Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı

Ticarət-pul münasibətləri və kəndlərdə tərdicən mexanikləşmə kənd işçi əllərinin görünməyən boşalmasına gətirdi. Həddindən artıq ucüz əmək və ancaq silah gücünə deyil, həmçinin ümumi ticarət hüquqi ilə dəstəklənən,Azərbaycanın böyük bazara inteqrasiyası və həmçinin bizdə dəmir yolların, buxarla işləyən maşınların və s. yaranması sənayenin yaradılması üçün əsaslar qoydu. 19-cu əsrin sonundakı neft küy-kələyi çox tez sənaye-investisiya səs- küyünə çevrildi. Bakıda kommersiya banklarının və 1886-cı ildə ticarət-fond birjasının təsis edilməsi buna sübutdur.

İnkişaf mərhələləri (II hissə) Azərbaycanın cari yeri

Azərbaycanın modernin tarixi seçimi 19-cu əsrdə baş verib, nə zaman ki müxtəlif səbəblər üzündən öz dövlətini qura bilməyəndə, üç qonşu Böyük İmperiyalardan ən inkişaf etmişi – Rusiya İmperiyası seçildi.

Trend-i buradan izləyin

Ekspert Fərhad Əmirbəyov

Azərbaycanın modernin tarixi seçimi 19-cu əsrdə baş verib, nə zaman ki müxtəlif səbəblər üzündən öz dövlətini qura bilməyəndə, üç qonşu Böyük İmperiyalardan ən inkişaf etmişi – Rusiya İmperiyası seçildi.

Feodal cəmiyyətində kapitalist münasibətlərinin yaranması patriarx həyat tərzinin tez pozulmasına gətirdi.Azərbaycan premoderndən modernə keçidə başladı. Bu, bir tərəfdən, əl əməyi ilə bağlı bir çox peşə və bacarıqların itməsinə gətirdi, lakin , eyni zamanda maşın və mexanizmlərin meydana çıxması ilə əlaqədar yeni peşələrə tələbat yarandı, o peşələrə ki, onlara ya keçmiş adamlardan öyrənmək olardı, ya əvvəlcədən savadı və xarici dilləri öyrənərək.

Ticarət-pul münasibətləri və kəndlərdə tərdicən mexanikləşmə kənd işçi əllərinin görünməyən boşalmasına gətirdi. Həddindən artıq ucüz əmək və ancaq silah gücünə deyil, həmçinin ümumi ticarət hüquqi ilə dəstəklənən,Azərbaycanın böyük bazara inteqrasiyası və həmçinin bizdə dəmir yolların, buxarla işləyən maşınların və s. yaranması sənayenin yaradılması üçün əsaslar qoydu. 19-cu əsrin sonundakı neft küy-kələyi çox tez sənaye-investisiya səs- küyünə çevrildi. Bakıda kommersiya banklarının və 1886-cı ildə ticarət-fond birjasının təsis edilməsi buna sübutdur.

Sovet dövründə Azərbaycan tək ikinci neft səs- küyünü deyil, həmçinin sənayeləşdirmənin yeni yüksəlişini yaşadı. 1985-ci ilə bizim respublikamızın sənayesinin strukturunda neft və qaz hasilatı 3% yaxın təşkil edirdi,qalan yeri emaledici və işlənilmə sənayesi tuturdu. Azərbaycan öz inkişafında modern səviyyəsinə çıxan SSRİ-nin az sayda Respublikalarından biri idi.

Üçüncü və sonuncu neft səs-küyü SSRİ dağılmasından sonrakı dövrə düşdü, 90-cı illərin ikinci yarısına və 2011-ci ilə qədər. Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə neft hasilatının zirvəsinə 2010-cu ildə nail olundu və o vaxtdan neft hasilatı tədricən azalır. Hələ Rusiya imperiyasının vaxtında qurulmağa başlayan, vaxtı ilə vahid kənd təsərrüfatının 20-ci əsrin 90-cı illərdə dağılması, obyektiv bizim iqtisadiyyatımızın sənayeləşdirilməsinin pozulmasına gətirdi. Böyük neft və qaz ehtiyatlarının olması, onların qeoloji və qismən infrastruktur işlənilməsi bizə iqtisadiyyatı tez və ən az itkilərlə yeni tərzdə qurmağa imkan verdi.

