Emeliyyat Sistemleri nədir və hansılardır? ✅

Əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün baxılan kriteriyaları iki qrupa ayırmaq mümkündür: Sistemin arxitekturasının xüsusiyyətlərinin diqtə etdiyi və istifadəçi istəyindən döğan prinsiplərdən irəlı gələn kriteriyalar. Başqa sözlə, birincilər əməliyyat sisteminin kompüterin aparat təminatı ilə əlaqədar olan xüsusiyyətlərini, ikincilər isə ondan asılı olmayan, əməliyyat sisteminin funksional xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bunları nəzərə alsaq əməliyyat sistemlərini aşağıdakı kimi təsnif etməliyik:

Əməliyyat Sistemləri hansılardır? TOP 7 Əməliyyat Sistemi

Əməliyyat sistemləri kompüterdəki bütün hardware və proqram təminatını idarə edən əsas proqramdır. Kompüterin aparatı ilə əlaqələndirir və tətbiqetmələrin istifadə edə biləcəyi xidmətlər təqdim edir. Hər kompüter Chrome, MS Word və ya oyunlar kimi tətbiqetmələrin çalışacağı və vəzifələrini yerinə yetirəcəyi bir mühitə ehtiyac duyur. Bu mühiti təmin edən əməliyyat sistemi olmadan hər hansı bir kompüter və ya mobil cihazdan istifadə etmək mümkün deyil.

Related Articles

Kompüterin işləməsi üçün bütün ehtiyacları birləşdirən əsas proqram dəsti olaraq da təyin oluna bilən əməliyyat sistemləri, cihazın aparatı ilə əlaqə qurur. Əməliyyat sistemləri kompüter təchizatı ilə əlaqə qurmaq üçün hardware istehsalçıları tərəfindən hazırlanmış cihaz sürücülərindən istifadə edir.

Əməliyyat sistemləri, sürücü sürücülərini interfeys olaraq istifadə edir və çalıştırdığınız tətbiqetmə ilə aparat arasındadır. Məsələn, bu tapşırığı üzərinə götürərək, düzgün siqnalları göndərmək üçün printerin sürücülərini istifadə edərək və təlimatları printerə göndərərək istənilən tətbiqetmədən bir çap çıxarmaq istəmisiniz. Çap tətbiqinin hansı printerə sahib olduğunuzu və printerin necə işlədiyini anlamağa ehtiyac yoxdur.

Əməliyyat sistemi, eyni zamanda çoxsaylı tapşırıqları yerinə yetirir və çoxsaylı işləyən proqramlar arasında hardware mənbələri ayırır. Hansı proseslərin işləyəcəyinə nəzarət edir və birdən çox prosessor və ya nüvəyə sahib bir kompüteriniz varsa, proseslərinizi müxtəlif prosessorlar arasında ayırır ki, bir çox proses paralel olaraq işləyə bilsin. Proqramlar işləyərkən sistemin daxili yaddaşını idarə etmək üçün yaddaş da ayırır.

Server Əməliyyat Sistemləri nədir?

Kompüterinizin əməliyyat sistemi kompüterdəki bütün proqram və avadanlıqları idarə edir. Çox vaxt eyni zamanda bir neçə fərqli kompüter proqramı mövcuddur və hamısı kompüterinizin mərkəzi işləmə bölməsinə (CPU), yaddaşa və yaddaşa daxil olmalıdır. Əməliyyat sistemi, hər bir proqramın ehtiyac duyduğu şeyi əldə etməsini təmin etmək üçün bütün bunları koordinasiya edir.

Resursları bölüşmək üçün birdən çox kompüterin bir-birinə qoşulduğu sistemə şəbəkə deyilir. Bu şəbəkə sistemini idarə edən kompüterlərə server və serverdə işləyən və bütün şəbəkəni idarə etmək qabiliyyətinə malik olan əməliyyat sisteminə Şəbəkə Əməliyyat Sistemi (NOS) deyilir.

Bir sözlə, əməliyyat sistemləri kompüterdə işləyən bütün aparat vahidlərinin və proqram təminatının idarəedilməsini və nəzarətini təmin edən və bütün vahidlər ilə proqram təminatı arasındakı əlaqəni idarə edən sistem proqramıdır.

Həm də əməliyyat sistemləri kompüterdən və proqramdan asılı olaraq fərqlənir. Bunlar; Windows Əməliyyat Sistemi, MacOS (Apple OS X) Əməliyyat Sistemi, UNIX Əməliyyat Sistemi, Linux Əməliyyat Sistemi, Pardus Əməliyyat Sistemi, Android Əməliyyat Sistemi və iOS Əməliyyat Sistemi kimi sadalana bilər.

1) Windows Əməliyyat Sistemi

Windows Əməliyyat Sistemi, Microsoft tərəfindən əvvəl MS-DOS olaraq buraxılan və daha sonra Windows adını alan dünyanın ən çox istifadə olunan əməliyyat sistemidir.

Asanlıqla öyrənilib istifadə edilə bilən bir əməliyyat sistemidir. Bu rahatlıq Windows-a kompüter bazarında ən çox istifadə olunan əməliyyat sistemi olmaq imtiyazını verir. Bu baxımdan ən böyük rəqib Linux əməliyyat sistemidir.

