Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

To’g’ri chiziqli tekis harakatning asosiy teglamasi quyidagicha bo’ladi.

Reja: Mexanika. Kirish Kinematika asoslari Dinamika asoslari

Fizika predmeti deb, tabiat hodisalarini, modda va maydon xossalari hamda qonuniyatlarini o’rgatuvchi fanga aytiladi.Boshqacha qilib aytganda “Fizika” fani deb materiya harakatning mexanika va fizik shakllarini o’rgatuvchi fanga aytiladi.

Materiya harakatning quyidagi fizik turlari mavjud: mexanik, malekulyar, issiqlik, elektr, elektromagnit, atom va yadrolar ichidagi materiyalar harakatlari.

Shunday qilib, zamonaviy fizik materiya harakatining turli fizik shakllarini, ularning o’zaro bir-biriga aylanishi shuningdek, modda va maydon xossalarini o’rgatadi.

Fizika yunoncha “phusis”-tabiat degan so’zdan olingan bo’lib,tabiatshunoslik degan ma’noni bildiradi.Fizika fanini (kitobini) birinchi bo’lib qadimda yunon mutafakkiri Aristotil (eramizdan avvalgi 384-322 yil) o’zining 8 tomli kitobida bayon etgan.

Texnika va tabiatdagi yangi-yangi hodisalarning kashf qilinishi va ularning amalda qo’llanilishi natijasida fizikadan fizik-ximya,astrofizika,geofizika,biofizika va hakozalar shu kabi mustaqil fanlar ajralib chiqadi.

Asrimiz fizikasining katta yutuqlaridan biri-kosmosni o’rganish natijasida yuzaga kelgan kosmofizika fanidir.

KINIMATIKA ASOSLAR

Mexanikaning fizik asoslari:

Mexanika deb materiyaning eng sodda harakati jismlarning yoki ular qismlarining bir-biriga nisbatan ko’chishi haqidagi ta’limotga aytiladi.

Har qanday jismning fazodagi vaziyati sanoq sestimasi deb ataluvchi boshqa jism yoki jismlar sistemasiga nisbatan aniqlanadi.Jismlarning sanoq sistemasiga nisbatan qilgan harakatiga nisbiy harakat deyiladi.

Jismlarning harakati ham tinch holati ham nisbiydir.

Moddiy nuqta deb, tekshirilayotgan masofaga nisbatan ulchamlari juda kichik va shakli hisobga olinmasa ham bo’laveradigan jismlarga aytiladi.Harakatlanayotgan moddiy nuqtaning fazoda qoldirgan iziga harakat trektoriyasi deyiladi.Harakatning trektoriyasi shakliga qarab to’g’ri chiziqli va egri chiziqli harakatlarga ajraladi.Moddiy nuqtaning biror vaqt oralig’ida har xil masofalar o’tiladigan trektoriyasining uzunligi o’tilgan yo’l deyiladi.

Harakat trektoriyasining bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga yo’nalgan kesmadan iborat bo’gan vektor kattalikka ko’chish deyiladi.Moddiy nuqtaning teng vaqtlar qralig’ida o’tgan masofasiga qarab harakatlar tekis va notekis harakatlarga ajraladi.Tekis harakat deb teng vaqtlar oralig’ida bir xil masofalar o’tiladigan harakatga aytiladi. Notekis harakat deb, teng vaqtlar oralig’ida har xil masofalar o’tiladigan harakatga aytiladi.

O’lchami hisobga olinadigan jismning harakatini, bu jismni tashki8l qilgan moddiy nuqta deb qaraladigan elementlar bo’laklar harakatining yig’indisidan iborat deb qarash mumkin.

Jismlardagi nuqtalarning bir-biriga nisbatan ko’chishga qarab,jismning harakati ilgarilanma va aylanma harakatlarga ajraladi. Ilgarilanma harakat deb, jismdagi ixtiyoriy ikki nuqtasini birlashtiruvchi ixtiyoriy to’g’ri chiziq o’z-o’ziga parallelligicha qoladigan harakatga aytiladi. Aylanma harakat deb, jismning barcha nuqtalari parallel tekisliklardagimarkazlari bir to’g’ri chiziqda yotgan aylanalar chizadigan harakatga aytiladi.

