabiyotlr

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatida talaba kurs ishi yozish davomida foydalanilgan manbalar ro’yxatini keltiradi.

Ilovalar ro’yhati

Ilovalarda asosiy matnda o’qishni qiyinlashtiradigan jadvallar, grafiklar, hujjatlar nusxalari, diagrammalar keltiriladi va raqamlanadi. Talaba tomonidan nashr etilgan ishlar ham ilovada berilishi mumkin.
Kurs ishining asosiy matnida mavzuni ochib berishga qaratilgan va to’g’ri tuzib chiqilgan jadvallar, grafiklar, rasmlar, slayt diagrammalar va boshqa zaruriy materiallar keltirilishi lozim. Sahifaning atroflariga bezakli chiziqlar qilinishi mumkin.
Mundarijada kurs ishining barcha qismlari, ya’ni kirish, bob yoki bo’limlar, paragraflar, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar, ilovalar joylashgan sahifa raqamlari bilan birgalikda keltiriladi.

Kurs ishiga qo’yilgan talablar

Kurs ishlari o’quv jarayoni olib borilayotgan tilda yoziladi. Kurs ishi imlo xatolarsiz, ravon tushunarli tilda yozilishi, jumla va gaplar aniq ifodalanishi, ular o’zaro bog’liq bo’lishi va bir-birini to’ldirib turishi kerak. Unda keltirilayotgan statistik ma’lumotlar faqatgina ko’rgazma (illyustratsiya) vazifasini o’tab qolmasdan, xulosalar chiqarish va ularni isboti uchun xizmat qilishi lozim. Kurs ishida keltirilgan barcha asoslar va ma’lumotlarning aniqligi va haqiqiyligi uchun uning muallifi javobgardir.
Kurs ishi talaba tomonidan mustaqil ravishda shaxsan bajarilishi shart. Talaba tomonidan turli xil manbalardan dalillar, statistik ma’lumotlar, turli mualliflarning fikrlaridan iqtiboslar keltirish to’g’ri va ilmiy ma’lumotlari bilan ta’minlangan bo’lishi kerak.
Kurs ishida ilmiy-ma’lumotlarga sayqal berish nashr etishga tayyorlanayotgan ilmiy ishlar talablariga javob berishi kerak.
Kurs ishini yozish jarayonida talaba shu sohada mavjud bo’lgan va o’zi foydalangan boshqa ilmiy tadqiqotlar, ilmiy maqolalar, ma’lumotnomalardan dalillar keltirishi zarur.
Ilmiy-ma’lumotlarga sayqal berish davomida talaba quyidagi shartlarga rioya qilishi lozim:
kurs ishini yozish davomida foydalanilgan adabiyotlar va boshqa manbalardan dalil keltirish bir xil tartibda yoritilishi kerak;
Matnda foydalanilgan manbalar sahifa ostida izoh (snoska) tarzida aniq va to’liq keltirilishi, ya’ni muallif va adabiyotning nomi, nashriyoti, yili va beti keltirilishi kerak;
sahifa ostidagi izoh tarzidagi yozuvda vaqtli nashrlar, kitoblar, maqolalar nomi qo’shtirnoqqa olinmaydi;
sahifa ostidagi izoh (snoska) intervalda 10 shriftda yozilishi lozim.
kurs ishlari yozish jarayonida foydalanilgan adabiyot va ilmiy manbalar soni mavzuni ochib beradigan darajada bo’lishi zarur.

ILMIY-NAZARIY ADABIYOTLARDAN FOYDALANISH

Kurs ishini sifatli bajarishning muhim shartlaridan biri tanlab olingan mavzu bo’yicha mavjud maxsus adabiyotlarni chuqur o’rganish hisoblanadi.
Bunda ko’rib chiqilayotgan savollarga tegishli rasmiy ma’lumotlarni, ilmiy asarlarni, darsliklarni, ilmiy maqolalar to’plamlarini, gazeta maqolalarini, ilmiy anjumanlar materiallarini, statistik ma’lumotlarni o’rganib chiqish zarur.
Adabiyotlarni o’rganish jarayonida asosiy e’tiborni birinchi navbatda maqola yoki kitobning kurs ishi bilan to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’lgan qismlariga, ya’ni bob va paragraflarga qaratish kerak. Shu bilan birga kurs ishini yozish jarayonida zarur savollarni tushirib qoldirmaslik maqsadida har bir o’rganilayotgan adabiyotni boshidan oxirigacha ko’z yugurtirib chiqish lozim.
Adabiyotlarni o’qish va o’rganish jarayonida kurs ishi bilan bog’liq bo’lgan savollardan parcha ko’chirib olish zarur. Har bir parchada uning manbasi va manbadagi sahifasi ko’rsatilishi kerak. Adabiyotlar bilan tanishish jarayonida muallif o’z xulosalarini isbotlash uchun foydalangan tahlilning texnik usullarini, ya’ni jadvallar, shakllar, statistik ma’lumotlarni guruhlarga bo’lish va boshqalarni yozib qo’yish zarur, chunki ulardan ba’zi birlaridan kurs ishini yozish davomida foydalanish mumkin.
O’rganilayotgan adabiyotlardan ko’chirib olinayotgan parchalarni alohida qog’ozning faqat bir tomoniga, yozuv uchun hoshiya qoldirgan holda yozish maqsadga muvofiqdir. Adabiyotlar bilan tanishish jarayonida vujudga kelgan g’oyalarni shu holdayoq yozib qo’yish maqsadga muvofiqdir.
Kurs ishi rejasidagi har bir qismiga doir materiallar alohida-alohida ajratilishi talaba uchun qulaylik yaratadi.
Manbalardan olingan fikrlar, ma’lumotlar, jadval va chizmalar (snoska tarzida) asoslanishi shart.
Kurs ishini talab darajasida yozish uchun ko’p miqdordagi adabiyotni ko’rib chiqish va o’rganish talab qilinganligi sababli parchalar shaklida to’plangan ma’lumotlarni tartibga solish lozim. Shuningdek, yig’ilgan ma’lumotlarni har bir paragraf ichida yoritiladigan savollar bo’yicha ham tartibga solish maqsadga muvofiqdir.
Agar adabiyotlar manbalari bilan ishlash talaba tomonidan vijdonan amalga oshirilsa, u qaysi savollar bo’yicha qanday amaliy ma’lumotlar to’plash kerakligini va bu ma’lumotlarni qaysi yo’nalishda qayta ishlash va tahlil qilish kerakligini yaxshi biladi.
Soha yo’nalishiga tegishli barcha materiallarni internet sahifalaridan izlab topish, ma’lumotlar to’plash ham mumkin. Bunda ilmiy ma’lumotlarni (chet el manbaalaridan) olish uchun albatta chet tilini (ayniqsa ingliz tilini) bilish talab qilinadi. Unda sohani Respublika va rivojlangan mamlakatlar miqyosida rivojlanish tendentsiyasi, soha ishlab chiqarishini asosiy ko’rsatkichlari, sohani rivojlanish istiqbollari va sohani dunyo darajasidagi texnik, texnologik, iqtisodiy to’liq bilishi, ilmiy muammolar ro’yxati belgilab olish kerak.

