Mişt ekologiyası
“ Ekologiya ” termini yunan sözü olub 2 sözün birləşməsindən əmələ gəlmişdir: “oikos” – ev, yaşayış yeri, və “logos ” -elm, yəni “ev, yaşayış yeri haqqında elm” deməkdir. Bu terminini elmə alman bioloqu Ernst Hekkel 1866-cı ildə orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən, biologiyanın çox vacib və sərbəst sahəsi kimi daxil etmişdir. E. Hekkel “ Orqanizmlərin ümumi morfologiyası ” kitabının 2-ci cildində Ekologiyanın elm olduğunu aşağıdakı kimi xarakterizə etmiədir: Ekologiya dedikdə orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən ümumi elm başa düşürük, buraya həm də geniş mənada bütün “mövcudluq şəraiti”ni də aid edirik. Onların bir hissəsi üzvi, digər hissəsi də qeyri-üzvi təbiətli olur, amma onların hamısı orqanizmlərin formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb edir”.
Mosquito Misting Systems
An increasing number of households have purchased timed-release outdoor residential misting systems to control mosquitoes and other insects around the home. However, advertisers, the media, and other sources sometimes provide information about misting systems that is difficult to understand or might conflict with other information. This fact sheet page will help consumers:
- decide if residential pesticide misting systems are appropriate for their home
- understand safety precautions about using outdoor misting systems
- find related information on Integrated Pest Management — using a variety of methods for mosquito control
- understand the role of the EPA and state agencies in regulating misters.
Check your instruction manual or contact the manufacturer if you have questions about how to operate or maintain your home misting system.
Please note, this page does not address use of misting systems in livestock barns, boat docks, or in or around restaurants, factories, or other public spaces. More information about regulating and use of pesticides.
- What are outdoor residential misting systems?
- What pesticides are used in the misting systems?
- Are residential misting systems safe?
- Are residential misting systems effective in controlling insect pests?
- Are misting systems regulated by EPA or the states?
- Installing and using misting systems
- In case of an emergency
What are outdoor residential misting systems?
Outdoor residential misting systems (sometimes called “mosquito misters”) are application systems designed to spray pesticides in a fine mist to kill mosquitoes and other insects outdoors. Misting systems include spray nozzles that are mounted around the perimeter of a home in the lawn or landscaping, or on parts of the house or fence. The spray nozzles are connected by tubing to a supply of insecticide. Some misting systems may be turned on at preset intervals using a timer. Others may be turned on using a remote controller, while others may be activated using a switch.
What pesticides are used in the misting systems?
The insecticide products most often used in outdoor residential misting systems contain pyrethrins and permethrin. These products may also contain piperonyl butoxide. To be sure what type of insecticide you are using, check the list of active ingredients on the container label.
Certain minimum risk pesticides may also be used in some misting systems. Although not regulated by EPA, many states do regulate these pesticides. Check with your state agency about any requirements or warnings you need to be aware of before you use the pesticide. EPA has not evaluated the potential risk or effectiveness of these minimal risk chemicals in misting systems.
It is illegal to use a pesticide in a misting system if the pesticide label contains a prohibition against use in these systems.
The Label Is The Law
- Pesticide labels provide instructions about proper handling, use, and application rates of the product, and precautions to protect people and the environment.
- Label directions are derived from scientific testing by manufacturers and evaluation by EPA scientists to ensure that products can be used with minimal risk to people and the environment.
- READ THE LABEL FIRST!
Are residential misting systems effective in controlling insect pests?
Information on Controlling Insects
- Mosquito Control
- American Mosquito Control Association
- State of California Mosquito Control
- Other Insect Control
- National Pesticide Information Center
EPA, as well as the Centers for Disease Control and Prevention (CDC) and many mosquito control professionals, believe that a combination of approaches generally known as Integrated Pest Management (IPM) is most effective at combating mosquito populations.
Outdoor residential misting systems have not yet been studied sufficiently to document their effectiveness in controlling mosquitoes or other yard and garden pests, nor have they been scientifically proven to control or prevent the spread of West Nile Virus or other diseases.
While pest management begins with you, effective mosquito control is often community-based. Contact your local health department or mosquito abatement district to report severe annoyance or potential mosquito sources.
For pests other than mosquitoes, a combination of pest management practices tailored for the specific pest may offer the best results.
Are residential misting systems safe?
People and pets may be exposed to pesticides used in a residential misting system through direct contact with sprays, by touching plants or other objects in the treated area, or by inhaling small amounts of pesticide remaining in the air. EPA has assessed the human health and environmental risks of the pesticides most commonly used in misting systems. Most of these pesticides last only short periods in the environment, so long-term exposure to humans is not expected. Based on its assessment, using toxicity data and exposure estimates, EPA does not expect risks of concern to humans when these chemicals are used in outdoor residential systems according to labeling specific for use in these systems. However, excessive use or accidents may pose risks. No pesticide should be regarded as 100% risk free.
Since pyrethrins and permethrin are toxic to all insects, they may kill beneficial insects such as honeybees, ladybugs, butterflies and other non-target species. In addition, permethrin is very highly toxic to fish.
EPA’s most recent regulatory reviews of the pesticides commonly used in misting systems are available:
EPA has not evaluated if other pesticides can be labeled for use in these misting systems without possible harm to human health and the environment.
