Kütləvi informasiya vasitələri haqqında qanun

Bununla birlikdə, 1980-ci illərdə istehlakçılar “çəkmə texnologiyasına” keçməyə başladılar: İçindəkilər hələ də (elit) istehsalçılar tərəfindən yaradılsa da, istifadəçilər istehlak etmək istədiklərini indi seçməkdə sərbəstdirlər. Bundan əlavə, istifadəçilər artıq yenidən paketləyə və yeni məzmun yarada bilərlər (məsələn, YouTube-dakı mashuplar və ya şəxsi blog saytlarındakı rəylər). İstifadəçilər tez-tez prosesdə açıq şəkildə müəyyənləşdirilirlər və seçimləri, irəli sürülən məlumat və reklamların təqdim olunmasına dərhal, mütləq şüurlu olmasa da təsir göstərə bilər.

Kütləvi İnformasiya Vasitələri və Kütləvi Kommunikasiya haqqında Anlaşma

Kütləvi informasiya vasitələri, az sayda insanın daha çox insanla ünsiyyət qurması üçün kanal kimi istifadə olunan texnologiyalardan bəhs edir. Konsepsiya ilk dəfə 1920-ci illərin Progressive Era dövründə, elitaların dövrün kütləvi informasiya vasitələri: qəzet, radio və film vasitəsilə geniş auditoriyaya çatması üçün yeni fürsətlərə cavab olaraq verilmişdir. Doğrudan da, bu gün ənənəvi kütləvi informasiya vasitələrinin üç forması yenə eynidir: çap (qəzet, kitab, jurnal), yayım (televiziya, radio) və kino (film və sənədli filmlər).

Ancaq 1920-ci illərdə kütləvi informasiya vasitələri bu cür ünsiyyət qurulanların sayına deyil, tamaşaçıların vahid istehlakına və adsızlığına istinad etdi. Uniformizm və anonimlik artıq insanların gündəlik həyatlarında məlumat axtarmaq, istehlak etmək və idarə etmək üsullarına uyğun olmayan xüsusiyyətlərdir. Bu yeni mediaya “alternativ media” və ya “kütləvi öz-ünsiyyət” deyilir.

Açar paketlər: Kütləvi informasiya vasitələri

• Kütləvi informasiya vasitələri bir fikir olaraq 1920-ci illərdə yaradıldı.
• Ənənəvi kütləvi informasiya vasitələrinin üç əsas forması var: çap, yayım və kino. Daim yeni formalar yaradılır.
• İnternet, özlərinə məxsus medianı idarə edən və hətta yaradan istehlakçılar və istehlakçıların cavablarını daha asan izləyə bilən istehsalçılar yaratmaqla kütləvi informasiya vasitələrinin təbiətini dəyişdirdi.
• Medianın ağıllı bir istehlakçısı olmaq, incə təbliğat və qərəzli formaları tanımaqda daha ustalıq qazanmaq üçün özünüzü müxtəlif baxışlara məruz qoymaq deməkdir.

Kütləvi əlaqə

Kütləvi informasiya vasitələri, mesajların geniş şəkildə, sürətlə və davamlı olaraq geniş və müxtəlif auditoriyalara təsir göstərməsi üçün yayılması kimi təyin edilə bilən kütləvi ünsiyyətin nəqliyyat formalarıdır.

Amerikalı ünsiyyətşünaslar Melvin DeFleur və Everette Dennisə görə beş fərqli kütləvi ünsiyyət mərhələsi mövcuddur:

1. Peşəkar rabitəçilər fərdlərə təqdim etmək üçün müxtəlif növ “mesajlar” yaradırlar.
2. Mesajlar bir növ mexaniki mühit vasitəsilə “sürətli və davamlı” şəkildə yayılır.
3. Mesajlar geniş və müxtəlif auditoriya tərəfindən qəbul edilir.
4. Tamaşaçılar bu mesajları şərh edir və onlara məna verir.
5. Tamaşaçılar təsirlənir və ya bir şəkildə dəyişdirilir.

