L-Kafi və “təhrif” hədisləri
سورة الكافرون (109) ص 603
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ (5> لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ (6>
əl-Kafi
əl-Kafi ((ərəb. الكافي )) — H.Q. III-IV (M. IX-X) yüzilliyin şiə-cəfəri məzhəbinin məşhur hədis kitabı. Kitabın müəllifi Şeyx Kuleynidir.
Mündəricat
- 1 Haqqında
- 2 Tərkibi
- 3 Ravilər
- 4 Əsərin özəllikləri
- 5 Şərhlər
- 6 Hədis kateqoriyaları
- 7 Nəşrləri
- 8 Əsər haqqında deyilmiş təriflər
- 9 İstinadlar
- 10 Mənbə
- 11 Xarici keçidlər
- 12 Həmçinin bax
Haqqında
İslam dünyasının məşhur alimlarindan olan Kuleyniyə dünya şöhrəti gətirən əsər – «əl-Kafi» hesab edilir. Məhz bu kitaba görə o, «Siqqətul-İslam» (İslamın etibarlı şəxsi) fəxri ləqəbini qazanmışdır. «Əl-Kafi» cəfəri məzhəbində ən əsas hədis mənbələri sayılan 4 kitabdan («kutubu’l-ərbəə») biridir.
«Əl-Kafi» şərti olaraq, 2 hissədən ibarətdir. «Usulul-Kafi» adlanan birinci hissə əqidə və əxlaq bəhslərini (üsuliddin), «Furuul-Kafi» adlanan ikinci hissə isə şəriət və əhkam mövzularını (füruuddin) əhatə edir. Kuleyni kitaba «Rəvzətul-Kafi» adlı daha bir cild də əlavə etmişdir ki, buraya əsasən, imamların xütbələri və kiçik risalələri daxildir. «Usulul-Kafi» 8 kitabdan ibarətdir. «Əl-Kafi»dəki hədislərin ümumi sayı 16 mindən artıqdır. Bu əsər dəqiq şəkildə bablar üzrə bölünmüş, demək olar ki, bütün mövzuları əhatə edən ilk şiə-cəfəri hədis məcmuəsi sayılır. Bu baxımdan, «Əl-Kafi» özündən əvvəlki hədis kitablarından (xüsusilə, 400 əsldən) köklü surətdə fərqlənir.
Tərkibi
Əl-Üsul min əl-Kafi
- I Cild
- «Ağıl və cəhalət»
- «Elmin fəziləti»
- «Tövhid»
- «Höccət»
- II Cild
- «İman və küfr»
- «Dua»
- «Quranın fəziləti»
- «Muaşirət»
Əl-Füru min əl-Kafi
- III Cild
- «Təharət»
- «Heyz»
- «Cənazələr»
- «Namaz»
- «Zəkat»
- IV Cild
- «Oruc»
- «Həcc»
- V Cild
- «Cihad»
- «Məişət»
- «Nikah»
- VI Cild
- «Akika» [1]
- «Talaq»
- «Azadlıq və Tədbir və Yazı»
- «Balıqçılıq»
- «Karkaslar» [2]
Kuleyni hədisləri Əhli Beyt İmamları ilə görüşmüş hədis ricalından və mühəddislərindən rəvayət etmişdir. Dövrün məşhur ustadları rəvayət etdikləri hədisləri ona oxuyur, ondan hədis rəvayət edir və dinləyərək, icazəsini alaraq onun təlimindən keçirdilər. [3]
Onun ilk qurşaq raviləri bunlardır :
- ən-Nəcaşi
- əs-Səduq
- İbn Kaləveyhî
- əl-Murtəza
- əl-Müfîd
- ət-Tusî
- ət-Təlaqbəri
- əz-Zurari
- İbn Əbu Rafi
Əsərin özəllikləri
Əsərin önəmini artıran bir çox ayrıcalıqlı özəlliyi vardır. Ən önəmlisi odur ki, bu əsərin müəllifi, Cəfəri şiələrinin on ikinci və sonuncu imamı Mehdinin nümayəndələrinin (naiblərinin) zamanında həyatda idi. Seyid İbn Tavus belə deyir :
Məhəmməd ibn Yəqubun təsnifləri və vəkillər zamanındakı rəvayətləri, vəkillər tərəfinfən onun nəql etdiklərinin təhqiqinə imkan verirdi. [4]
Çox azı müstəsna, “əl-Kafi”-də mövcud olan hədislərin müəllif ilə məsum imam arasındakı bütün ravi zənciri əskiksiz olaraq zikr edilir. Bəzən rəvayət zəncirinin başı həzf [5] edilə bilir. Bunun səbəbi, müəllifin heç bir əlaqələndirici olmadan birbaşa rəvayətin qaynağında nəql edə bilməsi ola bilər. Ya da qısa bir vaxt öncədən zikr etdiyi rəvayətlə əlaqələndirmiş olması da olabilər. Dolayısı ilə rəvayət zəncirinin giriş qismi yer almayan hədisin rəvayət zənciri, tam nəqlolunan əvvəlki hədis hökmündədir, demək istəmişdir. [6]
«Əl-Kafi»yə bir çox şərhlər yazılmışdır. Onlardan bəziləri :
- Şərhu Məhəmməd Əmin əl-Astrabadi əl-Əxbari
- M. B. Damad, “ər-Rəvaşih əs-Səmaviyyəh fi Şərhi’l Əhadisi’l-İmamiyyə”
- Şərhu Molla Sədra Şirazi
- Şərhu Molla Məhəmməd Salih əl-Mazandarani
- Mirzə Rafiuddin Məhəmməd ən-Nəimi, “Kitabul-İntisar fi Sihhatil-Kəfi”
- Şeyx Xəlil ibn Qazi əl-Qəzvini, “əş-Şafi”
- Qasım ibn Məhəmməd ibn Cavad ibn Vəndi, “Camiu’l Əhadis və’l-Əqval”
- Əli ibn Məhəmməd əl-Amuli, “Durru’l Mənzum min Kəlami’l Məsum”
- Əllamə Məclisi, “Miratu’l Uqul fi Şərhi Əxbari Ali’r Rəsul”
- Molla Möhsün Feyz əl-Kaşani, “əl-Vafi”
- Məhəmməd ibn Məhəmməd əl-İstahbanati əş Şirazi, “Kəşfu’l Kafi”
- Məhəmməd ibn Abduali əl-Kutayfi, “Xudə’l Uqul fi Şərhi Əhadisi’l Usul”
Hədis kateqoriyaları
Kitaba ən məşhur şərhlərdən biri olan “Miratul-Uqul”un müəllifi Əllamə Məclisi sözügedən kitabında hədisləri 5 kateqoriyaya ayırmışdır: [7] [8]
- Səhih : 5 072
- Həsən : 144
- Müvəssəq : 178
- Qavi : 302
- Zəif : 9484
Usul-u Kafi, cilt 1, “Darul Hikem”
Kitab ərəb dilində bir neçə dəfə nəşr olunub
Kitabın 1 (I) cildi Azərbaycan dilinə tərcümə olunub və nəşr olunub:
- Əllamə Kuleyni, Usuli-Kafi 1-ci cild, mütərcim: Elgiz Tağızadə, “Mübahilə”, 2005, 991 səh.