Windows Əməliyyat Sisteminin növləri

Windows Əməliyyat Sistemi çox geniş bir müxtəlifliyə malikdir.

Bu sıra; Windows 1.0 (1985), Windows 2.0 (1987), Windows 3.0 (1990), Windows 95 (1995), Windows 98 (1998), Windows ME (2000), Windows XP (2001), Windows Vista (2007), Windows 7 (2009), Windows 8 (2012), Windows 8.1 (2014), Windows 10 (2015).

2) MacOS (Apple OS X) Əməliyyat Sistemi

Macintosh Əməliyyat Sistemi, Apple tərəfindən istehsal olunan fərdi kompüterlərdə istifadə olunan inkişaf etmiş bir əməliyyat sistemidir. İlk dəfə 1984-cü ildə Apple-ın fərdi kompüteri Macintosh ilə ortaya çıxdı. İnkişafını bu günə qədər fərqli versiyalarla davam etdirdi və bu gün də tez-tez istifadə olunur.

3) UNIX Əməliyyat Sistemi

Unix, Brain Kernighan tərəfindən icad edilmiş və 1960-cı illərin sonunda Bell Labs-da MULTICS komandasının üzvləri tərəfindən hazırlanmış bir əməliyyat sistemidir. Ümumiyyətlə əmr satırlarını yazaraq istifadə olunur. Unix əməliyyat sistemi, C proqram dili ilə yaradılma xüsusiyyəti ilə diqqət çəkir.

4) Linux Əməliyyat Sistemi

Linux əməliyyat sisteminin adı onun dizayneri Linus Torvalds-dan gəlir. İlk dəfə 1991-ci ildə elan edildi. Bir çox açıq mənbəli əməliyyat sisteminin əsasını təşkil edən Linux, yoluxma ehtimalı ən az olan əməliyyat sistemi kimi tanınır. Linux tərəfini tutmayan yeganə şirkət, bir çoxumuzun istifadə etdiyimiz Windows əməliyyat sistemlərini inkişaf etdirən Microsoft şirkətidir.

5) Android Əməliyyat Sistemi

Android Əməliyyat Sistemi, Google şirkəti kimi bir çox böyük və fərqli inkişaf etdiricilər tərəfindən buraxılmış, Linux bazasında hazırlanmış bir mobil əməliyyat sistemidir.

Android əməliyyat sistemi, mobil cihazlar və mobil telefonlar üçün hazırlanmış açıq mənbəli mobil proqram tipidir. Bu gün milyonlarla Android proqramı mövcuddur.

Bu əməliyyat sisteminin istifadə olunduğu ən böyük mağaza Google Play Mağazadır. Google Play Store, Google tərəfindən yaradılan və idarə olunan bir android proqram mağazasıdır. Son məlumatlara görə, dünyada ən çox istifadə edilən mobil əməliyyat sistemidir.

6) iOS Əməliyyat Sistemi

iOS Əməliyyat Sistemi, Apple tərəfindən Mac OS Əməliyyat Sisteminə əsaslanaraq dizayn edilmiş və şirkətdə istehsal olunan ağıllı cihazlarda istifadə olunan mobil əməliyyat sistemidir. Günümüzdəki texnologiyanın lüks və inkişaf etdirilə bilməsi üçün izlənilməsi çətin olan yenilikləri aşkar etmək; Rəqib texnoloji proqramları arasında baş-başa gedən iOS əməliyyat sistemi Linux əsaslı bir əməliyyat sistemidir.

Emeliyyat Sistemleri nədir və hansılardır? ✅

Emeliyyat sistemleri – Komputerdə işləyən, hardware qaynaqlarını idarə edən və müxtəlif tətbiq proqramları üçün ümumi xidmətlər göstərən bir proqramdır. Əməliyyat sistemi tədbiq kodları ümumiyyətlə birbaşa hardware tərəfindən icra olunsa da, giriş proqramı və yaddaş ayrılması kimi hardware funksiyaları üçün tətbiqetmə proqramları ilə komputer avadanlığı arasında vasitəçi rolunu oynayır.

Əməliyyat sistemləri yalnız komputerlərdə, video, oyun konsollarında, mobil telefonlarda və veb serverlerde deyil;Avtomobillərdə, ağ əşyalara və ya hətta saatların içərisinə yüklənə bilər. Əməliyyat sistemləri işləkliyinin genişliyi ilə deyil, aparatı müəyyən bir məqsəd üçün proqramramlaşdırma qabiliyyəti ilə qiymətləndirilməlidir.

Əməliyyat sistemlərinə nümunə olaraq Microsoft Windows, Mac OS X, Linux, Pardus, BeOS, Android və İOS daxildir.

Emeliyyat sistemi komputer qurulduqdan sonra yüklənir və istənilən vaxt silinə və yenidən quraşdırıla və ya başqa bir emeliyyat sistemi ilə əvəz edilə bilər.

➡️ Əmeliyyat sistemi nədir və necə işləyir?

Başlanğıc zamanı emeliyyat sistemi özünü yaddaşa ataraq yaddaşdan işləməyə başlayır. Ekran görüntüsü açıldıqdan sonra görünəndə içəridəki tətbiqlər açılmağa başlayır. Bu tətbiqetmələrin açılması başa çatdıqdan sonra işləmə əməliyyatı başa çatır və proses başlayır.

Emeliyyat sistemleri iki yerə bölünür.