AMALIY MA’LUMOTLARNI YIG’ISH VA QAYTA ISHLASH

Amaliy ma’lumotlarni yig’ishda tadqiqot ob’ektining hisobotlari, ilmiy-amaliy anjumanlar materiallari, sotsiologik tadqiqotlardan foydalaniladi. Bundan tashqari tanlangan mavzu bo’yicha mustaqil sotsiologik tadqiqotlar, kuzatishlar, so’roq o’tkazish ham mumkin. Turli ko’rsatkichlarning dinamikasini tahlil qilish uchun kerakli ma’lumotlarni yig’ish talab qilinadi.
Yig’ilgan ma’lumotlarni alohida bo’limlar va paragraflar bo’yicha taqsimlash maqsadga muvofiqdir. Shundan keyin ularni har bir bo’lim va paragraflarning maqsadi va vazifalariga mos ravishda qayta ishlashga kirishish lozim. 15

KURS ISHIGA RAHBARLIK QILISH

Kurs ishiga umumiy metodik rahbarlik ilmiy rahbar tomonidan amalga oshiriladi. Ilmiy rahbarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

— kurs ishi yozish bo’yicha uslubiy ko’rsatmani har bir talabaga tarqatish;

— kurs ishi yozish bo’yicha vazifa berish;

— talabaga kurs ishi tuzilishi va rejasini ishlab chiqishda yordam berish;

— talabaga mavzu bo’yicha asosiy va qo’shimcha adabiyotlarni, ma’lumotlarni tanlashda yordam berish;

— talaba bilan birgalikda tadqiqot ob’ekti va doirasini, ob’ekt faoliyatini o’rganish, ma’lumotlar yig’ish va ularni tahlil qilish metodlarini aniqlash.

Ilmiy rahbar talaba tashabbusini turli yo’llar bilan rivojlantirishga va mustaqil ilmiy tadqiqot ishini amalga oshirishiga yordam beradi. Ilmiy rahbarning kurs ishi yozish masalasi bo’yicha maslahatlar berishi ilmiy rahbar tomonidan belgilangan va kafedra tomonidan tasdiqlangan jadval asosida o’z muddatida olib boriladi.
Ilmiy rahbar, unga taqdim qilingan kurs ishini tekshirib, o’z mulohazalarini bildiradi va ishni qaysi yo’nalishda o’zgartirish va to’ldirish kerakligi to’g’risida maslahat beradi.
Yozib tugatilgan kurs ishi belgilangan muddatda ilmiy rahbarga topshiriladi. Ilmiy rahbar kurs ishini tekshirib chiqadi va uni himoyaga ruxsat berish to’g’risida o’z fikrini bildiradi.
Ilmiy rahbar kurs ishi talab darajasida bajarilmagan bo’lsa, qabul qilmasligi mumkin. 16

KURS ISHI HIMOYASI

Belgilangan tartibda yozilgan kurs ishi (kompyuterda bajarilgan holda uning elektron varianti bilan birga) talaba tomonidan rahbarga taqdim etiladi. Ilmiy rahbar roziligi bilan kurs ishi taqrizga yuboriladi.
Taqrizda ko’rsatilgan kamchiliklarga talaba yozma ravishda javob beradi. Kurs ishi kafedraga belgilangan himoya kunidan 10 kun oldin topshiriladi.
Kurs ishlari himoyasida ilmiy rahbar va mutaxassislik kafedrasidan professor-o’qituvchilar ishtirok etadi. Kurs ishi himoyasi tartibi quyidagilardan iborat:

1. Talaba 10-15 daqiqa davomida himoyada ishtirok etayotganlarga kurs ishining maqsadi, vazifalari, mazmuni hamda o’z tavsiyalari va takliflari to’g’risida axborot beradi.

2. Kurs ishi zamonaviy axborot texnologiyalari vositasida taqdimot (prezentatsiya) shaklida tashkil etiladi va o’tkaziladi.

3. Shundan so’ng talaba kurs ishi mavzusiga va u bilan bog’liq bo’lgan himoyada ishtirok etayotganlarning savollariga javob beradi.

4. Kurs ishi bahosi himoyada ishtirok etayotganlar va ilmiy rahbar tomonidan birgalikda talabaning javoblari asosida belgilanadi.

5. Kurs ishi 100 ballik reyting tizimi asosida baholanadi.

6. Kurs ishi himoyasi natijasi sifatida ilmiy rahbarning tavsiyasi bilan ilmiy maqola shakliga keltirish va uni ilmiy jurnallarda nashr etishi mumkin.

7. KURS ISHINI BAHOLASH
Maksimal ball – 100
Saralash ball – 55
86-100 ball -a’lo
71-85 ball –yaxshi
55-70 ball –o’rta.

Qo’llanmada kurs ishini yozish qoidalari bilan tanishdingiz. Kurs ishlari namunasi bo’yicha ba’zi o’zbek saytlari o’z xizmatlarini taklif etishgan. Masalan, arxiv.uz, imulk.uz, refer.uz va boshqa manbalardan tayyor kurs ishlarini topish mumkin.