Are misting systems regulated by EPA or the states?
States
EPA
EPA does not regulate residential outdoor misting system equipment. Misting system components are considered “application equipment” and therefore are not regulated by EPA. Misting systems also are not classified as “pesticide devices.”
Installing and Using Misting Systems
When using a misting system, following a few simple guidelines will minimize potential exposure to people, pets, and the environment.
When Having a System Installed:
- Always use installers and service technicians that comply with the state’s license, certification, and registration requirements.
- Make sure that the installer has calibrated the system to apply no more than the maximum daily application rate as specified on the pesticide label.
- Make sure the nozzles are directed to spray toward the target area and away from eating/cooking areas and any water body including swimming pools and fish ponds (some pesticides are toxic to aquatic organisms).
- Placing nozzles less than 10 ft from the ground will reduce chemical drift. Chemical drift may affect other people, animals and surrounding environment not in your yard area.
- Set nozzles to direct mist away from outside air conditioners or other home air intakes.
- Make sure both the reservoir and operating system are securely locked and inaccessible to children at all times to avoid potential poisoning accidents.
- When practical, install wind, rain, and motion sensors to reduce unnecessary pesticide usage and inadvertent application when people or pets are present.
When Using a System:
- Do not apply the pesticide when people, pets, or foods are present.
- Set automatic timers for times when people and pets are unlikely to be sprayed.
- Only use the system when pests are most active. For example, certain varieties of mosquitoes are most active in the early morning and evening hours.
- Avoid using the system during high wind (>10 mph), rainfall, fog, or when outside air temperatures fall below 50 Fahrenheit or other times when insects are generally not active.
- Obtain and READ the pesticide label to know the pesticide precautions and its appropriate use in the system.
- Be aware of the maximum daily rate specified on the product label and how your system operates.
- Be a good neighbor – some neighbors may have sensitivities to the pesticides or object to drift of chemicals onto their property.
- Avoid damage or misuse from a leaking or malfunctioning system – regularly maintain and inspect it.
- Turn the system off when not needed for extended periods of time.
In Case of an Emergency
It is important to understand that improper installation of a misting system, over-exposure to pesticides, or unforeseen incidents can lead to serious injury to you and your family and others, as well as to the environment.
Equipment leaking or not working right?
- Turn off the system immediately and contact your installation company.
- Ask the company about any safety precautions you need to follow.
- Always – keep children and pets away from pesticides and pesticide equipment.
Keep handy for emergencies:
- EPA Registration number of the pesticide used in the misting system
- Phone numbers for:
- National Poisoning Hotline at (800-222-1222), More about poison emergencies
- Your local fire department or emergency responder
- National Pesticide Information Center at 800-858-7378
- Your service technician
Mişt ekologiyası
İlk öncə ekologiya sözü və elmi haqqında məlumat qeyd etmək istəyirəm.
Ekologiya sözünü ilk dəfə 1858-ci ildə Q.D. Toro işlətmiş, 1866-cı ildən sonra alman bioloqu E.Hekkel bu anlayışı geniş yaymış və inkişaf etdirmişdir.
“ Ekologiya ” termini yunan sözü olub 2 sözün birləşməsindən əmələ gəlmişdir: “oikos” – ev, yaşayış yeri, və “logos ” -elm, yəni “ev, yaşayış yeri haqqında elm” deməkdir. Bu terminini elmə alman bioloqu Ernst Hekkel 1866-cı ildə orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən, biologiyanın çox vacib və sərbəst sahəsi kimi daxil etmişdir. E. Hekkel “ Orqanizmlərin ümumi morfologiyası ” kitabının 2-ci cildində Ekologiyanın elm olduğunu aşağıdakı kimi xarakterizə etmiədir: Ekologiya dedikdə orqanizmlərin ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən ümumi elm başa düşürük, buraya həm də geniş mənada bütün “mövcudluq şəraiti”ni də aid edirik. Onların bir hissəsi üzvi, digər hissəsi də qeyri-üzvi təbiətli olur, amma onların hamısı orqanizmlərin formalaşmasında çox böyük əhəmiyyət kəsb edir”.
Ekologiya – canlı orqanizmlərin ətraf təbii mühitlə, antroposenozlarla və bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsini öyrənən elm sahəsidir.
Ekologiya mühəndisliyi – tətbiqi fənn olub, sənaye istehsallarının inkişaf etdiyi bir şəraitdə ətraf mühit keyfiyyətinin saxlanılmasına yönəldilən, elmi əsaslandırılmış mühəndis-texniki tədbirlər sistemidir. Ekologiya mühəndisliyi texniki, təbii və sosial elmlərin qovuşması nəticəsində meydana gəlmişdir. İnsanları ətraf mühit çirkliliyi kimi neqativ ekoloji təsirlərin nəticələrdən qorumaq və ətraf mühitin keyfiyyətini artırmaqla əlaqəli mühəndislik sahəsidir.