1. Qapalı mənbəli

• Microsoft Windows
• Mac OS X
• Chrome OS

2. Açıq mənbəli (Linux)

• Ubuntu
• Centos
• FreeDos32
• GNU/Hurd
• Haiku
• NetBSD
• ReactOS
• Pardus(Türkiyə)

➡️ Emeliyyat sistemi növləri hansılardır

Komputerlərdə bir neçə tip emeliyyat sistemindən istifadə edirlər: UNİX, DOS, MS DOS, OS/2, Windows 95/98 Me/2000 /XP/ Vista /7. Fərdi komputerlərdə əsasən Windows 9x (1995ci ildə yaradılmışdır) əməliyyat sistemi proqram təminatından geniş istifadə olunur. Windows 9x çoxməsələli əməliyyat sistemi olub, qrafiki pənçərə istifadəçi interfeysi ə malikdir.

1️⃣ Windows emeliyyat sistemi

Microsoft tərəfindən ilk olaraq MS-DOS adı ilə satışa çıxan daha sonra Windows adını alan və dünyadan ən çox istifadə olunan emeliyyat sistemidir. Asanlıqla öyrənilən bilən emeliyyat sistemidir. Bu asanlıq Windows-a komputer bazarında ən çox istifadə olunan emeliyyat sistemi olmasını təşkil edir. Bu mövzuda ən böyük ən böyük rəqibi Linux emeliyyat sistemidir.

Windows sisteminin təkamülü

2️⃣ MacOS ( Apple OS X) emeliyyat sistemi

Machintosh emeliyyat sistemi, Apple – nin yaratmış olduğu şəxsi komputerlər içərisində istifadə edilməkdə olan inkişaf etmiş bir emeliyyat sistemidir. İlk olaraq Apple-in şəxsi komputeri olan Machintosh ilə birlikdə 1984cü ildə ortaya çıxmışdır. Günümüzədək istifadə olunmaqdadır.

3️⃣ UNIX əməliyyat sistemləri

UNİX, Brain Kernighan tərəfindən icad edilən və MULTICS komandasının üzvləri tərəfindən Bell Labaratoriyasında 1960 cı illərin sonuna doğru inkişaf etmiş bir emeliyyat sistemidir. UNİX emeliyyat sistemi C proqram dili ilə yaradılmışdır.

4️⃣ Linux – emeliyyat sistemleri

Linux emeliyyat sisteminin adı onun dizayneri Linus Torvaldsan adı ilə bağlıdır. İlk dəfə 1991ci ildə adını tanıdıb. Bir çox açıq mənbəli emeliyyat sisteminin əsasını təşkil edən, Linuxun virus ehtimalı ən aşağı olan emeliyyat sistemi olduğu bilinir. Linux-un yanında olmayan yeganə şirkət, əksəriyyətimizin istifadə etdiyi Windows emeliyyat sistemlerini inkişaf etdirən Microsoft şirkətidir.

5️⃣ Pardus əməliyyat sistemi

TÜBİTAK tərəfindən Linux emeliyyat sistemi əsasında hazırlanmış yeni bir emeliyyat sistemidir. Tez qurula bilən, asanlıqla istifadə edilən və çox dilli dəstək təklif edən bir emeliyyat sistemidir. Pardusun indiyə qədər yayımlanan 5 əsas versiyası var. Bunlara əlavə olaraq 2 korporativ versiyası var.

6️⃣ Android əməliyyat sistemi

Google şirkəti və bir çox fərqli inkişaf etdirici tərəfindən buraxılan Linux əsaslı mobil emeliyyat sistemidir. Android emeliyyat sistemi mobil cihazlar və mobil telefonlar üçün hazırlanmış açıq mənbəli mobil proqramdır. Bu gün milyonlarla Android proqramı mövcuddur. Google Play Store, Google tərəfindən yaradılan və idarə olunan bir Android proqram mağazasıdır. Son məlumatlara görə dünyada ən çox istifadə edilən mobil emeliyyat sistemidir.

7️⃣ İOS əməliyyat sistemi

Apple şirkətinin IPhone markalı smartfonlar, iPad markalı tabletlər və Mac OS emeliyyat sisteminə əsaslanan iPod Touch üçün istehsal etdiyi mobil emeliyyat sistemidir. Bu gün ki texnologiyanın lüks və tərəqqisini izləmək çətin olan yenilikləri aşkar etmək;Rəqib texnoloji proqramla əl-ələ verən İOS əməliyyat sistemi Linux əsaslı bir emeliyyat sistemidir.

Əməliyyat sistemi

Əməliyyat sistemi (ing. Operation System (OS) ) – hesablama prosesini həyata keçirən texniki vasitələlərin idarə olunmasını təmin edən proqramlar toplusundan ibarətdir.

Əməliyyat sistemlərinin yaranma/inkişaf yolu

Ümumi təyinatlı əməliyyat sistemi – (ingiliscə GPOS (general purpose operating system, rusca операционная система общего назначения) – gerçək zamanlı əməliyyat sistemlərindən fərqli system. Belə əməliyyat sistemləri kompüterin resurslarının paylanması ilə məşğul olur və istifadəçilərə tətbiqi proqramlarla işləməyə imkan verən inkişaf etmiş qrafik interfeysə malikdir.