В данном пособии описаны порядок и содержание написания и защиты курсовой работы как самостоятельной научной и творческой работы студента.

Ранее мы разместили инструкцию о правилах написания статьи и зачем нужна научная статья. В сегодняшнем руководстве мы представляем научный подход к правилам написания курсовой работы.

ПОДГОТОВКА К НАПИСАНИЮ КУРСОВОЙ РАБОТЫ
Выбор темы курсовой работы

Темы курсовой работы разрабатываются профессорами и преподавателями кафедры, обсуждаются и утверждаются на заседании кафедры. Тема курсовой работы должна быть краткой и ясной, а тема должна быть выбрана самостоятельно с учетом научных и практических интересов студента. Профессор, который ведет научную лекцию, перечисляет тему, выбранную студентом, и контролирует написание курсовой работы.
В выборе темы курсовой работы также важны ее важность, наличие и достаточность теоретических и практических материалов, изучение новых вопросов, общее представление о выбранной теме, интерес к выбранным вопросам.
Тема не должна быть посвящена очень широким вопросам и не должна ограничиваться выявлением коротких вопросов.
При выборе темы важно обратить внимание на то, что изучение данного вопроса должно помочь студенту узнать то, чего он не знает, изучить следующие разделы курса.
Тот факт, что курсовая работа, написанная студентами по трем или четырем предметам, взаимосвязана, помогает студенту последовательно исследовать взаимосвязанные вопросы.
 После выбора темы курсовой работы просмотреть круг вопросов по выбранной теме и обобщить лекционные материалы. Просмотрите и проанализируйте литературу, рекомендованную для изучения этой темы в учебной программе по естественным наукам.

Процесс выполнения курсовой работы

В процессе курсовой работы на комплексной основе осуществляется научная и воспитательная работа, среди которых первостепенное значение имеют:

1. Углубленно изучаются актуальная тема и проблемы науки. В процессе работы над курсовой работой у студента будет углубленное изучение выбранной темы, понимание анализа ее направлений;

2. Знакомится с методами самостоятельной работы, усваивает приемы написания текущих экономических, теоретических и практических вопросов;

3. Составление библиографии, использование статистических сборников, рефератов по темам на основе рекомендаций;

4. Изучает практическое применение правовых норм.

Этапы курсовой работы

Курсовая работа выполняется в следующие этапы:

1. Выбор темы курсовой работы;

2. Сбор рекомендованной кафедрой литературы, их изучение, обобщение, конспектирование;

3. Разработать рабочий план курса;

4. Обобщение, анализ, пересмотр теоретических вопросов и практических материалов;

5. Написать текст курсовой работы, оформить его и представить на рассмотрение научному руководителю;

6. Внести некоторые коррективы в работу исходя из требований рецензии, ответить на дополнительные вопросы;

7. Подготовка к защите курсовой работы.

Создание рабочего плана курса

Разработка плана курсовой работы начинается после ознакомления с рекомендуемой литературой.
План представляет собой кратчайший письменный текст:

— резюмирует и обобщает последовательность идей;

— восстанавливает содержимое источника в памяти;

— заменяет рефераты и рефераты;

— оказывает помощь в составлении разного рода корреспонденции, отчетов, извещений, отчетов;

— позволяет сосредоточиться на одной точке и поощрять тренировку;

— Используется для запоминания знакомого текста.

НО: курсовая работа не проливает свет на содержание, а лишь задает ему направление и показывает его структуру.
 Следует иметь в виду, что вопросы в плане не должны множиться, наиболее важные вопросы должны быть отражены в плане, предусмотренные в плане вопросы должны быть соотнесены с современными требованиями.
При планировании постарайтесь сформулировать поставленные вопросы.
В некоторых случаях план, разработанный студентом, повторяет ранее рассмотренные вопросы. Например, третий выпуск не должен повторять первый выпуск, а четвертый выпуск не должен повторять второй выпуск.

Структура курсовой работы

Структура курсовой работы по общему правилу состоит из введения, основного раздела, заключения, статистики, литературы и приложения. Все части курсовой работы взаимосвязаны и обязаны служить для объяснения темы.
В процессе сбора, систематизации, классификации, анализа и обобщения практической информации, относящейся к теме, план курсовой работы может быть улучшен или изменена ее направленность.

ОСНОВНЫЕ ТРЕБОВАНИЯ К КУРСОВОЙ РАБОТЕ
Размер и формат курсовой работы

Общий объем курсовой работы должен составлять в среднем 32-36 страниц в тексте, написанном на компьютере, 45-50 страниц в рукописи.
Курсовая работа разбивается на отдельные пункты, т. е. параграфы, согласно разработанному плану. Название этих абзацев должно быть кратким, соответствовать содержанию темы и писаться с заглавной буквы в соответствии с текстом. Страницы должны располагаться между арабскими цифрами и нижней частью.
Курсовая работа пишется на одной стороне белого листа формата А4 (210 х 297) через интервалы 1,5 пробела, шрифтом 14, при этом в процессе написания должны быть соблюдены следующие поля:
Левая рама — 30 мм. Правая рамка — 15 мм. Нижняя рама -20 мм. Верхняя рамка 20 мм.
Курсовая работа пришивается на застежку или простую обложку и на нее наклеивается титульный лист (Приложение 1).
Нумерация курсовой работы должна охватывать все страницы, начиная с план-листа до последней страницы. План листа является первой страницей и не нумеруется.
Все графики, схемы, рисунки, диаграммы и т.п. в курсовой работе должны быть четко написаны и пронумерованы.
План включает в себя все пункты курсовой работы, т.е. введение, основную часть, параграфы, заключение и предложения.

Структура курсовой работы

Структура курсовой работы должна включать следующие части:

— Выводы и предложения

— Список использованной литературы

Объем вводной части не должен превышать 3-5 страниц. В его основе лежит теоретическая и практическая актуальность темы, ставятся цели и ставятся задачи.

