Milçəklərin tanrısı

–spoiler–
əsərin fundamental fərqi, əslində, bizim həmişə mələk olduğunu düşündüyümüz və ən çox da kütləvi ölüm hadisələrində uşaqlar haqqında “bu dünyadan bir mələk keçdi” kimi cümlələrin formalaşdığı düşüncəni məhv etdiyidir. əsərdə adaya düşən uşaqların hakimiyyət uğrunda mübarizəsi, dava, döyüş, uşaqcasına müharibə göstərilir və müəllif uşaqların heç də həmişə məsum olmadığını, hətta faşizmin nəsillər arası formalaşma tarixini göstərir. faşizm məktəbdə və universitetdə edilən təsir deyil, o, bir əlcəzair doğumlu fransız yazarının söylədiyi ağır və yoluxucu xəstəlikdir və bu xəstəliyi məhv etmək üçün cəmiyyətin ilk mərhələsindən etibarən məşğul olmaq lazımdır.
–spoiler–

Milçəklərin tanrısı

İndi dünyanın ən şedevr əsərləri kimi tanınan, artıq klassikaya çevrilmiş bəzi bədii nəsr nümunələrinin bir zamanlar ən alçaldıcı ittihamlara məruz qalaraq qadağan edildiyini bilirsinizmi? Qadağan edilənlər içərisində kimlər yoxdu ki, Mark Tven, Ceyms Coys, Selincer və digərləri.

Onların hansı səbəblərdən dolayı qadağan edildiyini biləndə təəccüblənəcəksiniz. Beləliklə, qadağan edilən 10 klassik bədii nəsr nümunəsini sizlərə təqdim edirik.

1.“Uliss” – Ceyms Coys

Homerin “İliada” əsərindən təsirlənərək yazılan əsərdə Leopard Blumun Dublində keçirdiyi bir gündən bəhs edilir. Hər iki kitab arasında üstüörtülü və aşkar paralellər var. Kitab nəşr olunan zamandan mübahisələrə və senzuralara məruz qalıb. Kitab Böyük Britaniyada 1930-cu illərə qədər qadağan idi.

2. “Heklberi Finnin macəraları” – Mark Tven

Məşhur Amerikalı yazıçı Mark Tvenin bu kitabında gənc qəhrəman Heklberi Finnin və Missisipi çayının ətrafında yaşayan əhalinin həyatından bəhs edilir. Kitab kobud dildə yazıldığına və irqi stereotiplərdən istifadə edildiyinə görə bir çox mübahisələrə səbəb olub və ABŞ-da müəyyən müddət ərzində qadağan edilib.

3. “Kandid” – Volter

“Kandid” optimizm nəzəriyyəsinə inanan eyni adlı qəhrəmanın həyatından bəhs edən satirik əsərdir. Həyatda çox çətinliklərlə üzləşən Kandid bu həyat tərzindən əl çəkməli olur. Kitab Volterə həm böyük şöhrət gətirib, həm də böyük skandala səbəb olub. Əsərin gizli çapından dərhal sonra, dini blasfemiyada, siyasi fitnə fəsad törətməkdə ittiham olunub və qadağan edilib.

4. “Ecazkar, yeni dünya” – Oldos Haksli

Əsərdə təsvir olunan dünya utopiyadır, insanlar qayğısız, tibb və texnologiya yüksək səviyyədə inkişaf edib. Müharibə və yoxsulluq ləğv edilib və hamı həmişəlik xoşbəxtdir. İroniya isə ondadır ki, xoşbəxtliyə insanların varlığı üçün önəmli olan ailə, mədəniyyət, incəsənət, ədəbiyyat, din və fəlsəfə kimi məhfumların məhv edilməsiylə nail olunub. Kitab dilə, ailəyə və dinə qarşı olması ittihamıyla İrlandiyada qadağan olunub.

5. “1984” Corc Oruell

“1984″ Uinston Smitin totalitar, utopik bir ölkədə məhv olan həyatından bəhs edir. “1984″ dəfələrlə müxtəlif səbəblərə görə tənqid olunub.Kitab çap olunan zaman Amerikada “kommunizm təbliğ” etdiyinə görə və əsərdəki açıq seksual səhnələrə görə tənqid edilib. İroniya isə ondan ibarətdir ki, keçmiş SSRİ-də də “1984″ kommunizmə edilən hücum kimi qiymətləndirilib və qadağan edilib.