Mexanika uch qismga bo’linadi: knematika, dinamika, statika. Harakatning uni sabablarisiz tekshiradigan mexanikaning bo’limiga kinematika deyiladi.

Knematikaning asosiy vazifasi vaqt o’tishi bilan jism vaziyatining fazodagi o’zgarishidan iborat bo’lgan harakat troektoriyasini aniqlashdan iborat.

To’g’ri chiziqli tekis harakat deb, teng vaqtlar oralig’ida bir xil masofani o’tgan va troektoriyasi to’g;ri chiziqdan iborat bo’lgan jism harakatga aytiladi. To’g’ri chiziqli tekis harakat tezlik deb ataluvchi kattalik bilan harakatlanadi va quyidagi formulada hisoblanadi.

Demak, tezlik deb vaqt birligi ichida o’tilgan yo’lga miqdor jihatdan teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi. Bu harakatda

To’g’ri chiziqli tekis harakatning asosiy teglamasi quyidagicha bo’ladi.

Demak to’g’ri chiziqli tekis harakatda yo’l (argument)vaqtning chiziqli funksiyasidir.Tekis harakatning tezlik va yo’l grafigi quyidagicha

To’g’ri chiziqli tekis harakatda yo’llarni qo’shish quyidagicha (3 rasm)

To’g’ri chiziqli harakatda tezliklarni qo’shish quyidagicha (4-rasm)

To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan harakat deb, traektpriyasi to’g’ri chiziqdan iborat bo’lgan va teng vaqtlar oralig’ida har xil masofalar o’tiladigan harakatga aytiladi. U quyidagi formuladan foydalaniladi.

Har qanday o’zgaruvchan harakat o’rtacha oniy tezliklar bilan harakterlanadi.O’zgaruvchan harakatning o’rtacha tezligi deb, ma’lum vaqtda o’tilgan yo’lni shu vaqt ichida tekis harakat bilan bosib o’tilgan harakat tezligiga aytiladi.

O’zgaruvchan harakatning oniy tezligi deb, harakatning ma’lum bir paytiga yoki troektoriyasi to’g’ri chiziqdan iborat va troektoriyasining aniq bir nuqtasiga mos kelgan tezlikka aytiladi, ya’ni

To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan harakat deb, traektoriyasi to’g’ri chiziqdan iborat va teng vaqtlar oralig’ida oniy tezliga bir xil o’zgaradigan harakatga aytiladi.

Harakat tezligining o’zgarishi tezlanish deb ataluvchi fizik kattalik bilan harakterlanadi.To’g’ri chiziqli tekis o’zgaruvchan harakat tezlanishi deb vaqt birligi ichida tezlikning miqdor jihatdan o’zgarishiga teng bo’lgan fizik kattalikka aytiladi, ya’ni;

>0 bo’lsa, tekis tezlanuvchan harakat,

bo’lsa tekis sekinlanuvchan harakat bo’ladi.

Tekis o’zgaruvchan harakatda yo’l formulasi quyidagicha bo’ladi:

agar tezlikka deb olsak
bo’ladi.

Vertikal harakatda yo’l (balandlik ) quyidagicha bo’ladi.

Tekis aylanma harakat deb, teng vaqtlar, teng yoylar bosib o’tiladigan harakatga aytiladi.

Tekis aylanma harak davr, chastota, tezlik va tezlanish bilan harakatlanadi, yami agar: t=T

Desak: yoki (chiziq terzlik) bo’ladi:

Shuningdek bu harakat: ( ) burchak tezlik bilan ham harakterlanadi.Uning o’lchov birligi I rad deb qarshisidagi yoyning uzunligi radiusiga teng bo’lgan markaziy burchakka aytiladi.

Agar t=T desak: bo’ladi.

Aylana harakatda burchak tezlanish quyidagicha:

Agar chiziqli tezlikning burchak tezlikka nisbatini molsak:

Bu ifoda tezlik va burchak tezlik orasidagi bog’lanishni ifodalaydi.

Aylanma harakatni markazga intilma va markazdan qochma tezlanishlar ham harakterlaydi, ya’ni:

DINAMIKA ASOSLARI.