90-cı illərin ikinci yarısında Azərbaycanda monoeksport ( neft) xammal modeli quruldu. Biz özümüzdə artıq istehsal etmədiyimiz və ya ümumiyyətlə istehsal etmədiyimiz mal və xidmətlər ölkəyə idxal olunmağa başladı. 2013-cü ildə sənayenin strukturunda neft və qaz hasilatının payı artıq 74% yaxın təşkil etdi. Nəzərə alaraq hətta ki, əhalinin 46% şəhərlərdə yox, kəndlərdə yaşayır, Azərbaycanın premodern mərhələsində olması faktını təsdiqləmək olar, baxmayaraq ki, 19-cu əsrin sonunda olduğundan fərqli olaraq, daha yüksək texnoloji səviyyəsindədir. Biz, bir cəmiyyət kimi, bizim üzərimizə düşən çətinlikləri yaşamağa, həm də gələcək inkişaf üçün böyük potensial toplamağa imkan verən bu xammal modelindən kifayət qədər səmərəli istifadə etdik.

Beləliklə, biz yenə də premoderndəyik. Və sualı belə qoymaq olar: yenə modern (sənayeləşdirmə) yolu ilə gedək və ya başqa yolu seçək?

Gəlin, digər ölkələrin təcrübəsinə baxaq.Tədqiqatlara əsasən, 2-ci dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə “yeni sənaye ölkələrin” 4 qrupu aşkar edilmişdir (YSÖ). Aydın oldu ki, modernin təkrarlanması zamanı hər dəfə artım mərhələsi keçən dəfə olduğundan daha qısadır. Əgər keçən əsrin 50-60-cı illərində sənaye modelinin atrım mərhələsi 30-40 il uzunluğunda idi, 80-90-cı illərdə o artıq 20 ilə və daha az bərabər oldu.

Anlamaq lazımdır ki, əgər Azərbaycan gözübağlı sənayeləşdirmə (modern) yolu ilə getməyə qərara alar, o zaman o bir çox “uzun” investisiyaları ödəyə bilməz. Bizim uzun layihələrə investisiya etmək üçün xüsusi ehtiyatlarımız, həm maliyyə, həm insan ehtiyatlarımız yoxdur.Bizim ehtiyat və vaxt itirmək təhlükəmiz var və çox böyük ehtimalla, nəticədə sənaye “möcüzəsini” almayacayıq. Axı iş ancaq qeyri-maddi aktivlərə yox, həm də insanlara investisiyalardadır.

Modern mərhələsi keyfiyyətli kütləvi təhsilin və əlçatan təbabətin olmasını nəzərdə tutur. Bu sahələr onilliklər ərzində getməyə gücümüz olmayan, həcmlə həddindən artıq olan investisiyaları tələb edirlər.

Qüvvədə olan iqtisadi model çərçivəsində həll edilməyən təhsildə, maliyyə, vergi, miqrasiya siyasətində üstünlüklər və s. kimi ciddi məsələlər ancaq ölkənin sonrakı inkişaf modeli seçiləndən sonra həll oluna bilərlər. Məsələlərin cavabı ancaq yeni inkişaf paradiqmasının müəyyən edilməsi çərçivəsində tapıla bilərlər.

Deməli, yığılan problem və ziddiyyətlərin həllini axtarmaq lazımdır, o isə başqa sahədədir.

Bunlar haqqında növbəti materialda.

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı

Sayt 2012-ci il fevral ayının 14-də Bakı şəhərində gerçəkləşdirilən “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində istifadəyə verilib. E-mail:edebiyyat-az.com@mail.ru Əlaqə telefonu: 051 785 44 33; 070 815 12 96 Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri

Azərbaycanlı şair Əziz MUSA.Yeni şeirlər (II hissə)

Azərbaycan Yazıçılar və Jurnalistlər Birliklərinin üzvü, “İlham çeşməsi” qəzetinin təsisçisi və baş redaktoru, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Təqaüd Fondunun təqaüdçüsü, Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalının Qarabağ Bürosunun Rəhbəri

Bütün küsənlər barışır

Vallah sənsiz çox ağırdı bu halım,
Mən yanıram, sənsə baxıb gülürsən.
Küsənlər də tay barışır, ay zalım,
Həsrətimin ünvanını bilirsən.

Xəyallarım hey dolaşır yolları,
Səndən ötrü zirvə keçdim, dağ aşdım,
Unudarmı söylə görüm yar, yarı,
Dərdin , qəmin qapısında dolaşdım.