6. “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” – Selincer

Əsərdə Holden Kolfildin təhsil aldığı “Pensey Prep” kollecindən qovulmasından sonra, Nyu-Yorkda başına gələn hadisələrdən bəhs edilir. “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” əsərində işlədilən kobud ifadələr və sözlərə, cinsəllik və yeniyetməlik problemlərinin təsvirinə görə mübahisələrə səbəb olub.

7. “Siçanlar və İnsanlar” – Con Steynbek

“Siçanlar və İnsanlar” romanı Nobel mükafatlı yazıçı Con Steynbek tərəfindən 1937-ci ildə yazılıb. Əsərdə Corc Milton və Lenni Smolun Böyük Böhran dövründəki faciəvi həyatından danışılır. “Siçanlar və İnsanlar haqda” tez-tez dilinin vulqar olmasına görə senzuraya məruz qalıb. Əsər bir sıra Amerika ictima və məktəb kitabxanalarında və dərs cədvəlində “evtanaziyanı yaymaq”, “irqi ayrı-seçkiliyə göz yummaq” və vulqar dilə sahib olması iddialarıyla qadağan olunub.

8. “Tom Dayının daxması” – Biçer Stou

“Tom dayının daxması” Amerikalı yazıçı Harriet Biçer Stounun quldarlıq əleyhinə yazdığı məşhur romanıdır. 1852-ci ildə nəşr edilən kitabın Amerikada quldarlığa və Afro-amerikanlara olan münasibətinin dəyişməsində mühüm rolu olub. Əsər çox tərif qazansa da, onu pisləyənlər də az olmayıb. Kitab Amerikanın cənubunda “abolsionist təbliğatı” kimi qiymətləndirilərək qadağan olunub və bir sıra quldarlıq tərəfdarı cənublu yazıçılar əsərə cavab olaraq “Anti-Tom ədəbiyyatı” silsiləsinə daxil olan əsərlər yazıblar.

9. “Milçəklərin Tanrısı” – Uilyam Qoldinq

“Milçəklərin Tanrısı” Nobel mükafatı laureatı Uilyam Qondinq tərəfindən yazılmış alleqorik əsərdir. Əsər qəza nəticəsində adaya düşən və burada yaşamağa məcbur olan bir qrup uşağın simasında insan tərəfindən yaradılan sivilizasiyanın məhv olduğunu, insanların həmişəlik vəhşilərə çevrildiyini göstərir. Əsər insanın heyvandan başqa bir şey olmadığını iddia etdiyinə görə və zorakılıq səhnələrinə,vulqar dilinə, irqçilik, qadınların, azlıqların, şikəstlərin və Tanrını alçaldan ifadələrdən istifadə edilməsi iddialarıyla qadağan olunub.

10. “Şeytan ayələri” – Salman Rüşdi

İlk dəfə 1988-ci ildə çap edilən əsər qismən Məhəmməd peyğəmbərin həyatından təsirlənərək yazılıb. Bu kitabda Rüşdi bir sıra “Quran” ayələrindən istifadə edərək, dinin bəzi aspektlərini ələ salır. Kitab Birləşmiş Krallıqda müsbət qarşılanmasına baxmayaraq, Ayətulla Xomeyni fətva verib və bütün müsəlmanları Rüşdini öldürməyə çağırıb.

milçəklərin tanrısı

2. oxunması yasaq olan kitab, əsər insanın heyvandan başqa bir şey olmadığını iddia etdiyinə görə və zorakılıq səhnələrinə,vulqar dilinə, irqçilik, qadınların, azlıqların, şikəstlərin və tanrını alçaldan ifadələrdən istifadə edilməsi iddialarıyla qadağan olunub.

3. azərbaycan dilinə tərcüməsi edilmiş əsərdir, çox rahatlıqla kitabxanadan tapıb oxuya bilərsiniz.
–spoiler–

–spoiler–
əsərin fundamental fərqi, əslində, bizim həmişə mələk olduğunu düşündüyümüz və ən çox da kütləvi ölüm hadisələrində uşaqlar haqqında “bu dünyadan bir mələk keçdi” kimi cümlələrin formalaşdığı düşüncəni məhv etdiyidir. əsərdə adaya düşən uşaqların hakimiyyət uğrunda mübarizəsi, dava, döyüş, uşaqcasına müharibə göstərilir və müəllif uşaqların heç də həmişə məsum olmadığını, hətta faşizmin nəsillər arası formalaşma tarixini göstərir. faşizm məktəbdə və universitetdə edilən təsir deyil, o, bir əlcəzair doğumlu fransız yazarının söylədiyi ağır və yoluxucu xəstəlikdir və bu xəstəliyi məhv etmək üçün cəmiyyətin ilk mərhələsindən etibarən məşğul olmaq lazımdır.
–spoiler–