Inertsiya qonuni haqidagi fikir XVII-asirning boshlarida mashhur italiyalik fizik G.Galilyey tomonida aytilgam bo’lib, u Yerga tortilishi, hovoning ishqlanishi va qarshiligi kabi turli ta’sirlardan ozod bo’lgan jism idial hollarda o’garmas tezlik bilan abadiy xarakat qilishi kerak, demak to’g’ri xulosaga keldi. Frantsus fizigi va matematiki Rene Demart bu xulosani rivojlantirib, erkin jism o’zining to’g’ri chiziqli xarakatini davom etirishga intiladi, deb o’qtiradi.

Nyuton o’zidan oldin o’tgan olimlarning xulosalarga hamda o’zining kuzatishlari va tajribalari natijasiga asoslanib, inersiya qonuni dinamikaning I-qonuni sifatida qabul qildi va uni qo’idagicha ta’rifladi:”Agar biror jismga boshqa jismlar yoki tashqi kuch ta’sir etmasa u, uzining nisbiy tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini saqlaydi.

Nyitonning I-qonuni matematik nuqtai nazardan qo’yidagicha yozish mumkin: yoki =const bo’ladi,

Jismlar ozining tinch yoki to’g’ri chiziqli tekis harakat holatini saqlqsh qobiliyatiga inertsiya (lotincha “qotib qolishlik”, “harakatsizlik” demakdir) deyiladi.Shuning uchun Nyutonning I-qonuni inertsiya qonuni deb ham yuritiladi.

Nyutonning I-qonuni har qanday sanoq sistemasida ham bajarilavermaydi. Nyutonning I-qonuni bajariladigan sanoq sistemasiga enertsial sanoq sistemasi deyilib, bajarilmaydigan sanoq sistemasiga noinertsial sanoq sistemasi deb ataladi.

Tekshirishlardan ma’lum bo’lganki, quyoshda markazlashgan, o’qlari esa mos ravishda yulduzlar tomon yo’nalgan sanoq sistemasi birdan-bir inertsiyal sanoq sistema bo’lar ekan. SHuning uchun ham bu sanoq sistemasiga gemosentrik (quyosh markazlashgan) sanoq sistema deyiladi.Gemosentrik sistemaga nisbatan to’g’ri chiziqli tekis harakatlanuvchi har qanday sanoq sistemasi inertsial sanoq sistemasi bo’la oladi.

Kuch ( ) deb, jismlarga tezlanish bera oladigan yoki ularni deformatsiyalaydigan fizik kattalikka aytiladi.

Tajribalardan ma’lumki, kuch bir jismning boshqa jismlarga ta’sirini miqdor jihatdan harakterlovchi fizik kattalikdir.

Kuch ta’sirida jismning olgan tezlanishi qo’yilgan kuchga to’g’ri proportsianaldir.

Bu proportsiyalardan quyidagilarni yozish mumkin.

Bundan ko’rinadiki jismga ta’sir qilayotgan kuchning mos ravishda jisnning olgan tezlanishiga bo’lgan nisbati o’zgarmas kattalikdir. nisbat jismning inertlik o’lchovi bo’lib, u massa (m) deb ataladi. Demak, jismning massasi deb uning inertlik o’lchovidan iborat bo’lgan fizik kattalikka aytiladi.

Nyuton jismga qo’yilgan kuch bilan uning olgan tezlanishi va massa orasidagi bog’lanishni aniqlash uchun gorizontal tekis sirtdagi aravachaning kuch ta’sirodagi harakatini tekshirib quyidagi xulosaga keldik:

Bu hulosalaga asosan Nyuton II-qonuni quyidagicha ta’riflanadi:”Kuch ta’sirida jismning olgan tezlanishi kuchga to’g’ri proporsional bo’lib, massaga teskari proporsionaldir”, ya’ni yoki

Bu ifoda ham Nyuton II-qonuni ifodasi bo’lib, u quyidagich ta’riflanadi:”Jismga ta’sir qiluvchi kuch jism massasining uning olingan tezlanishiga ko’paytmasiga aytiladi.