- Şeyx Kuleyni, Ravzatul-kafi (Peyğəmbər (s) və Əhli-Beytdən (ə) nəql olunmuş hədislər). Tərc. : İsrafil Məmmədli. Bakı, “Nurlar”, 2019, 456 səh.
Kitabın 2 (I və II) cildi türk dilinə tərcümə olunub və nəşr olunub:
- Kuleyni, Usul-u Kafi, mütercim: Vahdettin İnce, Darul Hikem, 994 sayfa. [9][10]
- Kuleyni, Usul-u Kafi, mütercim: Vahdettin İnce, Darul Hikem, 1093 sayfa. [11]
Əsər haqqında deyilmiş təriflər
İmam Mehdi: Şiəmiz üçün yetərlidir. [12]
“əl-Kafi” şiə kitablarının ən üstünü və ən faydalısıdır. [13] [14]
Hədis sahəsində İmamiyyə məzhəbi “əl-Kafi”-nin bir oxşarını yaza bilməmişdir. [15]
“əl-Kafi” hədis sahəsində qələmə alınmış əsərlərin ən üstünüdür, . Çünki təməl prinsiplərinin ən açıq olanlarını təşkil etməkdədir.” [16]
Molla Möhsün Feyz əl-Kaşani: əl-Kafi, şiə kitablarının ən şərəflisi və ən səhihidir. [17]
Dörd kitab arasında “Kafi”, ulduzlar arasında günəş kimidir. Əgər insaflı adam onu dərindən araşdırsa, oradakı əhəd sənədlərinin vəziyyətini araşdırmaqdan əl çəkər. Yalnız etibar əldə edər, onun düzgünlüyü və sübutu barədə həmin şəxsdə arxayınlıq əmələ gələr” [18]
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.
- ↑ Yeni doğulan uşağın başındaki saça ərəbcə akîka deyilir. Akika ne demektir ? 2012-10-16 at the Wayback Machine
- ↑ (كتاب الذبائح) Qəssablıq heyvanların kəsimindən sonrakı bütöv halı. Dana və mal tam karkas, quzu və qoyunlar yarım karkas olaraq satılır. Yəni dərisi üzülmüş, qarnı və içalatı çıxarılıb, təmizlənmiş bütöv v sümüklü ət.Karkas Ne Demek ? 2013-02-06 at the Wayback Machine
- ↑ Nəcaşi, “ər Rical, səh. 267
- ↑ “Kəşful Məhəccəh”, səh. 159
- ↑ “Aradan qaldırma” mənasna gəlir. Bir ifadədəki sözlərin bir və ya bir neçəsini ya da bəzi cümlələri ləğv etmək surətilə edilən söz qısaltmasına deyilir. Məqsəddə tutulan mənanı tək bir sözlə deməyə də “həzfü təqdir” deyilir. Həzf nə deməkdir ? (türkçə)
- ↑ “əl Vafi”, c. 1, səh. 13
- ↑ “Luluətul-Bəhreyn”, səh. 394
- ↑ “Kulliyyətu fi ilmir-Rical”, səh. 357
- ↑Usul-u Kâfi c.1. kevseryayincilik.com (türk.)
- ↑USUL-U KÂFİ :Cilt-1. islamkutuphanesi.com
- ↑Usul-u Kâfi c.2. kevseryayincilik.com (türk.)
- ↑ Seyid Xavansari, “Ravdətul-Cənnə, səh. 553
- ↑ Şeyx Müfid, “Təsxixul-Etiqad”, səh. 27
- ↑ Müqəddimətul-kafi, səh. 26
- ↑ Şəhid Məhəmməd ibn Məkki ibn Hazin
- ↑ Molla Möhsün Feyz əl-Kaşani, “əl-Vafi”, c. 1, səh. 6
- ↑ Müqəddimətul-kafi, səh. 27
- ↑ Şeyx Nuri Təbərsi, “Müstədrək əl-Vəsail”, c. 3, səh. 532
- Şiənin məşhur hədis alimləri. erfan.ir (azərb.)
Xarici keçidlər
- Kuleyni, Usul-u Kafi, mütercim: Vahdettin İnce, Darul Hikem (türk.)
- EL-KAFİ (türk.)
- İslamda əsas hədis qaynaqları – 3. az.islam.az 2012-09-27 at the Wayback Machine (azərb.)
- Əl-Kafi və “təhrif” hədisləri (azərb.)
Həmçinin bax
- Dörd kitab
- Şeyx Kuleyni
- Şiə kitablarının siyahısı
Avqust 06, 2021
Ən son məqalələr
Qeri Bouls
Qeri Holt
Qeri Koul
Qeri Ridcuey
Qeris xalçası
Qero
Qerqey Aqneş
Qesner tülpanı
Qeşm
Qeşm adası
Ən çox oxunan
Macarıstan şəhərləri
Macarıstanda təhsil
Macarıstanda bərpa olunan enerji
Macarıstanda qadınlar
Macarıstanın Milli Məclisi
kafi, ərəb, الكافي, yüzilliyin, şiə, cəfəri, məzhəbinin, məşhur, hədis, kitabı, kitabın, müəllifi, şeyx, kuleynidir, kafiərəb, الكافي, kitabın, azərbaycancasının, cildinin, nəşrinin, qabığımüəllif, lər, şeyx, kuleynijanr, islamorijinalın, dili, ərəbcətərcüməçi. el Kafi ereb الكافي H Q III IV M IX X yuzilliyin sie ceferi mezhebinin meshur hedis kitabi Kitabin muellifi Seyx Kuleynidir El Kafiereb الكافي Kitabin azerbaycancasinin 1 ci cildinin ilk nesrinin uz qabigiMuellif ler Seyx KuleyniJanr IslamOrijinalin dili ErebceTercumeci Elgiz TagizadeNesriyyat MubahileNesr 2Cild 8Sehife 991Tiraj 1000 Mundericat 1 Haqqinda 2 Terkibi 3 Raviler 4 Eserin ozellikleri 5 Serhler 6 Hedis kateqoriyalari 7 Nesrleri 8 Eser haqqinda deyilmis terifler 9 Istinadlar 10 Menbe 11 Xarici kecidler 12 Hemcinin bax Haqqinda Redakte Islam dunyasinin meshur alimlarindan olan Kuleyniye dunya sohreti getiren eser el Kafi hesab edilir Mehz bu kitaba gore o Siqqetul Islam Islamin etibarli sexsi fexri leqebini qazanmisdir El Kafi ceferi mezhebinde en esas hedis menbeleri sayilan 4 kitabdan kutubu l erbee biridir El Kafi serti olaraq 2 hisseden ibaretdir Usulul Kafi adlanan birinci hisse eqide ve exlaq behslerini usuliddin Furuul Kafi adlanan ikinci hisse ise seriet ve ehkam movzularini furuuddin ehate edir Kuleyni kitaba Revzetul Kafi adli daha bir cild de elave etmisdir ki buraya esasen imamlarin xutbeleri ve kicik risaleleri daxildir Usulul Kafi 8 kitabdan ibaretdir El Kafi deki hedislerin umumi sayi 16 minden artiqdir Bu eser deqiq sekilde bablar uzre bolunmus demek olar ki butun movzulari ehate eden ilk sie ceferi hedis mecmuesi sayilir Bu baximdan El Kafi ozunden evvelki hedis kitablarindan xususile 400 eslden koklu suretde ferqlenir Terkibi Redakte El Usul min el Kafi I Cild Agil ve cehalet Elmin fezileti Tovhid Hoccet II Cild Iman ve kufr Dua Quranin fezileti Muasiret El Furu min el Kafi III Cild Teharet Heyz Cenazeler Namaz Zekat IV Cild Oruc Hecc V Cild Cihad Meiset Nikah VI Cild Akika 1 Talaq Azadliq ve Tedbir ve Yazi Baliqciliq Karkaslar 2 Raviler RedakteKuleyni hedisleri Ehli Beyt Imamlari ile gorusmus hedis ricalindan ve muheddislerinden