Min illər boyu təbiətin müvazinətinin pozulmasına qarşı görülən tədbirlər, ənənələr 1910-cu ildə Cenevrədə Təbiəti Mühafizə Cəmiyyəti kimi vacib bir təşkilatın yaranması ilə nəticələndi. 1913-cü ildə Bern şəhərində təbiətin mühafizəsi üzrə Birinci Beynəlxalq müşavirə çağırıldı. Beləliklə, təbiətin mühafizəsi hərəkatı bütün dünyada sistemləşdirildi və dövlətlərin nəzarətinə alındı. Bundan sonra iki əsas iş sahəsi önəm görməyə başladı bunlar ekologiya (bu fəaliyyəti göstərən şəxslər ekoloqlar adlanır) və ekologiya mühəndisliyi sahələridir.
Ekoloq , bir cəmiyyətin ətraf mühit üzərindəki təsirlərini izləyən, ekoloji problemləri müəyyənləşdirən və həll yolları tövsiyə edən mütəxəssislərdir. Əsas hədəfləri ətraf mühitin həyat şəraitini yaxşılaşdırmaqdır.
Ekologiya mühəndisi, ətraf mühit problemlərinə yenilikçi həllər təqdim edən problem həlledicilərdir. Əsas vəzifələri arasında ətraf mühit məlumatlarının toplanması və analiz edilməsi, ətraf mühit üzərindəki insan təsirlərinin araşdırılması və ətraf mühitin mühafizəsinin idarəedilməsinin yaxşılaşdırılması sayılabilər.
Hər ikisi də ətraf mühit problemlərini ələ alır. Bununla birlikdə həyat şəraiti üzərindəki təsirlərin yaxşılaşdırılması və düzəldilməsinə yönəldilmiş yanaşmalarda fərqliliklər vardır. Ekoloq analitik prizmadan yaxınlaşır. Müəyyən bir vəziyyətə nəyin səbəb olduğuna fokuslanarkən, mühəndis problemin nece düzəltilə biləcəyinə baxar. Misal olaraq, ekoloq su çirklənməsinin səbəbinə və nəticələrinə baxır. Mühəndis ekoloqun məlumatlarını alır və çirkləndiriciləri aradan qaldırmaq üçün nə etmək lazım olduğunu müəyyənləşdirir.
Ekoloqlar iqlim dəyişkənliklərini, hava çirkliliyini, su keyfiyyətini, torpaq çirkliliyini, insanlara, heyvanlara və bitkilərə təsir edən təhlükəli maddələri araşdırırlar. Dünyanın təbii ehtiyyatlarına təsir edən müxtəlif sahələrə girirlər. Labaratoriyalarda analiz üçün içməli su və atmosfer nümunələri toplayırlar. Mühəndislərə, hüquq məhkəməsinə, yerli cəmiyyətə vəya dövlət qurumlarına bildirdikləri nəticələri təmin edirlər.
Ekologiya mühəndislərinin öhdəlikləri oxşarları ilə üst-üstə düşür. Mühəndislər həmçinin torpaq, su və hava çirkliliyi bununlaya yanaşı tullantı sularının təmizlənməsi əlaqəlidirlər. Onların biliyi ilə bu mənfi ətraf mühit problemləri öz həllini tapır. Mühəndislik prinsiplərindən istifadə edərək, suyu təmizləmə, tullantı suyunun təmizlənməsi obyektlərinin dizaynı və fabrik emisyalarının azaltma vasitələrini (texniki) müəyyənləşdirirlər.
Ən yaxşı ekologiya mühəndisləri, ətraf mühit problemlərinə təyziq göstərmək üçün yaradıcı həll yolları taparaq yaxşı bir inovativ düşünmə və problem həll etmə bacarıqlarına ehtiyac duyur.
Ekologiya mühəndisliyi – bu peşənin tarixi eramızdan əvvəllərə dayanmaqdadır, ilk su və kanalizasiya xəttlərinin yaradılması bunun sübutudur. Ancaq 19-cu əsrə qədər dünyada bu sahə geniş vüsət almamışdır. Joseph Bazalgette Londonda ilk yeraltı kanalizasiya xəttlərini dizayn edərək tarixə ilk ekologiya mühəndisi kimi adını tarixə yazdırmışdır. 1945-ci ildən sonra dünyada müharibənin nəticəsi olaraq ağır ekoloji problemlər yaranmışdır. Bu problemləri aradan qaldırmaq üçün elmə ekoloji baxış terimini tam mənasıyla gətirərək, istehsalat, xammalın çıxarılması və ətraf mühitdə fəaliyyətlə bağlı proseslərdə ekologiya mühəndislilərinin iştirakının təmini həyata keçirilməyə başlanıldı. Müasir dövrdə bu peşə yüksək texnoloji inkişaf səviyyəsi vasitəsilə istənilən sahədə aparıcı rola malik olma potensialına malik bir sahə halına gəlmişdir.