Klasik mexanikada tezliklarni qo’shishnng mexanik ifodasi quyidagicha:

Ushbu qonuning ta’rifi:” modiy nuqtaning (k) absolyut enersiya sanoq sistemasida tezligi (k 1 ) nisbiy sanoq sistemasidagi tezligi bilan (k 1 ) sistemasi tezligining geometric yig’ndisiga teng: Shuningdek:
Demak, (k) va (k 1 ) inersial sanoq sistemalaridagi tezlanishlar bir hildir. Boshqacha qilib aytganda:” jismlarning tezlanishlari Galiley almashtirishlarga invariantdir”, Shuningdek bo’ladi: bunda: dan iboratdir.

Uzunlik vaqtining o’tishi jismning massasi, tezlanishi va unga ta’sir qiluvchi kuchlar (k) va (k 1 ) inersial sanoq sistemalaridir. Bir hil namoyon bo’lishiga asoslanib, Galiley o’zinig nisbiylik prinsipini quyidagicha ta’rifladi:

“Barcha inersial sanoq sistemalarida mexanik tajribalar bir hil sodir bo’ladi”.

Bu prinsipni yana boshqacha ta’riflash mumkin. “Mexanik tajribalar yordamida inersion sanoq sistemasining tichn turganligini yoki to’g’ri chiziqli tekis xarakterlanayotganligini aniqlab bo’lmaydi”.

Nyutonning II-qonuniga asoslanib, kuch impulsini qo’idagicha aniqlash munkin:

Demak, kuch impulsi-impulslarning farqiga (ayirmasiga) teng bo’lgan fizik kattalikdir.

Nyutonning III- qonuniga asoslanib, impulslar saqlanish qonunining matematik ifodasini keltirib chiqarish mumkin:

Impulsning saqlanish qonuni quyidagicha ta’riflanadi: “Yopiq sistemada to’liq impuls o’zgarmasdir”, ya’ni:

Kuchning biror (0) huqtaga nisbatan momenti, ya’ni kuch momenti quyidagiga teng: – nol nuqtadan kuchning qo’yilish nuqtasiga o’tkazilgan radiua vektordir.

Kun momentining saqlanish qonuni:

ya’ni yopiq sistemada kuch momentlarining geometric yig’indisi o’zgarmasdir.

Zarracha impulsining biror nol nuqtaga nisbatan impuls momenti:

Impuls momentining saqlanish qonuni:

ya’ni, yopiq sistemada zarrachalar impuls momentlarning yig’indisi o’zgarmasdir 639583*1

Qo’zg’almas z o’qi atrofida aylanayotgan jism dinamikasining tenglamasini quyidagich yozamiz:

Bunda:I-inersiya momenti, E_z-burchak tezlanish. -tashqi kuchlarning o’qqa nisbatan momentlarining yig’indisi.

Agar (I) inersiya momenti:I=mR 2 bo’lsa bunda (I) z aylanish o’qida R-masofadagi m-massali nuqtaning inersiya momentidir

Jismning ihtiyoriy o’qqa nisbatan inersiya momenti Shenerney teoremasiga asosan aniqlanadi., ya’ni bunda jismning berilgan o’qqa nisbatan parallel bo’lib, massalar markazi orqali o’tgan o’qqa niabatan inertsiya momenti a-o’qlar orasidagi masofa.

NAZORAT SAVOLLARI:

Fizika fanining predmeti nimadan iborat?
Mexanika nimani o’rgatadi? Uning asosiy qismlari nimalardan iborat?
Moddiy nuqta deb nimaga aytiladi?
Mexanika harakat va haraktewrlovchi kattaliklar.
Mexanik harak traektoriyasining shakliga, yo’liga va ko’chishiga qarab qanday turlarga bo’linadi?
To’g’ri chiziqli tekis harakat deb nimaga aytiladi va uni harakat tenglamasi qanday bo’ladi?
Dinamika deganda nimani tushunasiz?
Nyutonning I-qonuni ta’rifi va matematik ifodasi qanday bo’ladi?
Jisimning inersiyasi deb nimaga aytiladi?
Inersialva noinersial sanoq sistemalari deb qanday sanoq sistemaga aytiladi?
Kuch va massaga ta’rif berining. Ularning o’lchov birliklari qanday?