4. dostumun kitabları arasında görmüşdüm bu kitabı. daha sonra aldım ve zamanı gelince oxuyacaqlarım kitabların arasına qoydum. bir defe yene eyni dostumla söhbetim düşdü ve dedim ki kitabı almışam ama hele ki, oxumamışam. almışdım ama oxumaq nesib olmamışdı ta ki mart ayına qeder.

evvel, içindekiler qismine baxıb bu kitabın bir uşaq romanı oduğu qerarına gelmeyin. mende ilkbaşda bele bir qerara gelmişdim. ama işden ayrıldıqdan sonra william golding’in 1954 cü ilde yazdığı aleqorik romanını oxumağa qerar verdim. axıcı, dili sade olan milçeklerin tanrısı oxuyarken bezi karakterlerin geröek heyatda kimi, neyi temsil ettiğini görüb şok olacaqsız. uşaqlarda qorxu, pisçilik, yaxşılıq, diktatorluq, demokratiya kimi anlayoşların nece emele geldiyini şahidlik edeceksiniz. pessimize ve pisçiliye daha çox vurğu olmasaydı daha mükemmel bir eser olardı diye düşünürem.

ama her ne olursa olsun william emi büyüksün. adamın dibisin.

5. ilk dəfə rage qrupunun ifasında lord of the flies musiqisini eşitmişəm. əjdaha musiqidir hər birinizə məsləhətdir. kitab barəsində isə hər kəs yazıb mənim yazmağıma ehtiyac yoxdu.

“Milçəklər tanrısı” – Ekranlaşdırılmış ədəbi əsərlər Sevda Sultanovanın təqdimatında

Romanın süjeti: İngiltərədən olan bir qrup uşaq təyyarə qəzası nəticəsində kimsəsiz adaya düşür. Dəniz kənarında birinci Ralf və Donuzcuq ləqəbli eynəkli oğlan rastlaşır. Burada iri balıqqulağı tapan uşaqlar, ondan digər uşaqları bir araya gətirmək üçün şeypur kimi istifadə edirlər. Uşaqlar bir yerə toplaşır. Onların arasında kilsə xorunda oxuyanlar da var. Bu dəstəyə Cek başçılıq edir. Ralf başçı seçməyi təklif eləyir. Cek rəhbər olmağa iddialıdır. Amma səs çoxluğunu Ralf qazanır. O, Cekə təklif edir ki, onları qidayla təmin etmək üçün ovçu dəstəsi düzəltsin.

Bir neçə uşaq adaya düşüb-düşmədiyini təyin etmək üçün kəşfiyyata gedir. Geri qayıdanda meşədə qaban görürlər, Cek onu vurmaq üçün bıçağını hazırlasa da, qətiyyətsizlik göstərir, öldürməyə hazır olmadığını anlayır. O, zəifliyinə görə utanır. Və özünə söz verir ki, növbəti dəfə onu öldürəcək.

Uşaqlar düşərgəyə qayıdır və Ralf iclas keçirir. Çünki onlar artıq həyatlarının bundan sonra necə olacağına qərar verməli və qaydalar tətbiq etməlidirlər. Qaydalardan biri odur ki, hamı növbəylə danışmalı və kim əlində balıqqulağı tutursa, söz ona verilməlidir.

Ralf vahimələnən kiçik yaşlı uşaqları inandırmağa çalışır ki, onları xilas edəcəklər. Ancaq bunun üçün onlar daha çox ocaq qalamalıdırlar ki, yaxınlıqdan keçəcək təyyarə və ya gəmi onları görə bilsin. Onlar ocağı Donuzcuqun eynəyinin köməyilə alışdırır.

Tezliklə aydın olur ki, Saymon və Ralfdan başqa kimsə işləmək istəmir. Cekin başçılıq etdiyi ovçular dəstəsi isə ova aludə olduğundan ocaq qalamağı unudurlar. Buna görə də yaxınlıqdan keçən gəmini qaçırırlar. Bu, Ralf və Cek arasında ilk mübahisəyə səbəb olur. İlk ovunu əldə edən, qabanı öldürən Cek onun zəhmətini qiymətləndirilməməsindən narazılıq edir və Donuzcuqun eynəyinin bir şüşəsini sındırır. Ralf qayda yaratmaq üçün növbəti iclas keçirir.