Kompüter işə salındıqda əməliyyat sistemi başqa proqramlara nəzərən ilkin olaraq əməli yaddaş qurğusuna yüklənir və o digər proqramların işləməsi üçün mühit yaradır. Əməliyyat sistemi eyni zamanda kompüterlərdə çoxməsələli (yaddaşın və həll vaxtının bölünməsi, qırılmaların təşkili və s.) iş rejiminin təşkilini təmin edir.

Əməliyyat sistemi kompüter avadanlığının istifadəsini (avadanlıqların idarə etməsini, informasiyanın daxil edilməsini və çıxardılmasını, sənədlərin redaktəsini, başqa proqramların istifadəsini/idarə edilməsini və s.) mümkün edən proqramdır. Əməliyyat sistemi ən öncə kompüterin sabit yaddaşından əməli yaddaşa köçürülür və bütün başqa proqramlar həmin əməliyyat sistemi altında çalışır.

Mündəricat

• 1 Tarixi
• 2 Funksiyaları
• 3 Əməliyyat sistemlərinin təsnifatı
• 4 Növləri
• 5 Əməliyyat sistemlərinin ölçüləri
• 6 Mənbə
• 7 İstinadlar
• 8 Xarici keçidlər

Əsas məqalə: Əməliyyat sistemlərinin xronologiyası
Funksiyaları

Əsas funksiyalar:

• Proqramların əməliyyat yaddaşına köçürülməsi və onların tətbiqi
• Standartlara cavab verən informasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması qurğularının istifadəsinin mümkün edilməsi
• kompüterin əməli yaddaşının idarə edilməsi
• kompüterin sabit yaddaşının idarə edilməsi
• İstifadəçi ilə kompüter arasında qarşılıqlı əlaqənin yaradılması

Əlavə funksiyalar:

• Bir neçə əməliyyatın paralel olaraq yerinə yetirilməsi
• Proseslər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması
• Kompüterlər arasında bağlantının/qarşılıqlı əlaqənin qurulması(şəbəkə)
• Sistemin sıradan çıxmağının, informasiyanın itirilməsinin/ikinci şəxsin əlnə keçməsinin qarşısının alınması
• Qoşulmaların idarə edilməsi

Əməliyyat sistemlərinin təsnifatı

Ümumiyyətlə kompüterin proqram təminatını iki qrupa bölmək olar: Sistem proqram təminatı və tətbiqi proqram təminatı. Əslində istifadəçi ilə təmasda məqsəd əsasən ıstifadəçinin istədiyi tətbiqi proqramı diskdən yaddaşa yükləmək və mikroprosessoru həmin proqram kodlarını icra etməyə yönəltməkdir. Bu işi görmək üçün ROM-BIOS-un bir çox ibtidai funksiyaları təməl rolunu oynaya bilər. Tətbiqi proqramın yaddaşda işləməsi üçün, bundan başqa, yaddaşın idarə edilməsi və ən başlıcası isə diskdə bu və ya digər şəkildə fayl sistemini qurmaq və onu idarə etmək gərəkdir. Bütün bu funksiyalar əməliyyat sisteminin üzərinə düşür. Onda sistem proqram təminatını iki hissəyə ayırmaq olar. Burada BIOS sistem proqram təminatının sturukturunu, onun təməlini, əməliyyat sistemi isə sistem proqram təminatının üstqurumunu təşkil edir. Aparat qurğularına münasibətdə isə BIOS aparat qurğularını birbaşa idarə edirsə, əməliyyat sistemləri isə avadanlığa çox zaman BIOS-un funksiyaları vasitəsilə, bəzən isə birbaşa müraciət edirlər. Əməliyyat sistemi, qurğuların tətbiqi proqramların istifadəsi üçün proqram interfeysi yaratmaqla o, tətbiqi proqramların işləməsi üçün bir mühit təşkil edir. Proqramçı nəzərindən tətbiqi proqram, qurğuları daha “uzaqdan”- əməliyyat sisteminin rəhbərliyi ilə (yəni əməliyyat sisteminin proqram interfeysi ilə), qismən isə BIOS vasitəsilə (BIOSun funksiyalarından kəsilmələr vasitəsilə istifadə etməklə), çox az hallarda isə qurğuya birbaşa müraciət etməklə (portlar vasitəsilə) onu idarə edirlər. Tətbiqi proqramın əməliyyat sisteminin proqram interfeysi vasitəsilə fiziki qurğunu idarə etməsi onun digər maşında qüsursuz işləməsinə zəmanət verir.

Hər bir əməliyyat sisteminin tipindən asılı olmayaraq üç əsas vəzifəsi vardır:

• Diskdə fayl sisteminin idarə edilməsi
• Giriş-çıxış qurğularını idarə etmək
• İstifadəçi interfeysi yaratmaqdır (başqa sözlə- istifadəçi ilə kompüter arasında ünsiyyəti təmin etməkdir).

