Mikroiqtisadiyyatın mənası

İqtisadçılar tez-tez öz məsələlərini nəzəriyyədən başlayaraq həll edir, sonra həmin nəzəriyyəni faktlara istinad edərək, yoxlayır və ya rədd edirlər. Bu isə deduktiv və ya hipotetik metoddur. Beləliklə, iqtisadçılar təsadüfi müşahidə, məntiq və ya intuisiyaya istinad edərək, ilk, yoxlanılmamış prinsip, yəni hipoteza formalaşdıra bilərlər. Deməli, deduktiv metod ümumidən xüsusi, nəzəriyyədən faktlara doğru hərəkət edir.

Makroiqtisadiyyat

Makroiqtisadiyyat (q.yun. μακρός — “böyük” və q.yun. οἶκος — “ev, təsərrüfat” sözlərindən) — milli iqtisadiyyatın strukturunu və fəaliyyətini, eləcə də dövlətin həyata keçirdiyi siyasətin bu fəaliyyətə necə təsir etdiyini öyrənən elm sahəsidir [1] . Makroiqtisadiyyat sözü “macro” böyük, “iqtisadiyyat” sözlərinin birləşməsindən yaranıb. Adından da göründüyü kimi, iqtisadiyyatın bu qolu fərdi bazarlar səviyyəsində deyil, iqtisadiyyatdakı fəaliyyəti, strukturu, davranışı və qərarverməni ümumilikdə öyrənir [2] [3] .

Bura milli, regional və qlobal iqtisadiyyat daxildir. Mikroiqtisadiyyatla birlikdə, makroiqtisadiyyat iqtisadiyyat elminin ən ümumi iki sahəsini formalaşdırır.

Makroiqtisadiyyat əsas göstəricilər: Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM), Ümumi Milli Məhsul (ÜMM), işsizlik dərəcəsini, Qiymət İndeksləridir (İnflyasiya, ÜDM deflyatoru) ki, bununla da iqtisadi vəziyyət haqqında ümumi məlumatı verir. Həmçinin makroiqtisadiyyatda bir çox iqtisadi amillər (gəlir, istehsal, istehlak, işsizlik, inflyasiya, yığım, investisiya, beynəlxalq ticarət və beynəlxalq maliyyə) arasında qarşılıqlı əlaqəni və təsiri göstərmək üçün bir çox modellər mövcüddür. Əksinə, mikroiqtisadiyyat isə, fərdi agentlər: istehsalçılar, istehlakçılar, satıcılar və alıcılar üzərinə fokuslanır və onların bazarda qiyməti və miqdarı necə müəyyən etdiyini öyrənir [4] .

Makroiqtisadiyyat da simvolik olaraq iki əsas hissəyə bölünür:

• Qısamüddətli (Short-Run): qısamüddətli dövrdə iqtisadiyyatda başverən hadisələrin səbəbini və nəticəsini öyrənir.
• Uzunmüddətli (Long-Run): uzunmüddətli dövrdə iqtisadi artımı təmin edəcək komponentlərin və yolların öyrənir.

Mündəricat

• 1 Tarixi
• 2 Əsas makroiqtisadi anlayışlar
  • 2.1 İstehsal, gəlir və xərclər (ÜDM)
  • 2.2 İşsizlik
    • 2.2.1 İşsizliyin Formaları
    • 2.2.2 Təbii İşsizlik
    • 3.1 Məcmu tələb-məcmu təklif modeli
    • 3.2 IS-LM modeli
    • 3.3 Artım modelləri
    • 4.1 Pul-kredit (monetar) siyasəti
    • 4.2 Büdcə-vergi (fiskal) siyasəti
    • 4.3 Müqayisə

    Əsas məqalə: Makroiqtisadi fikir tarixi

    İlk dəfə makroiqtisadiyyat termini Norveç iqtisadçısı Raqnar Friş tərəfindən 14 avqust 1934-cü ildə elmə daxil edilmişdir. Müasir makroiqtisadi nəzəriyyənin banisi isə, 1936-cı ildə “Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyəsi” (ing. The General Theory of Employment, Interest, and Money ) adlı əsərin müəllifi olan ingilis iqtisadçısı Con Meynard Keyns hesab olunur.

    Keyns məktəbi — demək olar ki, modern makroiqtisadiyyat Con Menyard Keyns və onun “Məşğulluğun, Faizin və Pulun Ümumi Nəzəriyyəsi” kitabı ilə bağlıdır. Keyns likvid üstünlüklər konsepsiyasını inkişaf etdirib və iqtisadiyyatın necə işlədiyi ilə bağlı ümumi nəzəriyyə formalaşdırıb. Keyns öz nəzəriyyəsində ilk dəfə monetar və real iqtisadi faktorlara toxunub, işsizliyi və iqtisadi sabitliyə çatmanın yollarını izah edib [5] . Bu məktəbin davamçıları Keyns modelinin dəqiq konsepsiyası və mexanizminin yaradılması üzərində çalışıblar. Kenys məktəbinin ortodoksal qolu adlanan bir qrup iqtisadçı Keyns modeli ilə klassiklərin mikroiqtisadi düşünçələrini birləşdirərək “neoklassik sintez” yaradmışdılar. Bu sintez 1940-cı illərdən 1970-ci illərin əvvəllərinə qədər hakim mövqe tutmuşdu. Bu vaxtlar Kensçilərin iki qolu seçilirdi. Bir qrup Keynsin qeyri-tarazlıq ideyası üzərində cəmləşmişdi, digərləri isə keynsin nəzəriyyəsinə fundamentalist mövqedən yanaşırdılar və heterodoks post-Keynsçi ənənəni başlatdılar.

    Amerikan iqtisadçısı Milton Fridman Keynsin makroiqtisadi nəzəriyyəsinə alternativ olan nəzəriyyə olan monetarizmi inkişaf etdirdi. Ümumilikdə, monetarizim pulun təklifinin iqtisadiyyata necə təsir etdiyini öyrənir. Monetarizmin ilk yarandığı 1950-60-cı illərdə kensçilər pulun inflyasiyada və biznes tsilklərinə təsirini inkar etdilər, monetaristlər isə birbaşa olaraq bunu müdafiə edirdilər [2] .

    Yeni klassik məktəb monetarizmdən formalaşıb və Keyns məktəbinə qarşı yeni iddealar irəli sürüblər [6] . İlk vaxtlar yeni klassiklər özlərini monetarist hesab edirdilər [7] , amma sonra yeni məktəbi formalaşdırdılar [8] . Onlar monetaristlərdən fərqli olaraq monetar siyasətin iqtisadiyyatı sistematik idarə edəcəyinə inanmırdılar və sonda real biznes tsiklləri nəzəriyyəsini yaratdılar [9] .

    Yeni klassiklər neoklassik sintezi tənqid edirdilər, çünki bu sintez özündə Valrasın mikroiqtisadi bazar tarazlığı modelini, həm də Keynsin makroiqtisadi qeyri-tarazlıq modellərini birləşdirirdi. Yeni kensçilər bu paradoksla tanış idilər amma, yeni klassiklər kensin ideyalarını tənqid edəndən sonra, yeni kensçilərdə Valrasın bazar tarazlığı ideyasından imtina etdilər [10] . 1970-80-ci illərdə yeni kensçilər inhisarçı rəqabət bazarını, yapışqan qiymətləri və digər mikroiqtisadi hadisələrin necə keynsçi makroiqtisadiyyatla uzlaşdığını tədqiq ediblər [11] .

    Makroiqtisadiyyat çoxsayda anlayışları və görtəriciləri əhatə edir, ancaq bunlar 3 mərkəzi kategoriya birləşir. Makroiqtisadiyyat adətən istehsal, işsizlik və inflyasiya fenomenləri ilə əlaqəlidir. Makroiqtisadiyyatdan kənarda da bu göstəricilər butun iqtisadi agentlər (işçilər, alıcılar və istehsalçılar) üçün də əhəmiyyətlidir. [12]

    İstehsal, gəlir və xərclər (ÜDM)

    Milli iqtisadiyyatın vəziyyətinin ölçülməsinin ən yaxşı üsulu məyyən müddət ərzində istehsal olunan son əmtəə və xidmətlərin həcminin müəyyən edilməsidir. Bunu ifadə etmək üçün istifadə olunan əsas göstərici Ümumi Daxili Məhsuldur (ÜDM). ÜDM müəyyən dövrdə ölkə daxilində istehsal olunan bütün son istehlak məhsullarının və xidmətlərinin bazar dəyəridir [13]

    ÜDM iki məvhumu eyni anda ölçür: iqtisadiyyatdakı hər kəsin məcmu gəlirini və mal və xidmətlərin alınmasına çəkilən məcmu xərcləri. ÜDM bu xüsusiyyəti məcmu xərclərlə məcmu gəlirlərin bir-birinə bərabər olmasından irəli gəlir. Çünki, iqtisadiyyatda hər bir transaksiya əməliyyatında iki tərəf olur: Alıcı və satıcı. Kiminsə hər hansı məhsul ( və ya xidmət) almaq üçün xərclədiyi pul digərinin gəlirinə çevrilir. [14] Dövrü axın modelində bu açıq şəkildə göstərilmişdir [15] .