Kütləvi informasiya vasitələri üçün geniş qəbul edilmiş altı effekt var. Ən məşhur iki ticarət reklam və siyasi kampaniyadır. Siqareti buraxma və ya HİV testi kimi sağlamlıq mövzularında insanları təsir etmək üçün ictimai xidmət elanları hazırlanmışdır. Kütləvi informasiya vasitələri (məsələn, 1920-ci illərdə Almaniyadakı Nazi partiyası tərəfindən) insanları hökumət ideologiyası baxımından aşılamaq üçün istifadə edilmişdir. Kütləvi informasiya vasitələri, istifadəçilərin qatıldıqları bir mərasim hadisəsi kimi çıxış etmək üçün Dünya Seriyası, Dünya Kuboku Futbolu, Wimbledon və Super Bowl kimi idman tədbirlərindən istifadə edir.

Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin Təsirlərinin Ölçülməsi

Kütləvi medianın təsirləri ilə bağlı araşdırmalar 1920-ci və 1930-cu illərdə başladı, məkrakçılığın artması ilə jurnalistika elitaları, McClure kimi jurnallarda araşdırmaçı hesabatların siyasi qərar qəbuletməsində təsirlərindən narahat oldu. Kütləvi informasiya vasitələri 1950-ci illərdə televiziya geniş yayıldıqdan və ünsiyyət araşdırmalarına həsr olunmuş akademik şöbələr yaradıldıqdan sonra görkəmli bir tədqiqat mərkəzinə çevrildi. Bu erkən tədqiqatlar medianın həm uşaqlar, həm də böyüklər üzərində olan bilişsel, emosional, münasibət və davranış təsirlərini araşdırdı; 1990-cı illərdə tədqiqatçılar bu günki medianın istifadəsinə dair nəzəriyyələr hazırlamaq üçün əvvəlki tədqiqatları istifadə etməyə başladılar.

Marshall McLuhan və Irving J. Rein kimi 1970-ci illərdə nəzəriyyəçilər, media tənqidçilərinin medianın insanlara necə təsir etdiyini izləmələri lazım olduğunu xəbərdar etdilər. Bu gün bu əsas problem olaraq qalır; məsələn, 2016-cı ilin sosial mediada yayılan saxta mesajlaşma seçkilərindəki təsirinə çox diqqət yetirildi. Ancaq bu gün mövcud olan saysız-hesabsız kütləvi ünsiyyət formaları, bəzi tədqiqatçıları “insanların media ilə etdiklərini” araşdırmağa başlamağa təşviq etdi.

Kütləvi Özün ünsiyyətə keçid

Ənənəvi kütləvi informasiya vasitələri “təkan texnologiyaları” dır: yəni istehsalçılar obyektləri yaradır və istehsalçıya anonim olan istehlakçılara paylayır (itələyirlər).Ənənəvi kütləvi informasiya vasitələrində istehlakçıların yeganə girişi, kitabı satın alması və ya filmə getmələri lazım olduğu təqdirdə istehlak edib etməyəcəyinə qərar verməkdir: şübhəsiz ki, bu qərarlar nəşr olunan və ya efirə gedənlər üçün həmişə əhəmiyyətli olmuşdur.

Bununla birlikdə, 1980-ci illərdə istehlakçılar “çəkmə texnologiyasına” keçməyə başladılar: İçindəkilər hələ də (elit) istehsalçılar tərəfindən yaradılsa da, istifadəçilər istehlak etmək istədiklərini indi seçməkdə sərbəstdirlər. Bundan əlavə, istifadəçilər artıq yenidən paketləyə və yeni məzmun yarada bilərlər (məsələn, YouTube-dakı mashuplar və ya şəxsi blog saytlarındakı rəylər). İstifadəçilər tez-tez prosesdə açıq şəkildə müəyyənləşdirilirlər və seçimləri, irəli sürülən məlumat və reklamların təqdim olunmasına dərhal, mütləq şüurlu olmasa da təsir göstərə bilər.