Sən sevdirdin, bu dünyanı sən mənə.
Ürəyimdə sönməz ocaq qaladın.
Bu canımı qurban dedim mən sənə,
Dodağımda əzbər olub tay adın.

Heç bilmirəm nədir axı günahım,
Nyə üzün döndü məndən vəfasız,
Fələklərə çatır naləm bu ahım,
Ağzım, dilim qalıb indi duasız,
Həsrətindən bir şam kimi, yanıram.

Gözlərimin seli, suyu qurumur,
Gəl barışaq, səni doğma sanıram
Əziz Musa səndən bir xoş söz umur.

Gül, çiçək açıbdı, bahar, yaz eşqim,
Hər gülün, çiçəyin gözləri gülür.
Dönüb pərvanəyə, indi naz eşqim,
Şairin nəğməsi, sözləri gülür.

Dünyanı bəzəyir bu eşqin nuru,
Savabdı güllərə şeir söyləsən,
Allahım sevdiyim bu qızı qoru,
Tanrı bu gözəli xoşbəxt eylə, sən.

Vallah günahın da gözəli olur,
Çatır arzusuna səbr yiyəsi,
Deyə bilmədiyim sözlərim solur,
Təbiət oyadır eşqi, həvəsi.

Sevgidən alışar daş da bu bahar,
Açılıb çəməndə nərgiz, bənövşə,
Qalmayıb ürəkdə həsrət, intizar,
Çıxıb sevgililər indi görüşə.

Sevgi ilahidən verilən nemət,
Məhəbbət olmasa yanarmı Ay, Gün.
Dönür bir cənnətə yazda təbiət,
Allah ürək verir sevənlər üçün.

Sevgiylə yaradıb Allah dünyanı,
Gözəllik bəxş edib çölə, çəmənə,
Çıxardıb cənnətdən Adəm, Həvvanı,
Gəl bu ayrılığı, sən vermə mənə.

Son Yazılar

• Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik
• 21 Mart-Novruz bayramıdı!
• 22 Mart-Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının doğum günüdü
• 22 Mart-Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin doğum günüdü
• 21 Mart-Xalq şairi Səməd Vurğunun doğum günüdü

Arxivlər

Blogroll

Kateqoriyalar

• “Açık Kara” dergisi
• “Alkış” dergisi
• “Ədəbi Körpü” dərgisi
• “Güzlek”
• “Güzlek” dərgisi
• “Hece Taşları” dergisi
• “Kümbet” dergisi
• “Mevsimler” dergisi
• “Türkay” dərgisi
• “Usare” dergisi
• “Yarpuz” dergisi
• “Yeni nəşrlər”
• “Zərif kölgələr”
• “Zərrələr”
• “Kardelen” dergisi
• AJB Sumqayıt şəhər təşkilatı
• Ana səhifə
• Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
• Azərbaycan ədəbiyyatı
• Azərbaycan Prezidenti
• Dilçilik İnsitutu
• Ədəbiyyatşünaslıq
• Haqqımızda
• Mədəniyyət
• Müsabiqə
• Müsahibə
• Pakistan ədəbiyaytı
• Prezident Mükafatçıları 2022
• Publisistika
• Ruskaya literatura
• SOCAR «Azərikimya» İB
• Sumqayıt RMTİ
• Türk xalqları ədəbiyyatı
• Türkiyə Cümhuriyyəti
• Türkiyə ədəbiyyatı

Təqvim

Mart 2023

BE	ÇA	Ç	CA	C	Ş	B
1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Son Yazılar

• Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik 19 Mart 2023
• 21 Mart-Novruz bayramıdı! 19 Mart 2023
• 22 Mart-Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının doğum günüdü 19 Mart 2023
• 22 Mart-Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin doğum günüdü 19 Mart 2023
• 21 Mart-Xalq şairi Səməd Vurğunun doğum günüdü 19 Mart 2023
• Müstəqillik dövrünün ən irimiqyaslı incəsənət layihəsinə böyük maraq var 17 Mart 2023
• Banu MUHARREM.”Türkiyəm O günəş yenə doğacaq!” 17 Mart 2023
• Banu MUHARREM.”Fərqli olanı sevdim hər zaman” 17 Mart 2023
• Xəyalə SEVİL.”Üstümdə” 17 Mart 2023
• Xəyalə SEVİL.”Səhər eyni, axşam eyni” 17 Mart 2023
• Arzu HÜSEYN.”Ən gözəl çiləm” 17 Mart 2023
• Arzu HÜSEYN.”Hər şey səni xatırladır” 17 Mart 2023
• Nigar ARİF.”GEDƏK ÜZÜ KÜLƏYƏ?” 17 Mart 2023
• Azərbaycanlı gənc xanım yazar Şəfa Vəliyevanın məqaləsi “Kardeş Kalemler” dərgisində işıq üzü görüb 17 Mart 2023
• Azərbaycanlı yazıçı Coşqun Xəliloğlunun şeiri Kardeş Kalemler” dərgisində işıq üzü görüb 17 Mart 2023
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun oğlu Aqil Rəhimovla görüş keçirilib 16 Mart 2023
• Prezident cənab İlham ƏLİYEVƏ Xalq yazıçısı ANARdan təşəkkür məktubu 16 Mart 2023
• Milli Kitabxanada “Xalq yazıçısı Anar” adlı elektron məlumat bazası hazırlanıb 16 Mart 2023
• Xalq Yazıçısı Anarın 85 illiyi münasibəti ilə hekayə müsabiqəsi elan edilir 16 Mart 2023
• Azərbaycan animasiya filmi Annecy festivalı müsabiqəsində 16 Mart 2023

Qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatı

Qədim dövrlərdə geniş coğrafi ərazidə yayılmış türk xalqlarının ədəbiyyatı ortaq səciyyə daşımış, Azərbaycan ədəbiyyatı ümumtürk ədəbiyyatının tərkib hissəsi kimi yaranmışdır. Qədim dövrlərə getdikcə türk ədəbiyyatları arasında dil, üslub, obraz baxımından ümumiliyin, əlaqənin daha güclü olduğunu görmək olur. Qədim türk bədii düşüncə nümunələrini bizə ilk tanıdan Çin qaynaqlarıdır. Çin dilinə tərcümə olunmuş, eradan əvvəl II əsrə aid nümunələr — şeir parçaları ideya-məzmununa görə bugünkü türkü düşündürür, onda həzin, hüznlü ovqatın yaranmasına səbəb olur. Bu parçalarda ifadə olunmuş hiss-düşüncə min il sonra Orxon-Yenisey abidələrində təkrar olunur, türkün öz dilindən eşidilir, türkün öz əlifbasında, yazısında oxunur.

Qədim türklərin ortaq ədəbiyyatının əsasında duran epos yaradıcılığı — “Dünyanın yaranması”, “Türklərin törəyişi”, “Oğuz xaqan”, “Alp Ər Tonqa”, “Ərgənəkon”, “Köç” onların tarixini, qəhrəmanlığını əks etdirən qiymətli bədii nümunələrdir. Ortaq məkanda, coğrafiyada, mənəvi mühitdə yaradılmış bu əsərlərdə ulu babalarımızın təfəkkürü, dünyaya, həyata baxışı, mədəni ənənələri bədii ifadəsini tapmışdır. Bizə çatan nümunələrdən məlum olur ki, onlar məzmunca fərqli, rəngarəng olmuşdur.

Məsələn, “Yaradılış” dastanında qədim türklərin əvvəllər kainatın mənzərəsinin necə olması barədəki təsəvvürləri öz əksini tapıb. Əsərdə Tanrı Qara xan obrazı yaradılıb. Dünya Tanrının iradəsinə tabedir. Dünyada xeyirxahlıqla yanaşı, bədxahlıq da mövcuddur. Tanrı bədxahlığın xeyirxahlığı üstələməsinə, dünyanı idarə etməsinə imkan vermir. Göyün yeddinci qatında oturub kainatı idarə edən Tanrı türklərin yaşadığı torpağın da, cəmiyyətin də taleyini müəyyənləşdirir.