S.M. Strelkov. «Mexanika». «O’qituvchi», T. 1975y
S.E. Frish., A.V. Tmoreva. «Umumiy fizika kursi». I tom.

O. Axmedjonov. «Umumiy fizika kursi». I tom.
N.A. Sultonov. «Fizika kursi», «Texnika», T. 2002y
G. Abdullayev. «Fizika». «O’qituvchi», T. 1989y

Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

Ma’ruza № 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja: Ø Ø Ø Ø Dinamikaning asosiy tushunchalari va ta’riflari. Dinamikaning asosiy qonunlari. Inertsial sanoq sistemasi Mexanik o’lchov birliklari sistemasi. Moddiy nuqta harakatining dijferensial tenglamalari. Bog’lanishdagi nuqtaning harakat differentsial tenglamalari. Moddiy nuqta dinamikasining ikki asosiy masalasi.

Dinamika nazariy mexanikaning asosiy bo’limi bo’lib. unda jismlarning mexanik harakat qonunlari shu harakatni vujudga keltiruvchi kuchlarga bog’liq holda o’rganiladi. Mexanikaning asosiy, birlamchi tushunchasi bo’lgan kuch dinamikada moddiy jismlar harakatini o’zgartiruvchi ta’siri bilan aniqlanadi. Dinamikada jismlarga o’zgarmas kuchlardan tashqari miqdori va yo’nalishi o’zgaruvchan kuchlar ham ta’sir ko’rsatishi mumkin deb qaraladi. Kuchlar aktiv, faol yoki ‘assiv. chunonchi. bog’lanish reaktsiya kuchlari bo’lishi mumkin.

Massa jismlarning moddiy miqdor o’lchovi bo’lib, dinamikaning asosiy tushunchalaridan biri hisoblanadi. Jismning harakati faqat unga qo’yilgan kuchgagina bog’liq bo’lmay, uning inerlligiga ham bog’liq. Jismning inertligini miqdor jihatdan ifodalovchi fizikaviy kattalik jismning massasi deyiladi. Biz o’rganayotgan mexanika klassik mexanika bo’lib, bunda jismning tezligi yorug’lik tezligidan ancha kichik, uning massasi o’zgarmas, skalyar va musbat kattalik deb qaraladi. Harakatini o’rganishda o’lchamlari ahamiyatga ega bo’lmagan, lekin massaga ega moddiy jismga moddiy nuqta deyiladi. Moddiy nuqta asl ma’noda, biror jismni anglatgani uchun u shu jismning massasiga teng massaga va shu sababli, jism kabi ta’sirlasha olish xususiyatiga ega bo’ladi. Moddiy nuqta tushunchasiga binoan, mexanik sistema yoki jism massasi uni tashkil yelgan moddiy nuqtalar massalarining yig’indisi bilan aniqlanadi. Umumiy holda, jismning harakali faqat ushbu moddiy nuqtalar yig’indisigagina emas, ularning jism bo’ylab taqsimlanishi (jism shakli)ga ham bog’liq.

Dinamikaning masalasi jismga ta’sir etuvchi kuchlar bilan uning harakatining kinematik xarakteristikalari o’rtasidagi bog’lanish qonunlarini aniqlash va bu qonunlarni harakatning xususiy hollariga tatbiq etishdan iborat. Dinamika masalasini dinamikaning asoschisi Nyuton juda yaxshi ta’riflagan. U aytganki, dinamika «harakatning yuz berishiga ko’ra tabiat kuchlarini bilish, so’ngra bu kuchlar bilan tabiatning boshqa hodisalarini tushuntirishi» zarur.

Dinamikaning asosiy qonunlari. Dinamikaning asosida tajriba va kuzatishlarda aniqlangan va Galiley-Nyuton qonunlari deb ataluvchi quyidagi qonunlar yotadi. Bu qonunlarga asoslanib mantiqiy yo’l bilan matematika usullanni qo’llash natijasida dinamikaning turli teoremalari va tenglamalari keltirilib chiqariladi. Dinamikaning ushbu qonunlari birinchi bor Galiley va Nyuton tomonidan XVII asrda ta’riflangan. Bu qonunlarning to’g’riligi insonning amaliy faoliyatida, texnikaning rivojlanishida hamon kuzatilib kelinmoqda.