Основная часть может быть классифицирована только в виде абзацев или глав и абзацев внутри нее. Этот раздел должен составлять около 80-85 процентов от общего объема курсовой работы. Основная часть курсовой работы должна быть изложена по абзацам, а количество абзацев должно быть не менее пяти-шести.
В основной части рассматриваются основные теоретико-методологические вопросы темы, раскрываются результаты статистического анализа данных.

Выводы и предложения

Часть заключения и рекомендаций курсовой работы занимает около 3-6 страниц, на которых студент описывает выводы и рекомендации исследования.
В конце курсовой работы целесообразно давать толковое значение слов, относящихся к теме (20-30).

В списке использованной литературы студент приводит список источников, использованных при написании курсовой работы.

К приложениям относятся таблицы, графики, копии документов и диаграммы, которые трудно читать в основном тексте. Работы, опубликованные студентом, также могут быть представлены в приложении.
Основной текст курсовой работы должен включать таблицы, графики, рисунки, слайды-схемы и другие необходимые материалы, предназначенные для объяснения темы и правильно структурированные. Вокруг страницы можно сделать декоративные полосы.
Оглавление включает все части курсовой работы, т.е. введение, главы или разделы, параграфы, резюме, список литературы, номера страниц с приложениями.

Требования к курсовой работе

Курсовая работа пишется на том языке, на котором происходит процесс обучения. Курсовая работа должна быть написана доступным для понимания языком, без орфографических ошибок, предложения и предложения должны быть четко выражены, они должны быть взаимосвязаны и дополнять друг друга. Статистические данные, представленные в нем, должны не только служить выставкой (иллюстрацией), но и служить для того, чтобы делать выводы и доказывать их. Автор несет ответственность за точность и правдивость всех оснований и сведений, представленных в курсовой работе.
Курсовая работа должна быть выполнена студентом самостоятельно. Доказательства, статистика, цитаты из мнений разных авторов из разных источников должны быть снабжены студентом точной и научной информацией.
Оформление научной информации в курсовой работе должно соответствовать требованиям научной работы, готовящейся к публикации.
В процессе написания курсовой работы студент должен привести доказательства из других исследований, научных статей, литературы, которые имеются и используются в данной области.
При оформлении научной информации обучающийся должен соблюдать следующие условия:
доказательства из литературы и других источников, использованных при написании курсовой работы, должны быть освещены таким же образом;
Используемые в тексте источники должны быть четко и полностью указаны внизу страницы в виде сносок, т. е. имя, издание, год и страница автора и литература;
название периодических изданий, книг, статей не приводится в комментарии внизу страницы;
сноски должны быть написаны 10 шрифтами через интервалы.
количество литературы и научных источников, используемых в процессе написания курсовой работы, должно быть таким, чтобы оно раскрывало тему.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ НАУЧНОЙ И ТЕОРЕТИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ

Одним из важных условий качества курсовой работы является углубленное изучение имеющейся специализированной литературы по выбранной теме.
Необходимо изучить официальные данные, научные труды, учебники, сборники научных статей, газетные статьи, материалы научных конференций, статистические данные по рассматриваемым вопросам.
В процессе изучения литературы основное внимание должно быть направлено в первую очередь на те части статьи или книги, которые имеют непосредственное отношение к курсовой работе, т. е. на главы и параграфы. При этом, чтобы не упустить необходимые вопросы в процессе написания курсовой работы, необходимо просмотреть каждую изучаемую литературу от начала до конца.
В процессе чтения и изучения литературы необходимо переписать отрывок из вопросов, связанных с курсовой работой. Каждая часть должна показывать свой источник и страницу в источнике. В процессе обзора литературы необходимо записывать используемые автором технические методы анализа для обоснования своих выводов, т.е. таблицы, формы, статистические данные, группировку и т.п., так как некоторые из них могут быть использованы при написание курсовой работы возможно.
Выдержки из изучаемой литературы желательно записывать только на одной стороне отдельного листа бумаги, оставляя поле для письма. Желательно записывать идеи, возникшие в процессе знакомства с литературой.
Отдельные материалы для каждой части плана курсовой работы будут удобны для студента.
Мнения, данные, таблицы и диаграммы (в виде сносок) из источников должны быть обоснованы.
Собранную информацию необходимо систематизировать в виде фрагментов, так как необходимо просмотреть и изучить большое количество литературы, чтобы написать курсовую работу на необходимом уровне. Также целесообразно систематизировать собранную информацию по вопросам, затронутым в каждом пункте.
Если работа с литературными источниками ведется студентом добросовестно, он точно знает, какую практическую информацию собирать по каким вопросам и в каком направлении эту информацию обрабатывать и анализировать.
Также есть возможность искать все материалы, относящиеся к сфере в Интернете, собирать информацию. Для получения научной информации (из иностранных источников) необходимо знать иностранный язык (особенно английский). Необходимо определить тенденции развития отрасли в республике и развитых странах, основные показатели отрасли, перспективы развития отрасли и мирового уровня технических, технологических, экономических знаний, перечень научных проблем. .

СБОР И ОБРАБОТКА ПРАКТИЧЕСКИХ ДАННЫХ

При сборе практических данных используются доклады объекта исследования, материалы научно-практических конференций, социологических исследований. Также возможно проведение самостоятельных социологических исследований, наблюдений, опросов по выбранной теме. Необходимо собрать необходимые данные для анализа динамики различных показателей.
Собранную информацию целесообразно разделить на отдельные разделы и параграфы. Затем их следует обработать в соответствии с целями и задачами каждого раздела и параграфа. 15

ВЕДУЩАЯ КУРСОВАЯ РАБОТА

Общее методическое руководство курсовой работой осуществляет научный руководитель. Основными обязанностями супервайзера являются:

— Выдача методических указаний по написанию курсовой работы каждому студенту;

— Задание на написание курсовой работы;

— оказывать помощь студенту в разработке структуры и плана курсовой работы;

— оказать помощь студенту в подборе основной и дополнительной литературы, информации по предмету;

— вместе со студентом определить объект и объем исследования, изучить деятельность объекта, методы сбора и анализа данных.