Bu ixtisas sahibi nə işlə məşğul olur? (iş öhdəlikləri)
Təsirliişçitəlimproqramları dizayn etmək və tətbiq etmək
Azərbaycan şirkətlərinin tələbləri Ətraf mühitin qaydalarının və tətbiqlərinin inkişaf etdirilməsi və tətbiq edilməsi Ekoloji hesabatların yaradılması və rəhbərliyə təqdim edilməsi Kimyəvi sızmalar kimi ekoloji hadisələrə cavab vermək üçün fövqəladə cavab tədbirlər qrupu ilə işlənilməsi Ətraf mühitin mühafizəsini optimal şəkildə təmin etmək üçün rəhbərliyə müvafiq istiqamət verilməsi Ekoloji cəzaların və lisenziyaların alınması,saxlanması,dəyişdirilməsi, yenilənməsi Ekoloji pozuntuların müəyyənləşdirilməsi və həll edilməsi Çirklənmə səviyyəsini müəyyən etmək üçün müntəzəm ekoloji yoxlamaların aparılması Ekoloji qəzaların araşdırılması və yenidən baş verməməsi üçün həll yollarının təklif edilməsi Tullantıların xaric edilməsi və çirklənmə nəzarət programlarına nəzarət edilməsi Ətraf mühitin sağlamlığı və təhlükəsizliyi prosedurlarına dair işçilərin mütəmadi şəkildə məlumatlandırılması Peşə fəaliyyətindən asılı olmayaraq hər bir mütəxəssis öz fəaliyyətini təkminləşdirmək üçün öz peşəsinə müvafiq olan müəyyən bacarıqlara yiyələnməli və öz sahəsinin iş potensialı haqqında məlumatlar əldə etməlidir. Buna istinadən bir ekologiya mühəndisinin bilməli olduğu digər vacib məqamlar aşağıdakılardır:
- Komputer proqramları və bununla yanaşı GPS sistemləri ilə işləməyi bacarmaq
- Microsoft Office,
- Microsoft Project,
- AutoCad, (istəyə bağlı)
- 3Dmax, (istəyə bağlı)
- Revit (istəyə bağlı) və s.
- Ətraf mühitin mühafizəsinə dair qanunvericilikləri bilməli;
- Azərbaycan Respublikasının «Meşə məcəlləsi»
- Azərbaycan Respublikasının «Su məcəlləsi»
- «Yerin təki haqqında» qanun
- «Ətraf mühitin mühafizəsi haqqında» qanun
- «Ekoloji təhlükəsizlik haqqında» qanun
- Azərbaycan Respublikasının «Torpaq məcəlləsi»
- «Atmosfer havasının mühafızəsi haqqında» qanun
- «Yaşıllıqların mühafizəsi haqqında» qanun
- «Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında» qanun
- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin, Milli Məclisin və Nazirlər kabinetinin müvafiq qəraralarını mütləq şəkildə bilməlidir.
- Ətraf mühitin risklərini hesablamaq üçün yerli və beynəlxalq standartları bilməli;
- AZstandart
- ISO 9001
- ISO 14001
- QOST-lar (17 ilə başlyan) və s.
- Risk analizi metodlarını bilməli (hansə metodlardan istifadə etməli olduğunu);
- Ekoloji normativ sənədlərin hazırlanması və tədbirlər sisteminin həyata keçirilməsi prinsiplərini bilməli;
- Düzəldici və önləyici tədbirlər planını hazırlamağı hər zaman bilməli;
Bu ixtisas üzrə bir çox dövlət və özəl şirkətlərdə çalışmaq münkündür. Qısa şəkildə siyahı vermiş olsaq aşağıdakı yerlər bu ixtisas üçün tam məqbul olan qurum və şirkətlərdir.
- Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyində
- Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyində
- Azərbaycan Müdafiə Sənayesi Nazirliyi
- Fövqəladə Hallar Nazirliyi( müvafiq spesifikasiyalara cavab verməklə)
- Energetika Nazirliyinin tabeli qurumları
- Neft və kimya sənayesi şirkətlərində (SOCAR, BP və s.kimi)
- Dağ-mədən fəaliyyəti göstərən şirkətlərdə (Azərgold və s.)
- Tullantıların təmizlənməsi ilə məşğul olan bütün şirkətlərdə
- Xüsusi təlim mərkəzlərində
- Laboratoriyalarda
- Və adını çəkmədiyim müxtəlif sektorlarda (yerli və xarici şirkətlərdə)
Bu ixtisasa yiyələnən şəxslər təhsilini bitirdikdən sonra necə karyera planlaması etməli olduqlarını qısa şəkildə izah etmək istəyirəm.
İlk öncə öz sahənizə müvafiq olan müxtəlif spesifikasiyalara yiyələnməlisiz. Yəni öz sahənizə müvafiq olan beynəlxalq standartları öyrənə vəya sertifikatlarını ala bilərsiniz.
Auditin aparılma qaydalarını öyrənə vəya sertifikatını ala bilərsiniz, (Nəzərə almalısınız ki, audit sistemi 2 cür olur daxili audit və baş audit. Daxili audit sertifikatını aldığınız zaman sadəcə müqavilə ilə işlədiyiniz şirkət, müəssisə vəya təşkilatı yoxlaya bilərsiz amma baş audit sertifikatını alırsınızsa siz meqaviləsizdə digər şirkət, müəssisə vəya təşkilatı yoxlaya bilərsiniz (təbii ki, sifariş əsasında olur bu prosedur).
Müxtəlif təcrübə proqramlarına qoşula bilərsiz, bu proqramlar özündə bir neçə məsələni ehtiva edir. Beləki siz könüllülük fəaliyyəti göstərə bilərsiniz bu əsasən ödənişsiz əsaslara həyata keçirilir və əsasən beynəlxalq və iri həcmli yerli lahiyələr zamanı həyata keçirilir. Əsasən fəaliyyət başa vurulduqda sertifikatla təmin olunursunuz.