Deməli, nəticə etibarilə: sistem proqram təminatını iki qrupa ayırmaq olar- hesablama sistemini alt səviyyədən idarə edən (qurğulara birbaşa müraciət etməklə) və hesablama sistemini üst səviyyədən (BIOS funksiyaları vasitəsilə) idarə edən. İkincilər məhz əməliyyat sistemini təşkil edirlər. Deməli əməliyyat sistemi istifadəçi və tətbiqi proqram arasinda əlaqəçi rolunu oynayır. Əməliyyat sistemi tipindən asılı olaraq mikroprosessoru bu və ya digər rejimlərdə işlətməklə onun resursundan bu və ya digər dərəcədə effektiv istifadə etməyə imkan verir. Əməliyyat sistemi hesablama sisteminin tipindən (əsasən prosessorların tipi, onların sayı və arxitekturası nəzərdə tutulur) asılı olaraq hesablama sistemi resurslarından istifadənin effektivliyini təmin etməlidir. Əməliyyat sistemlərinin aşağıdakı növləri mövcuddur:

• sistemlə eyni vaxtda işləyən istifadəçilərin sayına görə: biristifadəçili, çoxistifadəçili;
• sistemin idarə olunması ilə eyni vaxtda yerinə yetirilən məsələlərin sayına görə: birməsələli, çoxməsələli;
• prosessorların sayına görə: birprosessorlu, çoxprosessorlu;
• prosessorun mərtəbələrin sayına görə: 8 – mərtəbəli, 16 – mərtəbəli, 32 – mərtəbəli, 64 – mərtəbəli;
• interfeysin tipinə görə: əmrli və obyektyönlü;
• informasiya emalı rejminə görə: paket emallı, vaxt bölgülü, real vaxt miqyaslı;
• resurslardan istifadənin tipinə görə: şəbəkə, lokal.

Şəbəkə ƏS-ləri əksər hallarda şəbəkə üçün nəzərdə tutulmuş, olduqca güclü bir və ya daha çox kompüter-serverlərdə quraşdırılır. Digər ƏS-ləri lokal sayılır və ixtiyari kompüterdə, həmçinin şəbəkəyə işçi stansiya və ya klient kimi qoşulmuş kompüterlərdə də istifadə oluna bilər. Əməliyyat sistemlərini təsnif edərkən onların daşıdığı funksiyalardan, işlədiyi hesablama sisteminin və prosessorun daxili arxitekturasının xüsusiyyətlərindən doğan kriteriyalardan çıxış etmək lazımdır. Onda, əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün aşağıdakı kriteriyalara əsaslanmalıyıq:

• Mikroprosessorun arxitekturasına (CISC və ya RISK) görə;
• Sistemdə olan mikroprosessorların sayına görə;
• Mikroprosessorunbit sayına görə;
• Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların sayına görə;
• Eyni anda icra olunan tətbiqi proqramların idarə edilməsi prinsipinə ğörə;
• Eyni anda olan istifadəçi sayına görə;
• Əməlıiyyat sisteminin yaddaşdan istifadəetmə prinsiplərinə görə;
• Diskdə fayl sisteminin qurulması və idarə edilməsi prinsiplərinə görə;
• İstifadəçi interfeysinin xüsusiyyətlərinə görə;
• Əməliyyat sisteminin nüvəsinin arxitekturasına görə.

Əməliyyat sistemlərini təsnif etmək üçün baxılan kriteriyaları iki qrupa ayırmaq mümkündür: Sistemin arxitekturasının xüsusiyyətlərinin diqtə etdiyi və istifadəçi istəyindən döğan prinsiplərdən irəlı gələn kriteriyalar. Başqa sözlə, birincilər əməliyyat sisteminin kompüterin aparat təminatı ilə əlaqədar olan xüsusiyyətlərini, ikincilər isə ondan asılı olmayan, əməliyyat sisteminin funksional xüsusiyyətlərini əks etdirir. Bunları nəzərə alsaq əməliyyat sistemlərini aşağıdakı kimi təsnif etməliyik:

• x86 və başqa platformalar;
• Çoxprosessorlu və təkprosessorlu;
• 16, 32, 64 bitli sistem;
• Tək tapşırıqlı və çox tapşırıqlı;
• Prosessoru real zaman və mühafizə rejimlərində işlədən;
• İş stansiyası və server;
• Fiziki yaddaş və/vəya virtual yaddaşdan istifadə edən;
• FAT, NTFS və digər fayl sistemi;
• Əmr sistemi və obyekt yönlü qrafik istifadəçi interfeysi.

Əməliyyat sisteminin nüvəsinin özünə məxsus xüsusiyyətlərini nəzərə almasaq bu təsnifat əməlyyat sistemini xarakterizə etmək üçün yetərli ola bilər. Aşağıdakı əməliyyat sistemlərini misal göstərmək olar:

Kompüterlərdə bir neçə tip əməliyyat sistemlərindən istifadə edirlər: UNİX, DOS, MS DOS, OS/2, Windows 9x, Windows 95/98/Me/2000/XP/Vista/7. Fərdi kompüterlərdə əsasən Windows 9x (1995-ci ildə yaradimışdır) əməliyyat sistemi proqram təminatından geniş istifadə olunur. Windows 9x çoxməsələli əməliyyat sistemi olub, qrafiki pəncərə istifadəçi interfeysinə malikdir.

• MSDOS(QDOS) əsasında: Microsoft Windows(+1993 Windows NT 3.1, NT 3.5, Windows 95, NT 3.51, NT 4.0, Windows 98, Windows 2000, Windows ME, Windows XP, Windows Server 2003, Windows Vista. )
  • Mac OS
  • Linux: Debian(Ubuntu, KNOPPIX və s.), SLS/RedHat(Fedora və s.), Slackware(SuSE, SLAX və s.) və s.