Qədim türklərin soykökünü təşkil edən el və tayfa birləşmələri Yaxın Şərqdə yaşayan xalqlarla sıx iqtisadi, mədəni əlaqədə olmuşlar. Bu əlaqə eyniköklü xalqların birində yaranmış söz sənəti nümunələrinin digər xalqlar arasında da geniş yayılmasına səbəb olmuşdur. Belə əsərlərdən biri olan “Avesta” atəşpərəst Azərbaycan türklərinin də dini kitabı idi. “Avesta”nın müəllifi Zərdüşt peyğəmbərdir. Əsərin özəyi sayılan, bədii təfəkkürün məhsulu olan “Qatlar”da ilk insanın yaranması, insan həyatının müxtəlif məqamları, insanla təbiət arasında mübarizə, müharibədə qələbə və məğlubiyyətin doğurduğu hislər bədii dillə əks etdirilir. Əsərdə Xeyir allahı Ahura Məzda (Hörmüz) ilə Şər allahı Əhrimənin (Anqramanyu) mübarizəsindən söz açılır. Xeyir allahı Hörmüz bütün yaxşılıqların — işığın, sağlamlığın, odun, həyatın yaradıcısıdır. Yalan, zülmət, ölüm, xəstəlikləri isə Şər allahı Əhrimən yaratmışdır. Onların mübarizəsi işığın qaranlıq, xeyirin şər üzərində qələbəsi ilə nəticələnir. “Avesta”da insanlar humanizmə, xeyirxah əməllərə, həyatda bolluğun əsası hesab edilən əkinçiliyə, maldarlığa çağırılırdı. Atəşpərəstlər müqəddəs saydıqları oda sitayiş edir, onun vasitəsilə pisliklərdən qurtulmağın mümkünlüyünə inanırdılar. Zərdüştiliklə bağlı olan bir sıra adətlər — odun müqəddəs sayılması, səməni göyərdilməsi, odun (tonqalın) üstündən atlanma və s. dövrümüzə gəlib çatmışdır.

Eposun yaranma tarixi kimi, nə vaxt yazıya alınması da fərqli şəkildə izah olunur. Azərbaycan türklərinin qədim qəhrəmanlıq salnaməsi, bədii söz sənətimizin ilk mükəmməl ədəbi-bədii hadisəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” islamiyyətdən çox-çox öncəki “Oğuznamələr” silsiləsinə daxil olsa da, ana dilimizin abidəsidir. Onun yazıya alınması yazılı ədəbiyyatımızın yalnız ərəb, yaxud fars dilində deyil, həm də doğma dilimizdə inkişaf etdiyini göstərirdi. Bu qiymətli abidə təkcə dilimizi, tariximizi yox, bütövlükdə xalqımızın mənəviyyatını, psixologiyasını, həyata baxışını və s. öyrənmək, dəyərləndirmək üçün mötəbər mənbədir.

VII əsrin ortalarından Ərəbistanda yaranan güclü islam dövləti bir çox ölkələri islam bayrağı altında istila etdi. Azərbaycan da kənarda qalmadı. Ölkəmizə hücum edən ərəblər xalqın ciddi müqaviməti ilə qarşılaşdılar. Çətinliklə də olsa, ölkə işğal olundu. İslamın qəbulundan sonra müxtəlif bölgələrdə mədrəsələr açıldı. Məqsəd islam dininin əsaslarını və ərəb dilini mənimsətmək idi

Ərəb dilində mükəmməl sənət əsərləri yaradan Musa Şəhəvat, İsmayıl ibn Yəsar, Əbül-Abbas əl-Əma kimi sənətkarlarımızın yaradıcılığında vətənpərvərlik, doğma yurda bağlılıq hislərinin ifadəsinə geniş yer verilirdi.

Ədalət — zülm qarşıdurması, ictimai mühitdəki yaramazlıqlara etiraz onların əsərlərində əksini tapan məsələlərdən idi. Bu sənətkarların təbiət mövzusunda yazılmış əsərlərində yenilik axtarışları, səmimilik, lirizm özünü aydın göstərirdi.

Ərəb xilafəti zəiflədikdən sonra Yaxın və Orta Şərq ölkələrində, saraylarda fars dili geniş yayılmağa başladı. Azərbaycanda XI əsrin ortalarından başlayaraq, farsca yazmaq ənənəsi yarandı. Saray ədəbiyyatında qəsidənin mədhiyyə, həcv, mərsiyə, fəxriyyə kimi növlərinə geniş yer verilir, dini mövzularda əsərlərin yazılmasına xüsusi diqqət yetirilirdi. Mədhiyyələr hökmdarların qüdrətinin, əməllərinin tərifi ilə məhdudlaşmır, onlar xeyirxah, mərhəmətli olmağa, ölkədə quruculuq işləri aparmağa, əmin-amanlıq yaratmağa dəvət edilirdi. Sarayda yaşayan mütərəqqi görüşlü sənətkarlar tarixi hadisələrə, ictimai-fəlsəfi məsələlərə həsr etdikləri əsərlərlə saray ədəbiyyatının mövzu, məzmun baxımından zənginləşməsinə istiqamət verirdilər. Əsərlərini farsca yazsalar da, təbliğ etdikləri ideya baxımından türk-Azərbaycan dünyagörüşünü, mənəviyyatını əks etdirən Qətran Təbrizi, Əbül-üla Gəncəvi, Fələki Şirvani, Mücirəddin Beyləqani, Məhsəti Gəncəvi, Əfzələddin Xaqani kimi şairlər məhəbbətin, təbiətin tərənnümünə, eləcə də dərin fəlsəfi düşüncələrin ifadəsinə lirik şeirlərində geniş yer verirdilər. Bu sənətkarların yaradıcılığında ictimai-siyasi problemlər, humanist ideyalar da əksini tapırdı.