Ödənişsiz əsaslarla təcrübə proqramlarına qoşula bilərsiniz. Bu proqramlar müxtəlif yerli və xarici şirkətlər tərəfindən tələbələr və məzunlar üçün həyata keçirilir. Adından da göründüyü kimi ödənişsizdir. Müvəffəqiyyətlə başa vurduğunuz zaman Sertifikatla vəya Arayışla təmin olunursuz.
Ödənişli əsaslarla təcrübə proqramı əsasən xarici şirkətlər və dövlət qurumları tərəfindən həyata keçirilir. Ödəniş qurum vəya şirkətə görə fərqlilik göstərir və əsasən sizin yol və yemək xərclərinizi təmin etmək üçün nəzərdə tutulmaqdadır. Burada da müvəffəqiyyətlə bitirdiyiniz halda sertifikat vəya Arayışla təmin olunursuz.
Təcrübə proqramlarında iştirak etməyiniz sizin əmək fəaliyyətinə yararlığınızı təsdiq etməklə yanaşı praktiki fəaliyyətin təşkilində öz sözünüzə deyə biləcəyinizin təminatçısıdır. Amma unutmamaq lazımdır ki, bir müəssisədə maksimum 3 ay müddətində təcrübə proqramında iştirak edin, əgər siz bu müddəti tam müvəffəqiyyətlə tamamlasanız, artıq bu o deməkdir ki, siz potensial işçisiniz.
Təcrübəni bitirmədən öncə potensial iş yeri siyahılarını hazırlayın və CV-lərinizi göndərin. Heç bir zaman fəaliyyətlər arasına boş zaman dilimininin əks olunmasına icazə verməyin, əgər bu boşluq münkünsüzdürsə o zaman mütləq bu boşluğu hər hansı təhsil fəaliyyəti ilə doldurun bu sizi İnsan Resursları işçilərinin Bəs niyə bu dövrdə fəaliyyətsiz qalmısınız? sualından sığortalayacaqdır.
Çalışın hər zaman səriştəli mütəxəssis olasınız. Bu zaman siz yüksək müşahidə, təhlil və proqnozlaşdırma bacarığına sahib olacaqsınız. Buda sizi hər zaman axtarılan bir kadr olmağınıza əsaslı şərait yaradacaqdır.
Sonda diqqətinizə çatdırmaq istəyirəmki, bu sahənin gələcəyi olduqca parlaqdır və nəzərə alsaq ki, keçmişdən 20-ci əsrin əvvəllərinə kimi insanlar təbiətdən istifadə edərkən onların özünü bərpa potensialını hesaba qatmamışdılar və qarşısı alınmaz istehlakı ətraf təbii mühitin dağılmasına, strukturunun pozulmasına və çirklənməsinə gətirib çıxartmışdır. Bugünkü ekoloji vəziyyət dünyanın ən qlobal problemlərindən biridir və ekoloji problemlər günü-gündən artmaqda davam edir. Artmaqda olan problemlər hər zaman həll yolu axtaran mütəxəssis heyəti lazımdır ki, bu mətəxəssislərdə ekoloqlar və ekologiya mühəndisləridir.Azərbaycanda da bu sahə üzrə təhsil alan və ixtisasını təkmiləşdirən şəxslərə tələbat böyükdür və sahənin ölkəmizdəki prespektivi olduqca yüksəkdir.
Elmir Məmmədl
Məişət ekologiyası: öhdəmizə nə düşür?
Məişət ekologiyası sadəcə bir standart deyil, sosial-fəlsəfi baxımdan cəmiyyətdə öz yeri olan şəxsiyyətin kütləvi həmrəyliyə nail olması və mənəvi öhdəliklərə əməl etməsi deməkdir. Əslində bütün canlıların yaşam tərzini, şəraitini özündə ehtiva edən bu anlayış ilk növbədə şüurlu zümrəyə aid edilir, ona görə məişət ekologiyası deyəndə öncə insan həyatı, insanın yaşam tərzi və mənzil-məişətin ekologiyası nəzərdə tutulur.
Ekologiya elminin əsas vəzifəsi ekoloji mühitə uyğun standartları və prinsipləri, normal həyat tərzi qaydalarını, formalaşmış təbliğatın praktik nəticələrini öyrənmək, həmçinin bütün bunların ictimai həyatımızın ayrılmaz hissəsi sayılan məişət ekologiyasına təsirini araşdırmaqdır. Bu sahədə tanınmış mütəxəssislərdən olan, məişət ekologiyasını ayrıca sahə kimi öyrənən Azərbaycan alimi, professor Sakit Hüseynov vurğulayır ki, məişət ekologiyası insan ekologiyasının qorunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə professor Sakit Hüseynov insan ekologiyasına təsir edə bilən əsas amillərlə yanaşı məişət ekologiyasının normal təşkilini çox vacib sayır.
Bir-biri ilə bağlı olan bu amillər düzgün yanaşma olduqda inkişaf edir, nəticədə əhalinin içməli təmiz su, keyfiyyətli ərzaqla təmin edilməsi, ekoloji cəhətdən təmiz mühitdə, rahat şəraitdə yaşaması kimi mürəkkəb, ciddi problemlərin həlli istiqamətində mühüm addımlar atılmış olur.
