Azərbaycan Dili Fonetikasının Əsasları – Mübariz Yusifov

Fonetika sözünün əsası olan fon tərkibi səs mənasında bir çox başqa sözlərin də yaranmasında iştirak edir. Məsələn, həmin köklə bağlı fonem (dilin səs sisteminə məxsus kiçik vahid), fonietariya (insanın səs aparatının fiziologiyasını və patologiyasını öyrənən elm sahəsi), fonika (bədii nitqin səs tərkibi, səsyazma, səs instrumentovkası, səslərin bədii xassəsinin tədqiqi sahəsi), fonoqram (fonoqraf vastəsi ilə səs yazılması), fonoqraf (səs yazan və həmin səsləri yenidən hasil edən aparat), fonologiya (dilçiliyin fonemlərdən bəhs edən sahəsi), fonometr (səsin gücünü ölçən cihaz), fonoskop (nitqin fonetik xüsusiyyətlərini və bununla əlaqədar dodaqların və əzələlərin hərəkətlərini tədqiq etmək üçün işlədilən cihaz), fonoteka (fonoqramlar, səs yazıları arxivi), fonokardioqram (ürəyin səs fəaliyyətinin qrafik yazısı) və s.

Юсифов Мубариз Солтан Оглы

Сведения об организациях и ИП, в которых участвует Юсифов Мубариз Солтан Оглы

Регион присвоения ИНН: Московская область

Реестр массовых руководителей: не состоит
Реестр массовых учредителей: не состоит

Руководитель (4)

Юсифов Мубариз Солтан Оглы является руководителем 3 организаций

ООО “СТАР-С”

ИНН: 5032271066
ОГРН: 1135032009419
Дата создания: 02.10.2013
Основной вид деятельности: 49.41.1 Перевозка грузов специализированными автотранспортными средствами
Адрес: 143032, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г ОДИНЦОВО, П ГОРКИ-10, СТР. 24/1

ООО ” ВИОЛА ”

ИНН: 5032128549
ОГРН: 1055006316970
Дата создания: 19.04.2005

Основной вид деятельности: 68.20 Аренда и управление собственным или арендованным недвижимым имуществом

Адрес: 143032, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г. ОДИНЦОВО, П. ГОРКИ-10, СТР. 24/1

ООО “ФОРТУНА”

ИНН: 5032256212
ОГРН: 1125032007924
Дата создания: 28.08.2012
Основной вид деятельности: 41.2 Строительство жилых и нежилых зданий
Адрес: 143032, Московская область, Г. ОДИНЦОВО, П. ГОРКИ-10, Д. 24А

Юсифов Мубариз Солтан Оглы ранее являлся руководителем 1 организации

ООО “ВЕНТА”

Не действует
ИНН: 5032224281
ОГРН: 1105032004550
Дата создания: 16.06.2010
Основной вид деятельности: 41.20 Строительство жилых и нежилых зданий
Адрес: 143006, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г ОДИНЦОВО, УЛ. ВЕРХНЕ-ПРОЛЕТАРСКАЯ, Д.3А
Период полномочий: с 2011-01-19 по 2019-11-12

Учредитель (5)

Юсифов Мубариз Солтан Оглы является учредителем 4 организаций

ООО “ОТТИС”

Генеральный директор: Абдулазизов Билал Яман Оглы
ИНН: 5032020464
ОГРН: 1035006469431
Дата создания: 20.11.1992

Основной вид деятельности: 68.20 Аренда и управление собственным или арендованным недвижимым имуществом

Адрес: 143006, Московская область, Г. ОДИНЦОВО, УЛ. ВЕРХНЕ-ПРОЛЕТАРСКАЯ, Д.3-А

ООО ” ВИОЛА ”

Генеральный директор: Юсифов Мубариз Солтан Оглы
ИНН: 5032128549
ОГРН: 1055006316970
Дата создания: 19.04.2005

Основной вид деятельности: 68.20 Аренда и управление собственным или арендованным недвижимым имуществом

Адрес: 143032, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г. ОДИНЦОВО, П. ГОРКИ-10, СТР. 24/1

ООО “СТАР-С”

Генеральный директор: Юсифов Мубариз Солтан Оглы
ИНН: 5032271066
ОГРН: 1135032009419
Дата создания: 02.10.2013
Основной вид деятельности: 49.41.1 Перевозка грузов специализированными автотранспортными средствами
Адрес: 143032, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г ОДИНЦОВО, П ГОРКИ-10, СТР. 24/1

ООО “ФОРТУНА”