1 – qonun (inertsiya qonuni). Har qanday kuch ta’siridan holi etilgan moddiy nuqta tinch holatda yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatda bo’ladi. Birinchi qonunda qayd etilgan holatda moddiy nuqtaga boshqa jismlar yoki nuqtalar ta’sir yetmaydi. ya’ni nuqtaga hech qanday ta’sir kuchlari qo’yilmagan yoki qo’yilgan kuchlar o’zaro muvozanatlashgan bo’ladi. Bu qonun mexanik harakatlarning eng soddasi — jismning yoki nuqtaning boshqa jismlardan to’la ajralgan sharoitdagi harakatini ifodalaydi. Qonunga muvofiq nuqtaning o’z holatini saqlash xususiyatiga uning inertligi deyiladi. Moddiy nuqtaning bunday holati inertsion holat, harakati inertsion harakat deyiladi. Birinchi qonunning o’zini esa inertsiya qonuni deb ataladi.

STATIKANING ASOSIY AKSIOMALARI Statikaning asosida isbot talab etilmaydigan, aksioma deb ataluvchi boshlang’ich haqiqatlar to’plami yotadi. Bu aksiomalar tajriba va kuzatishlarning natijasidir. Aksiomalarga asoslanib, statikaning mazmunini tashkil etuvchi teoremalar isbot qilinadi.

KUCHNING BIROR O’QQA NISBATAN MOMENTI KUCHNING SHU O’QDA YOTUVCHI NUQTAGA NISBATAN MOMENTI VEKTORLARINI MAZKUR O’QDAGI PROEKTSIYASIGA TENG. (2. 12) dan quyidagi natija chiqadi: Agar kuchning yelkasi h=0 bo’lsa, kuchning o’qqa nisbatan momenti 0 ga teng. Agar kuch o’qqa parallel bo’lsa, kuchning o’qqa nisbatan momenti 0 ga teng bo’ladi. Agar kuchning ta’siri chizig’i o’qni kesib o’tsa, kuchning o’qqa nisbatan momnti 0 ga teng bo’ladi(h=0).

4 -qonun (kuchlar ta’sirining o’zaro bog’liqmasiik qonuni). Bir necha kuch ta’siridagi moddiy nuqtaning tezlanishi uning har bir kuch ta’siridan oladigan tezlanishlarning vektorli yig’indisiga teng. To’rtinchi qonunga ko’ra nuqtaga ta’sir yetayotgan kuchlar sistemasini har doim teng ta’sir etuvchi kuch bilan almashtirish mumkin. Moddiy nuqtaga F 1, F 2…. . Fn kuchlar ta’sir etayotgan bo’lsin. U holda ularning teng ta’sir etuvchisi

Inertsial sanoq sistema deb, Yevklid fazoda tezlanishsiz harakatlanayotgan jism bilan biriktirilgan sanoq sistemaga aytiladi. Kuch qo’yilmagan har qanday moddiy nuqta inertsial sanoq sistemaga nisbatan faqat tinch holda yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatda bo’ladi. Nyutonning birinchi qonuni ta’rifining mazmuni inertsial sanoq sistemasining haqiqatdan ham mavjud bo’lishini tasdiqlaydi. Umuman, Nyuton qonunlari faqat inertsial sanoq sistemalardagi kuzatishlar uchun to’g’ri.

Ikkinchi tur birliklar sistemasi. Birliklarning texnik sistemasi. Bu sistemada asosiy o’lchov birliklari sifatida uzunlik birligi 1 m, vaqt birligi 1 s va kuch birligi 1 kgk (kilogramm-kuch) olinadi. Bu sistemada massa hosilaviy birlik kabi asosiy tenglamadan quyidagicha aniqlanadi:

Bog’lanishdagi nuqtaning harakat differentsial tenglamalari. Bog’lanishdagi moddiy nuqta uchun bog’lanishlardan bo’shatish haqidagi aksioma va bog’lanish reaktsiya kuchlariga asoslanib moddiy nuqtaga qo’yilgan barcha kuchlar qatoriga reaktsiya N kuchlarini ham qo’shib erkin nuqta kabi (4. 8) tenglamani yozish mumkin. Koordinata sistemasidagi harakat differentsial tenglamalarni quyidagicha ifodalash mumkin.