Məişət ekologiyasından bəhs edən elmi əsərlərdə verilmiş oxşar təhlillər və real həyatdakı müşahidələr, ictimai münasibətlər sisteminin təhlili belə bir nəticəyə gətirib çıxarır ki, məişət ekologiyasının çirklənməsi faktorunun qarşısını almaq üçün görüləcək tədbirləri tipoloji baxımdan şərti olaraq üç hissəyə bölmək olar:
- Ətraf mühitin çirklənməsinin qarşısını almaq, məişət tullantılarını zərərsiz hala gətirmək.
- Ekoloji hüququ beynəlxalq tələblər səviyyəsində inkişaf etdirmək, xüsusilə Avropanın ekoloji problemlərə yanaşma təcrübəsindən istifadə etmək.
- Əhalinin bütün yaş qrupları arasında ekoloji tərbiyəni genişləndirmək, ekoloji şüuru, mədəniyyəti formalaşdırmaq.
Məişət ekologiyasından söz açarkən məişət tullantıları problemindən yan ötmək olmaz. Biz də yazımızı məişət ekologiyasının bütün istiqamətləri deyil, bir istiqaməti – tullantılarla bağlı tərəfi üzərində qurmaq qərarına gəldik. Məsələnin bu tərəfinin ölkəmiz üçün aktual olduğu qənaətindəyik.
Bu, uzun illərdir ölkəmizdə müzakirə və mübahisələrə səbəb olan bir mövzudur. Tullantıların hara gəldi atılması, pərakəndə zibillik sahələrinin çoxalması, belə ərazilərin siçovulların və müxtəlif xəstəliklərə yoluxan itlərin, pişiklərin məskəninə çevrilməsi hallarına kəndlərdə, qəsəbələrdə, şəhərlərdə, o cümlədən paytaxtda tez-tez rast gəlmək olur. Bütün bunlar məişət ekologiyası mədəniyyətinin formalaşması məsələsinin aktuallığından xəbər verir.
Aydın məsələdir ki, ekoloji təhlükəsizliyə mənfi təsir edən ərazilər nəzarətə götürülməli, tullantıların vaxtında daşınması, zibillərin çeşidlənməsi təmin olunmalı, sanitariya qaydaları gözlənməlidir. Eyni zamanda ekoloji mühitin çirklənməsi probleminin həlli istiqamətində alternativ yollar axtarılmalıdır. Məişət tullantılarının idarə olunması və tullantılardan faydalı istifadə edilməsi təmiz ekoloji mühitin yaranmasına xidmət edən mühüm amillərdəndir. Bu sahədə Avropa ölkələrinin və başqa dövlətlərin təcrübəsindən yararlanmaq, məişət tullantılarından alternativ enerji, yaxud gübrə almaq, tullantıları dövlətin və özəl sektorun kapital qoya biləcəyi gəlirli bir sahəyə çevirmək mümkündür. Nəticədə yoluxucu xəstəliklər mənbəyi olan çirkli sahələr azala, ekoloji təmizlik xeyli dərəcədə təmin edilə bilər.
Məişət ekologiyası ekoloji mədəniyyət, ekoloji cəhətdən təmiz mühitin yaradılması yollarını arayıb-tapmaq və bu sahəni inkişaf etdirmək deməkdir. O, bir mərhələdir və ekoloji istiqamətdə görüləcək tədbirlərin, müəyyən işlərin nəzəri və praktiki toplusudur. Məişətimizi atılmış əşyalarsız, zibilsiz təsəvvür etmək olmaz, hər bir yaşayış nöqtəsində, insan fəaliyyəti olan yerdə ekoloji problem mövcuddur və hər zaman bu problem məişət tullantıları ilə başlayır. Ona görə ekologiyanın qorunması və ekoloji mədəniyyətin formalaşması baxımından ən ümdə məsələlərdən biri tullantıların idarə edilməsi sisteminin təşkilidir.
Tullantıları çeşidləmək, bərk və yumşaq tullantıları toplayıb ünvanı üzrə təhvil vermək, bu “təmiz mühit, təmiz şəhər” kampaniyasına sadə vətəndaşları, müxtəlif qurumları, ekoloji problemlərlə məşğul olan ictimai birlikləri cəlb etmək üçün böyük təbliğat şəbəkəsi qurulmalı, ölkə əhalisi ekoloji problemlər barədə məlumatlı olmalıdır. Ekoloji, həm də iqtisadi baxımdan sərfəli olan belə prosesləri intensiv hala gətirmək, aktivliyi yüksəltməkdən ötrü tez-tez lazımi tədbirlər keçirilməlidir. Bu sahəyə cavabdeh olan işçilər və yaxud sadə vətəndaşlar təhvil verilən hər zibil topasının, miqdarından asılı olmayaraq təhvil alınan, yığılan hər tullantının təkrar xammala çevrilməsində iştirak etməklə bu sahəyə ictimai dəstək nümayiş etdirməlidir. Vətəndaş tullantıların emalı haqqında ətraflı informasiyaya sahib olmalı və belə tullantılardan alternativ enerji almaq məqsədilə istifadə etməyin mümkünlüyünü, kənd təsərrüfatında istifadəyə yararlı olacağını, bir sıra problemlərin həllində məişət tullantılarından alınan materiallardan istifadə edildiyini yaxşı bilməlidir.