İnternetin geniş yayılması və sosial medianın inkişafı ilə ünsiyyət istehlakı, İspan sosioloqu Manuel Castellsin kütləvi öz-özünə ünsiyyət adlandırdığı qətiliklə fərdi bir xarakter daşıyır. Kütləvi öz-özünə ünsiyyət, məzmunun hələ də istehsalçılar tərəfindən yaradıldığı və paylanması çox sayda insanın, məlumatı oxumağı və ya istehlak etməyi seçənlərin istifadəsinə verilməsi deməkdir. Bu gün istifadəçilər, bu ehtiyacların istehsalçıların məqsədi olub-olmamasından asılı olmayaraq, ehtiyaclarına uyğun olaraq media məzmunu seçir və seçirlər.

Kompüter vasitəçiliyi ilə əlaqə

Kütləvi informasiya vasitələrinin öyrənilməsi sürətli bir hədəfdir. Texnologiya ilk dəfə 1970-ci illərdə istifadəyə verildiyi vaxtdan bəri insanlar kompüter vasitəçiliyi ilə əlaqə qurur. Erkən tədqiqatlar telekonfransa və böyük yabancılar qrupları arasındakı qarşılıqlı əlaqələrin bilinən tərəfdaşlarla qarşılıqlı əlaqələrdən necə fərqlənməsinə yönəlmişdir. Digər işlər, şifahi olmayan işarələrə malik olmayan ünsiyyət metodlarının sosial qarşılıqlı əlaqələrin mənasını və keyfiyyətini təsir edə biləcəyi ilə əlaqəli idi. Bu gün insanlar həm mətn əsaslı, həm də vizual məlumatlara sahibdirlər, bu səbəbdən bu tədqiqatlar artıq faydalı deyil.

Web 2.0 (Katılımcı və ya Sosial Veb olaraq da bilinir) başlayandan bəri sosial tətbiqlərdə böyük artım böyük dəyişikliklər etdi. İndi məlumatlar bir çox istiqamətdə və metodda paylanır və tamaşaçılar bir nəfərdən minlərə qədər dəyişə bilər. Bundan əlavə, internet bağlantısı olan hər kəs bir məzmun yaradıcısı və media mənbəyi ola bilər.

İstehsalçılar və İstehlakçılar arasındakı xətlərin bulanması

Kütləvi öz-özünə ünsiyyət potensial olaraq qlobal bir auditoriyanı əhatə edə bilər, ancaq öz-özünə yaradılan, öz missiyasında özünü idarə edən və ümumiyyətlə özünə aid məlumatlara yönəlmişdir. Sosioloq Alvin Toffler, demək olar ki, eyni vaxtda istehlakçı və istehsalçı olan istifadəçiləri – məsələn, onlayn məzmunu oxumaq və şərh etmək, ya da Twitter-dəki yazıları oxumaq və cavab yazmaq üçün istifadəçiləri təsvir etmək üçün artıq köhnəlmiş “prosumers” ifadəsini yaratdı. İndi istehlakçı ilə istehsalçı arasında baş verən əməliyyat sayındakı artım, bəzilərinin “ifadə effekti” adlandırdıqlarını meydana gətirir.

Artıq qarşılıqlı əlaqələr, eyni zamanda insanların sosial mediada yüzlərlə digər izləyiciləri ilə eyni vaxtda oxumaq və onlarla söhbət etmək üçün bir idman oyununu və ya bir televiziya proqramını izləyərkən hashtag istifadə etdikləri “Sosial TV” kimi çapraz media axınları.

Siyasət və Media

Kütləvi kommunikasiya tədqiqatlarının bir mərkəzi medianın demokratik prosesdə oynadığı rola yönəlmişdir. Bir tərəfdən, media əsasən rasional seçicilərin siyasi seçimləri barədə məlumat əldə etmələrini təmin edir. Bu, hər seçicinin sosial mediaya marağının olmaması və siyasətçilərin səhv mövzular üzərində işləmək və bəlkə də seçki dairələrində olmaya biləcək aktiv istifadəçilər qrupuna keçmək üçün bəzi sistematik qərəzlər gətirir. Ancaq ümumilikdə seçicilərin namizədlər haqqında müstəqil şəkildə məlumat əldə etməsi faktı əsasən müsbətdir.