Научный руководитель помогает развивать студенческую инициативу в различных направлениях и вести самостоятельную исследовательскую работу. Консультирование научного руководителя по написанию курсовой работы осуществляется своевременно на основании графика, установленного научным руководителем и утвержденного кафедрой.
Научный руководитель рассмотрит представленную ему курсовую работу, предоставит обратную связь и посоветует, в каком направлении работу следует изменить и дополнить.
Выполненная курсовая работа своевременно сдается научному руководителю. Научный руководитель рассмотрит курсовую работу и выскажет свое мнение о том, допускать ли ее к защите.
Научный руководитель может не принять курсовую работу, если она не выполнена должным образом. 16

ЗАЩИТА КУРСОВОЙ РАБОТЫ

Написанная в установленном порядке курсовая работа (вместе с ее электронной версией, выполненной на компьютере) сдается студентом научному руководителю. С согласия научного руководителя курсовая работа отправляется на рецензирование.
Обучающийся обязан письменно ответить на недостатки, указанные в отзыве. Курсовая работа сдается на кафедру за 10 дней до запланированного дня защиты.
Научным руководителем курсовой работы является научный руководитель и преподаватели кафедры специализации. Порядок защиты курсовой работы следующий:

1. В течение 10-15 минут студент информирует участников о цели, задачах, содержании курсовой работы и их рекомендациях и предложениях.

2. Курсовая работа организована и проводится в форме презентации с использованием современных информационных технологий.

3. Затем студент отвечает на тему курсовой работы и связанные с ней вопросы участников защиты.

4. Оценка курсовой работы определяется совместно участниками защиты и научным руководителем на основании ответов студента.

5. Курсовая работа оценивается на основе 100-балльной рейтинговой системы.

6. По результатам защиты курсовая работа может быть преобразована в научную статью по рекомендации научного руководителя и опубликована в научных журналах.

7. ОЦЕНКА КУРСОВОЙ РАБОТЫ
Максимальный балл — 100
Квалификационный балл — 55
86-100 мяч-а’ло
71-85 баллов — хорошо
55-70 баллов — средний.

Вы знакомы с правилами написания курсовой работы в учебном пособии. По примеру курсовой работы некоторые узбекские сайты предложили свои услуги. Например, вы можете найти готовые курсовые работы на сайтах arxiv.uz, imulk.uz, refer.uz и других источниках.

Sizni ushbu maqolalar ham qiziqtirishi mumkin:

  1. 1-kurs talabalari uchun kontrakt to‘lash muddati belgilandi
  2. Vazir sobiq deputat Kobul Dusov va XTV ishi haqida gapirdi
  3. 1-kurs talabalari uchun dars mashg’ulotlari qachon boshlanishi ma’lum bo’ldi
  4. Qanday qilib maqola yozish
  5. Bu yil 1-kurs talabalariga o’qish qachon boshlanishi ma’lum bo’ldi
  6. ⚡️Endi ustama olish uchun maqola yozish talab etilmaydi
  7. Ilmiy darajali kadrlarni tayyorlash jarayonlari elektronlashtiriladi
  8. Ilmiy maqola nega kerak?
  9. Menda fikr bor: Mutaxassis tayyorlash maktabdan boshlanadi
  10. Erkaklar huquqini kim himoya qiladi?

KURS ISHI

Geodeziyaning rivojlanish tarixi. Geodeziya qadimiy fanlardan birdir. U kishilik jamiyating haYotiy talablari asosida vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarini taraqqiy etishi bilan rivojlana borgan. Geodeziya fani Arabiston, Xitoy, Hindiston, O‘rta Osiyoda taraqqiy etgan. Masalan IX asrning boshlarida arab xalifasi Mamun

topshirig‘i bilan Mesopotomiya tekisligida er sharining kattaligini aniqlash maqsadida Grado’s o‘lchash ishlari olib borilgan. Olimlar er shari meridianini 1  yoy uzunligini 111,8 km ekanligini aniqlaganlar.1680 yilda I. Nyuton o‘zini Do’nyo tortilish qonuniga asoslanib, er – ellipsoid shaklida degan fikrni olg‘a surdi. XIX asr boshlarida turli mamlakatlarda astronomiya, geodeziya sohasida olib borilgan ishlar erni shakli ellipsoiddan bir oz farq qilishini ko‘rsatdi. Masalan ulug‘ olim Laplas Fransiya va boshqa davlatlarda olib borilgan Grado’s o‘lchashlar natijasini tahlil qilib, meridian 1  sining uzunligi ekvatordan qutblarga tomon bir xilda kamaymasligini aniqladi. shunga asoslanib, er o‘ziga xos noaniq shaklga ega ekan, degan xulosaga kelindi. 1873 yilda nemis fizigi I. V. Listing erning bunday shaklini geoid deb atalishini taklif etdi. Yerning kattaligini aniqlashda Rossiyada bajarilgan Grado’s o‘lchashning ahamiyati juda katta.

Masalan, 1816 yildan boshlab geodezist K.I.Tenner rahbarligida Rossiyaning harbiy chegarasidagi guberniyalarda, astronom V.Ya.Struve rahbarligida Boltiq bo‘yi guberniyalarida Grado’s o‘lchash ishlari olib borildi. Bu ishlar 1850 yilgacha davom etgan va do’nay daryosining quyilish joyidan to Skandinaviya yarim orolining shimoliy qirg‘og‘igacha bo‘lgan 25  20  meridian yoyining uzunligi hisoblab chiqarilgan.“Muxandislik geodeziyasi” fanini nazariy jihatdan rivojlantirishda rus olimlariP.L.CHebыshev, A.P. Bolotov, N.Ya.Singer, A.A.Tillo va boshqalar salmog‘li hissa

qo‘shdilar.1928 yilda mashhur geodezist F.N. Krasovskiy davlat territoriyasida geodezik tayanch shaxobchalarini barpo etish va topografik plan olish ishlarining dasturini tuzib chiqdi.1933 yilda davlat territoriyasini gravimetrik planini olish ishlari olib borildi. 1945 yilda MDX territoriyasini 1:1000000 masshtabli kartalari tuzildi.