revayet etmisdir Dovrun meshur ustadlari revayet etdikleri hedisleri ona oxuyur ondan hedis revayet edir ve dinleyerek icazesini alaraq onun teliminden kecirdiler 3 Onun ilk qursaq ravileri bunlardir en Necasi es Seduq Ibn Kaleveyhi el Murteza el Mufid et Tusi et Telaqberi ez Zurari Ibn Ebu RafiEserin ozellikleri RedakteEserin onemini artiran bir cox ayricaliqli ozelliyi vardir En onemlisi odur ki bu eserin muellifi Ceferi sielerinin on ikinci ve sonuncu imami Mehdinin numayendelerinin naiblerinin zamaninda heyatda idi Seyid Ibn Tavus bele deyir Mehemmed ibn Yequbun tesnifleri ve vekiller zamanindaki revayetleri vekiller terefinfen onun neql etdiklerinin tehqiqine imkan verirdi 4 Cox azi mustesna el Kafi de movcud olan hedislerin muellif ile mesum imam arasindaki butun ravi zenciri eskiksiz olaraq zikr edilir Bezen revayet zencirinin basi hezf 5 edile bilir Bunun sebebi muellifin hec bir elaqelendirici olmadan birbasa revayetin qaynaginda neql ede bilmesi ola biler Ya da qisa bir vaxt onceden zikr etdiyi revayetle elaqelendirmis olmasi da olabiler Dolayisi ile revayet zencirinin giris qismi yer almayan hedisin revayet zenciri tam neqlolunan evvelki hedis hokmundedir demek istemisdir 6 Serhler Redakte El Kafi ye bir cox serhler yazilmisdir Onlardan bezileri Serhu Mehemmed Emin el Astrabadi el Exbari M B Damad er Revasih es Semaviyyeh fi Serhi l Ehadisi l Imamiyye Serhu Molla Sedra Sirazi Serhu Molla Mehemmed Salih el Mazandarani Mirze Rafiuddin Mehemmed en Neimi Kitabul Intisar fi Sihhatil Kefi Seyx Xelil ibn Qazi el Qezvini es Safi Qasim ibn Mehemmed ibn Cavad ibn Vendi Camiu l Ehadis ve l Eqval Eli ibn Mehemmed el Amuli Durru l Menzum min Kelami l Mesum Ellame Meclisi Miratu l Uqul fi Serhi Exbari Ali r Resul Molla Mohsun Feyz el Kasani el Vafi Mehemmed ibn Mehemmed el Istahbanati es Sirazi Kesfu l Kafi Mehemmed ibn Abduali el Kutayfi Xude l Uqul fi Serhi Ehadisi l Usul Hedis kateqoriyalari RedakteKitaba en meshur serhlerden biri olan Miratul Uqul un muellifi Ellame Meclisi sozugeden kitabinda hedisleri 5 kateqoriyaya ayirmisdir 7 8 Sehih 5 072 Hesen 144 Muvesseq 178 Qavi 302 Zeif 9484Nesrleri Redakte Usul u Kafi cilt 1 Darul Hikem Kitab ereb dilinde bir nece defe nesr olunubKitabin 1 I cildi Azerbaycan diline tercume olunub ve nesr olunub Ellame Kuleyni Usuli Kafi 1 ci cild mutercim Elgiz Tagizade Mubahile 2005 991 seh Seyx Kuleyni Ravzatul kafi Peygember s ve Ehli Beytden e neql olunmus hedisler Terc Israfil Memmedli Baki Nurlar 2019 456 seh Kitabin 2 I ve II cildi turk diline tercume olunub ve nesr olunub Kuleyni Usul u Kafi mutercim Vahdettin Ince Darul Hikem 994 sayfa 9 10 Kuleyni Usul u Kafi mutercim Vahdettin Ince Darul Hikem 1093 sayfa 11 Eser haqqinda deyilmis terifler RedakteImam Mehdi Siemiz ucun yeterlidir 12 el Kafi sie kitablarinin en ustunu ve en faydalisidir 13 14 Hedis sahesinde Imamiyye mezhebi el Kafi nin bir oxsarini yaza bilmemisdir 15 el Kafi hedis sahesinde qeleme alinmis eserlerin en ustunudur Cunki temel prinsiplerinin en aciq olanlarini teskil etmekdedir 16 Molla Mohsun Feyz el Kasani el Kafi sie kitablarinin en sereflisi ve en sehihidir 17 Dord kitab arasinda Kafi ulduzlar arasinda gunes kimidir Eger insafli adam onu derinden arasdirsa oradaki ehed senedlerinin veziyyetini arasdirmaqdan el ceker Yalniz etibar elde eder onun duzgunluyu ve subutu barede hemin sexsde arxayinliq emele geler 18 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Yeni dogulan usagin basindaki saca erebce akika deyilir Akika ne demektir Arxivlesdirilib 2012 10 16 at the Wayback Machine كتاب الذبائح Qessabliq heyvanlarin kesiminden sonraki butov hali Dana ve mal tam karkas quzu ve qoyunlar yarim karkas olaraq satilir Yeni derisi uzulmus qarni ve icalati cixarilib temizlenmis butov v sumuklu et Karkas Ne Demek Arxivlesdirilib 2013 02 06 at the Wayback Machine Necasi er Rical seh 267 Kesful Mehecceh seh 159 Aradan qaldirma menasna gelir Bir ifadedeki sozlerin bir ve ya bir necesini ya da bezi cumleleri legv etmek suretile edilen soz qisaltmasina deyilir Meqsedde tutulan menani tek bir sozle demeye de hezfu teqdir deyilir Hezf ne demekdir turkce el Vafi c 1 seh 13 Luluetul Behreyn seh 394 Kulliyyetu fi ilmir Rical seh 357 Usul u Kafi c 1 kevseryayincilik com turk USUL U KAFI Cilt 1 islamkutuphanesi com Usul u Kafi c 2 kevseryayincilik com turk Seyid Xavansari Ravdetul Cenne seh 553 Seyx Mufid Tesxixul Etiqad seh 27 Muqeddimetul kafi seh 26 Sehid Mehemmed ibn Mekki ibn Hazin Molla Mohsun Feyz el Kasani el Vafi c 1 seh 6 Muqeddimetul kafi seh 27 Seyx Nuri Tebersi Mustedrek el Vesail c 3 seh 532Menbe RedakteSienin meshur hedis alimleri erfan ir azerb Xarici kecidler RedakteKuleyni Usul u Kafi mutercim Vahdettin Ince Darul Hikem turk EL KAFI turk Islamda esas hedis qaynaqlari 3 az islam az Arxivlesdirilib 2012 09 27 at the Wayback Machine azerb El Kafi ve tehrif hedisleri azerb Hemcinin bax Redakte Vikimenbede ar الكافي ile elaqeli melumatlar var Dord kitab Seyx Kuleyni Sie kitablarinin siyahisiMenbe https az wikipedia org w index php title El Kafi amp oldid 5714946, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,
ne axtarsan burda
en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.