Buna baxmayaraq, tezliklə Ceklə Ralf arasında uçurum yaranır. Cek qaydalara tabe olmaq istəmir və uşaqlar iki dəstəyə ayrılır: bir tərəfdə qaydalara riayət edənlər, digər tərəfdə isə dağıdıcı qüvvələr.

Tədricən Ralfın dəstəsindən ayrılaraq Cekə qoşulanlar çoxalır.

Cekin vəhşiləşən dəstəsi qaranlıqda Saymonu heyvan bilərək qətlə yetirir. Daha sonra onların qurbanı Donuzcuq olur. Onun başına iri daş salaraq öldürürlər. Ralf isə qaça bilir. O, təqib olunanda, dəniz kənarında bir zabitlə toqquşur. Beləcə o və digər uşaqlar xilas olur.

Uilyam Qoldinqin 1954-cü ildə yayımlanan “Milçəklər tanrısı” debüt alleqorik romanı ona dünya şöhrəti gətirdi.

Roman şotland yazıçısı Robert Maykl Ballantaynanın robinzonada janrında qələmə alınan “Mərcan adası” (1857) əsərinə ironik şərh kimi düşünülüb. Tərbiyəvi romanda kimsəsiz adaya düşən üç yeniyetmənin başına gələn əhvalatlar qələmə alınıb.

Yayımlandığı ilk illərdə roman diqqətdən kənarda qalır. Bir neçə il sonra bestsellerə çevrilir, məktəb və kolleclərin dərs proqramına salınır. “Milçəklər tanrısı” XX əsr Qərb ədəbiyyatının əhəmiyyətli əsərlərindən biri sayılır.

Bu roman insanın vəhşi heyvana çevrilməsi prosesini göstərir. Sivil, qanunların tənzimlədiyi cəmiyyətdə fərdlərə instinktləri diktə eləmir, onlar qəbul olunmuş normalara, qaydalara, dəyərlərə əsasən yaşayır. Əsər onu göstərir ki, çətin şərtlərdə, yaşamaq uğrunda mübarizədə insanın əsl üzü görünür, o, iradə tapıb instinktlərinə, qaranlıq tərəflərinə, zorakılığına ya qalib gəlir, ya da ona məğlub olur. Amma Qoldinqin toxunduğu məsələ, sadəcə, fiziki yaşam uğrunda fərdin davranışının təsviri, analizi deyil. O, çağdaş dünyanın modelini cızır, müxtəlif sferalarda ambisiyaları, şöhrət, karyera, pul qazanmaq uğrunda cinayətə, qanunsuzluğa belə əl atan fərdlərin mənəvi deqradasiyasını göstərir.

“Milçəklər tanrısı” dini nöqteyi-nəzərdən isə bir Qabil və Habil hekayətidir. Heç vaxt qan tökməyən uşaqların öz həmyaşıdlarını öldürməsi bunu simvollaşdırır.

Romanın adı qədim ivritcə olan Velzevul sözündəndir, “milçəklərin tanrısı” deməkdir. Velzevul xristian dinində şər qüvvədir.

Romanda balaca ovçular ovladıqları qabanın başını payaya sancır və başa saysız milçəklər qonur. Bunu görən Saymon dəhşətə gəlir. Guya qabanın başı, psixi xəstəliyi olan Saymonla danışır və ona deyir ki, uşaqların qorxduğu heyvan, əslində, onların içindədir.

. “Milçəklər tanrısı” romanı əsasında çəkilmiş iki filmdən danışacağıq. Bunlardan biri romanın ilk ekranlaşdırılmasıdır. Söhbət ingilis rejissoru Piter Brukun 1963-cü ildə çəkdiyi eyniadlı filmdən gedir.

Böyük Britaniya istehsalı olan bu versiya əsərə çox yaxın sayılır. Qoldinq də filmi bəyənərək dəstəkləyib.