Aerofototopografik plan olish ishlariga Drobishev, Konshin, Lobanov va boshqa olimlar turli injenerlik inshootlarni barpo etishda geodezik ishlarini bajarish uslublarini yaratishga olimlar N.G.Vido’ev, G.F.Glotov, N.N.Lebedev va boshqalar katta hissa qo‘shdilar.Kartografiya sohasida ham katta yutuqlarga erishildi va yirik kartografik asarlar yaratildi

1.Niverlirlash Nivelirni ishlatishdan oldin uning quyidagi geometrik shartlarni qanoatlantirishi tekshiriladi, N-3 nivelirini tekshirish shartlari quyidagilardan iborat:

Doiraviy adilak o`qi nivelir aylanish o`qiga parallel bo`lishi kerak, . Ko`targich vintlar orqali doiraviy adilak pufakchasi adilak qutisidagi doira markaziga keltiriladi va nivelir yuqori qismi 180 0 buraladi. Pufakcha o`rtada qolgan bo`lsa, shart bajarilgan bo`ladi, aks holda pufakcha og`gan qismining yarmi markazga adilak tuzatkich vintlari bilan, qolgan yarmi ko`targich vintlar bilan markazga keltiriladi.

Tekshirish nazorat uchun takrorlanadi.

Bizda trassani niverlirlash topshirig’I berilgan unga kora 700 m masofada nevilirlash topshirig’i berilgan

Bizda olingan sanoqlar

Reykadan olingan sanoqlar

O`rtacha nisbiy balandlik

Oldingi va orqadan olingan sanoqlarni ayirig yani qora va qizil sanoqlardan foydalangan holda ,oldindan olingan qora sanoqdan oldindan olingan qora sanoqni bir biridan ayirib nisbiy balandlikni olamiz va qizil sanoqdan ham hudi shunday amalni bajaramiz keyin esa ikkalasini ortacha qiymatini olamiz . Bizga malum bolgan Rp0 balandligiga shu chiqan nisbiy balandlikni qo’shamiz va hamma stansiyalarda shunday tartibda hisoblash amallarini bajaramiz.

a-oldingi reykadan olingan sanoq

b-orqa reykadan olingan sanoq

SHunday tartibda hisoblab balandlik otmetkalarini aniqlaymiz. Bizga keraklik otmetkalarni aniqlaganimizdan keyin , trassa pirofilini chizishga o’tamiz bunda esa belgilangan masshtab asosida chizamiz.

Garizantal masshtab 1;2000

Vertical masshtab 1;100

Bunda biz olchagan balandliklardan foydalanilgan holda loyiha otmetlasini hisoblaymiz, yani

Bunda Rp1,Rp2-nisbiy balandlik ,St-stansiyalar soni

Gorizontal burchak o’lchash mohiyati.

Joyda bir nuqtadan chiqqan ikki yoki bir necha yo‖nalish orasidagi burchaklarning gorizontal qo‖yilishini o‖lchash kerak bo‖ladi. Masalan, V nuqtada turib, turli balandlikda yotuvchi A va S nuqtalarga qarash yo‖li bilan ABC burchakning gorizontal qo‖yilishi  ni o‖lchash kerak deylik. Shakldan ko‖rinadiki, S nuqta balandda, V va A nuqtalar esa S ga nisbatan pastlikda. Shunga ko‖ra, VA va VS tomonlar orasidagi  qiya tekislikdagi burchak desak ABCgorizontal proekstiyasi bo‖ladi. ning qiymatini aniqlash uchun shtativ 1 ustiga aylanasi graduslarga bo‖lingan doira 2 gorizontal vaziyatda urnatiladi; uning markazi O dan chap nuqta S ga qarab pch, keyin doirani qo‖zg`atmay, o‖ng nuqta A ga qarab no‖ sanoqlar olinsa,  bu sanoqlar ayirmasiga teng bo‖ladi:=po‖-pch, (1) ya‖ni bir nuqtadan chiqqan ikki yo‖nalish orasidagi burchakning

gorizontal qo‖yilishi o‖ng nuqtaga qarab olingan sanoqdan chap nuqtaga qarab olingan sanoqning ayirmasiga teng. Aylanasining yo‖nalgan qirrasi bo‖laklarga bo‖lingan va gorizontal holga keltirilib sanoq olinadigan doira 2 limb deyiladi. Agar O dan S ga va A ga qaralgan ko‖rish nurlaridan vertikal tekisliklar o‖tkazilsa, bu tekisliklar kollimastion tekisliklar deyiladi.Bu tekisliklar orasidagi burchak o‖lchanadigan burchakning qiymati bo‖ladi.Ikki chiziq orasidagi burchakni goniometr yordamida ham o‖lchash mumkin. Asosan, burchakning gorizontal qo‖yilishi teodolit yordamida o‖lchanadi.

Bizda yopiq polygon vedmistini hisoblashimiz kerak bunga esa avalambor hisoblash ishini boshlashda o’lchangan burchak hisolaymiz.

Bn=[n-2]180 0 =7*180 0 =1260 0 ni tashkil qilishi kerak

Bizda olchangan qiymatlar

Bo’=[87 0 10.2’+216 0 17.5+95 0 39.5+180 0 27’+99 0 19.2’+216 0 23.5’+155 0 15.5+90 0 52’+118 0 38’]=1260 0 02.4’

Fb=1260 0 02.4’-1260 0 =0 0 02.4’

Bizda hatolik ruxsat etilgan darajada bo’lganligi uchun hisoblashni tuzatma kiritib davom etiramiz

Tuzatilgan burchaklardan foydalanib tomanlarnig direksion burchaklarini xisoblaymiz an=an-1+180 0 +Bn

Yani a1 direksion burchak joyda olchangan shundan foydalanilgan holda qolgan burchaklarning direksion burchaklarini topamiz

A2=104 0 21’+180 0 -87 0 10’=68 0 04’

A3=68 0 04’+180 0 -216 0 17’=152 0 25’

Shunday tartibda qolgan tomonlarning direksion burchaklarini topamiz va oxirgi topilgan direksion burchakda ham huddi shunday ishni bajaramiz bunga sabab direksion burchakning to’g’ri hisoblanganligiga ishonch hosil qilamiz

A1=11 0 31’+180 0 -87 0 10’=104 0 21’