    İşsizlik

    İqtisadiyyatda işsizliyin həcmi işçi qüvvəsində çalışmayan hissənin faiz göstəricisi əks etdirən işsizlik dərəcəsi ilə ölçülür. İşsizlik dərəcəsinin hesablanması üçn ilk növbədə aşağıdakı 4 kateqoriya müəyyən edilməlidir [16] :

    • Məşğullar. Bura hər hansı ödənişli işdə çalışanlar, eləcə də müəyyən səbəblərdən (xəstəlik, tətil) işə çıxmayanlar daxildir;
    • İşsizlər. Bu kateqoriyaya hazırda işi olmayan, iş axrarısında olan və işə yaralı şəxslər daxildir. Burada əsas məsələ, şəxsin işinin olmaması yox, iş axtarışında olmasıdır;
    • İşçi qüvvəsi. Bura həm işi olanlar, həm də işsizlər daxildir;
    • İşçi qüvvəsinə daxil olmayanlar. Bura pensiyaya çıxanlar, istirahət edənlər, təhsil alan şəxslər, iş tapa bilməyib ruhdan düşmüş işsizlər, işləməyə yararsız olanlar daxildir.

    İşsizliyin Formaları

    İşsizliyin aşağıdakı formaları var [17] :

    • Friksion işsizlik o zaman yaranır ki, şəxs çalışa biləcəyi iş var, amma bu işi axtarıb tapmaq üçün çox uzun bir vaxt lazımdır.
    • Struktur işsizlik. Bəzən şirkətlər yeni texnalogiya tətbiq edir və ya istehsal istiqamətini dəyişir. Bu zaman yeni texnalogiyadan istifadə edə bilməyən və ya yeni istehsal sahəsinə uyğun olmayan işçilərə ehtiyac qalmır. Bu zaman yarana işsizliyə Struktur işsizlik deyilir [17] .
    • Dövrü(tsikl) işsizlik. Bu işsizlik forması sənayenin tənəzzülü, istehsalda işçi qüvvəsinə olan tələbin aşağı düşməsi nəticəsində yaranır [18] .

    Təbii İşsizlik

    İşsizliyin təbii səviyyəsində əmək haqqlarını və qiymətləri azaldan,yaxud artıran faktorlar tarazlıqda olur. Müasir iqtisadiyyatda, yüksək inflyasiya şəraitində işsizliyin səviyyəsi kifayət qədər aşağıdır. Struktur və friksion işsizliyi onun təbii səviyyəsi müəyyən edir. Bu şəraitdə inflyasiyanın ölçüləri məhduddur. Dövri faktorlar isə işsizliyin səviyyəsini təbii həddən yuxarı qaldırır.

    Qiymət İndeksləri

    Qiymət indeksləri əsas iki növü var:

    • İstehlakçı Qiymət İndeksi (İnflyasiya);
    • ÜDM deflyatoru.

    İstehlakçı Qiymət İndeksi (Consumer Price İndex) istehlak üçün alınan bütün məhsul və xidmətlərin ümumi qiymətinin ölçüsüdür. Hər ay Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən bu indeks hesablanır. Hesablandıqdan sonra yeni index əvvəl dpvrün in deksi ilə müqayisə edilir və inflyasiya dərəcəsi hesablanır [19]

    İnflyasiya dərəcəsi = (İQİ2014 –İQİ2013)/ İQİ2013*100.

    İqtisadçılar indiki qiymətlərlə hesablanmış ÜDM-a nominal ÜDM deyilllər. Bu həmin il ölkə daxilində istehsal olunan bütün son məhsulun dəyərini göstərir. İqtisadi artımı qiymətləndirmək üçün isə bu göstəricini əvvəlki dövrlərlə müqayisə edirlər. Bu zaman bir məsələ ortaya çıxır ki, bəs bütün məhsulların qiyməti 2 dəfə artıbsa, bu da ölkədəki istehsalın 2 dəfə artdığı hesab olunmalıdırmı? İqtisadçıların cavabı “Xeyr”dir. Bunun qarşısın almaq üçün isə Real ÜDM göstəricisindən istifadə olunur. Bu zaman ÜDM indiki yox, baza dövrünün qiymətləri ilə hesablanır. ÜDM deflyatoru isə ölkə daxilində istehsal olunan bütün son istehlak məhsullarının qiymətindəki dəyişikliyi əks etdirir. ÜDM deflyatoru aşağıdakı kimi hesablanır. [20]

    ÜDM Deflyatoru = Nominal ÜDM/Real ÜDM

    Məcmu tələb-məcmu təklif modeli

    AD-AS modeli (ing. agregative demand (məcmu tələb)-agregative supply (məcmu təklif) model) makroiqtisadiyyatı başa düşmək üçün yaradılan standard dərslik modelidir [21] . Bu model Məcmu Tələbin Məcmu Təklifə bərabər olduğu haldakı qiymət səviyyəsini və real istehsal həcmini göstərir [22] . Məcmu tələb əyrisi aşağı meyillidir. Bu da aşağı qiymət səviyyəsində istehsala daha çox tələb olmasını göstərir. Məcmu tələbin aşağı meylli olmasına 3 effekt təsir göstərir [22] :

    • Piqu və ya real balans effekti. Əgər ölkədə real qiymətlərin səviyyəsi aşağı enirsə, real sərvət artır. Yəni, qiymətlər enirsə alıcı 1 manatla daha çox məhsul ala bilir, bu da məcmu tələbi artırır.
    • Keyns və ya faiz dərəcəsi effekti. Məhsulların qiyməti düşürsə, pula olan tələb azalır. Bu faiz dərəcəsini aşağı endirir. Investisiya imkanları genişləndiyi üçün istehsal artır.
    • Xalis ixrac effekti. Hansı ölkədə ki, qiymətlər qalxırsa, onun məhsulları xarici məhsullar qarşısında daha az rəqabət qabiliyyətli olur və ixrac azalır. Daha az ixrac edən müəsisə daha az istehsal edir. Qiymətlər düşdükdə isə əksinə.

    Məcmu təklif əyrisi isə aşağı istehsal səviyyələrində üfüqi (elastik) və bütün istehsal amillərinin tam istifadə olunduğu potensial istehsal nöktəsindən etibarən isə şaquli (qeyri-elastik) olur [23] . Nə qədər ki, istehsal öz potensial səviyyəsinə çatmayıb, Məcmu Tələbin genişlənməsi özü ilə daha yüksək qiymət və istehsal səviyyəsi gətirəcək. AD-AS diaqramı inflayasiya ilə bağlı müxtəlif makroiqtisadi hadisələri izah etmək üçün də istifadə edirlir. Həmçinin bu model müxtəlif makroiqtisadi siyasətlərin effektlərini izah etmək üçün geniş pedaqoji əhəmiyyətə malikdir.

    IS-LM modeli

    Əsas makroiqtisadi modellərdən biri də IS-LM modelidir. IS-LM modeli faiz dərəcəsinin və istehsalın həcminin əmtəə və pul bazarlarındakı tarazlığını əks etdirir. [24] Bu modelin adı 2 əsas iqtisadi tarazlığın birləşməsindən əmələ gəlir: İqtisadiyyatdakı investisiyalar (I) yığıma (S), pula olan tələb(L) isə pul təklifinə (M) bərabər olmalıdır. Bu model əmtəə və pul bazarlarının tarazlıqda olduğunu göstərir. [25] IS-LM modeli 1937-ci ildə nobel mükafatı laureatı Con Hiks tərəfindən yaradılıb. O,Con Menyard Keynsin 1936-cı ildə yazdığı “Məşğulluğun, Faizin və Pulun Ümumi Nəzəriyyəsi” kitabındakı fikirləri grafik olaraq təsvir edib. [26]

    “IS” əyrisində investisiya (faiz dərəcəsi kimi verilən) yığıma (istehsal kimi verilən) bərabərdir Əmtəə bazarında faiz dərəcəsi və istehsal arasında tərs-mütənasiblik olduğundan “IS” əyrisi aşağı meyillidir. Çünki, istehsal artdıqca daha çox pul yığıma yönəlir, investisiyaların yığıma bərabər olması üçün faiz dərəcəsi aşağı düşür. Pul bazarında faiz dərəcəsi və istehsal düz mütənasib olduğu üçün “LM” əyrisi isə yuxarı meyllidir. Çünki, istehsal artdıqca pula olan tələb artır və buda faiz dərəcəsin artırır. [27] .