Rejissor filmdə romanın mahiyyətini dəqiq əks etdirib. O, kimsəsiz adaya düşən, köməksiz qalan uşaqların sağ qalmaq uğrunda mubarizəsindən çox, bu mübarizə prosesində necə davrandığına vurğular eləyir. Yəni müəllif əhvalatı, sadəcə, sağ qalmaq uğrunda mücadilə kimi yozumlamır. O, insan təbiətinə xas olan cəhətləri – şöhrətpərəstliyi, qorxunu, lider olmaq iddiasını, mərhəməti və s. önə gətirir. Kütlə və hakimiyyət, kütlə və fərd, demokratiya, əks fikirlərə sayğı və dözümlülük kimi mühüm məsələləri qabardır. Onların çoxu mübarizəyə insani tərəfləri ilə yox, zorakı tərəfləri ilə qatılır. Cek (Tom Çapin) şəri, diktaturanı, Ralf (Ceyms Obri) humanizmi, demokratiyanı təmsil edir. Ralf seçkidə demokratik yolla seçildiyi halda, Cek fiziki güc, zorakılıqla onu məğlub edir. Onlar Ralfı da özləri kimi vəhşiyə çevirmək istəyirlər. Rejissor hekayənin dramatizmini artırmaq, xarakterləri açmaq üçün iri planlara üstünlük verir. Yaxın planlarda tamaşaçı onların həyəcanını, qorxusunu, tərəddüdünü, içində gizlənən fikirləri görə bilir.

Qeyd edim ki, Bruk 3000 uşağı sınaqdan keçirib və seçilən uşaqların hər birinin valideyninə, bəzi epizodlar çıxmaqla romanın surətlərini yollayıb. Donuzcuq rolunun ifaçısı, 11 yaşlı Hyu Edvards Kemberlidə (İngiltərədə şəhər) oxuduğu məktəbdən danışır. Bu hissə romanda yoxdur, improvizədir.

Çəkilişin ilk mərhələsində Bruk ssenarisiz keçinib. Məqsəd uşaqların imrprovizasiya bacarığını genişləndirmək olub.

Filmlərin klassifikasiyası üzrə Britaniya Şurası “Milçəklər tanrısı”nı “X” reytinqinə salıb. Yəni yaşı 17-ni keçməyənlər bu reytinqə daxil olan filmlərə baxa bilməz. Ona görə filmin qəhrəmanları premyerada iştirak etməyib. Hərçənd, onların hər biri müxtəlif səviyyələrdə ssenari ilə tanış olublar.

Filmdə Saymonun (Tom Qaman) qaban başı ilə ünsiyyəti səssizdir. Onun milçəklər tanrısı olmasına eyhamı başın ətrafında milçəklərin uçuşması edir.

Saymon filmdə solğun üzlü, sarışın kimi təsvir olunub, kitabda isə o, qarayanız, qara saçlıdır. Belə bir təsvirlə yazıçı onu İsa Məsihin obrazıyla eyniləşdirir. Amma filmdə Saymonun sarışın, solğun üzlü olması, müasir Qərbin İsa Məsih haqda təsəvvürləri ilə üst-üstə düşür.

Filmin final hissəsində Ralfın zabitlə görüşü səssizdir. Kitabda isə Ralf başına gələnləri, iki uşağın qətlini ona danışır. Zabit isə onları məzəmmətləyir ki, belə bir şeyi ingilisdən gözləməzdi. Bu fikir kitabda da, filmdə də yer alan o epizoda işarədir ki, uşaqlardan biri ingilis olması ilə öyünür. Və deyir ki, məhz buna görə də adada sivil qaydalar yarada biləcəklər.

Çəkilişlər Puerto Rikoda və Kubada aparılıb.

Çəkiliş materialı altmış saat olub. Montaj nəticəsində ondan dörd saat qalıb. Kann festivalı üçün filmin xronometrajı yüz dəqiqəyə endirilib. “Milçəklər tanrısı” Kannda Qızıl Palma budağı nominasiyasına irəli sürülüb.

Filmin müəllifi Piter Bruk teatr rejissoru kimi də tanınıb. O, kinoda əsasən məşhur romanları ekranlaşdırmağa üstünlük verib.

Amerika istehsalı olan, ingilis rejissoru Harri Hukun 1990-cı ildə ekranlaşdırdığı versiya isə əsərin əsl mahiyyətindən uzaqdır. Əvvəla rejissor burda daha çox sağ qalmaq, bu vəziyyətdə uşaqların onlara yad olan dadlara, havaya, şəraitə uyğunlaşıb-uyğunlaşmamasına fokuslanıb. Filmə horror, mistik, macəra elementləri də əlavə edərək, onu bir növ “popkorn” filminə cevirib. Uşaqların cəngəlliklərdə yaşayan tayfalara xas ayini isə lazımsız dərəcədə uzadılıb. Bundan başqa, qəhrəmanlar britaniyalılar yox, amerikalılardır. Hadisələr isə XX əsrin sonunda baş verir.

Film Havay adalarında və Yamaykada çəkilib.

© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!

© Müəllif hüquqları qorunur! Mətndən istifadə etdikdə istinad mütləqdir!