  Əməliyyat sistemlərinin ölçüləri

  • Əməliyyat sistemlərində yeni funksiyalar daxil edildikcə onların həcmi genişlənməyə başladı: 1963=cü ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda tətbiq edilən Compatible Time Sharing System vaxtın bölünməsi əməliyyat sistemi 32 min yaddaş sözündən (hər biri 36 bit olmaqla) ibarət idi. 1964-cü ildə IBM firmasının istehsalı olan OS/360 artıq milyondan çox komandası olan koddan ibarət idi. 1975-ci ildə Massaçusets Texnologiya İnstitutunda Bell Laboratories ilə birlikdə hazırlanmış Multiks “monstr”ı 20 milyondan çox komandaya malik idi. Fərdi EHM-lər üçün yaradılan əməliyyat sistemləri isə, əksinə, yığcam idi: MS DOS-un ilkin versiyaları 50 min komandadan artıq deyildi. 80-cı illərin ortalarında UNIX 7.5 Bell Laboratories isə təqribən 100 min maşın komandasından ibarət idi. Vaxt keçdikcə, fərdi EHM-lər üçün nəzərdə tutulan UNIX olduqca yığcam olaraq qaldı, amma Windows-95, 98, 2000 seriyaları barədə bunu demək olmaz.
  1. Hesablama maşınları və kompüterlər haqqında ümumi məlumat, R.Q. Ələkbərov, t.e.n., AMEAİnformasiya Texnologiyaları İnstitutu.
  2. Соломенчук В.Г. Аппаратные средства персональных компьютеров – СПБ.: БХВ –Петербург, 2003 – 512с.
  3. M.A.Camalbəyov, R.Ə.Fərəməzov. IBM PC tipli kompüterlərin arxitekturası, sistem proqram təminatı və əməliyyat sistemləri. Bakı, H.Əliyev adına AAHM, 2009. – 307 səh.
  4. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
  5. Uşaqlar üçün ensiklopediya. İnformatika. Bakı, Şərq-Qərb, 2008, 616 s.

  İstinadlar

  Xarici keçidlər

  • Definition of “Program” at Webopedia
  • Definition of “Computer Program” at dictionary.com

  Avqust 04, 2021
  Ən son məqalələr

  Hacıbala Hüseynov

  Hacıbayramlı Qurban Açıqsöz

  Hacıbəy Sultanov

  Hacıbəbir

  Hacıbədəlli

  Hacıcavadlı

  Hacıdur

  Hacıdünyamalılar

  Hacıfəxrəddin Səfərli

  Hacıhimmətli (Miyanə)

  Ən çox oxunan

  Dağlıq kenqurusu

  Dağlıq Ölkə (coğrafiya)