    Artım modelləri

    Robert Solounun “Neoklassik Artım Modeli” uzunmüddətli dövrdə artımı izah edən ən uyğun modellərdən biridir. Bu model istehsalın onun iki tərkib hissəsi olan kapital və işçi qüvvəsindən aslılığını əks etdirən istehsal funksiyası ilə başlayır. Solou modelidə güman edilir ki, işçi qüvvəsi və kapital sabit dərəcədə istifadə edilir. Yəni işsizlik dərəcəsində tərəddüdlər olmur və kapitalın istifadəsindəki faydalılıq sabit qalır. İstehsaldakı artım yalnız əlavə kapital ehtiyatları və daha çox əhali ya da məhsuldarlığı artıran yeni texnoloji üstünlüklər hesabına ola bilər. [28]

    Makroiqtisadi siyasət adətən 2 istiqamətdə tətbiq edilir. Monetar və Fiskal. Hər iki istiqamət iqtisadi sabitliyin, ÜDM-in artım səviyyəsinin və resursların tam istifadəsinin qorunub saxlanılması məqsədi ilə istifadə edilir. [29]

    Pul-kredit (monetar) siyasəti

    Mərkəzi Banklar monetar siyasəti müxtəlif mexanizmlər vasitəsi ilə pul təklifini tənzimləməklə tətbiq edirlər. Məsələn, mərkəzi bank istiqraz almaqla pul təklifini artırır və bu da faiz dərəcəsini aşağı endirir. Əksinə sərt pul siyasəti yerinə yerirəcəksə, qiymətli kağızlar satır, pul təklifini azaldır və faiz dərəcəsini artırır. Adətən bu siyasət pul təklifinə birbaşa yox dolayı yolla təsir edilərək həyata keçirilir. Banklar davamlı olaraq, faiz dərəcəsini sabit saxlamaq məqsədi ilə pul təklifində dəyişikliklər edirlər. Bəzi banklar isə faiz dərəcəsində dəyişiklik etməklə inflyasiya dərəcəsin tənzimləyirlər. Mərkəzi bankların əsas məqsədi yüksək səviyyəli inflyasiya başvermədən istehsalın artırılmasını təmin etməkdir.

    Monetar siyasət likvidlik tələsində effektsizdir. İnflyasiya və faiz dərəcəsi sıfıra yaxın olduqda, Mərkəzi bank ənənəvi yollarla monetar siyasət həyata keçirə bilmir. Bu zaman qeyri ənənəvi üsullar tətbiq edir: dövlət istiqrazları almaqdansa, korporativ qiymətli kağızlar almaqla istehsalın artımını təmin edir ya da uzunmüddətli istiqrazlar alır və qısa müddətli istirazlarını satır [30] .

    Büdcə-vergi (fiskal) siyasəti

    Fiskal siyasət hökumətin dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərindən istifadə edərək iqtisadiyyata təsir etməsidir. Bu zaman istifadə edilən iqtisadi alətlərə xərclər, vergilər, borc misal ola bilər. Məsələn, istehsal potensial səviyyəsindən aşağı olduğu zaman dövlət xərcləri boş dayanmış resursların istifadəsinə yönəldilir. Dövlət xərcləri istehsaldakı bütün boşluğu doldurmamalıdır. Çünki multiplikativ effekt hesabına dövlət xərcləri iqtisadiyyata xərcləndiyindən daha çox təsir göstərir. Belə ki, əgər dövlət yol və körpü tikintisinə vəsait ayırırsa, bu istehsalı yalnız körpünün dəyəri qədər artırmır, həm də tikintidə çalışan işçilər öz istehlaklarını (və ya investisiyalarını) çoxaldır və istehsaldakı boşluğu doldurur.

    Fiskal siyasət sıxışdırıb çıxarma effekti (crowding-out) ilə məhdudlaşır. Dövlət hər hansı layihə həyata keçirərkən nəzərə almalıdır ki, bu özəl sektor üçün çətinlik yaratmayacaq, yəni onların bu resurslardan istifadəsi məhdudlaşmayacaq. Sıxışdırıb çıxarma effekti o zaman baş verir ki, dövlət özəl sektorun görəcəyi işi həyata keçrir və əlavə istehsalı təmin etmir.

    Fiskal siyasət avtomatik tənzimləyicilər vasitəsi ilə də həyata keçirilə bilər. Bu mexanizm vasitəsi ilə fiskal siyasətdə qərarın qəbul edilməsindəki gecikmənin səbəb olacağı mənfi effektlər minimum səviyyəyə endirilir. Bu tənzimləyicilərə misal olaraq, işsizliyin səviyyəsi artdıqca işsizlərə verilən müavinətlərin ümumi həcmi artmasını və gəlir azaldıqca vergi dərəcəsinin azalmasını göstərmək olar. [30]

    Müqayisə

    İqtisadçılar adətən monetar siyasəti fiskal siyasətdən üstün tuturlar. Burada əsas iki səbəb var: [31]

    • Monetar siyasətin müstəqil mərkəzi banklar tərəfindən həyata keçirilməsi;
    • Mərkəzi Bankların iqtisadiyyatda baş verən dəyişikliklərə fiskal siyasətə nisbətən daha çevik reaksiya verməsi.

    Biblioqrafiya

    • Andrew B. Abel , Ben S. Bernanke, Dean Croushore. Macroeconomics, 6th ed. 2008.
    • Blanchard, Olivier (2011). Macroeconomics Updated (5th ed.). Englewood Cliffs: Prentice Hall 32
    • Mankiw, N. Gregory, Principles of Economics. 7th ed. 2014.
    • Mankiw, N. Gregory, Macroeconomics. 8th ed. 2013.
    • Samuelson A.P., Nordhaus D.W. Macroeconomics. 9th ed. 2010.
    • Atakişiyev M.C.,Mikro və Makroiqtisadiyyat. Bakı,2010.

    İstinadlar

    1. ↑ Andrew B. Abel , Ben S. Bernanke, Dean Croushore. Macroeconomics, 6th ed. 2008. Səh 2.
    2. ↑ Blaug, Mark (1985), Economic theory in retrospect, Cambridge, UK: Cambridge University Press, ISBN 0-521-31644-8
    3. ↑ Sullivan, Arthur; Steven M. Sheffrin (2003), Economics: Principles in action, Upper Saddle River, New Jersey 07458: Pearson Prentice Hall, p. 57, ISBN 0-13-063085-3
    4. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Macroeconomics#cite_note-2
    5. ↑Patinkin, 2008
    6. ↑Mankiw, 2006. səh. 5
    7. ↑Snowdon, Vane, 2005. səh. 222
    8. ↑Froyen, 1990. səh. 333
    9. ↑Fischer, 2008
    10. ↑Romer, 1993. səh. 6
    11. ↑Mankiw, 2006. səh. 36
    12. ↑ Blanchard, Olivier (2011). Macroeconomics Updated (5th ed.). Englewood Cliffs: Prentice Hall 32
    13. ↑ Mankiw, N. Gregory (2014), Principles of Economics, səh 496
    14. ↑ Mankiw,2014 . səh 494
    15. ↑ Mankiw,2014. səh 495
    16. ↑ Samuelson A.P., Nordhaus D.W. Macroeconomics. 2010. Səh 309
    17. ↑ 12 Samuelson, 2010. Səh 310
    18. ↑ Atakişiyev M.C.,Mikro və Makroiqtisadiyyat. Bakı,2010. səh 392
    19. ↑ Mankiw,2014.səh 512-515
    20. ↑ Mankiw G. Macroeconomics. 8th ed. 2013. Səh 24-25
    21. ↑ Healey, Nigel M. (2002). “AD-AS model”. In Snowdon, Brian; Vane, Howard. An Encyclopedia of Macroeconomics. Northhampton, Massachusetts: Edward Elgar Publishing. pp. 11–18. səh 12
    22. ↑ 12 Healey, Nigel M. 2002. səh 13
    23. ↑ Healey, Nigel M. 2002. səh 12
    24. ↑ Durlauf, Steven N.; Hester, Donald D. (2008). “IS–LM”. In Durlauf, Lawrence E.; Blume. The New Palgrave Dictionary of Economics (Second ed.). Palgrave Macmillan. Retrieved 5 June 2012
    25. ↑ Andrew B. Abel , Ben S. Bernanke, Dean Croushore. Macroeconomics, 6th ed. səh 310
    26. ↑ Andrew B. Abel. 2008. səh 310
    27. ↑ Peston, Maurice (2002). “IS-LM model: closed economy”. In Snowdon, Brian; Vane, Howard R. An Encyclopedia of Macroeconomics. Edward Elgar. Peston 2002, p. 387
    28. ↑ Solow, Robert (2002). “Neoclassical growth model”. In Snowdon, Brian; Vane, Howard. An Encyclopedia of Macroeconomics. Northhampton, Massachusetts: Edward Elgar Publishing. 518-519
    29. ↑ Mayer, Thomas (2002). “Monetary polic: role of”. In Snowdon, Brian; Vane, Howard. An Encyclopedia of Macroeconomics. Northhampton, Massachusetts: Edward Elgar Publishing. Səh 495
    30. ↑ 12 https://en.wikipedia.org/wiki/Macroeconomics#cite_note-FOOTNOTEHealey200213-12
    31. ↑ Mayer, Thomas (2002). “Monetary polic: role of”. In Snowdon, Brian; Vane, Howard. An Encyclopedia of Macroeconomics. Northhampton, Massachusetts: Edward Elgar Publishing. pp. 495–499. ISBN 978-1-84542-180-9. 495

    Avqust 13, 2021
    Ən son məqalələr

    Stiven Artur Kuk

    Stiven Cosef-Monroz

    Stiven Harper

    Stiven Hillenburq

    Stiven Hokinq

    Stiven Josef-Monroz

    Stiven Kinq

    Stiven Kruqer

    Stiven Qoldblat

    Stiven Streyt

    Ən çox oxunan

    Qətər–Liviya münasibətləri

    Qəvoy

    Qəvamlar

    Qəyfulla (Arxangel)

    Qəyyur (film, 1990)

    makroiqtisadiyyat, μακρός, böyük, οἶκος, təsərrüfat, sözlərindən, milli, iqtisadiyyatın, strukturunu, fəaliyyətini, eləcə, dövlətin, həyata, keçirdiyi, siyasətin, fəaliyyətə, necə, təsir, etdiyini, öyrənən, sahəsidir, sözü, macro, böyük, iqtisadiyyat, sözlərin. Makroiqtisadiyyat q yun makros boyuk ve q yun oἶkos ev teserrufat sozlerinden milli iqtisadiyyatin strukturunu ve fealiyyetini elece de dovletin heyata kecirdiyi siyasetin bu fealiyyete nece tesir etdiyini oyrenen elm sahesidir 1 Makroiqtisadiyyat sozu macro boyuk iqtisadiyyat sozlerinin birlesmesinden yaranib Adindan da gorunduyu kimi iqtisadiyyatin bu qolu ferdi bazarlar seviyyesinde deyil iqtisadiyyatdaki fealiyyeti strukturu davranisi ve qerarvermeni umumilikde oyrenir 2 3 IqtisadiyyatEsas kateqoriyalarMikroiqtisadiyyatMakroiqtisadiyyatIqtisadi telimler tarixiIqtisadi metodologiyaAlternativ iqtisadiyyatTexniki metodlarRiyazi iqtisadiyyatEkonometrikaTecrubi iqtisadiyyatMilli Hesablar SistemiSaheler ve alt sahelerTehsilSehiyyeEmekOyunlar nezeriyyesiArtimKend teserrufatiTebii ehtiyatlarDavranisIqtisadi sistemBeynelxalqPortal IqtisadiyyatbmrBura milli regional ve qlobal iqtisadiyyat daxildir Mikroiqtisadiyyatla birlikde makroiqtisadiyyat iqtisadiyyat elminin en umumi iki sahesini formalasdirir Makroiqtisadiyyat esas gostericiler Umumi Daxili Mehsul UDM Umumi Milli Mehsul UMM issizlik derecesini Qiymet Indeksleridir Inflyasiya UDM deflyatoru ki bununla da iqtisadi veziyyet haqqinda umumi melumati verir Hemcinin makroiqtisadiyyatda bir cox iqtisadi amiller gelir istehsal istehlak issizlik inflyasiya yigim investisiya beynelxalq ticaret ve beynelxalq maliyye arasinda qarsiliqli elaqeni ve tesiri gostermek ucun bir cox modeller movcuddur Eksine mikroiqtisadiyyat ise ferdi agentler istehsalcilar istehlakcilar saticilar ve alicilar uzerine fokuslanir ve onlarin bazarda qiymeti ve miqdari nece mueyyen etdiyini oyrenir 4 Makroiqtisadiyyat da simvolik olaraq iki esas hisseye bolunur Qisamuddetli Short Run qisamuddetli dovrde iqtisadiyyatda basveren hadiselerin sebebini ve neticesini oyrenir Uzunmuddetli Long Run uzunmuddetli dovrde iqtisadi artimi temin edecek komponentlerin ve yollarin oyrenir Mundericat 1 Tarixi 2 Esas makroiqtisadi anlayislar 2 1 Istehsal gelir ve xercler UDM 2 2 Issizlik 2 2 1 Issizliyin Formalari 2 2 2 Tebii Issizlik 2 3 Qiymet Indeksleri 3 Makroiqtisadi modeller 3 1 Mecmu teleb mecmu teklif modeli 3 2 IS LM modeli 3 3 Artim modelleri 4 Makroiqtisadi siyaset 4 1 Pul kredit monetar siyaseti 4 2 Budce vergi fiskal siyaseti 4 3 Muqayise 5 Biblioqrafiya 6 IstinadlarTarixi Redakte Esas meqale Makroiqtisadi fikir tarixiIlk defe makroiqtisadiyyat termini Norvec iqtisadcisi Raqnar Fris terefinden 14 avqust 1934 cu ilde elme daxil edilmisdir Muasir makroiqtisadi nezeriyyenin banisi ise 1936 ci ilde Mesgullugun faizin ve pulun umumi nezeriyyesi ing The General Theory of Employment Interest and Money adli eserin muellifi olan ingilis iqtisadcisi Con Meynard Keyns hesab olunur Makroiqtisadi fikir tarixinde asagidaki mektebler vardir Keyns mektebi demek olar ki modern makroiqtisadiyyat Con Menyard Keyns ve onun Mesgullugun Faizin ve Pulun Umumi Nezeriyyesi kitabi ile baglidir Keyns likvid ustunlukler konsepsiyasini inkisaf etdirib ve iqtisadiyyatin nece islediyi ile bagli umumi nezeriyye formalasdirib Keyns oz nezeriyyesinde ilk defe monetar ve real iqtisadi faktorlara toxunub issizliyi ve iqtisadi sabitliye catmanin yollarini izah edib 5 Bu mektebin davamcilari Keyns modelinin deqiq konsepsiyasi ve mexanizminin yaradilmasi uzerinde calisiblar Kenys mektebinin ortodoksal qolu adlanan bir qrup iqtisadci Keyns modeli ile klassiklerin mikroiqtisadi dusuncelerini birlesdirerek neoklassik sintez yaradmisdilar Bu sintez 1940 ci illerden 1970 ci illerin evvellerine qeder hakim movqe tutmusdu Bu vaxtlar Kenscilerin iki qolu secilirdi Bir qrup Keynsin qeyri tarazliq ideyasi uzerinde cemlesmisdi digerleri ise keynsin nezeriyyesine fundamentalist movqeden yanasirdilar ve heterodoks post Keynsci eneneni baslatdilar Amerikan iqtisadcisi Milton Fridman Keynsin makroiqtisadi nezeriyyesine alternativ olan nezeriyye olan monetarizmi inkisaf etdirdi Umumilikde monetarizim pulun teklifinin iqtisadiyyata nece tesir etdiyini oyrenir Monetarizmin ilk yarandigi 1950 60 ci illerde kensciler pulun inflyasiyada ve biznes tsilklerine tesirini inkar etdiler monetaristler ise birbasa olaraq bunu mudafie edirdiler 2 Yeni klassik mekteb monetarizmden formalasib ve Keyns mektebine qarsi yeni iddealar ireli surubler 6 Ilk vaxtlar yeni klassikler ozlerini monetarist hesab edirdiler 7 amma sonra yeni mektebi formalasdirdilar 8 Onlar monetaristlerden ferqli olaraq monetar siyasetin iqtisadiyyati sistematik idare edeceyine inanmirdilar ve sonda real biznes tsiklleri nezeriyyesini yaratdilar 9 Yeni klassikler neoklassik sintezi tenqid edirdiler cunki bu sintez ozunde Valrasin mikroiqtisadi bazar tarazligi modelini hem de Keynsin makroiqtisadi qeyri tarazliq modellerini birlesdirirdi Yeni kensciler bu paradoksla tanis idiler amma yeni klassikler kensin ideyalarini tenqid edenden sonra yeni kenscilerde Valrasin bazar tarazligi ideyasindan imtina etdiler 10 1970 80 ci illerde yeni kensciler inhisarci reqabet bazarini yapisqan qiymetleri ve diger mikroiqtisadi hadiselerin nece keynsci makroiqtisadiyyatla uzlasdigini tedqiq edibler 11 Esas makroiqtisadi anlayislar RedakteMakroiqtisadiyyat coxsayda anlayislari ve gortericileri ehate edir ancaq bunlar 3 merkezi kategoriya birlesir Makroiqtisadiyyat adeten istehsal issizlik ve inflyasiya fenomenleri ile elaqelidir Makroiqtisadiyyatdan kenarda da bu gostericiler butun iqtisadi agentler isciler alicilar ve istehsalcilar ucun de ehemiyyetlidir 12 Istehsal gelir ve xercler UDM Redakte Milli iqtisadiyyatin veziyyetinin olculmesinin en yaxsi usulu meyyen muddet erzinde istehsal olunan son emtee ve xidmetlerin hecminin mueyyen edilmesidir Bunu ifade etmek ucun istifade olunan esas gosterici Umumi Daxili Mehsuldur UDM UDM mueyyen dovrde olke daxilinde istehsal olunan butun son istehlak mehsullarinin ve xidmetlerinin bazar deyeridir 13 UDM iki mevhumu eyni anda olcur iqtisadiyyatdaki her kesin mecmu gelirini ve mal ve xidmetlerin alinmasina cekilen mecmu xercleri UDM bu xususiyyeti mecmu xerclerle mecmu gelirlerin bir birine beraber olmasindan ireli gelir Cunki iqtisadiyyatda her bir transaksiya emeliyyatinda iki teref olur Alici ve satici Kiminse her hansi mehsul ve ya xidmet almaq ucun xerclediyi pul digerinin gelirine cevrilir 14 Dovru axin modelinde bu aciq sekilde gosterilmisdir 15 Issizlik Redakte Issizlik Issizliyin formalariFriksion issizlikStruktur issizlikDovru tsikl issizlikIqtisadiyyatda issizliyin hecmi isci quvvesinde calismayan hissenin faiz gostericisi eks etdiren issizlik derecesi ile olculur Issizlik derecesinin hesablanmasi ucn ilk novbede asagidaki 4 kateqoriya mueyyen edilmelidir 16 Mesgullar Bura her hansi odenisli isde calisanlar elece de mueyyen sebeblerden xestelik tetil ise cixmayanlar daxildir Issizler Bu kateqoriyaya hazirda isi olmayan is axrarisinda olan ve ise yarali sexsler daxildir Burada esas mesele sexsin isinin olmamasi yox is axtarisinda olmasidir Isci quvvesi Bura hem isi olanlar hem de issizler daxildir Isci quvvesine daxil olmayanlar Bura pensiyaya cixanlar istirahet edenler tehsil alan sexsler is tapa bilmeyib ruhdan dusmus issizler islemeye yararsiz olanlar daxildir Issizliyin Formalari Redakte Issizliyin asagidaki formalari var 17 Friksion issizlik o zaman yaranir ki sexs calisa bileceyi is var amma bu isi axtarib tapmaq ucun cox uzun bir vaxt lazimdir Struktur issizlik Bezen sirketler yeni texnalogiya tetbiq edir ve ya istehsal istiqametini deyisir Bu zaman yeni texnalogiyadan istifade ede bilmeyen ve ya yeni istehsal sahesine uygun olmayan iscilere ehtiyac qalmir Bu zaman yarana issizliye Struktur issizlik deyilir 17 Dovru tsikl issizlik Bu issizlik formasi senayenin tenezzulu istehsalda isci quvvesine olan telebin asagi dusmesi neticesinde yaranir 18 Tebii Issizlik Redakte Issizliyin tebii seviyyesinde emek haqqlarini ve qiymetleri azaldan yaxud artiran faktorlar tarazliqda olur Muasir iqtisadiyyatda yuksek inflyasiya seraitinde issizliyin seviyyesi kifayet qeder asagidir Struktur ve friksion issizliyi onun tebii seviyyesi mueyyen edir Bu seraitde inflyasiyanin olculeri mehduddur Dovri faktorlar ise issizliyin seviyyesini tebii hedden yuxari qaldirir Qiymet Indeksleri Redakte Qiymet indeksleri esas iki novu var Istehlakci Qiymet Indeksi Inflyasiya UDM deflyatoru Istehlakci Qiymet Indeksi Consumer Price Index istehlak ucun alinan butun mehsul ve xidmetlerin umumi qiymetinin olcusudur Her ay Dovlet Statistika Komitesi terefinden bu indeks hesablanir Hesablandiqdan sonra yeni index evvel dpvrun in deksi ile muqayise edilir ve inflyasiya derecesi hesablanir 19 Inflyasiya derecesi IQI2014 IQI2013 IQI2013 100 Iqtisadcilar indiki qiymetlerle hesablanmis UDM a nominal UDM deyilller Bu hemin il olke daxilinde istehsal olunan butun son mehsulun deyerini gosterir Iqtisadi artimi qiymetlendirmek ucun ise bu gostericini evvelki dovrlerle muqayise edirler Bu zaman bir mesele ortaya cixir ki bes butun mehsullarin qiymeti 2 defe artibsa bu da olkedeki istehsalin 2 defe artdigi hesab olunmalidirmi Iqtisadcilarin cavabi Xeyr dir Bunun qarsisin almaq ucun ise Real UDM gostericisinden istifade olunur Bu zaman UDM indiki yox baza dovrunun qiymetleri ile hesablanir UDM deflyatoru ise olke daxilinde istehsal olunan butun son istehlak mehsullarinin qiymetindeki deyisikliyi eks etdirir UDM deflyatoru asagidaki kimi hesablanir 20 UDM Deflyatoru Nominal UDM Real UDMMakroiqtisadi modeller RedakteMecmu teleb mecmu teklif modeli Redakte AD AS Modeli AD AS modeli ing agregative demand mecmu teleb agregative supply mecmu teklif model makroiqtisadiyyati basa dusmek ucun yaradilan standard derslik modelidir 21 Bu model Mecmu Telebin Mecmu Teklife beraber oldugu haldaki qiymet seviyyesini ve real istehsal hecmini gosterir 22 Mecmu teleb eyrisi asagi meyillidir Bu da asagi qiymet seviyyesinde istehsala daha cox teleb olmasini gosterir Mecmu telebin asagi meylli olmasina 3 effekt tesir gosterir 22 Piqu ve ya real balans effekti Eger olkede real qiymetlerin seviyyesi asagi enirse real servet artir Yeni qiymetler enirse alici 1 manatla daha cox mehsul ala bilir bu da mecmu telebi artirir Keyns ve ya faiz derecesi effekti Mehsullarin qiymeti dusurse pula olan teleb azalir Bu faiz derecesini asagi endirir Investisiya imkanlari genislendiyi ucun istehsal artir Xalis ixrac effekti Hansi olkede ki qiymetler qalxirsa onun mehsullari xarici mehsullar qarsisinda daha az reqabet qabiliyyetli olur ve ixrac azalir Daha az ixrac eden muesise daha az istehsal edir Qiymetler dusdukde ise eksine Mecmu teklif eyrisi ise asagi istehsal seviyyelerinde ufuqi elastik ve butun istehsal amillerinin tam istifade olundugu potensial istehsal noktesinden etibaren ise saquli qeyri elastik olur 23 Ne qeder ki istehsal oz potensial seviyyesine catmayib Mecmu Telebin genislenmesi ozu ile daha yuksek qiymet ve istehsal seviyyesi getirecek AD AS diaqrami inflayasiya ile bagli muxtelif makroiqtisadi hadiseleri izah etmek ucun de istifade edirlir Hemcinin bu model muxtelif makroiqtisadi siyasetlerin effektlerini izah etmek ucun genis pedaqoji ehemiyyete malikdir IS LM modeli Redakte IS LM Modeli Esas makroiqtisadi modellerden biri de IS LM modelidir IS LM modeli faiz derecesinin ve istehsalin hecminin emtee ve pul bazarlarindaki tarazligini eks etdirir 24 Bu modelin adi 2 esas iqtisadi tarazligin birlesmesinden emele gelir Iqtisadiyyatdaki investisiyalar I yigima S pula olan teleb L ise pul teklifine M beraber olmalidir Bu model emtee ve pul bazarlarinin tarazliqda oldugunu gosterir 25 IS LM modeli 1937 ci ilde nobel mukafati laureati Con Hiks terefinden yaradilib O Con Menyard Keynsin 1936 ci ilde yazdigi Mesgullugun Faizin ve Pulun Umumi Nezeriyyesi kitabindaki fikirleri grafik olaraq tesvir edib 26 IS eyrisinde investisiya faiz derecesi kimi verilen yigima istehsal kimi verilen beraberdir Emtee bazarinda faiz derecesi ve istehsal arasinda ters mutenasiblik oldugundan IS eyrisi asagi meyillidir Cunki istehsal artdiqca daha cox pul yigima yonelir investisiyalarin yigima beraber olmasi ucun faiz derecesi asagi dusur Pul bazarinda faiz derecesi ve istehsal duz mutenasib oldugu ucun LM eyrisi ise yuxari meyllidir Cunki istehsal artdiqca pula olan teleb artir ve buda faiz derecesin artirir 27 Artim modelleri Redakte Robert Solounun Neoklassik Artim Modeli uzunmuddetli dovrde artimi izah eden en uygun modellerden biridir Bu model istehsalin onun iki terkib hissesi olan kapital ve isci quvvesinden asliligini eks etdiren istehsal funksiyasi ile baslayir Solou modelide guman edilir ki isci quvvesi ve kapital sabit derecede istifade edilir Yeni issizlik derecesinde tereddudler olmur ve kapitalin istifadesindeki faydaliliq sabit qalir Istehsaldaki artim yalniz elave kapital ehtiyatlari ve daha cox ehali ya da mehsuldarligi artiran yeni texnoloji ustunlukler hesabina ola biler 28 Makroiqtisadi siyaset RedakteMakroiqtisadi siyaset adeten 2 istiqametde tetbiq edilir Monetar ve Fiskal Her iki istiqamet iqtisadi sabitliyin UDM in artim seviyyesinin ve resurslarin tam istifadesinin qorunub saxlanilmasi meqsedi ile istifade edilir 29 Pul kredit monetar siyaseti Redakte Azerbaycan Merkezi Banki Merkezi Banklar monetar siyaseti muxtelif mexanizmler vasitesi ile pul teklifini tenzimlemekle tetbiq edirler Meselen merkezi bank istiqraz almaqla pul teklifini artirir ve bu da faiz derecesini asagi endirir Eksine sert pul siyaseti yerine yerirecekse qiymetli kagizlar satir pul teklifini azaldir ve faiz derecesini artirir Adeten bu siyaset pul teklifine birbasa yox dolayi yolla tesir edilerek heyata kecirilir Banklar davamli olaraq faiz derecesini sabit saxlamaq meqsedi ile pul teklifinde deyisiklikler edirler Bezi banklar ise faiz derecesinde deyisiklik etmekle inflyasiya derecesin tenzimleyirler Merkezi banklarin esas meqsedi yuksek seviyyeli inflyasiya basvermeden istehsalin artirilmasini temin etmekdir Monetar siyaset likvidlik telesinde effektsizdir Inflyasiya ve faiz derecesi sifira yaxin olduqda Merkezi bank enenevi yollarla monetar siyaset heyata kecire bilmir Bu zaman qeyri enenevi usullar tetbiq edir dovlet istiqrazlari almaqdansa korporativ qiymetli kagizlar almaqla istehsalin artimini temin edir ya da uzunmuddetli istiqrazlar alir ve qisa muddetli istirazlarini satir 30 Budce vergi fiskal siyaseti Redakte Budce Fiskal siyaset hokumetin dovlet budcesinin gelir ve xerclerinden istifade ederek iqtisadiyyata tesir etmesidir Bu zaman istifade edilen iqtisadi aletlere xercler vergiler borc misal ola biler Meselen istehsal potensial seviyyesinden asagi oldugu zaman dovlet xercleri bos dayanmis resurslarin istifadesine yoneldilir Dovlet xercleri istehsaldaki butun boslugu doldurmamalidir Cunki multiplikativ effekt hesabina dovlet xercleri iqtisadiyyata xerclendiyinden daha cox tesir gosterir Bele ki eger dovlet yol ve korpu tikintisine vesait ayirirsa bu istehsali yalniz korpunun deyeri qeder artirmir hem de tikintide calisan isciler oz istehlaklarini ve ya investisiyalarini coxaldir ve istehsaldaki boslugu doldurur Fiskal siyaset sixisdirib cixarma effekti crowding out ile mehdudlasir Dovlet her hansi layihe heyata kecirerken nezere almalidir ki bu ozel sektor ucun cetinlik yaratmayacaq yeni onlarin bu resurslardan istifadesi mehdudlasmayacaq Sixisdirib cixarma effekti o zaman bas verir ki dovlet ozel sektorun goreceyi isi heyata kecrir ve elave istehsali temin etmir Fiskal siyaset avtomatik tenzimleyiciler vasitesi ile de heyata kecirile biler Bu mexanizm vasitesi ile fiskal siyasetde qerarin qebul edilmesindeki gecikmenin sebeb olacagi menfi effektler minimum seviyyeye endirilir Bu tenzimleyicilere misal olaraq issizliyin seviyyesi artdiqca issizlere verilen muavinetlerin umumi hecmi artmasini ve gelir azaldiqca vergi derecesinin azalmasini gostermek olar 30 Muqayise Redakte Iqtisadcilar adeten monetar siyaseti fiskal siyasetden ustun tuturlar Burada esas iki sebeb var 31 Monetar siyasetin musteqil merkezi banklar terefinden heyata kecirilmesi Merkezi Banklarin iqtisadiyyatda bas veren deyisikliklere fiskal siyasete nisbeten daha cevik reaksiya vermesi Biblioqrafiya RedakteAndrew B Abel Ben S Bernanke Dean Croushore Macroeconomics 6th ed 2008 Blanchard Olivier 2011 Macroeconomics Updated 5th ed Englewood Cliffs Prentice Hall 32 Mankiw N Gregory Principles of Economics 7th ed 2014 Mankiw N Gregory Macroeconomics 8th ed 2013 Samuelson A P Nordhaus D W Macroeconomics 9th ed 2010 Atakisiyev M C Mikro ve Makroiqtisadiyyat Baki 2010 Istinadlar Redakte Andrew B Abel Ben S Bernanke Dean Croushore Macroeconomics 6th ed 2008 Seh 2 Blaug Mark 1985 Economic theory in retrospect Cambridge UK Cambridge University Press ISBN 0 521 31644 8 Sullivan Arthur Steven M Sheffrin 2003 Economics Principles in action Upper Saddle River New Jersey 07458 Pearson Prentice Hall p 57 ISBN 0 13 063085 3 https en wikipedia org wiki Macroeconomics cite note 2 Patinkin 2008 Mankiw 2006 seh 5 Snowdon Vane 2005 seh 222 Froyen 1990 seh 333 Fischer 2008 Romer 1993 seh 6 Mankiw 2006 seh 36 Blanchard Olivier 2011 Macroeconomics Updated 5th ed Englewood Cliffs Prentice Hall 32 Mankiw N Gregory 2014 Principles of Economics seh 496 Mankiw 2014 seh 494 Mankiw 2014 seh 495 Samuelson A P Nordhaus D W Macroeconomics 2010 Seh 309 1 2 Samuelson 2010 Seh 310 Atakisiyev M C Mikro ve Makroiqtisadiyyat Baki 2010 seh 392 Mankiw 2014 seh 512 515 Mankiw G Macroeconomics 8th ed 2013 Seh 24 25 Healey Nigel M 2002 AD AS model In Snowdon Brian Vane Howard An Encyclopedia of Macroeconomics Northhampton Massachusetts Edward Elgar Publishing pp 11 18 seh 12 1 2 Healey Nigel M 2002 seh 13 Healey Nigel M 2002 seh 12 Durlauf Steven N Hester Donald D 2008 IS LM In Durlauf Lawrence E Blume The New Palgrave Dictionary of Economics Second ed Palgrave Macmillan Retrieved 5 June 2012 Andrew B Abel Ben S Bernanke Dean Croushore Macroeconomics 6th ed seh 310 Andrew B Abel 2008 seh 310 Peston Maurice 2002 IS LM model closed economy In Snowdon Brian Vane Howard R An Encyclopedia of Macroeconomics Edward Elgar Peston 2002 p 387 Solow Robert 2002 Neoclassical growth model In Snowdon Brian Vane Howard An Encyclopedia of Macroeconomics Northhampton Massachusetts Edward Elgar Publishing 518 519 Mayer Thomas 2002 Monetary polic role of In Snowdon Brian Vane Howard An Encyclopedia of Macroeconomics Northhampton Massachusetts Edward Elgar Publishing Seh 495 1 2 https en wikipedia org wiki Macroeconomics cite note FOOTNOTEHealey200213 12 Mayer Thomas 2002 Monetary polic role of In Snowdon Brian Vane Howard An Encyclopedia of Macroeconomics Northhampton Massachusetts Edward Elgar Publishing pp 495 499 ISBN 978 1 84542 180 9 495Menbe https az wikipedia org w index php title Makroiqtisadiyyat amp oldid 5985155, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

    ne axtarsan burda

    en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

    Mikroiqtisadiyyatın mənası

    The mikroiqtisadiyyat ki, iqtisadiyyatın bir sahəsidir fərdi iqtisadi agentlərin davranışlarını, hərəkətlərini və qərarlarını öyrənirfərdlər, ailələr və ya şirkətlər və bunların bazarlardakı münasibətləri və qarşılıqlı əlaqəsi. Bu mənada, fərqlənir makroiqtisadiyyatbir ölkə və ya bölgə kimi geniş miqyaslı iqtisadi sistemlərə odaklanır.

    Mikroiqtisadiyyat nə öyrənir

    The mikroiqtisadiyyat təhlil obyektini üzərində cəmləşdirir mallar, qiymətlər, bazarlar və iqtisadi agentlərvə hər bir fərdin öz ehtiyaclarını və maraqlarını təmin etmək üçün iqtisadi qərarları necə və niyə verdiyini araşdırır, təhlil edir və izah edir.

    Bu mənada, tədqiqatını fərqli nəzəriyyələrə əsaslanır: istehlakçı, tələb, istehsalçı, ümumi tarazlıq və maliyyə aktivləri bazarları.

    • İstehlakçı nəzəriyyəsi istehlakçı qərarlarına müdaxilə edən amillərin nələri araşdırır və izah edir: nəyi alacaqlarını, necə almağa qərar verdiklərini, niyə, nəyə görə və hansı miqdarda.
    • Tələb nəzəriyyəsi, öz növbəsində, bazarda mövcud məhsulların, malların və xidmətlərin kəmiyyətinin və keyfiyyətinin qiymətləri birlikdə və ya ayrı-ayrılıqda nəzərdən keçirilən ayrı-ayrı iqtisadi agentlərin tələbinə görə necə dəyişəcəyini araşdırır.
    • İstehsalçı nəzəriyyəsi istehsal şirkətinin necə fəaliyyət göstərdiyini və istehsal şirkətinin bazarda mənfəətini artırmaq üçün hansı qərarlar verdiyini, bu işə qəbul ediləcək işçilərin sayı, iş saatları, iş yeri və istehsal standartları, habelə dərəcə kimi daxili qərarları araşdırır. yuxarıda göstərilənlərin hamısı bazarda məhsulun və ya istehsalı üçün istifadə olunan materialların qiymətlərindəki dəyişikliklə dəyişə bilər.
    • Ümumi tarazlıq nəzəriyyəsi, öz növbəsində, mikroiqtisadi dinamikanın bütün nəzəriyyələri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni öyrənmək, təhlil etmək və izah etməkdən məsuldur.
    • Maliyyə aktiv bazarları nəzəriyyəsi İstər inhisar, istər ikiqat, istər oliqopoliya, istərsə də mükəmməl rəqabət olsun, tədarükçü və tələb edənlərin sayı ilə bağlı mövcud ola biləcək müxtəlif bazar tiplərini nəzərdən keçirir.

    Mikroiqtisadiyyat nə üçündür?

    Əsas məqsədlərindən bəziləri arasında mikroiqtisadiyyat şirkətlərin, ev təsərrüfatlarının və fərdlərin davranışlarını və bunun məhsulların, malların və xidmətlərin nisbi qiymətlərini müəyyən edən bazar mexanizmlərinə təsir göstərməsini başa düşməyə yönəlmişdir. Bu şəkildə, tapıntıları iqtisadi nəzəriyyənin öyrənilməsində əsasdır, çünki makroiqtisadiyyat kimi digər sahələrin nəzəriyyələrini inkişaf etdirmələri üçün əsas rolunu oynayır və beləliklə birlikdə müxtəlif həqiqətlər və hadisələr haqqında bir açıqlama və cavab verirlər. . iqtisadiyyatın dinamikasını təşkil edən.

    Mövzu Mikroiqtisadiyyata giriş

    Ən ümumi halda insanların iqtisadi fəaliyyəti onların tələbatının ödənilməsinə yönəldilmişdir. Ona tələbat, resurs, texnologiya, məhsul və ondan istifadə kimi komponentlər daxildir. Fəaliyyətlərin ardıcıllığı bu halda spiralvaridir: bir tələbatın ödənilməsi eyni vaxtda yenisinin formalaşmasına səbəb olur. Bu sxema iqtisadi problemlərin yaranması məntəqələrini əks etdirir. İstənilən cəmiyyət hər gün üç əsas problem həll etməlidir: “Nə istehsal etməli?” (tələbat), “Necə istehsal etməli?” (resurslar və texnologiyalar) və “Kimin üçün istehsal etməli?” (məhsul və istifadə).

    Əlbəttə insanların tələbatları praktiki olaraq qeyri-məhduddur, lakin həmin əmtəə və xidmətlərin istehsalı üçün istifadə oluna bilən resursların miqdarı istənilən cəmiyyətdə məhduddur. Deməli, istənilən cəmiyyətin qarşılaşdığı əsas iqtisadi problem insanların əmtəə və xidmətlərə faktiki qeyri-məhdud tələbatları ilə onların istehsalında istifadə edilən resursların məhdudluğu arasındakı münaqişədir.

    Beləliklə, iqtisadiyyat – məhdud, çatışmayan resurslara malik olan cəmiyyətin nəyi, necə və kimin üçün problemini həll etməyi öyrənən fəndir.

    İnsanların iqtisadi fəaliyyəti həmişə konkret iqtisadi davranışı əks etdirir. O, isə müəyyən formalarda həyata keçirilir və insanların müxtəlif cəhətli qarşılıqlı əlaqələrindən asılıdır. Belə qarşılıqlı əlaqə və münasibətlər iqtisadi davranışın təkrar olunan, dayanıqlı adi üsulları, normaları və qaydalarına çevrilərək, müvafiq institutlar və ictimai strukturlarda möhkəmlənir. Belə institutlar və onların strukturları aktiv olaraq bütövlükdə iqtisadi fəaliyyət və davranışa təsir edir. İqtisadi fəaliyyət proseslərinin mahiyyəti, iqtisadi qanun və qanunauyğunluqları, iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin nəzəri əsasları “İqtisadi nəzəriyyə” kursunda öyrənilir. Tədqiqatın konkret vəzifələri və iqtisadi nəzəriyyənin müəyyən istiqamətindən asılı olaraq onların təhlili səviyyəsi müxtəlif ola bilər. Məhz bu baxımdan mikro və makroiqtisadiyyat fərqləndirilməlidir.

    Mikroiqtisadiyyatın obyekti insanların iqtisadi fəaliyyəti və onun gedişində meydana çıxan, mövcud institutlar və onların sistemləri ilə həll olunan ümumi iqtisadi problemlərdir. Bu obyekti tədqiq edərək, mikroiqtisadiyyat öz fənnini müəyyən edir. Onlara iqtisadi subyektlər, iqtisadi nemətlər və iqtisadi fəaliyyətlər daxildir. İqtisadi subyektlər – iqtisadiyyatda müstəqil fəaliyyət göstərən vahidlərdir. Belə vahidlər kimi, ayrı-ayrı adamlar, onların qrupları və birlikləri ola bilər.

    Lakin mikroiqtisadiyyatda istənilən birliklər iqtisadi subyekt kimi qəbul edilmir. Bunun üçün həmin adamlar qrupu birgə və bir istiqamətdə fəaliyyət göstərməli, vahid məqsədə malik olmalı və ona birgə nail olmalıdırlar. Bütün iqtisadi subyektlər həyat fəaliyyətinin ümumi iqtisadi prosesinin iştirakçıları kimi istehsal və istehlakla məşğul olurlar. İstehsalçı və istehlakçının iqtisadi fəaliyyətinin obyektləri nemətlər, yəni əmtəə və xidmətlərdir. Fəaliyyət növündən asılı olaraq nemətlər istehsal resurslarına və onların əsasında buraxılan istehlak nemətlərinə bölünürlər. İqtisadi subyektin iqtisadi fəaliyyətlərini onlar tərəfindən müəyyən qərarların qəbul edilməsi və onun həyata keçirilməsi ilə xarakterizə etmək olar. Beləliklə, mikroiqtisadiyyatın predmeti iqtisadi subyektlərin iqtisadi nemətlər haqqında iqtisadi qərarların qəbul edilməsidir.

    Mikroiqtisadiyyat ayrı-ayrı iqtisadi ünsürlərin, yəni əsasən ev təsərrüfatları və firmalar, eləcədə konkret bazarlar və sahələrin iqtisadi davranışını öyrənir. Burada konkret əmtəə və xidmətlərin qiyməti və buraxılışı həcminə, eləcədə bazarların qarşılıqlı əlaqələri nəticəsində məhdud resursların müxtəlif alternativ istifadə istiqamətləri üzrə bölüşdürülməsinin formalaşmasının öyrənilməsinə önəm verilir.

    Mikroiqtisadiyyat istehlak seçimi nəzəriyyəsi və firmalar nəzəriyyələrini birləşdirir. Mikroiqtisadiyyatın predmeti verilmiş iqtisadi şəraitdə ev təsərrüfatları və firmalar səviyyəsində iqtisadi qərarların qəbul edilməsi mexanizmi, eləcədə onların qarşılıqlı fəaliyyəti nəticəsində “verilmiş” şəraitin formalaşma mexanizmidir. Mikroiqtisadiyyat belə dəyişənləri verilmiş qəbul edir, onların dinamikasını isə makroiqtisadiyyat tədqiq edir. Mikroiqtisadiyyatda istehlakçıların gəlirlərinin ölçüsü əsasən verilmiş hesab olunur və əsas aksent ev təsərrüfatlarının xərclərinin müxtəlif əmtəə və xidmətlər arasında bölüşdürülməsinə yönəldilir. Əksinə, makroiqtisadiyyatda məcmu xərclər, məcmu gəlir, malik olunan gəlir, istehlak və i.a. özləri tədqiqat predmetini təşkil edir. Makroiqtisadi amillər (faiz dərəcəsi, inflyasiya, işsizlik və s.) ev təsərrüfatları və firmaların yığım, investisiya, istehlak xərcləri və i.a. haqqında qərarların qəbul edilməsinə təsir etməklə bərabər, öz növbəsində məcmu tələbin ölçüsü və strukturunu təyin edir. Ona görə də mikro və makroiqtisadiyyatın prosesləri bir-biri ilə sıx bağlıdırlar. Hər iki fənn eyni konsepsiya və əsas ideyalardan istifadə edir, birinin başa düşülməsi, digərinin dərk edilməsinə köməklik göstərir.

    Mikro və makroiqtisadiyyat fənnində iqtisadi proseslərin dərk olunmasında dialektik metoddan istifadə olunur. Dialektik metodda hadisə və proseslər fasiləsiz, mütəhərrik vəziyyətdə, ətrafla sıx və qırılmaz əlaqə, qarşılıqlı asılılıq və qarşılıqlı təsir vəziyyətində nəzərdən keçirilir. Həmin metodun köməyi ilə iqtisadi proseslərin kəmiyyət və keyfiyyət dəyişiklikləri, onlara təsir edən amilləri dərk etmək mümkündür. Həmin əlaqə və qanunauyğunluqlar sistemli yanaşma, təhlil və sintez, deduksiya və induksiya, iqtisadi-riyazi metodlardan istifadə olunaraq konkretləşdirilir.

    Qeyd etmək lazımdır ki, iqtisadi problemlərin həllində iqtisadi siyasəti işləyib hazırlamaq üçün iqtisadi prinsiplər formalaşdırılmalıdır. İqtisadi nəzəriyyə iqtisadi davranışın ümumi prinsiplərini müəyyənləşdirir.

    İqtisadçılar nəzəriyyədən faktlara və ya əksinə faktlardan nəzəriyyəyə doğru hərəkət edirlər, yəni deduksiya və induksiya metodlarmı tətbiq edə bilərlər. İnduksiya dedikdə prinsipləri faktlardan çıxarmaq nəzərdə tutulur. Bu halda faktlar yığılır, sonra isə elə sistemləşdirilir və təhlil edilir ki, onlardan ümumiləşdirmə və ya prinsiplər çıxarmaq mümkün olsun.

    Deməli, induksiya faktlardan nəzəriyyəyə, xüsusidən ümumiyə doğru hərəkət edir.

    İqtisadçılar tez-tez öz məsələlərini nəzəriyyədən başlayaraq həll edir, sonra həmin nəzəriyyəni faktlara istinad edərək, yoxlayır və ya rədd edirlər. Bu isə deduktiv və ya hipotetik metoddur. Beləliklə, iqtisadçılar təsadüfi müşahidə, məntiq və ya intuisiyaya istinad edərək, ilk, yoxlanılmamış prinsip, yəni hipoteza formalaşdıra bilərlər. Deməli, deduktiv metod ümumidən xüsusi, nəzəriyyədən faktlara doğru hərəkət edir.

    Deduksiya və induksiya bir-birinə qarşı duran deyil, bir-birini tamamlayan tədqiqat metodlarıdır.

    Qeyd edək ki, iqtisadiyyata yanaşmadan asılı olaraq iqtisadçıların fikir ayrılığı iki növ olur. İqtisadiyyata pozitiv və normativ yanaşma fərqləndirilir. Pozitiv yanaşma iqtisadiyyatın fəaliyyətinə obyektiv və ya elmi izahı axtarır, o nə mövcuddur və ya ola bilər sualına cavab verir.

    Pozitiv iqtisadiyyatın əksər qaydaları mübahisəli deyildir. Məsələn, bütün iqtisadçılar onunla razılaşırlar ki, əgər hökumət müəyyən əmtəəyə vergi qoyursa, onda onun qiyməti artır. İstənilən iqtisadçı qabaqcadan proqnozlaşdıra bilər ki, əgər əlverişli iqlim şəraiti yüksək taxıl yığımına imkan yaradardısa, o, qiymətinin aşağı düşməsinə və fermerlərin gəlirlərinin ixtisarına səbəb olacaqdır. Pul kütləsinin uzunmüddət və tez artması qiymətlərin yüksəlməsinə gətirib çıxarır.

    Deməli, pozitiv iqtisadçılar özlərini digər elm sahələrindəki alimlər kimi aparırlar. İstənilən mübahisələr gələcək tədqiqatlar və sübutlar vasitəsi ilə həll olunur.

    İqtisadçılar arasında ən çox fikir ayrılığı iqtisadiyyata normativ yanaşma ilə əlaqədardır. Normativ iqtisadiyyat subyektiv, şəxsi qiymətləndirmə mülahizələrinə əsaslanan hərəkət qaydaları təklif edir, o, nə olmalıdır sualına cavab verir.

    İqtisadçı sübut edirsə ki, artan gəlir vergisi əhəmiyyətli dərəcədə inflyasiyanı azaldır və az dərəcədə işsizliyi artırır, o pozitiv yanaşmanı formalaşdırır. Əgər o, öz mülahizələrini davam etdirirsə və sübut edirsə ki, vergilər artırılmalıdır, bu artıq normativ yanaşmadır. Deməli iqtisadçı birinci təsdiqlə razılaşsa da, onun şəxsi qiymətləndirməsi inflyasiyanın azalmasının, işsizliyin artmasının qarşısını almağa nisbətən az əhəmiyyətli olması fikrini yaradarsa, o ikinci hala razı olmayacaqdır. İqtisadçıların digər insanlar kimi, ədalət, ictimai inkişafın məqsədləri və prioritetləri haqqında öz anlayışı olduğu üçün heç bir tədqiqat normativ iqtisadiyyat barəsində fikir ayrılığını aradan qaldırmır.

    Related posts:

    1. Power point drslr 4-cü sinif azrbaycan dili
    2. A.d i sgndrov r.q.tağıyev s.a.hşimov
    3. Azrbaycanın enerji siyasti
    4. Keyfiyyt idar olunması