XI əsr saray ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi kimi şöhrət qazanmış Q.Təbrizinin irsi “Divan”dan və “Ət-təfasir” adlı farsca lüğətdən ibarətdir. Şairin “Divan”ına mədhiyyələrlə yanaşı, məhəbbət, vətən, insan taleyi, təbiət mövzusunda, eləcə də saraydan narazılığı əks etdirən lirik şeirləri daxildir. Gəncədə və Təbrizdə yazıb-yaratmış şairin Təbrizdə baş vermiş zəlzələ haqqında iki mənzuməsi bu qədim şəhərlə bağlı məlumat verən mənbə kimi dəyərlidir.

M.Gəncəvi XII əsr ədəbiyyatımızda ictimai-fəlsəfi məzmunlu rübailəri ilə şöhrət tapmışdır. Bu şeirlərin lirik qəhrəmanı dərin məhəbbətlə sevən, iztirab çəkən, gözəlliyi dəyərləndirən aşiqdir. Rübailərində müxtəlif peşə sahiblərindən söz açması şairin əməkçi insana verdiyi yüksək dəyəri əks etdirir. Bu nümunələrdə insanın taleyi, həyatı, sevinci, kədəri ilə bağlı humanist düşüncələr yüksək poetik ifadəsini tapmışdır.

Ə.Xaqaninin “Divan”ındakı ictimai-fəlsəfi məzmunlu şeirlərdə, “Töhfətül- İraqeyn” poeması, “Mədain xərabələri” qəsidəsində saraydan narazılıq motivlərinin əks olunması ədalətsizliyə etiraz edən ədibin vətəndaşlıq mövqeyi ilə bağlı idi. Ədəbiyyatımızda ilk poema olan “Töhfətül-İraqeyn” əsərində şairin öz həyatı, uşaqlıq illəri, təhsili, dostları ilə bağlı xatirələri də əksini tapmışdır. Üsyankar təbiətli şair saraydan, hökmdarlardan üz çevirmiş, öz xalqına, sadə insanlara dərin məhəbbət bəsləmişdir:

İstəmirəm, adımı çağıralar Xaqani,
Mən yoxsullar şairi, xəlqaniyəm, xəlqani.

“Mədain xərabələri” qəsidəsində şair Sasani hökmdarlarının paytaxtı olmuş Mədain şəhərinin xarabalıqlarını təsvir etməklə dövrünün şahlarına ibrət dərsi vermək məqsədini güdmüşdür.

Şairin əsərlərində doğma yurduna məhəbbət, ondan ayrılığın doğurduğu şikayət motivləri güclüdür:

Şamaxı! Ey mənim sevimli yurdum!
Mən sənin qoynunda xaniman qurdum.
İndisə acığın tutmuşdur mana,
Sənin qucağından ayrılsam, ana,
Ümidim, pənahım Təbrizdir, Təbriz.
O şəhər də mənə doğmadır, əziz.

Saray həyatından uzaq olmağı üstün tutan Nizami Gəncəvinin “Xəmsə”si məzmunu, bədii forma kamilliyi, humanist ideyaların ifadəsi baxımından qədim dövr Azərbaycan ədəbiyyatının, intibah dövrünün zirvəsi sayılır. Nizami yeni bir ədəbi məktəbin əsasını qoymuş, poemaları ilə Yaxın Şərq ədəbiyyatının inkişafına istiqamət vermişdir.

• Teqlər:
• ədəbiyyat tarixi
• , ədəbiyyatşünaslıq
• , ədəbiyyat
• , Azərbaycan ədəbiyyatı
• , ədəbiyyat nəzəriyyəsi