Digər tərəfdən, kütləvi informasiya vasitələrində insanların yol verdikləri bilişsel səhvlərdən istifadə edən təbliğat üçün istifadə edilə bilər. Media istehsalçıları gündəm qurma, hazırlama və hazırlama metodlarından istifadə edərək seçiciləri öz mənafelərinə zidd hərəkət etmək üçün idarə edə bilərlər.

Kütləvi İnformasiya Vasitələrində təbliğat üsulları

Kütləvi informasiya vasitələrində tanınan bəzi təbliğat növləri bunlardır:

• Gündəlik qəbulu: Bir məsələnin təcavüzkar mediada işıqlandırılması insanları əhəmiyyətsiz bir məsələnin vacib olduğuna inandıra bilər. Eynilə, medianın işıqlandırılması da vacib bir məsələni öz üzərinə götürə bilər.
• Astarlama: İnsanlar siyasətçiləri mətbuatda yer alan məsələlərə görə qiymətləndirirlər.
• Çərçivə: Xəbər reportajlarında bir problemin necə xarakterizə edildiyi, alıcılar tərəfindən başa düşülməsinə təsir göstərə bilər; faktların seçmə daxil edilməsi və ya buraxılması (“qərəz”) daxildir.

Mənbələr

• DeFleur, Melvin L. və Everette E. Dennis. “Kütləvi ünsiyyəti anlamaq.” (Beşinci Basım, 1991). Houghton Mifflin: New York.
• Donnerstein, Edward. “Kütləvi İnformasiya Vasitələri, ümumi baxış.” Şiddət, Sülh və Münaqişə Ensiklopediyası (İkinci nəşr). Ed. Kurtz, Lester. Oxford: Academic Press, 2008. 1184-92. Çap et
• Gershon, İlana. “Dil və Medianın Yeniliyi.” Antropologiyanın illik icmalı 46.1 (2017): 15-31. Çap et
• Pennington, Robert. “Kütləvi Media Məzmunu Mədəniyyət Nəzəriyyəsi Olaraq.” Sosial Elmlər Jurnalı 49.1 (2012): 98-107. Çap et
• Pinto, Sebastián, Pablo Balenzuela və Claudio O. Dorso. “Gündəmin qurulması: Mədəni Yayım Modelində Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin Fərqli Strateqiyaları.” Physica A: Statistik Mexanika və onun tətbiqləri 458 (2016): 378-90. Çap et
• Rosenberry, J., Vicker, L. A. (2017). “Tətbiqi Kütləvi Əlaqə Nəzəriyyəsi.” New York: Routledge.
• Strömberg, David. “Media və Siyasət.” İqtisadiyyat İllik İcmalı 7.1 (2015): 173-205. Çap et
• Valkenburg, Patti M., Jochen Peter və Joseph B. Walther. “Media Effects: nəzəriyyə və tədqiqat.” Psixologiyanın illik icmalı 67.1 (2016): 315-38. Çap et

Kütləvi informasiya vasitələri haqqında qanun

“Media haqqında” yeni qanun layihəsi artıq hazırdır. Bu sənədin yaxın zamanlarda Milli Məclisə təqdim edilməsi gözlənilir. Qanun layihəsi ilə tanış olmuşam, kifayət qədər müasir sənəddir”.

Avropa.info-nun məlumatına görə, bu sözləri modern.az-a Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədri Əflatun Amaşov deyib. O qeyd edib ki, “Media haqqında” qanun layihəsində medianın vəzifələri, media-cəmiyyət, media-hakimiyyət məsələləri, jurnalistlərin hüquqları kifayət qədər müasir tələblər əsasında qoyulur:

“Bu qanuna ehtiyac var idi. Yeni qanun mediada yaranmış hərc-mərcliyi aradan qaldıracaq, medianın cəmiyyətdə yerini və rolunu beynəlxalq standartlara uyğunlaşdıracaq. Əminəm ki, qanun layihəsi qəbul olunacaq. Bununla media sahəsində qanunvericilik baxımından yeni mərhələ başlayacaq”.