Bunu da bilmək çox vacibdir ki, məişət tullantılarının təkrar emalı təbii resurslardan istifadəni minimuma endirir. Çünki təkrar emal zamanı polietilen, metal, şüşə, kağız, karton, plastik və digər məmulatlar yararlı hala gətirilir, minimum itki ilə yenidən məişətimizə qayıdır.
2017-ci ildə BMT-nin təşkilatçılığı ilə İndoneziyanın Bali adasında keçirilən beynəlxalq sammitdə məişət tullantılarına, xüsusən plastik məmulatlara qarşı tədbirlərlə bağlı qərarlar qəbul edilib və “təmiz dəniz” kampaniyasına start verilib. BMT-nin sammiti ərəfəsində təqdim edilən hesabatda dünya sularını çirkli vəziyyətə gətirən plastik tullantılardan və onların floraya, faunaya vurduğu zərərlərdən söz açılır. Açıqlanan hesabatda dünyanın hazırkı ekoloji durumu 1950-ci ildəki vəziyyətlə müqayisə edilir. Hesabatda deyilir ki, 1950-ci ildə planetdə 2,5 milyard əhali yaşayırdı və onlar 1,5 milyon ton plastik material istehsal etmişdi. 2016-cı ildə isə dünya əhalisinin sayı 7 milyardı ötüb və dünyada istehsal olunan plastik məmulatların həcmi 300 milyon tona çatıb. Həmin 300 milyon tonluq plastik məmulatın yarıdan çoxu tullantı qismində dəniz və okeanlara axıdılıb.
BMT-nin bu hesabatından sonra bir çox ölkə konkret addımlar atmağa qərar verib. Öncə İndoneziya 2025-ci ilədək dənizə axıdılan məişət tullantılarının həcmini 25 faiz azaldacağı barədə öhdəlik götürdüyünü bəyan edib. Bu kampaniyaya qoşulan Keniyada isə rəsmi qərarla plastik qabların emalı və istifadəsi qadağan edilib. Prosesə qatılan Uruqvay daha fərqli metod seçib. Bu ölkədə birdəfəlik sellofan istehsalçılarına və istifadəçilərinə vergi tətbiq etmək üçün tədbirlər görülür. Məişət tullantıları və plastik məmulatların yaratdığı problemlərin həllinə dəstək verən Dünya İqtisadi Forumu və Ellen Makartur Fondu açıqlamasında bildirib ki, hər il 80 milyard dollar dəyərində plastik məmulat tullantıya çevrilir.
Ekoloji təmiz sahələrin yaradılması və məişət tullantılarından səmərəli istifadə baxımından örnək ölkələr var. Məsələn, Finlandiyada məişət tullantılarının idarə olunması problemi demək olar ki, həllini tapmış mərhələdədir. Bu ölkədə uzun illərdir ki, nəzarətsiz zibil poliqonları yoxdur, tullantılar vaxtında daşınıb çeşidlənir, emal üçün zavodlara göndərilir, təhlükəli tərkibli bəzi maddələr tullantılardan ayrılıb xüsusi sobalarda yandırılır, yaxud da müəyyən edilmiş ərazilərdə torpağa basdırılır. Finlandiyada ekoloji problemlərin həllini tapmasında tək dövlətin deyil, vətəndaşların da böyük rol oynadığı danılmaz faktdır. Finlandiyanın qazandığı uğurlarda ictimai dəstəyin, vətəndaş fəallığının ciddi payı var.
Nəticədə Avropanın özündə də Finlandiyaya, onun ekoloji cəhətdən təmiz xəritəsinə xüsusi münasibət formalaşmağa başlayıb. Xərçəng, diabet, talassemiya, xroniki astma, infarkt və ürək-damar xəstəliklərindən əziyyət çəkən, eləcə də psixoloji gərginlikdən, stressdən azad olmaq, fiziki və mənəvi dinclik tapmaq istəyən bir çox adam, neçə-neçə yaradıcı insan inkişaf etmiş ölkələr sırasında olan vətənlərini tərk edib hər il, əsasən turizm mövsümlərində Finlandiyaya üz tutur ki, çirkli dünya içində təmiz hava udub ekoloji cəhətdən ideal sayıla biləcək bu ölkənin bir guşəsinə sığınsınlar.
Finlandiya həm də sağlam uşaq doğub böyütmək istəyən anaların arzuladığı bir ölkəyə çevrilib. Hər il bura yüzlərlə hamilə qadın üz tutur ki, körpələrini Finlandiya səması altında, təmiz havada dünyaya gətirsinlər. Əksər mütəxəssisin, ekoloqun fikrincə, böyük meşə zolaqları ilə zəngin olan Finlandiyada insan ayağı az-az dəyən sahələrə ayaq basanda belə adam özünü yenicə süpürülüb təmizlənmiş yaşıl ərazidə, ideal məkanda hiss edir ki, bu da “Finlandiyanın iri gözləri hər yeri yaşıl görür” təsəvvürünü yaradır.
Ekoloji cəhətdən təmiz ölkələrdən sayılan İsveçdə də məişət tullantılarının idarə olunması sahəsində işlək və sınanmış model mövcuddur. İsveçdə məişət tullantılarının cəmi 4 faizi torpağa basdırılır, yerdə qalan 96 faizi təkrar emala verilir.