Endi esa rumb burchakdan direksion burchakka o’tkazamiz

Rumb va direksion burchak orasidagi munosabat

Direksin burchak qiymati

Direksion burchak orqali rumbni xisoblash

Kordinata ortirmalari ishorasi

Berilgan jadvaldan foydalanib direksion burchaklarni rumb burchakka o’tkazamiz

Rumb burchak qiymatlari va tomonlar garizantal quyilish qiymatlaridan foydalanib kordinata ortirmalari quyidagi formulalar yordamida hisoblanadi

Kordinata ortirmalarining afsalyut bog’lanmasligi

Polygon uchlari nig nomeri

Ichki olchan gan burchak lar

Tuzati lgan burchak lar

Tomonlar direksion burchagi

Tomonlarnig rumb burchagi

Tomonlar gorizantal quyilishi

Polig on uchlari nomeri

Koordinatalar otirmalarini hisoblash vedmisti [yopiq poligon]

Koordinatalar ortirmalarini xisoblash vedmisti [yopiq poligon]

Kordinata ortirmalarini hisoblash uchun rumb burchak qiymatidan foydalanilgan holda

X1=104.15*cos [75 0 39’] =-25.83

Shunday hisoblab kardinata ortirmalarini hisoblab topamiz delta x va delta y boyicha bizning hisob kitoblarimizga ko’ra delta X boyicha kordinata ortirmalari +- lar hisoblab chiqildi

+419.78=0.18 bu kordinata ortirmasi pizning poligonda hisob kitob larimizga ko’ra ruhsat etiladigan qiymat bo’lgani uchun tuzatma kiritish yo’li bilan bu qiymatlarni tenglashtiramiz har bir topilgan ortirmaga -2 dan tarqatsak bu hatolikdan qutilgan bo’lamiz

Y boyicha ham hudi shunday hisoblash ishini bajarib tuzatma kiritamiz

Bizda topilgan kordinata ortirmalaridan foydalanib yani tuzatilgan kordinata ortirmalaridan foydalanib ,bizda birinchi nuqtaning kordinatasi malum shundan foydalanilgan holda quyidagi tartibda qolgan nuqtalarning kordinata ortirmalarini hisoblab chiqamiz

Y boyicha ham shunday xisob kitob qilamiz. har bir nuqtaning kordinatalariga ega bolamiz.

Joyning konturli planini chizish uchun avval, joy tafsiloti s’yomka qilinadi. Tafsilot joyda tabiiy va sun’iy yo‘l bilan barpo bo‘lgan bino, yo‘l, ariq, o‘rmon elektr uzatish liniyasi va boshqalardir, ularning o‘rni va shakli to‘g‘ri aniqlanishi kerak. S’yomkada joyiga qarab quyidagi usullar qo‘llaniladi.

Aylanma usul. Bunda s’yomka qilinadigan joy chegarasi bo‘ylab yopiq polygon hosil qilinadi. Buning tomon va burchak uchlariga asoslanib, tafsilot s’yomka

qilinadi. Poligon tomonlarining uzunligi , . ,2 1 n d d d tomonlar orasidagi o‘ng burchak , . ,2 1 n   yoki Chap burchak , . ,2 1 n   va bir yki hamma tomonlar

azimuti ulchanadi . Tomonlarni o‘lchashda tomonning ikki yonida 20–40 m gacha bo‘lgan tafsilot harakterli nuqtalarining o‘rni shu tomonga nisbatan perpendikulyar usuli bilan aniqlanadi. O‘lchash natijalari abris deyiladigan varaqqa chiziladi va yoziladi. chiziqni to‘g‘ri va teskari o‘lchash natijalari chiziq oxirida surat va maxraj holida yoziladi va arifmetik o‘rtasi chiqariladida yozib quyiladi.

Perpendikulyar yoki to‘g‘ri burchakli koordinatalarusuli. Bu usulda o‘lchanadiganchiziq absissalar o‘qi deb, uning uchikoordinatalar boshi, absissalar o‘qiga chiqarilgan perpendikulyar chiziqlar esa koordinatalar o‘qi deb qabul qilinadi. Tafsilot harakterli nuqtalarining o‘rni abssissa (x) va kordinata (u) qiym atlari buyicha aniqlanadi . Masalan,poligonning AB tomonini o‘lchashda uning o‘ng

tomonidagi binova yo‘lni s’yomka qilish ko‘rsatilgan. AB tomon xo‘qi, A nuqta koordinatalar boshi deb qabul qilingan. Binoning chiziqdanko‘ringan uchta burchagidan xo‘qigaperpendikulyar tushirilib,ularning x o‘qibilan kesishgan nuqtalarining o‘rni koordinatalar boshi A ga nisbatananiqlangan, 16,00, 20,00 va 32,00 m dagiperpendikulyarlar uzunligi o‘lchangan va bino yoniga yozilgan(20,01;va 14,0 m). yo‘l x o‘qibilan 48,00 va 56,00 m da kesishgan; yo‘lyunalishini aniqlash uchun 60,00 m da x ga perpendikulyar chiqarilib, uning yo‘l bilan kesishgan nuqtasining uzoqligi 4,00 mo‘lchangan. Bu ishdax o‘qibuyicha olingan masofalar lenta bilan,perpendikulyar chiziqlar uzunligi esa ruletka bilan o‘lchanadi. Chizik va unga chiqarilgan perpendikulyar chiziqlar abris qog‘ozi. joydagidek chiziladi va o‘lchash natijalari yoziladi.

Yopiq poligon tomonlarini o‘lchashda o‘ng tomondagi, ochiq polygon tomonlarini (diagonal yo‘lni) o‘lchashda esa ikki tomondagi tafsilot s’yomka qilinadi. Perpendikulyar chiziqlar uzunligi 20 m gacha bo‘lganda ular chamalab, 40 m gacha bo‘lganda ekker yordamida chiqariladi. S’yomka qilingan tafsilotni planga tushirishda ham s’yomkadagidek ishlanadi. Poligon tomonlari chizilgach, har qaysi

tomonining abrisi buyicha o‘lchangan x va u qiymatlari masshtab buyicha qo‘yilib, nuqtalar topiladi: bu nuqtalarni abrisdagidek tutashtirilsa tafsilot hosil bo‘ladi.