Ə. Amaşov hesab edir ki, yeni qanun layihəsi qəbul edilən kimi qüvvədə olan qanuna ehtiyac qalmayacaq:

““Kütləvi İnformasiya Vasitələri haqqında” qanun layihəsinin ləğv ediləcəyini demək hələlik tezdir. Çünki yeni qanun layihəsi parlamentdə müzakirəyə çıxarılmalı, təsdiq edilməlidir. Amma “Media haqqında” qanun layihəsi qəbul edilərsə, çox güman ki, “KİV haqqında” köhnə qanuna ehtiyac qalmayacaq”.

Milli Məclis “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” qanunda dəyişiklik edib

Bakı. 29 dekabr. REPORT.AZ/ Milli Məclisin payız sessiyasının son iclasında “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” qanunda dəyişiklik edilib. “Report”un xəbərinə görə, parlamentin Mədəniyyət komitəsinin sədri Rafael Hüseynov bildirib ki, layihə “Televiziya və radio yayımı haqqında” qanunda dəyişikliklər edilməsini nəzərdə tutur. Qanunun 19-cu maddəsinə edilən dəyişiklik televiziya və radio yayımçılarının fəaliyyətinin dayandırılması və ya onların fəaliyyətinə xitam verilməsinin təsisçinin və məhkəmənin qərarı ilə yanaşı, “Televiziya və radio yayımı haqqında” qanunda nəzərdə tutulan hallarda teleradio yayımı sahəsində müvafiq dövlət orqanının qərarı ilə də həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Bəzi deputatlar təklif olunan dəyişikliyə etiraz ediblər. Deputat Qüdrət Həsənquliyev deyib ki, “Kütləvi informasiya vasitələri haqqında” qanuna dəyişiklik edilməsi Milli Televiziya və Radio Yayımı Şurasının (MTRŞ) sədri Nüşirəvan Məhərrəmlinin ANS-i bağlamasına səbəb olacaq: “Çünki onların qarşılıqlı əməkdaşlığı yoxdur”. O bildirib ki, mətbuatda hər gün MTRŞ-nın ANS-i cərimələməsi ilə bağlı xəbərlər yayılır: “Qanuna edilən dəyişiklik onların ANS-i bağlamasına səbəb olacaq. Heç olmazsa, müvafiq dövlət orqanları məsələyə müdaxilə etsin və normal əməkdaşlıq mühiti yaradılsın. Düşünürəm ki, bu dəyişikliyin edilməsi tezdir və sui-istifadə hallarına yol açacaq. ANS ilk özəl televiziyamızdır və bu gün biz onlara ögey münasibəti görürük”. Deputat Fazil Mustafa qeyd edib ki, qanun layihəsi qəbul olunarsa, o zaman məhkəmənin işinə ehtiyac olmayacaq: “Belə olanda məhkəmə hakimiyyəti icra orqanı ilə bölüşdürülür. Buna diqqət edilməlidir. Heç olmazsa, hansısa qurumun qərarı ilə televiziyanın fəaliyyəti üç gün dayandırıla bilər və sonra məhkəmədə nəyə görə bağlanması barədə əsaslandırılmalıdır. Bu olmasa, müəyyən icra qurumu məhkəmə funskiyasını mənimsəyir və bu, problemdən çıxış yolu deyil. Bunun yolu məhkəmədən keçir. Belə olarsa, dəyişiklik konstitusiyaya uyğun olar”. Mətbuat Şurasının sədri, deputat Əflatun Amaşov isə bildirib ki, “Televiya və radio yayımı haqqında” qanun MTRŞ-nın hər hansı televiziyanı bağlamasına icazə verir: “Televiziya streteji bir sahədir. Azərbaycanın bütün regionlarında televiziyalar yayımlanır. Ola bilər ki, hər hansı televiziya ölkə əleyhinə müəyyən çağırışlar etsin. Ancaq bunun üçün müvafiq məhkəmələr var və onların qərarı olmalıdır. Hesab edirəm ki, bu qanunla bağlı oxşar təcrübə bir çox dövlətlərdə var. Mən qanuna edilən dəyişikliklərə səs verəcəyəm”. Müzakirələrdən sonra layihə səsverməyə qoyularaq qəbul edilib.