Moddiy nuqtaning harakalida bog’lanish reaktsiya kuchlari. umumiy holda, nuqtaga qo’yilgan bog’lanishlarga va ta’sir etuvchi kuchlarga bog’liq bo’libgina qolmay, balki uning harakatining xarakteriga ham bog’liq. Masalan, nuqtaning havodagi yoki birorqarshilik ko’rsatadigan muhit ichidagi harakati tezligiga bog’liq bo’ladi.

Reaktsiya kuchlarining muhim tomoni shundaki, ular masalalarda avvaldan berilmaydi, balki dinamika masalalarini yechish natijasida moddiy nuqtaning harakati kabi, berilgan bog’lanishlarga ko’ra aniqlanadi. Dinamikada bog’lanishlarni, statikadan farqli ravishda, dinamik bog’lanishlar yoki dinamik bog’lanish reaktsiyalari deb ataladi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Dinamika (mexanika) – Dynamics (mechanics)

Ta’sir qilingan kuchlar natijasida jismlarning harakatini matematik tahlil qilish kabi dinamikaga qarang analitik dinamikasi.

Bu maqola ehtimol o’z ichiga oladi original tadqiqotlar. Iltimos uni yaxshilang tomonidan tasdiqlash qilingan va qo’shilgan da’volar satrda keltirilgan. Faqat asl tadqiqotlardan iborat bayonotlar olib tashlanishi kerak. ( 2018 yil dekabr ) (Ushbu shablon xabarini qanday va qachon olib tashlashni bilib oling)

Formülasyonlar

Lagranj mexanikasi
Hamilton mexanikasi
Routhian mexanikasi
Gemilton-Jakobi tenglamasi
Appellning harakat tenglamasi
Koopman-von Neyman mexanikasi

Asosiy mavzular

Sönümleme (nisbat )
Ko’chirish
Harakat tenglamalari
Eyler harakat qonunlari
Xayoliy kuch
Ishqalanish
Harmonik osilator

Inersial / Inersial bo’lmagan ma’lumotnoma tizimi
Planar zarralar harakati mexanikasi

Harakat (chiziqli )
Nyutonning butun olam tortishish qonuni
Nyuton harakat qonunlari
Nisbiy tezlik
Qattiq tanasi
- dinamikasi
- Eyler tenglamalari
- Dumaloq harakat
- Qaytib mos yozuvlar tizimi
- Markazga yo’naltirilgan kuch
- Santrifüj kuch
  - reaktiv
  - Burchakli tezlanish / ko’chirish / chastota / tezlik
  Kategoriyalar
  ► Klassik mexanika
  
  Dinamika bo’ladi filial yilda rivojlangan fizika klassik mexanika o’rganish bilan bog’liq kuchlar va ularning ta’siri harakat. Isaak Nyuton birinchi bo’lib fundamentalni shakllantirdi jismoniy qonunlar klassik bo’lmagan nisbiy fizikadagi dinamikani boshqaradigan, ayniqsa uning harakatning ikkinchi qonuni.
  
  Mundarija
  - 1 Printsiplar
  - 2 Lineer va aylanish dinamikasi
  - 3 Majburlash
  - 4 Nyuton qonunlari
  - 5 Shuningdek qarang
  - 6 Adabiyotlar
  - 7 Qo’shimcha o’qish
  Printsiplar
  
  Umuman aytganda, dinamikaga aloqador tadqiqotchilar jismoniy tizim vaqt o’tishi bilan qanday rivojlanishi yoki o’zgarishi mumkinligini o’rganadilar va bu o’zgarishlarning sabablarini o’rganadilar. Bundan tashqari, Nyuton fizikadagi dinamikani boshqaradigan asosiy jismoniy qonunlarni yaratdi. Uning mexanika tizimini o’rganib, dinamikani tushunish mumkin. Xususan, dinamika asosan Nyutonning ikkinchi harakat qonuni bilan bog’liq. Biroq, harakatlanishning barcha uchta qonunlari hisobga olinadi, chunki ular har qanday kuzatuv yoki tajribada o’zaro bog’liqdir.
  