  Dağlıq öküzotu

  Dağlıq Şirvan

  Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonu

  əməliyyat, sistemi, operation, system, hesablama, prosesini, həyata, keçirən, texniki, vasitələlərin, idarə, olunmasını, təmin, edən, proqramlar, toplusundan, ibarətdir, əməliyyat, sistemlərinin, yaranma, inkişaf, yolu, ubuntu, ümumi, təyinatlı, əməliyyat, sis. Emeliyyat sistemi ing Operation System OS hesablama prosesini heyata keciren texniki vasitelelerin idare olunmasini temin eden proqramlar toplusundan ibaretdir Emeliyyat sistemlerinin yaranma inkisaf yolu Ubuntu Umumi teyinatli emeliyyat sistemi ingilisce GPOS general purpose operating system rusca operacionnaya sistema obshego naznacheniya gercek zamanli emeliyyat sistemlerinden ferqli system Bele emeliyyat sistemleri komputerin resurslarinin paylanmasi ile mesgul olur ve istifadecilere tetbiqi proqramlarla islemeye imkan veren inkisaf etmis qrafik interfeyse malikdir Komputer ise salindiqda emeliyyat sistemi basqa proqramlara nezeren ilkin olaraq emeli yaddas qurgusuna yuklenir ve o diger proqramlarin islemesi ucun muhit yaradir Emeliyyat sistemi eyni zamanda komputerlerde coxmeseleli yaddasin ve hell vaxtinin bolunmesi qirilmalarin teskili ve s is rejiminin teskilini temin edir Emeliyyat sistemi komputer avadanliginin istifadesini avadanliqlarin idare etmesini informasiyanin daxil edilmesini ve cixardilmasini senedlerin redaktesini basqa proqramlarin istifadesini idare edilmesini ve s mumkun eden proqramdir Emeliyyat sistemi en once komputerin sabit yaddasindan emeli yaddasa kocurulur ve butun basqa proqramlar hemin emeliyyat sistemi altinda calisir Mundericat 1 Tarixi 2 Funksiyalari 3 Emeliyyat sistemlerinin tesnifati 4 Novleri 5 Emeliyyat sistemlerinin olculeri 6 Menbe 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerTarixi Redakte Esas meqale Emeliyyat sistemlerinin xronologiyasiFunksiyalari RedakteEsas funksiyalar Proqramlarin emeliyyat yaddasina kocurulmesi ve onlarin tetbiqi Standartlara cavab veren informasiyanin daxil edilmesi ve cixarilmasi qurgularinin istifadesinin mumkun edilmesi komputerin emeli yaddasinin idare edilmesi komputerin sabit yaddasinin idare edilmesi Istifadeci ile komputer arasinda qarsiliqli elaqenin yaradilmasiElave funksiyalar Bir nece emeliyyatin paralel olaraq yerine yetirilmesi Prosesler arasinda baglantinin qarsiliqli elaqenin qurulmasi Komputerler arasinda baglantinin qarsiliqli elaqenin qurulmasi sebeke Sistemin siradan cixmaginin informasiyanin itirilmesinin ikinci sexsin elne kecmesinin qarsisinin alinmasi Qosulmalarin idare edilmesiEmeliyyat sistemlerinin tesnifati RedakteUmumiyyetle komputerin proqram teminatini iki qrupa bolmek olar Sistem proqram teminati ve tetbiqi proqram teminati Eslinde istifadeci ile temasda meqsed esasen istifadecinin istediyi tetbiqi proqrami diskden yaddasa yuklemek ve mikroprosessoru hemin proqram kodlarini icra etmeye yoneltmekdir Bu isi gormek ucun ROM BIOS un bir cox ibtidai funksiyalari temel rolunu oynaya biler Tetbiqi proqramin yaddasda islemesi ucun bundan basqa yaddasin idare edilmesi ve en baslicasi ise diskde bu ve ya diger sekilde fayl sistemini qurmaq ve onu idare etmek gerekdir Butun bu funksiyalar emeliyyat sisteminin uzerine dusur Onda sistem proqram teminatini iki hisseye ayirmaq olar Burada BIOS sistem proqram teminatinin sturukturunu onun temelini emeliyyat sistemi ise sistem proqram teminatinin ustqurumunu teskil edir Aparat qurgularina munasibetde ise BIOS aparat qurgularini birbasa idare edirse emeliyyat sistemleri ise avadanliga cox zaman BIOS un funksiyalari vasitesile bezen ise birbasa muraciet edirler Emeliyyat sistemi qurgularin tetbiqi proqramlarin istifadesi ucun proqram interfeysi yaratmaqla o tetbiqi proqramlarin islemesi ucun bir muhit teskil edir Proqramci nezerinden tetbiqi proqram qurgulari daha uzaqdan emeliyyat sisteminin rehberliyi ile yeni emeliyyat sisteminin proqram interfeysi ile qismen ise BIOS vasitesile BIOSun funksiyalarindan kesilmeler vasitesile istifade etmekle cox az hallarda ise qurguya birbasa muraciet etmekle portlar vasitesile onu idare edirler Tetbiqi proqramin emeliyyat sisteminin proqram interfeysi vasitesile fiziki qurgunu idare etmesi onun diger masinda qusursuz islemesine zemanet verir Her bir emeliyyat sisteminin tipinden asili olmayaraq uc esas vezifesi vardir Diskde fayl sisteminin idare edilmesi Giris cixis qurgularini idare etmek Istifadeci interfeysi yaratmaqdir basqa sozle istifadeci ile komputer arasinda unsiyyeti temin etmekdir Demeli netice etibarile sistem proqram teminatini iki qrupa ayirmaq olar hesablama sistemini alt seviyyeden idare eden qurgulara birbasa muraciet etmekle ve hesablama sistemini ust seviyyeden BIOS funksiyalari vasitesile idare eden Ikinciler mehz emeliyyat sistemini teskil edirler Demeli emeliyyat sistemi istifadeci ve tetbiqi proqram arasinda elaqeci rolunu oynayir Emeliyyat sistemi tipinden asili olaraq mikroprosessoru bu ve ya diger rejimlerde isletmekle onun resursundan bu ve ya diger derecede effektiv istifade etmeye imkan verir Emeliyyat sistemi hesablama sisteminin tipinden esasen prosessorlarin tipi onlarin sayi ve arxitekturasi nezerde tutulur asili olaraq hesablama sistemi resurslarindan istifadenin effektivliyini temin etmelidir