Əl-Kafi və “təhrif” hədisləri
Hər bir hədis toplusu kimi əl-Kafi də tənqidə açıqdır. Biz əxbarilərdən fərqli olaraq, bu kitabın yarıdan çoxunu zəif, onlarla hədisini isə etibarsız hesab edirik. Necə ki, qeyri-şiələrin ən mötəbər səhih kitablarında da vəziyyət belədir. Bu baxımdan, hansısa bir kitabda bir neçə hədis görən kimi onu uyğun firqənin etiqadı saymaq olmaz. Guya İmam Mehdinin (əc) kiməsə “Kafi şiələrimizə kifayətdir” deməsi isə tamamilə əsassız fikirdir. Bunu hətta əsrlər öncə Əllamə Məclisi, Mühəddis Nuri (Nuri Təbrisi H. “Xatimə əl-Müstədrək”, 3/470) kimi hədisçi alimlər də təsdiqləmişlər. Bu barədə Məclisinin fikri öz sərtliyi ilə seçilir: “Əsassız danışmağı sevən bəzi adamlar şübhə etmirlər ki, bütün Kafi kitabı İmam Mehdi tərəfindən təsdiqlənmişdir”. (Məclisi M. “Mirat əl-üqul”, 1/22)
Mühəddis Nuri kimi əxbarilər, həmçinin İlahizəhir, Malullah, Qəfari və əl-Xəmis kimi vəhhabilər Quranın təhrif olunmasına dair Əl-Kafi kitabının 80-dən bir qədər artıq hədisinə istinad etmişlər. Halbuki onların bəzisi Quranın mənaca təhrif olunmasına, bəzisi ayələrdən əlavə təfsirlərin çıxarılmasına, bəzisi qiraət fərqlərinə aiddir, bəzisinin təhriflə yaxından-uzaqdan heç bir əlaqəsi yoxdur, bəzisi isə kitabın nüsxələrində getmiş səhvlə bağlıdır. Biz bu hədisləri aşağıdakı qruplara bölüb hər biri haqda ayrıca danışmaq istəyirik:
1. Bütün Quranı mənimsəmək hədisləri
Əl-Kafinin Höccət kitabının “İmamlardan başqa heç kəs Quranın hamısını mənimsəməmişdir” babında 6 hədis yer almışdır ki, bəzən onları Quranın təhrifinə aid edirlər. Halbuki “Əli ibn Əbu Talibdən və digər imamlardan başqa heç kəs Quranı Allahın nazil etdiyi kimi cəm etməmiş (mənimsəməmiş) və qorumamışdır” (Kuleyni M. Əl-Kafi, 1/228) kimi hədislərin təhrifə – Quranın azalmasına aidiyyəti yoxdur. Əslində, məqsəd Quranın əsl mahiyyətini, həqiqətini, eləcə də ən düzgün qiraətini mənimsəmək, əsl məna və məzmununun itib-batmasına qoymamaqdır. Bu fikir Şiə etiqadlarına da uyğundur. Əhli-beyt məzhəbinə görə, Quranın bütün sirlərini, sətiraltı mənalarını, gizli və açıq mesajlarını tam şəkildə yalnız Peyğəmbər və Əhli-beyt imamları mənimsəyə bilərlər. Ən qədimdən Şiə etiqadı belə olmuş və imamlar uyğun məzmunda sözlər deyəndə də məhz bu şəkildə başa düşülmüşdür. Təbii ki, kimsə bu düşüncəni qəbul etməyə bilər, lakin indi mövzu bu deyil. Mövzu bu kimi hədislərin Quranın təhrifinə dəlalət edib-etməməsidir və göründüyü kimi, burada təhriflə – Quranın söz və ya ayələrinin azaldılması ilə bağlı heç nə yoxdur.
2. Səhifə, Cifr, Camiə və Fatimə müshəfi hədisləri
Bəzi hədislərə görə, Əhli-beyt imamlarında Səhifə, Cifr, Camiə və Fatimə müshəfi adlı kitablar vardır. Bəzi sələfilər bunları Quranın təhrifi kimi göstərməyə çalışırlar. Halbuki bu kitabların Quranla heç bir əlaqəsi yoxdur. Höccət kitabının uyğun babında qeyd olunmuş 8 hədisdə (Kuleyni, 1/238-242) də göstərilir ki, bu kitablar keçmiş peyğəmbərlərə göndərilən kitab və səhifələrdən, Fatimeyi-Zəhranın vəsiyyətindən və ya Peyğəmbərin vəfatından sonra bir mələyin (yaxud Cəbrayılın) təsəlli olaraq ona dediyi sözlərdən, gələcəkdə qarşıya çıxacaq dini məsələlərə cavabları, gələcək hadisələri və digər elmləri ehtiva edən kitablardan ibarətdir. Biz indi bu hədislərin doğru və ya yanlış olduğunu, yaxud hansısa rəmzi məna daşıdığını araşdırmırıq. Bunların hamısı zəif də ola bilər. Lakin bu hədisi Quranın təhrifinə dəlil kimi bayraq edən milli və əcnəbi vəhhabilərə demək istəyirik ki, bu hədislər Quranın təhrifi ilə bağlı hər hansı mövqe ortaya qoymur. Bundan əlavə, hansısa mələyin və hətta Cəbrayılın Fatimə (s.ə) ilə danışmasının da vəhy və Quranla əlaqəsi yoxdur və hədislərdə belə bir iddia mövcud deyil.
Burada insanları çaşdıracaq məsələ Fatimə müshəfi ilə bağlı ola bilər. Qeyd etməliyik ki, “müshəf” sözü ərəbcə səhifələnmiş toplu, kitab deməkdir. O zaman səhabələrin topladığı Quran kitablarına da müshəf deyilirdi: məsələn, İmam Əlinin müshəfi, Abdullah ibn Məsudun müshəfi və sair. Bu baxımdan, Fatimə müshəfi deyəndə kimsə Fatimeyi-Zəhranın topladığı Quran kimi başa düşə bilər. Digər tərəfdən, “Fatimə müshəfi Qurandan üç dəfə artıqdır və onda bir Quran sözü də yoxdur” (Kuleyni, 1/239) hədisini görəndə də fərqli bir Quran olduğunu anlayar. Halbuki tarix və hədis mənbələrində Fatimeyi-Zəhranın Quran topladığı və özünün müshəfi olduğu haqda məlumat verilmir. Bu kimi hədislərdə sözü keçmiş Fatimə müshəfinin Quranla əsla əlaqəsi yoxdur. Bu elə hədislərin özündən, “onda bir Quran sözü də yoxdur” və digər bu kimi ifadələrdən açıq görünür. Qurandan, bəzən də konkret adları olan İncil və Tövratdan başqa bir kitab görməyənləri başa düşmək olar, bugünkü gündə bunu anlamayıb haray-həşir salanlara isə savadsızlıqlarından dolayı ancaq təəssüf etmək olar.
Osman əl-Xəmis əl-Kafinin sonuncu cildini ehtiva edən Rövzə əl-Kafi hissəsində – xatırladaq ki, bu hissə digər hissələr qədər mötəbər deyil – mövcud olan bir hədisə əsasən, Fatimə müshəfinin Quran olduğunu iddia edir. (Əl-Xəmis O. “Əş-Şiə və əl-Quran”. www.almanhaj.net) Bu hədisə əsasən, İmam Sadiq (ə) Məaric surəsinin 2-ci ayəsini “bi vilayəti Əliyyin” əlavəsi ilə oxuyaraq buyurub ki, Allaha and olsun, Fatimənin müshəfində də belə qeyd olunub. (Kuleyni, 8/57-58) Göründüyü kimi, bu hədis Fatimə müshəfinin Quran olduğuna dəlalət etmir. Dünyanın hansısa normal hüquqşünas və ya hermenevtikinin də belə düşünəcəyini zənn etmirik. Bu hədis sözügedən ayənin “Fatimə müshəfi” adlı bir kitabda bu təfsirlə qeyd olunduğunu bildirir, kitabın isə təfsir, fiqh, kəlam və ya başqa bir mövzuda olduğuna dair hər hansı bilgi ortaya qoymur. “Bi vilayəti Əliyyin” hissəsi isə heç şübhəsiz, əlavə təfsirdir və biz aşağıda bu haqda danışacağıq.
3. Əlavə təfsirlərin çıxarılması
Mübahisəli hədislərin bir qismi bəzi ayələrin içində qeyd olunan əlavə təfsirlərlə bağlıdır. Əhməd ibn Məhəmməd deyir: “Əbülhəsən (İmam Kazim) mənə bir müshəf (kitab və ya Quran) verib dedi ki, buna baxma. Mənsə açıb bunları oxudum: Kitab əhlindən kafir olanlar və müşriklər. (Bəyyinə/1) Mən orada Qüreyşdən 70 nəfərin adını gördüm”. (Kuleyni, 2/631) Göründüyü kimi, bu hədisdə Quranın təhrifinə işarə belə yoxdur. Harada deyilir ki, bu adlar Quranın tərkib hissəsi imiş?! Biz bilirik ki, İmam Əlinin topladığı Quranda qısa təfsirlər də olmuşdur. Bəlkə həmin kitab İmam Əlinin Quranı və bu adlar da təfsir olub. Yəni hədisin düz-səhvliyindən asılı olmayaraq, burada 70 adın Quranın tərkib hissəsi olduğu söylənmir.
Yeri gəlmişkən, deyək ki, bu növ təfsirlərə işarə vuran hədislər çoxdur. Oxşar rəvayətlər qeyri-şiə mənbələrində də var. Məsələn, çoxlu səhabə və katiblərin dediyinə görə, Aişənin müshəfində Bəqərə surəsinin 238-ci ayəsinə “və əsr namazı” əlavə olunmuşdu, onun üçün Quran köçürənlərə tapşırırmış ki, bu hissəni də ayəyə yerləşdirin, çünki Peyğəmbərdən belə eşitmişəm. (İbn Əbu Davud A. Əl-Məsahif, 208-211) Böyük ehtimalla Peyğəmbər sözügedən hissəni təfsir məqsədilə söyləyib və Aişə ya onun ayənin tərkib hissəsi olduğunu zənn edib, ya da elə təfsir kimi Qurana salınmasını söyləyib. Xatırladaq ki, Peyğəmbərin digər xanımları Həfsə və Ümm Sələmənin də bu ayəni eyni əlavə ilə yazdırmaları nəql olunmuşdur. (Yenə orada, 211-218)
Yaxud İbn Məsud deyir ki, biz Peyğəmbərin dövründə Maidə surəsinin 67-ci ayəsini belə öyrədirdik: “Ey Peyğəmbər! Rəbbin tərəfindən sənə nazil ediləni təbliğ et – ki, Əli möminlərin mövlasıdır. – Əgər (bunu) etməsən, (Allahın) risalətini yerinə yetirmiş olmazsan”. (Süyuti C. “Əd-Durr əl-mənsur”, 3/117) Göründüyü kimi, “ki, Əli möminlərin mövlasıdır” hissəsi ayədən deyil, onun təfsiridir. Bir ayənin tilavəti və ya təlimi əsnasında da hər hansı açıqlama verməyin heç bir eybi yoxdur. Üstəlik, erkən İslam çağında Quran öyrətmək, Quran dərsi keçmək onu yalnız üzündən oxumaq və ya oxutdurmaqdan deyil, həm də açıqlamalarını, təfsirini bəyan etməkdən ibarət idi.
Bundan əlavə, bəzi Əhli-sünnə təfsirlərinin yazdığına görə, Abdullah ibn Məsud Ali-İmran surəsinin 33-cü ayəsini “və alə Muhəmməd” əlavəsi ilə oxuyurmuş. (Əbu Həyyan Andalusi M. “Əl-Bəhr əl-muhit”, 3/111) İbn Abbasın və Qətadənin rəvayətinə əsasən, Übəy ibn Kəbin qiraətində Nisa surəsinin 24-cü ayəsində mütə nikahına dəlil olan “ila əcəlin musəmma” hissəsi vardır ki, bu gün əlimizdə olan Quranda mövcud deyil. (Təbəri M. Təfsir, 8/177-178, hədis: 9036-9041; İbn Əbu Davud, 164) Hətta ən güclü quranşünas səhabələrdən olan İbn Abbas 3 dəfə Allaha and içərək bu hissənin Qurandan olduğunu bildirmişdir. (Təbəri. Təfsir, 8/177-178, hədis: 9038-9041)
Mühəddis Nuri öz kitabında bu kimi rəvayətləri də Quranın təhrifinə dəlil kimi qeyd etmiş, sələfilər də bundan Şiə əleyhinə sui-istifadə etmişlər. Halbuki bu növ rəvayətlərdə mövcud olan və bugünkü Quranda yer almayan hissələrin Quran sözü deyil, Cəbrayıl tərəfindən çatdırılmış əlavə izah olmasını Əhli-sünnə alimləri də qəbul edirlər. Süyuti İbn Abbasın Bəqərə surəsinin 198-ci ayəsinə “həcc mövsümlərində” ifadəsini artırmasını (Buxari M. Səhih, 2/181-182, 3/53, 3/62, 6/27) da məhz əlavə təfsir kimi izah etmişdir. (Süyuti C. Əl-İtqan, 1/265) Qurtubi deyir ki, səhabə və tabeilərin bəzi ayələri müəyyən əlavələrlə oxumaları açıqlama və təfsirlə bağlıdır, həmin əlavələrin Quranın tərkib hissəsi olması demək deyil. (Qurtubi M. Təfsir, 1/86) Əsasən izah məqsədilə səhabələr tərəfindən əlavə təfsir və ya duaların qiraətə daxil edilməsini digər Əhli-sünnə alimləri də qəbul edirlər. (İbn əl-Cəzri Ş. Ən-Nəşr, 1/32; Zərkəşi M. Əl-Burhan, 2/127-128) Və burada ortaya belə bir sual çıxır: səhabələr barədə bu qədər müsbət və nikbin yanaşmaların olduğu halda, nə üçün növbə Əhli-beyt imamlarına – Peyğəmbər övladlarına çatanda oxşar təfsirləri Quranın tərkib hissəsi kimi qəbul edib böhtan və iftiralar yağdırır, Şiə məzhəbini təhrif düşüncəsində ittiham edirlər?! Sələfilərin belə ikili yanaşmasına, bu gün də utanmadan “Şiə kitablarında Quranın təhrifinə dair 2000 hədis var” söyləməsinə nə ad vermək olar?!