Abris xomaki plan bo‘lib, s’yomka qilinadigan joy tafsiloti va o‘lchash natijalari qo‘lda mashtabsiz chizilgan chizmadir. Burchak o‘lchash jurnalida maxsus bet bo‘lib, unga «abris» deb yozilgan bo‘ladi; abris shu betga chiziladi.

O‘lchashda har qaysi tomon abrisi alohida betga chiziladi.

Agar tafsilot murakkab bo‘lmasa, bir betga ikki, uch tomon abrisini chizish mumkin. S’yomkaning hamma usulida ham o‘ziga xos abris chiziladi Joy plani qog‘ozga chizilganda tafsilot shu abrisga ko‘ra tasvirlanadi. shuning uchun abrisda

joy tafsiloti to‘g‘ri ko‘rsatilishi va aniq o‘lchanishi kerak.

Kestirma usuli. Ma’lum ikki nuqta orasidagi masofa va uning uchlarida o‘lchangan burchak tomonlari yoki o‘lchangan masofalarni kesishtirish orqali uchinchi nuqta o‘rnini aniqlash kestirma usul deyiladi. Bu usul, ba’zan ko‘shqutbiy (bipolyar)koordinatalar usuli deb ham yuritiladi. Kestirma ikki usulga bo‘linadi:

chiziqli kestirma va burchak kestirmasi chiziqli kestirma usuli. Bu usulda s’yomka qilinadigan nuqta o‘rni shu nuqtaga yaqin bo‘lib, o‘rni asosiy s’yomkada aniqlangan ikki yoki uch nuqtadan o‘lchangan masofa buyicha aniqlanadi. Masalan, asosiy poligonning BS tomoniga yaqin yakka daraxt yoki ustun o‘rnini aniqlashda B va S nuqtadan M nuttagacha bo‘lgan masofa BM va SM o‘lchanadi.

M nuqtaning plandagi o‘rni B va S nuqtalardan BM va CM radiuslari bilan chizilgan yoylar kesishuvi orqali topiladi.

Burchak kestirmasi. Bu usul joyda chiziq uzunligini o‘lchash noqulay bo‘lganda qo‘llaniladi. Masalan, CD tomonga nisbatan daryoning narigi sohilini s’yomka qilishda Harakterli uch nuqta (1, 2, 3) belgilanadi. Bu nuktalar o‘rnini aniqlash uchun poligon tomoni SD bazis deb qabul qilinadi yoki alohida bazis o‘lchanadi. Keyin S va D da to‘rib teodolit bilan,   va ,3 D da to‘rib,   va ,3o‘lchanadi. Bu o‘lchash natijalari buyicha 1, 2, 3 nuqtalarining plandagi o‘rnini ikki yo‘l bilan topish mumkin. AgarS nuqtada transportir yordamida CD ga nisbatan2 1

,  va ,3 burchaklarni, D nuqtada DC ga nisbatan

2 1,   va ,3 burchaklarini yasab, burchak tomonlarini davom ettirsak ular kesishuvidan 1,2 va 3 nuqtalar o‘rni topiladi:

Burchak yasashda xato katta bo‘lganidan, chiziqli kestirma usulidan foydalanish

ma’qul bo‘ladi. Buning uchun sinuslar teoremasi buyicha

2 12 , 1   C a C va , 33a C hamda2 12 , 1 â D â D   va , 33â D  masofalar aniqlanadi

Ushbu kurs ishini bajarish davomida geodeziyadan otilgan maruza , amaliy mashg’ulot va pitaktika darslaridsa otilgan mavzularni mustahkamlab olishimizga yordam beradi. Shu o’rinda yopiq polygon vedmistini xisoblash bizga geodeziyadan yaxshiroq bilim olishimizga yordam beradi. Yopiq polygon vedmistini xisoblash uchun har bir bosqicvhda aniq hisob kitob qilishimiz kerak chunki birgina etiborsiz qoldirilgan xato katta xatolarni keltirib chiqaradi. Yani odiygina burchaklardagi xato direksion burchaklarni to’g’ri chiqmasligiga olib keladi. Bizga berilgan topshiriqda yani 9 burchakli poligon ichki burchaklari yeg’indisi nazariy 1260 0 ga teng bo’lishi kerak lelin teodalitda olingan sanoqlarda albatta hato boladi . yol qoyilgan hato ruxsat etarli bo’lsa hisoblash ishlari davom etiriladi aks holda sanoqlar boshqatdan olinadi. Amaliy olinga 9 burchakli poligon ichki burchaklari yeg’indisi 1260 0 02.4’ ni tashkil etdi bu esa yirik masshtabli poligonda ruxsat etarli bolganligi uchun biz olingan sanoqlarga tuzatma kiritamiz. Tuzatilgan qiymatlar boyicha hisoblash ishlarini davom etiramiz. bir tomoning direksion burchagi malum bolsa qolgan tomonlarning direksion burchaklarini hisoblab topamiz keyin esa direksion burchaklarni rumb burchakka otkazamiz. Tomonlarni quyilish masofasini rumb burchakni sin va cos qiyatlariga ko’paytirib delta X va delta Y larni topamiz va kordinata ortirmalari xatoligi ruxsat etilamaydigan darajada bolsa hisoblangan qiymatlarni boshidan boshqatdan tekshiriladi yani 0 dan boshqatdan o’lchanadi va xisoblanadi . ruxsat etarli darajada bolasa tuzatmalar kiritib hisoblash ishlari yakuniy bosqichga o’tkaziladi.

1 . Geodeziya-Qo’ziboyev.T. ‘’O’qtuvchi nashiryoti’’ Toshkent-1976

2.Geodeziya-O’tanov.O’, Nurmatov.E ‘’O’zbekiston’’Toshkent-2002

4. Amaliy geodeziya

5 Injenerlik geodeziyasi uslubiy qollanmma –A.N.Inomov Toshkent2017

6.farpitalabalarigeodeziya telegram kanoli

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.