  Lineer va aylanish dinamikasi
  
  Dinamikani o’rganish ikki toifaga bo’linadi: chiziqli va rotatsion. Lineer dinamika chiziq bo’ylab harakatlanadigan narsalarga taalluqlidir va kabi miqdorlarni o’z ichiga oladi kuch, massa /harakatsizlik, ko’chirish (masofa birligida), tezlik (vaqt birligiga masofa), tezlashtirish (kvadrat birligi uchun vaqt birligiga masofa) va momentum (tezlik birligining massa marta marta). Aylanish dinamikasi aylanadigan yoki egri yo’lda harakatlanadigan narsalarga tegishli bo’lib, ular kabi miqdorlarni o’z ichiga oladi moment, harakatsizlik momenti /aylanma harakatsizlik, burchakli siljish (radianlarda yoki kamroq, darajalarda), burchak tezligi (vaqt birligiga radianlar), burchakli tezlanish (kvadrat bir kvadrat birligi uchun radianlar) va burchak momentum (burchak tezligining birlik birligi inersiya momenti). Ko’pincha ob’ektlar chiziqli va aylanish harakatlarini namoyish etadi.
  
  Klassik uchun elektromagnetizm, Maksvell tenglamalari kinematikani tavsiflang. Ham mexanika, ham elektromagnetizmni o’z ichiga olgan klassik tizimlarning dinamikasi Nyuton qonunlari, Maksvell tenglamalari va Lorents kuchi.
  
  Majburlash
  
  Asosiy maqola: Majburlash
  
  Nyutondan kuchni kuch deb belgilash mumkin bosim ob’ektni keltirib chiqarishi mumkin tezlashtirmoq. Ta’sirni tavsiflash uchun kuch tushunchasi ishlatiladi erkin tanasi (ob’ekt) tezlashtirish. Bu surish yoki tortishish bo’lishi mumkin, bu ob’ektning yo’nalishini o’zgartirishga olib keladi, yangi narsalarga ega tezlik, yoki to deformatsiya vaqtincha yoki doimiy ravishda. Umuman aytganda, kuch ob’ektni keltirib chiqaradi harakat holati tuzatmoq. [1]
  
  Nyuton qonunlari
  
  Asosiy maqola: Nyuton harakat qonunlari
  
  Nyuton kuchni massani tezlashishiga olib keladigan qobiliyat deb ta’rifladi. Uning uchta qonunini quyidagicha umumlashtirish mumkin:
  1. Birinchi qonun: Agar biror narsada aniq kuch bo’lmasa, unda uning tezlik doimiy. Yoki ob’ekt tinch holatda (agar uning tezligi nolga teng bo’lsa), yoki u bitta yo’nalishda doimiy tezlik bilan harakat qiladi. [2][3]
  2. Ikkinchi qonun: Chiziqli impulsning o’zgarishi tezligi P ob’ektning aniq kuchiga teng F_to’r, ya’ni, dP/dt = F_to’r.
  3. Uchinchi qonun: Birinchi tana kuch ta’sirida F₁ ikkinchi tanada, ikkinchi tana bir vaqtning o’zida kuch ta’sir qiladi F₂ = −F₁ birinchi tanada. Bu shuni anglatadiki F₁ va F₂ kattaligi bo’yicha teng va yo’nalishi bo’yicha qarama-qarshi.
  Nyutonning harakat qonunlari faqat inersial mos yozuvlar tizimida amal qiladi.
  
  Shuningdek qarang
  - Multibody dinamikasi
  - Tananing qattiq dinamikasi
  - Analitik dinamikasi
  Related posts:

Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

Reja: Mexanika. Kirish Kinematika asoslari Dinamika asoslari

Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

Dinamika (mexanika) – Dynamics (mechanics)

Mundarija

Printsiplar

Lineer va aylanish dinamikasi

Majburlash

Nyuton qonunlari

Shuningdek qarang

Related posts: