Geografiya, 6 sinf, Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, Soatov A, Abdulqosimov A, Mirakmalov M, 2017

Qit’aning tabiiy zonalari ham xilma-xil bo’lib, ularning shakllanishiga sayyoramizning to’rtta okeani – Arktika cho’l deb ataladigan, tundra, tayga, aralash o’rmon, o’rmon-dasht zonasi, subtropik o’rmon, O’rta er dengizi iqlim zonasi, musson o’rmoni, qurg’oqchil cho’l, yarim cho’l, qurg’oqchil dasht hududi, yarim qurg’oqchil cho’l, o’tli savanna, o’tinli savanna, quruq yomg’ir o’rmoni, yomg’ir o’rmoni, alp tundrasi va tog ‘o’rmon zonasi.

Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi

bwlib, Erning geografik qobig`i va tabiiy majmualarini wrganadi. Bu kurs er sharidagi
materiklar va okeanlarning tabiatini, uning tarkibiy kismlarini, ularda sodir bulayotgan tabiiy
jarayonlarni wzaro bir-biriga bog`lik xolda wrganadi. Shu bilan birgalikda bu kurs barcha
materiklar va okeanlarning ularga tutash kismlari dengizlar va orollar bilan birgalikda wrganiladi.
Bunda kuruklikka asosiy e`tibor beriladi, okeanlar va dengizlar esa asosan ularning
materiklar tabiiy sharoitining shakllanishidagi ahamiyati va aholining xayoti faoliyatiga
ta`sir nuqtai nazaridan kwrib chiqiladi. Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi Umumiy Er
bilmi. Xaritashunoslik, Geologiya, Tuproqshunoslik, Biogeografiya kabi tabiiy fanlardan
egallagan bilimlarga tayanadi va ularga aniqliklar kiritadi. Bu kurs ma`lumotlari wrta maktab
geografiyasiga bog`liq xolda didaktikaning «Oddiydan murakkabga» degan tartibiga asosan,
Afrika materigini wrganishdan boshlanadi va eng yirik hisoblangan Evrosiyo materigini wrganish
bilan tugallanadi. Bu tartib-qoida keyingi kurslarda Urta Osiyo, Uzbekiston tabiiy geografiyasini
wrganish uchun zamin tayyorlaydi.
Har bir materikning ta`rifi ma`lum bir reja asosida olib boriladi. Bunda materikning
wlchamlari, shakli, geografik wrni, tabiati asosiy xususiyatlarinipg umumiy ta`rifi beriladi. Bu
nisbatan kichik Kirish kismidan swng mazkur materikni wrab turuvchi okeanlarning qirgok bwyi
qismlari qiskacha ta`riflanadi. Bundan keyin keluvchi «Tabiati shakllanishning asosiy
bosqichlari» deb nomlangan bobda butun materik va uning ayrim regionlari tabiiy sharoitni
tarixiy-genetik jihatdan yondashib wrganish nuqtai-nazaridan katta ahamiyatga egadir.
Shundan swng butun materik tabiatining komponentlari – rel`ef, iqlimi va boshqalar
tahlil kilinadi. Har bir materik va okeanga umumiy tabiiy geografik tavsif berilgach, ularni tabiiy
geografik. rayonlashtiriladi. Swngra regionlari va tabiiy geografik wlkalari, tabiiy sharoiti
chukur tahlil qilinadi. Materiklarni rayonlashtirilganda region va wlkalarning geografik wrni,
tektonik tuzilishi, rel`sfi er yuzasining asosiy xususiyatlari, iqlimiy sharoiti va qaysi
tabiat zonasida joylashganligi asos qilib olinadi.
Bunda asosan geografik qobiqning ajratiladigan regionlari murakkab tabiiy
komplekslardan iborat bwlib, ular tarkibida umuman geografik qobiqni tashkil etuvchi barcha
tabiat komponentlar ishtirok etadi va wzaro bir-biriga ta`sir etib turadi.
Mazkur kursda rayonlashtirishning asosiy birligi va geografik ta`riflashning asosiy
ob`ekti bir butun, geografik jixatdan aloxida ajralib turuvchi hududlar hisoblanadi. Bu
hududlarning asosiy qismi bir iklim mintakasida joylashgan bwladi va bir geotektonik
oblatga kiritiladi.
Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi kursi oxirida materiklar va okeanlar
tabiatidagi umumiy xususiyatlar va qonuniyatlar haqida xulosa chikariladi.
Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi kursi kuyidagi tuzilishga egadir:
Muqaddima, Afrika, Hind okeani, Avstraliya va Okeaniya, Tinch okeani, Antarktida,
Janubiy Amerika, Shimoliy Amerika, Atlantika okeani, Shimoliy Muz okeani, Evrosiyo va
Xotima qismlaridan iborat.
Tog` paydo bwlishi xarakteri keyingi rivojlanishda perm davri oxirlariga kelib
Lavrazianing Evrosiyodagi qismi quruklikka aylanib borgan va Gondvana bwlinib keta boshlagan.
Yura davrining boshlarida Lavraziyaning ancha qismni transgressiya (dengiz) egallaydi va bu
Evropa platformasigacha davom etadi. Yura davrining oxirlarida, bor davrining boshlarida al`p
tog` burmalanishi vujudga kelgan va bosqich davomida Evrosiyo aloxida materik bwlib
shakllanadi va uning hozirgi tabiiy sharoiti vujudga kela boshlaydi. Mezozoy wrtalariga kelib
Evrosiyoning katta shimoliy qismi yaxlit materikka aylangan va uning umumiy shakli hozirgiga
yaqin bwlgan. Janubda Evrosiyodan bwlinib ketgan Gondvanadan ajralib turuvchi geosinklinal
mintaka mavjud bwlgan. Unda Afrika, Arabiston, Xindiston va Avsraliya platformalari ajralib
chiqkan. Ularning shakllanishida vulkanik jarayonlar vujudga kelib turgan.
Materik qiyofasining shakllanishi, uning hozirgi rel`efining vujudga kelishi, hozirgiga
wxshash iqlim kaynazoy erasida rwy berib borgan. Kaynozoy erasining boshlariga kelib
hozirgi materikning katta shimoliy qismi wrnida yaxlit kuruklik vujudga kelgan. Bu
platformalar Baykal, Kaledon va Gertsen burmalanishida hosil bwlgan. Evrosiyoning janubi va
janubi-sharqidagi tog`larning qwshilishi vujudga kela boshlagan. Shu davrda bu quruqlikni
g`arbda wsha vaqtga kelib shakllana boshlagan Shimoliy Atlantika chwkmasi Shimoliy
Amerikadan ajratib qwygan. Janub va janubi -sharkda Wrta dengiz bwyi (Al`p -Ximolay)
geosinklinal mintaqasi chegaralab turgan. Bu geosinklinal mintaqa Evrosiyoni Gondvananing
bwlaklari bwlishi Afrika – Arabiston, Xindiston va Avstraliya platformalaridan ajralib turgan.
Sharqda G`arbiy Tinch okean geosinklinal mintaqasi Evrosiyoni Tinch okean botig`idan ajralib
turgan.
Hozirgi Evrosiyo wrnida tabiat rivojlanishining kembriygacha bwlgan boskichida
uchta juda katta platforma mavjud bwlgan. Bular Evropa, Sibir` va Xitoy platformalaridir.
Bundan ham oldin janubiy tropikdan janubda Gondvana platformasi vujudga kelgan.
Yuqoridagi uchta platformadan janubda Al`g` Ximolay geosinklinal mintaqasi
mavjud bwlgan. Bu geosinklinal hozirgi xorijiy Evropaning kwp qismini egallagan va
janubiy – sharkka tomon davom etib, shimoliy platformani Gondvanadan ajratib turgan.
Poleozoy erasining birinchi yarimidagi vokealar Evrosiyo quruqligining shakllanishiga
ancha ta`sir etgandir: kuruk geosinklinal mintaqalar hisobiga ancha kengaygan. Dengizlarning
qayta – kayta platformasi oblastlariga bostirib kirishi natijasida geosinklinal mintakalarda xam tog
paydo bwlish jarayonlari almashinib turgan. Tog`larning paydo bwlishi silur davrining
oxirida ayniqsa kuchaygan. Kaledon geosinklinal quruklikka aylanib Evropa
platformasini Shimoliy Amerika platformasi bilan tutashtirgan. Buning natijasida Shimoliy
Atlantika materigi hosil bwlgan. Burmali toglar Mongoliya – Oxota geosinklinal wrnida
vujudga kelishi natijasida. Sibir platformasi va yangi paydo bwlgan tog`larni wz ichiga olgan
Angarida materigi vujudga kelgan

Do’stlaringiz bilan baham:

Geografiya, 6 sinf, Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, Soatov A., Abdulqosimov A., Mirakmalov M., 2017

Geografiya, 6 sinf, Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, Soatov A., Abdulqosimov A., Mirakmalov M., 2017.

Учебник по географии для 6 класса на узбекском языке.

Aziz o‘quvchilar! Siz tabiiy geografiyaga oid dastlabki bilimlarni 4- sinfda „Òabiatshunoslik“, 5- sinfda „Tabiiy geografiya“ darsliklaridan bilib oldingiz. Darsliklardagi muayyan tayanch tushuncha va iboralar bilan tanishsiz, ularning mazmunini bilasiz. Endi Siz „Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi“ kursida quyi sinflarda egallagan tabiiy geografiyaga oid umumiy bilimlaringizni yanada mustahkamlaysiz, shu bilimlarga tayangan holda yangi atama, tayanch tushuncha va nomlar mazmunini o‘zlashtirasiz, puxta bilimlarga ega bo‘lasiz.

Geografik qobiqning chegaralari, xususiyatlari.
Geografik qobiq va uning chegaralari. Atmosferaning quyi qatlami — troposfera, litosferaning ustki g‘ovak qatlami, gidrosfera va biosferalarni o‘z ichiga olgan hamda o‘zaro ta’sir etib turadigan yaxlit qobiq Yerning geografik qobig‘i deb ataladi.

Geografik qobiqning yuqori va quyi chegarasini, uning qalinligini turli olimlar turlicha o‘tkazishadi va belgilashadi. Ko‘p olimlar geografik qobiqning yuqori chegarasini troposferaning yuqori qismidan o‘tkazishadi va uning qalinligini 30—35 km deb hisoblashadi. Aniqlanishicha, geografik qobiqning yuqori chegarasi ozon pardasiga, pastki chegarasi esa g‘ovak jinslarining tag qismiga to‘g‘ri keladi. Ozon pardasi Yerdagi organizmlarni Quyoshning ultrabinafsha nurlaridan muhofaza qiladi.

MUNDARIJA.
SO‘ZBOSHI.
1-§. „Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi“ kursida nimalar o‘rganiladi?.
2-§. Geografik xaritalar va ularning turlari. Atlaslar, globuslar.
GEOGRAFIK QOBIQ.
3-§. Geografik qobiqning chegaralari, xususiyatlari.
4–5-§. Geografik qobiqning rivojlanish bosqichlari va umumiy qonuniyatlari.
6-§. Litosfera va Yer relyefi.
7-§. Materiklar va okeanlarning paydo bo‘lishi va rivojlanishi.
8-§. Gidrosfera, uning tarkibiy qismlari.
9–10-§. Atmosfera. Yerning iqlim mintaqalari.
11-§. Òabiat komplekslari, ularning almashinishi va zonalligi.
12-§. Yer yuzi aholisi, irqlar.
OKEANLAR TABIATI.
13-§. Dunyo okeani va uning qismlari.
14-§. Dunyo okeani tubining geologik tuzilishi va relyefi.
15-§. Okean suvining xususiyatlari.
16-§. Dunyo okeanining atmosfera va quruqlikka ta’siri.
17-§. Okean boyliklari, ulardan foydalanish va muhofaza qilish.
MATERIKLAR VA OKEANLAR TABIATI AFRIKA.
18-§. Afrika materigining geografik o‘rni va o‘rganilish tarixi.
19-§. Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari. Relyefi.
20-§. Materik iqlimining xususiyatlari.
21-§. Iqlim mintaqalari.
22-§. Ichki suvlari.
23-§. Ekvatorial o‘rmonlar va savannalar.
24-§. Tropik cho‘llar va subtropiklar.
25-§. Tabiiy geografik o‘lkalari.
26-§. Materik aholisi va uning tabiatga ta’siri.
27-§. Atlantika okeani.
28-§. Hind okeani.
AVSTRALIYA VA OKEANIYA.
29-§. Avstraliyaning geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi.
30-§. Iqlimi, ichki suvlari va tabiat zonalari.
31-§. Materik aholisi va uning tabiatga ta’siri.
32-§. Takrorlash.
33-§. Tinch okean.
34-§. Okeaniya.
35-§. Okeaniya iqlimi, tabiat zonalari va aholisi.
ANTARKTIDA.
36-§. Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi.
37-§. Iqlimi va tabiat komplekslari.
JANUBIY AMERIKA.
38-§. Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi.
39-§. Iqlimi va ichki suvlari.
40-§. Janubiy Amerikaning tabiat zonalari va balandlik mintaqalari.
41-§. Òabiiy geografik o‘lkalari.
42-§. Janubiy Amerika aholisi.
SHIMOLIY AMERIKA.
43-§. Geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari. Relyefi.
44-§. Shimoliy Amerika iqlimi va ichki suvlari.
45-§. Shimoliy Amerikaning tabiat zonalari va balandlik mintaqalari.
46-§. Shimoliy Amerikaning tabiiy geografik o‘lkalari.
47-§. Shimoliy Amerika aholisi.
48-§. Shimoliy Muz okeani.
YEVROSIYO.
49-§. Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilish tarixi.
50-§. Geologik tuzilishi va foydali qazilmalari. Relyefi.
51-§. Yevrosiyo iqlimi.
52-§. Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalari.
53-§. Issiq iqlim mintaqalari.
54-§. Ichki suvlari.
55-§. Sovuq va mo‘tadil iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari.
56-§. Issiq iqlim mintaqalaridagi tabiat zonalari.
57-§. Balandlik mintaqalari.
58-§. Yevrosiyo aholisi va siyosiy xaritasi.
59-§. Antropogen tabiat komplekslari.
60-§. Yevrosiyo hududining tabiiy geografik o‘lkalarga bo‘linishi.
61-§. O‘rta Yevropa.
62-§. Sharqiy Yevropa.
63-§. G‘arbiy va Sharqiy Sibir.
64-§. Markaziy Osiyo.
65-§. Sharqiy Osiyo.
66-§. Janubiy Osiyo.
67-§. Old Osiyo.
68-§. Umumlashtiruvchi takrorlash.
Ilovalar.

Бесплатно скачать электронную книгу в удобном формате, смотреть и читать:
Скачать книгу Geografiya, 6 sinf, Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi, Soatov A., Abdulqosimov A., Mirakmalov M., 2017 – fileskachat.com, быстрое и бесплатное скачивание.

Скачать
Ниже можно купить эту книгу по лучшей цене со скидкой с доставкой по всей России. Купить эту книгу

Qaysi Materikni Barcha Okeanlar Yuvib Turadi

Video: Qaysi Materikni Barcha Okeanlar Yuvib Turadi

Video: 6 sinf Materiklar va okeanlarning paydo bo`lishi va rivojlanishi 2023, Qadam tashlamoq

To’rt quruqlik okeanlari – Atlantika, Hindiston, Tinch okeani va Arktik tomonidan yuviladigan qit’a Evroosiyo bo’lib, u sayyoramizning eng katta qit’asi bo’lib, umumiy maydoni 53, 893 million kvadrat kilometr yoki 36% ni tashkil etadi. yer yuzining umumiy maydoni. Qaysi materikni barcha okeanlar yuvib turadi

Ko’rsatmalar

1-qadam

Hind okeani Yevrosiyo qirg’oqlarini o’zining janubiy tomonidan, Shimoliy Shimoliy Muz okeanini, g’arbdan Atlantika okeanini va sharq tomonidan Tinch okeanini yuvib turadi. Shunday qilib, qit’aning shimoldan janubgacha uzunligi taxminan 8 ming kilometrni, g’arbdan sharqqa esa taxminan 18 ming kilometrni tashkil etadi.

2-qadam

Evroosiyoning eng shimoliy materik nuqtasi – Shimoliy Muz okeanining qirg’og’idagi Chelyuskin rus burnidir, janubi Piai burnidir (Malayziya hududi, Singapurdan g’arbiy 30 kilometr), materikning g’arbiy qismida haddan tashqari Roca sovuni (yilda Portugaliya), sharqdan esa – Rossiyaning Keyp Dejnevga tegishli.

3-qadam

Orolning ekstremal nuqtalarining tarqalishi quyidagicha: Shimoliy Muz okeanidagi Rossiyaning Fligeli burni, Janubiy orol, bu Kokos orollari deb nomlangan arxipelagning bir qismi – janub, Azov orollaridan biridagi Monchik qoyasi – g’arbiy tomoni va Rossiyaga tegishli Ratmanov oroli – Evrosiyoning eng chekka sharqiy orol nuqtasi.

4-qadam

Materikning o’zi bilan bir qatorda Evrosiyoning hududiga quyidagi yarimorollar kiradi va ularning har biri okeanlardan biriga – Arabiston, Kichik Osiyo, Bolqon, Apennine, Iberian, Skandinaviya, Taymir, Chukotka, Kamchatka, Indochina, Hindustan, Malakka, Yamal, Kola va Koreya yarimoroli.

5-qadam

Evrosiyoning katta qismi o’z hududidagi barcha iqlim zonalari va zonalarini ta’minlaydi. Shunday qilib, Shimoliy Muz okeaniga yaqinroqda qutbli va subpolar iqlim hukmronlik qiladi, so’ngra mo”tadil mintaqa, undan keyin subtropik, undan keyin – tropik (O’rta dengizdan Hindistongacha), keyin subekvatorial va ekvatorial (janubi-sharqiy hududlar) Osiyo).

6-qadam