Şiə və Sünni rəvayətlərində mövcud olan bu növ əlavələr ya Cəbrayıl tərəfindən Quran deyil, qüdsi hədis kimi və təfsir məqsədilə nazil olub, ya da səhabələr izah kimi Peyğəmbərdən belə eşitmişlər. Bəzi hədislərdə deyilmiş “belə nazil olub” ifadəsi isə birinci versiyanı gücləndirir.
Yeri gəlmişkən, deyək ki, tənzil və nazilolmada məqsəd ayənin zahiridir: sözlərindən başa düşülən leksik mənası və ona uyğun təfsiri. Təvil isə zahiri və sözləri ilə çox da uyğunluğu olmayan batini mənasıdır. Hədisdə göstərilir ki, hər bir ayənin zahiri və batini vardır. (Zərkəşi, 2/154) Zahiri sözlərlə və nazilolma səbəbi ilə birbaşa əlaqəsi olmayan batini məna təvillə əldə olunur, təfsir isə Quranın zahiri və tənzili ilə bağlıdır. İmam Baqir buyurub: “(Quranın) zahiri tənzili, batini isə təvilidir”. (Hürr Amili M. “Vəsail əş-Şiə”, 27/196) Bu baxımdan, bəzi hədislərdə işlənmiş “belə nazil olub”, yaxud “tənzili belədir” ifadəsi təvil qarşısında ayənin sözlərinə, nazilolma səbəbinə və ya sözlərindən başa düşülən təfsirinə aid edilə bilər. Bu növ hədislərdə Qurandan olmayan əlavələr üçün qeyd olunmuş bu ifadə məhz onun təfsirinə və ya nazilolma səbəbinə aiddir. Bunu əl-Kafinin şərhçiləri də təsdiqləyirlər. Misal üçün, Feyz Kaşani bir hədisdə İmam Sadiqin Əhzab surəsinin 71-ci ayəsini oxuyarkən “Əlinin və sonrakı imamların vilayəti haqda” hissəni artırıb “belə nazil olub” deməsi barədə yazır: “Yəni bu mənada nazil olub. Buna bənzər ifadələrdə məqsəd budur”. (Feyz Kaşani M. Əl-Vafi, 3/885) Yaxud Molla Saleh Mazandarani bir yerdə “belə nazil edilib” sözünü şərh edərkən yazır ki, bu, qeyd olunan əlavənin Quran olması demək deyil. Çünki vəhy zamanı Peyğəmbərə nazil olan sözlər Quran da ola bilər, əlavə izah və təfsir də. (Mazandarani M. “Şərh əl-Kafi”, 7/74) “Onu (Quranı sənin qəlbində) cəm etmək, (dilində) oxutmaq Bizə aiddir. Biz onu (Cəbrayılın dili ilə) oxutduğumuz zaman oxunmasını diqqətlə dinlə. Sonra onu (sənə) bəyan etmək də Bizə aiddir!” (Qiyamət, 17-19) ayələrinə əsasən, bunu Bəyan və açıqlama vəhyi də adlandırmaq olar. Ayədən göründüyü kimi, Qurana aid olmayan bəzi əlavə izahlar da Cəbrayıl vasitəsilə Peyğəmbərə nazil olmuşdur və bu növ hədislərdə məhz həmin əlavələr nəzərdə tutulur. İddianın isbatı üçün “O, kefi istəyəni danışmır. O (onun sözləri), ancaq nazil olan bir vəhydir” (Nəcm/3-4) ayələrinə də istinad etmək olar.
Bəzi hədislərdə ayəyə edilən əlavə isə təfsir deyil, təvil xarakteri daşıyır. Nümunə üçün, İmam Sadiq Zümər surəsinin 8-ci ayəsini batini məna və təvil olaraq İmam Əli ilə əlaqələndirdikdən sonra deyir: “Ey Əmmar! Bu, ayənin təvilidir”. (Kuleyni, 8/204-205)
4. İmamlarda olan fərqli Quran
Bir çox hədislərdə İmam Əlinin topladığı Quranın indiki Qurandan fərqli olduğu və İmam Mehdi gələndə həmin Quranı aşkara çıxaracağı deyilir. (Yenə orada, 2/633) Əslində burada da anlaşılmaz bir şey yoxdur. Tarix və hədis qaynaqlarından bəllidir ki, Peyğəmbərin vəfatından sonra toplanmış ilk Quran kitabında (İbn Nədim M. Əl-Fihrist, 1/45-46) – yəni İmam Əlinin müshəfində surələr tarixi ardıcıllıqla düzülüb: Ələq, Müddəssir, Qələm, Müzzəmmil, Təbbət, Təkvir və s. (Süyuti. Əl-İtqan, 1/216) Müxtəlif səhabələrin topladığı Quran kitablarında surələrin fərqli düzülüşü də göstərir ki, ayələrdən fərqli olaraq, surələrin düzülüşü Peyğəmbər tərəfindən təyin olunmayıb. Bu baxımdan, İmam Əlinin müshəfindəki əsas fərq onun ayələrinin az-çoxluğunda deyil, yalnız surələrinin düzülüşündədir və yuxarıda dedik ki, bu, Quranı təhrif etmək sayılmır. Bundan əlavə, imamın topladığı Quranda möhkəm və mütəşabih, nasix və mənsux ayələr, habelə bəzi təfsir və təvillər yer almışdır.
5. Mənəvi təhrif
Quranın təhrifinə dəlalət etdiyi iddia olunan digər hədislər yalnız mənəvi təhrifi nəzərdə tutan rəvayətlərdir. İmam Kazimin (ə) Əli ibn Süveydə yazdığı məktubunda keçmiş təhrif və dəyişdirmə ifadələri də məhz məna və təfsirdə təhrifə aiddir. Bu hədisə görə, İmam Kazim belə yazmışdı: “Allahın kitabı bu insanlara əmanət verildi, onlarsa onu təhrif edib dəyişdirdilər”. (Kuleyni, 8/125) Hər bir imam kimi, İmam Kazim də mövcud Quranda İmam Əlinin və Əhli-beytin vilayətinə – rəhbərliyinə işarə vuran ayələrin olduğunu bilirdi. Onun məqsədi bu ayələrin fərqli şəkildə təfsir olunmasıdır ki, bunun başqa bir adı mənəvi təhrifdir.
İmam Baqirin “bütün ayələrimizi yalanladılar” (Yenə orada, 1/207) hədisi də Əhli-beytə aid ayələrin ya bilərəkdən, ya da bilmədən yanlış izah edilməsinə, mənaca təhrif olunmasına etirazdır. “Peyğəmbər (qiyamət günü) “Ey Rəbbim! Həqiqətən, qövmüm bu Quranı tərk etmişdi!” – deyəcək” (Furqan/30) ayəsi də oxşar məzmunu ifadə edir. Burada Peyğəmbərin məqsədi Quranı qəbul etməmək, onun yazı və vərəqlərindən uzaqlaşmaq deyil, buyruqlarına əməl etməmək, onunla yaşamamaq olduğu kimi, sözügedən hədislərdə də məqsəd Quranın ayə və surələrini dəyişdirmək deyil, mənasını təhrif etmək və nəticədə, ondan uzaqlaşmaqdır. İmam Baqirin “(Allahın) kitabından üz çevirməyin bir növü belədir ki, hərflərini qoruyub, hədlərini (mənalarını) təhrif edirlər” (Kuleyni, 8/53) hədisi bunu daha aydın göstərir.
6. Quranın 3 və ya 4 hissəyə bölünməsi
Təhriflə bağlı olduğu iddia edilən bəzi rəvayətlər Quran ayələrini üç və ya dörd hissəyə bölən rəvayətlərdir. Nümunə üçün, əl-Kafidə mövcud olan 3 belə hədisin birini qeyd edirik: Əsbəğ ibn Nübatə deyir ki, Əmirəlmöminindən belə eşitdim: “Quran üç hissədən ibarətdir: biri biz və düşmənlərimiz barədə, biri sünnə və məsəllər, biri isə vacib və digər hökmlərdir”. (Yenə orada, 3/627)
Təhrif iddiaçılarına görə, əlimizdəki Quranın üçdə biri Əhli-beyt və onların düşmənləri barədə olmadığı üçün, bu hədisə əsasən, təhrif olunmuş sayılır. Halbuki hər hansı bir şeyi müxtəlif hissələrə bölmək həmin hissələrin bərabər paya malik olması demək deyil. Məsələn, biz bir kitabı müqəddimə, əsas mətn və nəticə hissələrinə bölürüksə, bu o demək deyil ki, müqəddimə də əsas mətn qədər olmalıdır. Hədisdə işlənmiş “süls” (üçdə bir) sözünü məhz hərfi mənada qəbul etsək belə, bu, təxmini və nisbi bir bölgü kimi başa
düşülməlidir. Yəni Qurani-kərim ümumi olaraq bu mövzuları ehtiva edir. “Bir hissəsi (yaxud üçdə biri) biz və düşmənlərimiz barədədir” sözünün də təhrifə əsla dəxli yoxdur. Burada “biz” deyəndə bütün peyğəmbərlərin və saleh insanların nəzərdə tutulması mümkündür.
Xatırladaq ki, qeyri-şiə mənbələrində Peyğəmbərdən də bu növ hədislər nəql olunmuşdur. Belə ki, o həzrət buyurub: “Quranın dörddə biri yalnız biz Əhli-beyt haqda, dörddə biri düşmənlərimiz, dörddə biri halal və haram, dörddə biri də fərz və hökmlər barədədir”. (İbn Məğazili Ə. “Mənaqib Əli”, 394, hədis: 375)
7. Qiraət fərqləri
Əsassız olaraq, təhrif kimi qələmə verilən digər hədislər qiraət fərqlərinə aiddir. Nümunə olaraq, Kafidə qeyd olunmuş bir hədisə nəzər salaq: Əbu Bəsir deyir ki, mən İmam Sadiqə bu ayəni oxudum: “Bu, sizin əleyhinizə haqqı deyən kitabımızdır”. (Casiyə/29) O dedi ki, kitab danışmaz, Allahın rəsulu kitabla (kitabda yazılanlardan) danışar. Bu ayə təhrif olunub və əslində, Allah-Taala belə buyurub: “Bu, sizin əleyhinizə həqiqət danışılan kitabımızdır”. (Kuleyni, 8/50) Əvvəla, bu hədisin saxtalığı uzaqdan bəllidir. Bu ayələrdə söhbət Qurandan getmir ki, Allahın rəsulu onda yazılanlardan danışsın. Burada söhbət qiyamətdən və orada insana verilən əməl kitabından gedir. Lakin hədisin səhihliyini fərz etsək belə, Qurandakı qiraət fərqlərinə aiddir və təhrif dedikdə məhz bu nəzərdə tutulur. Çünki bu hədisdə “yəntiqu” sözünün “yuntəqu” kimi oxunması vacib sayılır ki, yalnız qiraətə – oxunuşa aid olduğu şübhə doğurmur.
Yaxud Osman əl-Xəmisin təhrif saydığı başqa bir hədisə baxaq: Rəvayətçi deyir ki, bir nəfər İmam Sadiqin yanında Quran oxuyurdu. Mən onun qiraətində camaatın oxuduqlarından fərqli hərflər eşidirdim. İmam ona dedi ki, bu qiraəti boşla, Qaim (İmam Mehdi) qiyam edənə qədər camaatın oxuduğu kimi oxu. O, qiyam edəndə isə
Allah-Taalanın kitabını olduğu kimi oxuyacaq və Əlinin topladığı müshəfi aşkara çıxaracaq. (Yenə orada, 2/633) Rəvayətçinin “fərqli hərflər eşidirdim” ifadəsindən bəlli olur ki, bu adam Quranı başqa ləhcədə oxuyurmuş. Qiraət elmindən xəbəri olanlar əsasən bədəvi ərəb qəbilələrinin Quranı müxtəlif ləhcələrdə oxumalarını bilirlər. Göründüyü kimi, burada imam onun qiraətini təsdiqləmir, hamı kimi oxumasını tapşırır, “Qaim qiyam edəndən sonra belə oxuyarsan” da demir. Sadəcə olaraq, bildirir ki, İmam Mehdi həzrət Əlinin topladığı, surələri nazilolma ardıcıllığı ilə tərtib olunmuş, bəzi təfsirləri və digər açıqlamaları olan Quran kitabını aşkara çıxaracaq və onu ən düzgün qiraətlə oxuyacaq. Hədisin doğru olduğu təqdirdə, burada imamın ozamankı məşhur qiraəti tam düzgün saymadığı bəlli olur ki, bu da bir qiraət məsələsi olaraq, təhriflə bağlı deyil.
Qiraət fərqlərinə dair rəvayətlər qeyri-şiə mənbələrində də kifayət qədərdir. İbn Əbu Davudun 7 təriqlə nəql etdiyi rəvayətə görə, Xəlifə Ömər Ali-İmran surəsinin 2-ci ayəsinin “qəyyum” sözünü “qəyyam” kimi oxuyurmuş. (İbn Əbu Davud, 161-163) Başqa rəvayətlərə görə, Übəy ibn Kəb öz müshəfində Bəqərə surəsinin 226-cı ayəsinin “yulunə” sözünü “yuqsimunə”, 158-ci ayəsinin “yəttəvvəfə” sözünü “yətufə” kimi yazıbmış. (Yenə orada, 165) Başqa bir rəvayətə görə, Xanım Aişə Muminun surəsinin 60-cı ayəsinin “yutunə mə ə`təu” hissəsinin Peyğəmbər tərəfindən “yətunə mə ətəu” şəklində oxunduğunu bildirib, sonradan təhrif edilərək mövcud şəklə salındığını deyirmiş. (Əhməd ibn Hənbəl. Əl-Müsnəd, 41/185, hədis: 24641) Lakin qeyd etdiyimiz kimi, bütün bunlar təhriflə deyil, qiraət fərqləri ilə bağlı nümunələrdir.
Qiraət fərqləri haqda danışarkən bir məsələni də qeyd etmək vacibdir: Texnikanın bu qədər inkişaf etdiyi bugünkü gündə də kitablarda hərf səhvləri görünürsə, təbii ki, onların ən ibtidai üsulla köçürüldüyü dövrlərdə daha çox və daha kobud səhvlər baş verə bilər. Bəzən ayələrin yazılışında görünən belə fərqlər zamanı bunu da nəzərə almaq lazımdır.