Emeliyyat sistemlerinin asagidaki novleri movcuddur sistemle eyni vaxtda isleyen istifadecilerin sayina gore biristifadecili coxistifadecili sistemin idare olunmasi ile eyni vaxtda yerine yetirilen meselelerin sayina gore birmeseleli coxmeseleli prosessorlarin sayina gore birprosessorlu coxprosessorlu prosessorun mertebelerin sayina gore 8 mertebeli 16 mertebeli 32 mertebeli 64 mertebeli interfeysin tipine gore emrli ve obyektyonlu informasiya emali rejmine gore paket emalli vaxt bolgulu real vaxt miqyasli resurslardan istifadenin tipine gore sebeke lokal Sebeke ES leri ekser hallarda sebeke ucun nezerde tutulmus olduqca guclu bir ve ya daha cox komputer serverlerde qurasdirilir Diger ES leri lokal sayilir ve ixtiyari komputerde hemcinin sebekeye isci stansiya ve ya klient kimi qosulmus komputerlerde de istifade oluna biler Emeliyyat sistemlerini tesnif ederken onlarin dasidigi funksiyalardan islediyi hesablama sisteminin ve prosessorun daxili arxitekturasinin xususiyyetlerinden dogan kriteriyalardan cixis etmek lazimdir Onda emeliyyat sistemlerini tesnif etmek ucun asagidaki kriteriyalara esaslanmaliyiq Mikroprosessorun arxitekturasina CISC ve ya RISK gore Sistemde olan mikroprosessorlarin sayina gore Mikroprosessorun bit sayina gore Eyni anda icra olunan tetbiqi proqramlarin sayina gore Eyni anda icra olunan tetbiqi proqramlarin idare edilmesi prinsipine gore Eyni anda olan istifadeci sayina gore Emeliiyyat sisteminin yaddasdan istifadeetme prinsiplerine gore Diskde fayl sisteminin qurulmasi ve idare edilmesi prinsiplerine gore Istifadeci interfeysinin xususiyyetlerine gore Emeliyyat sisteminin nuvesinin arxitekturasina gore Emeliyyat sistemlerini tesnif etmek ucun baxilan kriteriyalari iki qrupa ayirmaq mumkundur Sistemin arxitekturasinin xususiyyetlerinin diqte etdiyi ve istifadeci isteyinden dogan prinsiplerden ireli gelen kriteriyalar Basqa sozle birinciler emeliyyat sisteminin komputerin aparat teminati ile elaqedar olan xususiyyetlerini ikinciler ise ondan asili olmayan emeliyyat sisteminin funksional xususiyyetlerini eks etdirir Bunlari nezere alsaq emeliyyat sistemlerini asagidaki kimi tesnif etmeliyik x86 ve basqa platformalar Coxprosessorlu ve tekprosessorlu 16 32 64 bitli sistem Tek tapsiriqli ve cox tapsiriqli Prosessoru real zaman ve muhafize rejimlerinde isleden Is stansiyasi ve server Fiziki yaddas ve veya virtual yaddasdan istifade eden FAT NTFS ve diger fayl sistemi Emr sistemi ve obyekt yonlu qrafik istifadeci interfeysi Emeliyyat sisteminin nuvesinin ozune mexsus xususiyyetlerini nezere almasaq bu tesnifat emelyyat sistemini xarakterize etmek ucun yeterli ola biler Asagidaki emeliyyat sistemlerini misal gostermek olar DOS ailesi WINDOWS ailesi Linux Unix ailesi OS 2Novleri Redakte Komputerlerde bir nece tip emeliyyat sistemlerinden istifade edirler UNIX DOS MS DOS OS 2 Windows 9x Windows 95 98 Me 2000 XP Vista 7 Ferdi komputerlerde esasen Windows 9x 1995 ci ilde yaradimisdir emeliyyat sistemi proqram teminatindan genis istifade olunur Windows 9x coxmeseleli emeliyyat sistemi olub qrafiki pencere istifadeci interfeysine malikdir Linux Macintosh MSDOS QDOS esasinda Microsoft Windows 1993 Windows NT 3 1 NT 3 5 Windows 95 NT 3 51 NT 4 0 Windows 98 Windows 2000 Windows ME Windows XP Windows Server 2003 Windows Vista Mac OS UNIX esasinda Linux Debian Ubuntu KNOPPIX ve s SLS RedHat Fedora ve s Slackware SuSE SLAX ve s ve s Emeliyyat sistemlerinin olculeri RedakteEmeliyyat sistemlerinde yeni funksiyalar daxil edildikce onlarin hecmi genislenmeye basladi 1963 cu ilde Massacusets Texnologiya Institutunda tetbiq edilen Compatible Time Sharing System vaxtin bolunmesi emeliyyat sistemi 32 min yaddas sozunden her biri 36 bit olmaqla ibaret idi 1964 cu ilde IBM firmasinin istehsali olan OS 360 artiq milyondan cox komandasi olan koddan ibaret idi 1975 ci ilde Massacusets Texnologiya Institutunda Bell Laboratories ile birlikde hazirlanmis Multiks monstr i 20 milyondan cox komandaya malik idi Ferdi EHM ler ucun yaradilan emeliyyat sistemleri ise eksine yigcam idi MS DOS un ilkin versiyalari 50 min komandadan artiq deyildi 80 ci illerin ortalarinda UNIX 7 5 Bell Laboratories ise teqriben 100 min masin komandasindan ibaret idi Vaxt kecdikce ferdi EHM ler ucun nezerde tutulan UNIX olduqca yigcam olaraq qaldi amma Windows 95 98 2000 seriyalari barede bunu demek olmaz Menbe RedakteHesablama masinlari ve komputerler haqqinda umumi melumat R Q Elekberov t e n AMEA Informasiya Texnologiyalari Institutu Solomenchuk V G Apparatnye sredstva personalnyh kompyuterov SPB BHV Peterburg 2003 512s M A Camalbeyov R E Feremezov IBM PC tipli komputerlerin arxitekturasi sistem proqram teminati ve emeliyyat sistemleri Baki H Eliyev adina AAHM 2009 307 seh Ismayil Calalli Sadiqov Informatika terminlerinin izahli lugeti 2017 Baki nesriyyati 996 s Usaqlar ucun ensiklopediya Informatika Baki Serq Qerb 2008 616 s Istinadlar RedakteXarici kecidler RedakteDefinition of Program at Webopedia Definition of Computer Program at dictionary comMenbe https az wikipedia org w index php title Emeliyyat sistemi amp oldid 5935343, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Related posts:

  1. Kimya tyt
  2. C.məmmədquluzadə əsərləri
  3. Həsrətdən doğan sevgi ceymi bek
  4. Quba üsyanı 1837