Plastik tullantılar İsraildə ciddi problem yaratdığından bu dövlət orijinal üsula əl atıb. İsraildə plastik tullantılardan neft almağa başlayıblar. Burada həmin tullantılardan uşaq oyuncaqları, mebel materialları da istehsal olunur.
Son illərdə Azərbaycanda məişət tullantılarının idarə olunması yolunda yeni cəhdlər edilir. Ölkəmizdə məişət tullantıları və müxtəlif növ zibillərdən səmərəli istifadə etmək, tullantılardan alternativ enerji almaq üçün işlər görülür. Buna misal olaraq 2009-cu ildə “Təmiz Şəhər” ASC-nin nəzdində Balaxanı qəsəbəsində inşa olunmuş bərk məişət tullantılarının çeşidlənməsi zavodunu göstərmək olar. Zavodda 500 min tona yaxın məişət tullantısının yandırılması üçün iki xətt var. Bu zavodda hər il istehsal edilən enerjinin həcmi 231,5 milyon kilovat-saat elektrik enerjisinə bərabərdir. Zibillərin yandırılması prosesindən sonra əmələ gələn daha bir material, şlam adlanan maddə isə yol tikintisində istifadə olunur. Bununla yanaşı həllini tapmayan problemlər də var. Müxtəlif fəsillərdə tullantıların həcminin dəyişməsi, qışa nisbətən yayda tullantıların miqdarının təxminən 48-50 faizə qədər artması da böyük problemlərdəndir.
Məişət tullantıları sistemli şəkildə idarə olunmadıqda onun kustar, həm də qanunsuz yolla idarə forması yaranır. Tullantılar çeşidlənmədən quru halda yandırılır, bu proses isə mənfi nəticələr törədir, yanan tullantılardan ətraf mühitə təhlükəli, zəhərli, radioaktiv, kimyəvi maddələr yayılır. Öz növbəsində bütün bunlar məişət ekologiyası dediyimiz bir mədəniyyətin formalaşmasına əngəldir. Tullantıların texnoloji yollarla idarə olunması prosesi məişət ekologiyasını təkcə maddi deyil, mənəvi-psixoloji çirklənmədən də qoruyur. Texnologiyalar özü-özlüyündə mədəniyyətin formalaşması, möhkəmlənməsi işini gücləndərir, bu istiqamətdə əlavə, həm də çox effektli bir dəstək rolunu oynayır.
Azərbaycanlı mütəxəssislər tullantıların toplanıb çeşidlənməsi prosesində daha çox təbiətdən alınan, təhlükə törətməyən növlərə diqqət yönəldilməsini faydalı hesab edirlər. İstilik enerjisi almaq üçün yararlı olan maddələrdən, əsasən üzvi gübrə kimi işlədilən samandan, ağac xəzəllərindən, bəzi heyvanların və quşların ifrazatından istifadənin müsbət nəticə verəcəyini söyləyən mütəxəssislərimiz bu sahədə fəallığı artırmağı vacib sayırlar.
İndiyədək həyata keçirilən pilot layihələrin və görülən işlərin davamı olaraq yaxın gələcəkdə Gəncədə, Sumqayıtda və başqa şəhərlərdə də zibil poliqonlarının, eləcə də məişət tullantılarını emal edəcək zavodların tikilməsi nəzərdə tutulur. Buna çox böyük ehtiyac var.
Ölkəmizdə həm ekologiyanın müdafiəsi, həm də ekoloji mədəniyyətin formalaşması baxımından İDEA İctimai Birliyinin reallaşdırdığı layihələr də diqqət çəkir. Birlik hələ 2014-cü ildə kağız tullantıların qəbulu və təkrar emalı ilə bağlı “Hər kağızı bir yarpağa dəyişək” layihəsini həyata keçirmişdi. Layihə çərçivəsində indiyədək 600 tondan çox kağız tullantısı toplanaraq təkrar emala göndərilib.
2017-ci ilin fevralından isə İDEA İctimai Birliyinin təşəbbüsü ilə bir çox ali təhsil müəssisəsində kağız və plastik tullantılar üçün xüsusi çeşidləmə qutuları qoyulub. Bu sayaq qutuların mərhələli şəkildə bütün ali və orta təhsil müəssisələrində yerləşdirilməsi planlaşdırılır.
Sözsüz ki, bu cür təşəbbüslər tullantıların idarə olunması ilə bağlı ekoloji maarifləndirməni gücləndirir, təkrar emalı təşviq edir, eyni zamanda ağacların və təbii sərvətlərin qorunmasına töhfə verir.
Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində çoxdandır ki, məişət tullantılarına sadəcə zibil kimi yanaşılmır. Məişət tullantılarının idarə olunması təkcə hökumətlərin və şirkətlərin yox, həm də ictimaiyyətin iştirak edə biləcəyi və etməli olduğu bir prosesdir.
Ekoloji məsuliyyət hissinin artırılması, ekoloji mədəniyyətin gücləndirilməsi Azərbaycanda da başlıca hədəflərdən biri olmalıdır. Yazının əvvəlində qeyd etdiyimiz kimi məişət ekologiyası sadəcə bir standart deyil, o, sosial-fəlsəfi hadisədir və mənəvi öhdəliklərə əməl edilməsidir. Buna əməl etmədikdə rəsmi instansiyaların müəyyənləşdirdiyi standartları qorumaq çox çətin, bəzən isə mümkünsüzdür.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.