8. Nüsxə yanlışı
Təhrif iddiaçılarının əl-Kafiyə qarşı ən çox istinad etdikləri hədis “Quranın fəziləti” kitabının “Nadir hədislər” babının sonuncu – 28-ci hədisidir. Bu hədisdə İmam Sadiq buyurur: “Cəbrayılın Məhəmmədə (s) gətirdiyi Quran on yeddi min ayədən ibarətdir”. (Kuleyni, 2/634) Halbuki əlimizdə olan Quranın ayələri bu rəqəmin üçdə birindən bir qədər artıqdır.
Bu hədis bizə Əhli-sünnə mənbələrində olan bir rəvayəti xatırladır. Xəlifə Ömərdən nəql olunan rəvayətdə onun Quranın bir milyon iyirmi yeddi min hərfdən ibarət olduğunu söylədiyi göstərilir. (Süyuti. Əl-İtqan, 1/242) Halbuki əlimizdəki Quranın bütün hərfləri bu rəqəmin təxminən üçdə biri qədərdir. Bu baxımdan, bəziləri bu iki rəvayəti eyni şəkildə həll etmək istəmişlər: əgər hər iki rəvayət səhih olsa, deməli, Xəlifə Ömər kimi İmam Sadiq də nəsx olunduğuna görə Quranda yazılmayan ayələri nəzərdə tutmuşdur.
Həqiqət isə başqadır. Əslində, İmam Sadiq bu hədisdə Quranın on yeddi min deyil, yeddi min ayədən ibarət olduğunu buyurmuş, “on” sözü isə rəvayətçi və ya nüsxə köçürənlərin səhvi ucbatından hədisə daxil edilmişdir. Buna dəlil Feyz Kaşaninin əl-Kafiyə şərh olaraq yazdığı əl-Vafi əsəridir. Feyz heç bir tərəddüd və şübhə etmədən uyğun hədisi “yeddi min” kimi qeyd və sonra şərh etmiş, (Feyz Kaşani M. Əl-Vafi, 9/1780-1781) təfsir kitabında da bunu bir daha vurğulamışdır. (Feyz Kaşani M. “Təfsir əs-safi”, 1/54) Buna əsasən, onda olan əl-Kafi nüsxəsində hədisdə “on” sözünün olmadığı ortaya çıxır. Feyz Kaşaninin təhrif düşüncəsini çəkinmədən və açıq şəkildə Kuleyniyə aid etdiyini (Feyz Kaşani, “Təfsir əs-safi”, 1/52) nəzərə alsaq, burada onun bilərəkdən hədisi dəyişdirmə ehtimalı da sıfra enir. Xatırladaq ki, Feyz Kaşani əl-Kafinin ən qədim şərhçilərindəndir və alimlər əl-Kafinin onda olan nüsxəsini daha etibarlı saymışlar. Əllamə Şərani bu barədə deyir: “Buradakı “on” sözü heç şübhəsiz, bəzi nüsxə köçürənlər və ya rəvayətçilər tərəfindən artırılmışdır”. (Mazandarani, 11/76) Beləliklə, bu rəvayətə əsaslanan ittiham qapısı bağlanır və yaranmış şəkk həm sağlam məntiqə, həm də İslam hüququnun “Dər əl-hüdud bi əş-şübuhat” prinsipinə görə, müttəhimin xeyrinə işləyib, onu məsuliyyətdən azad edir.
Xatırladaq ki, əl-Kafinin mövcud nüsxələrində digər belə səhvlər də var.
Quranın yeddi min ayədən ibarət olmasına gəlincə isə, yuxarıda qeyd etdik ki, bu, tərtibatla bağlı məsələdir və həcmcə hər hansı dəyişiklik nəzərdə tutulmadığı üçün təhrif hesab olunmur.
Bəli, əl-Kafi kitabından Quranın azaldığına dəlil kimi göstərilən hədislər bunlardan ibarətdir və göründüyü kimi, onların biri də uyğun iddiaya əsas vermir. Bəhanəyə qalsa, çox sözdə bəhanə tapmaq olar, lakin İslam məntiqində belə bir şey yoxdur. İslama görə, dəqiq bilmədiyin məsələni iddia edə, bilmədiyin məsələ ilə bağlı kimisə günahlandıra bilməzsən; üstəlik, bu məsələ çox ciddi və taleyüklü bir məsələdirsə! Çünki barəsində danışdığımız gözəl kitabımızda belə yazılıb: “(Ey insan!) Bilmədiyin bir şeyin ardınca getmə. Çünki qulaq, göz, ürək – bunların hamısı sorğu-sual olunacaqdır”. (İsra/36) Həmçinin oxuyuruq: “Onların buna dair heç bir elmləri (əminlikləri) yoxdur, yalnız zənnə qapılırlar. Zənn isə əsla həqiqəti çatdıra bilməz!” (Nəcm/28)
Kafirun surəsi
1.Bismillahir – rəhmanir – rəhim,
2.Qul ya əyyuhəl kafirun,
3.La ə’budu ma tə’budun,
4.Və la əntum abidunə ma ə’bud,
5. Və la ənə abidun ma əbədtum.
6.Və la əntum abidunə ma ə’bud,
7. Ləkum dinukum vəliyə din.
سورة الكافرون (109) ص 603
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ (5> لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ (6>
109 – cu ayə KAFİRUN
Kafirlerden danışarlar. Məkkə dövründə nazil olunmuşdur. 6 ayətdir.
Rəhman və Rahîm (olan) Allah’ın adıyla.
1. Ey Mühəmməd! De ki: “Ey kafirlər!
2. “Mən sizin tapdığlarnızı tapmaram.”
3. “Mənim tapdığlarımıda siz tapa bilməzsiz.”
4. “Məndə sizin tapdığınıza tapan deyiləm.”
5. “Mənim tapdiğma da sizlər tapmaz.”
6. “Sizin dininiz sizədir, mənim dinim mənədir.”
“Kafirun” surəsinin fəziləti
1- İmam Sadiq (ə) buyurdu: Bir kəs özünün vacibi namazlarında “Qul ya əyyuhəl kafiriun” və “Qul huvəllahu əhəd” surələrini oxusa, Allah onu, ata-anasını və onların övladlarının hamısını bağışlayar. Əgər o bədbəxtlərdən olmuş olsa, onun adını onların dəftərindən pozub, xoşbəxtlərin dəftərinə yazar, bu dünyada ona səadət bəxş edib, onu şəhid kimi öldürər, və şəhid kimi məşhur edər.
2- Übəyy ibn Kəbdən nəql olunmuş hədisdə yazılıb ki, hər kəs Kafirun surəsini oxusa, Quranın dörddə birini oxumuş şəxs kimi olar, Şeytanın nökərləri ondan uzaq şirkdən pak, böyük divin qorxusundan amanda qalar.
Cümə günü sübh namazından sonra günəş çıxmazdan əvvəl Kafirun surəsini on dəfə oxu və yüz dəfə bu tərzdə salavat göndər “Əllahummə səlli əla Muhəmmədin ummi və alihi və səlləm”, hər hacətin olmuş olsa, hasil olar.
سورة الكافرون (109) ص 603
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ لَا أَعْبُدُ مَا تَعْبُدُونَ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ وَلَا أَنَا عَابِدٌ مَّا عَبَدتُّمْ
وَلَا أَنتُمْ عَابِدُونَ مَا أَعْبُدُ (5> لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ (6>
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.