Генеральный директор: Юсифов Мубариз Солтан Оглы
ИНН: 5032256212
ОГРН: 1125032007924
Дата создания: 28.08.2012
Основной вид деятельности: 41.2 Строительство жилых и нежилых зданий
Адрес: 143032, Московская область, Г. ОДИНЦОВО, П. ГОРКИ-10, Д. 24А

Юсифов Мубариз Солтан Оглы ранее являлся учредителем 1 организации

ООО “ВЕНТА”

Не действует
Генеральный директор: Оганнисян Рафик Ашотович
ИНН: 5032224281
ОГРН: 1105032004550
Дата создания: 16.06.2010
Основной вид деятельности: 41.20 Строительство жилых и нежилых зданий
Адрес: 143006, ОБЛАСТЬ МОСКОВСКАЯ, Г ОДИНЦОВО, УЛ. ВЕРХНЕ-ПРОЛЕТАРСКАЯ, Д.3А
Период полномочий: с 2011-01-19 по 2020-01-28

Индивидуальный предприниматель (1)

Юсифов Мубариз Солтан Оглы является индивидуальным предпринимателем 1 организации

Юсифов Мубариз Солтан Оглы

ИНН: 503217240920
ОГРН: 318502400003862
Дата создания: 23.01.2018
Основной вид деятельности: 49.41 Деятельность автомобильного грузового транспорта

Госзакупки

• Поиск тендера
• Банковские гарантии
• Кредиты на исполнение контракта
• Сопровождение торгов
• Поиск контрагента по ИНН

Финансовый маркетплейс

TenChat

• Торги по банкротству
• Субподряды

Агентам и партнерам

• Агентская программа
• Подключение партнеров
• Профессионалам
• Начинающим

О проекте

Россия, г. Москва, 123290, ул. Мукомольный проезд 4а, стр.2

© 2016–2023, ООО «ВБЦ», ООО «ВБЦ Лаб» официальный сайт, лицензия Минкомсвязи № 144842 от 8 июня 2016 г.

Пользовательское соглашение и Регламент ЭДО Политика обработки персональных данных

Нам важно Ваше мнение о нашей работе!

Лучший финансовый маркетплейс 2020 по версии журнала NBJ

Azərbaycan Dili Fonetikasının Əsasları – Mübariz Yusifov

Fonetika sözü mənşəcə yunan dilinə məxsusdur. Bu söz dilçilikdə nitq səslərinin akustik və fizioloji (artikulyasiya) təbiətini öyrənən bəhsin adı mənasında işlədilir. Eyni zamanda, fonetika sözü hər hansı bir dilin səs tərkibinin fizioloji və akustik (artikulyasiya) quruluşu mənasını bildirir. Fonetika sözü, bir termin kimi fon (fone) sözü və tika vahidinin birləşməsi yolu ilə yaranmışdır. Fon sözü mənşəcə yunan dilinə məxsusdur. Mənası səs deməkdir. Tika (tike) tərkibi də mənşəcə yunan dilinə məxsusdur. Tika (tike) hissəsi affiksal vahiddir. Fone (fone) və tika (tike) hissələrinin birləşməsi ilə nitq səslərinin quruluşu və onların tərkibi mənasında yeni bir terminoloji vahid yaranmışdır.

Fonetika sözünün əsası olan fon tərkibi səs mənasında bir çox başqa sözlərin də yaranmasında iştirak edir. Məsələn, həmin köklə bağlı fonem (dilin səs sisteminə məxsus kiçik vahid), fonietariya (insanın səs aparatının fiziologiyasını və patologiyasını öyrənən elm sahəsi), fonika (bədii nitqin səs tərkibi, səsyazma, səs instrumentovkası, səslərin bədii xassəsinin tədqiqi sahəsi), fonoqram (fonoqraf vastəsi ilə səs yazılması), fonoqraf (səs yazan və həmin səsləri yenidən hasil edən aparat), fonologiya (dilçiliyin fonemlərdən bəhs edən sahəsi), fonometr (səsin gücünü ölçən cihaz), fonoskop (nitqin fonetik xüsusiyyətlərini və bununla əlaqədar dodaqların və əzələlərin hərəkətlərini tədqiq etmək üçün işlədilən cihaz), fonoteka (fonoqramlar, səs yazıları arxivi), fonokardioqram (ürəyin səs fəaliyyətinin qrafik yazısı) və s.

Fonetika

Dilçiliyin əsas bölmələrindən biri olan fonetikada danışıq səsləri öyrənilir. Ahəng qanunu, heca və vurğu da fonetikanın mövzularına daxildir.
Danışarkən tələffüz etdiyimiz səslər danışıq səsləri adlanır. Bu səslər danışıq üzvlərinin köməyi ilə yaranır. Dodaqlar, dil və səs telləri danışıq səslərinin yaranmasında daha fəal iştirak edir. Danışıq səslərini tələffüz edir və eşidirik. Yazıda onlar hərflərlə işarə olunur. Hərfləri isə görür və yazırıq. Səsləri hərflərdən fərqləndirmək üçün dərslik kitablarında onlar böyük mötərizə içərisində verilir. Məsələn: [a]
Danışıq səsləri fərqli xüsusiyyətlərinə görə iki növə bölünür: saitlər, samitlər.
Saitlər ağız boşluğunda sərbəst və maneəsiztələffüz olunur. Buna görə də onlar aydın şəkildə və avazlasəslənir. Saitlərin daha bir xüsusiyyəti heca əmələ gətirməsidir.
Samitlərin tələffüzündə isə ağız boşluğunda müxtəlif maneələr olur.

Saitlərin bölgüsü

Dilimizdə 9 sait səs var: [a], [e], [ə], [i], [ı], [o], [ö], [u], [ü]. Yaranma vəziyyətinə görə saitlərin aşağıdakı üç bölgüsü var.
1. Dilin arxa və ön hissəsində deyilməsinə (dilin üfüqü vəziyyətinə) görə:
Qalın saitlər: [a], [ı], [o], [u]
İncə saitlər: [e], [i], [ə], [ö], [ü]
2. Dilin üst damağa doğru yuxarı qalxması və nisbətən aşağı enməsi vəziyyətinə (dilin şaquli vəziyyətinə) görə:
Qapalı saitlər: [ı], [i], [u], [ü]
Açıq saitlər: [a], [e], [ə], [o], [ö]
Qapalı saitlərin tələffüzündə alt çənə yuxarıya doğru qalxır və ağız boşluğu daralır. (Buna görə də onlara dar saitlər də deyilir). Bu saitləri asan yadda saxlamaq üçün dilimizdəki dörd cür yazılan şəkilçiləri (-çi, -çi, -çu, çü,-lıq,-lik,-luq, -lük və s) yadda saxlamaq lazımdır. belə şəkilçilərin tərkibində qapalı saitlər iştirak edir. Açıq saitlərin tələffüzündə isə alt çənə aşağı düşür və ağız boşluğu genəlir. (Buna görə də onlara gen saitlər də deyilir).
3. Dodaqların vəziyyətinə görə:
Dodaqlanan saitlər [o], [ö], [u], [ü]
Dodaqlanmayansaitlər: [a], [e], [ə], [ı], [i].
Dodaqlanan saitlərin tələffüzündə dodaqlar bir qədər irəliyə gəlir və dairəvi şəkil alır. Dodaqlanmayan saitlərin tələffüzündə isə bu hal baş vermir.
Sait səslərin növlərini aşağıdakı cədvəldə daha aydın şəkildə görmək olar:

Cədvəldən göründüyü kimi, hər bir saitin üç növü var. Məsələn: [a] saiti qalın, açıq, dodaqlanmayan; [ü] saiti incə, qapalı, dodaqlanandır.
Bəzi saitlərin uzun tələffüzü
Dilimizdə, əsasən, ərəb mənşəli bir sıra sözlər var ki, onlarda bəzi saitlər bir qədər uzun tələffüz olunur.
Məsələn: Arif, alim, Sabir, şikayət, əfsanə sözlərindəki [a:] səsi; Etibar, elan, nemət sözlərindəki [e:] səsi; möcüzə,, şölə, mötəbər sözlərindəki [ö:] səsi; məna, bəzi, tətil sözlərindəki [ə:] səsi uzun tələffüz olunur. Goründüyü kimi, [e], [e], [ö] saitlərinin uzun tələffüz edildiyini bildirmək üçün yazıda çox vaxt bu saitlərdən sonra apostrof(çixarılıb) isarəsi qoyulur.
Bezi sözlərdə [i], [u] və [o] saitləri də uzun tələffüz olunur. Məsələn: vəsiqə, həqiqət, zinət sözlərində [i] saiti; Füzuli, musiqi, xüsusi sözlərində [u] saiti uzun tələffüz olunur. Dovşan, sonra, dovğa, lovğa və s. kimi sözlərdə [o] saiti uzun tələffüz olunur. belə sözlərdə o hərfindən sonra gələn v samiti (bəzən də n samiti) tələffüzdə düşür [do:vşan], [so:ra], [lo:ğa] Eyni hal tövbə, lövbər, bənövşə və s. kimi sözlərin tələffüzündə də baş verir: [tö:bə], [l:.bər], [bə:növşə].
Dilimizdəki [1] və [ü] saitləri isə uzun tələffüz olunmur.
Qoşasaitli sözlərin yazılışı və tələffüzü
Dilimizdə bəzi sözlər var ki, onlarda iki sait səsi ifadə edən hərflər yanaşı gəlir. Belə sözlər qoşasaitli sözlər adlanır. Qoşasaitli sözlərin çoxunun yazılışı və tələffüzü fərqlənir. Bu aşağıdakı qaydada olur
1. Eynicinsli qoşa saitləri ifadə edən iki hərf bir uzun sait kimi tələffüz olunur. Məsələn: saat — [sa:t], maaş- [ma:ş], camaat — [cama:t], təəssüf — [tə:ssüf], mətbəə — [mətbə:], bədii- [bədi:], təbii — [təbi:] və s.
2. Tərkibində ai, ei, ie, (bəzən də io, ia, eə, ea) hərf birləşmələri olan sözlər bu saitlər arasına y samiti əlavə olunmaqla tələffüz edilir. Məsələn: ailə [ayilə], daima — [dayima], zəif — [zəyif], Səidə — [Səyidə], təbiət — [təbiyət], müdafiə — [müdafiyə], radio — [radiyo], dialoq — [diyaloq], iaşə — [iyaşə], maneə — [maniyə].
3. Tərkibində əa, üa, üə hərf birləşmələri olan sözlərdə birinci sait dəyişilir, ikincisi isə bir qədər uzun tələffüz edilir. Məsələn: səadət — [saadət], fəaliyyat — [fa:liyət], müavin [mavi], müalicə — [malicə], müəyyən — [məyyən], müəllim — [məllim] və s.
Qeyd 1: Əliağa, əmioğlu əliaçıq, bacıoğlu, dayıoğlu, xalaoğlu, başıaçıq və s. kimi qoşasaitli mürəkkəb sözlərin tələffüzündə də yanaşı gələn saitlərdən birincisi deyilmir, lakin ikincisi uzun tələffüz olunmur:Əliağa — [Əlağa, əmioğlu — [əmoğlu], əliaçıq — [əlaçıx], bacioğlu — [bacioğlu], xalaoğlu — [xaloğlu] və s.
Qeyd 2: Şüar, şücaət, məcmuə, sual, mətbuat, seans, bəraət, şüəra, riayət və s. kimi qoşasaitli sözlərdə bunlarin heç biri baş vermir.

Ahəng qanunu

Ahəng qanunu dilimizin əsas fonetik qanunudur. Sözdə qalın və incə saitlərin ahənginə, bir-birini izləməsinə ahəng qanunu deyilir.
Ahəng qanununa görə söz qalın saitli heca ilə başlayırsa, sonrakı hecalar da qalın saitli olur. Məsələn: ya+zı+çı+lar. Eyni hal incə saitlə başlanan sözlərə də aiddir. Məsələn: ə-kin-çi-lə-ri-miz. Əsl Azərbaycan sözləri ahəng qanununa tabe olur(İşıq, ilan, ilğım, inam, iraq, ilxi, ildırım, ilıq, işartı və s. kimi bir neçə söz istisnadır). Bir çox alınma sözlərdə isə ahəng qanunu pozulur. Məsələn: alim, vəfa, kitab, dünya, büro və s.
Ahəng qanunu kök və şəkilçi arasında daha möhkəm və sabit (dəyişməz) olur. Belə ki, hər hansı bir sözə öz dilimizə məxsus şəkilçi artırsaq, o, hökmən sözün son hecasının ahənginə uyuşmalıdır. Məsələn: ki-tab+da, təy-ya-rə+çi+lər və s.
Qeyd: Əsl Azərbaycan sözlərindən ibarət olan bəzi mürəkkəb sözlərdə də ahəng qanunu pozulur. Məsələn:dəvəqusu, quşüzümü, günəbaxan, Günay, Aybəniz və s.

Heca

Tələffüz zamanı sözün asanlıqla bölünən hissələrinə heca deyilir.Məsələn: və-tən, a-zad-lıq, dil-çi-lik və s. Hecanın əsasında saitlər dayanır. Sözdə neçə sait səs varsa, o qədər də heca olur. Heca bir saitdən də ibarət olur. Məsələn: a-na, ü-rək, ma-a-rif və s. Sözü sətirdən sətrə keçirərkən bir hərfdən ibarət olan hecanı sətrin sonunda saxlamaq və ya yeni sətrə keçirmək olmaz.

Vurğu

Sözdə hecalardan birinin o birinə nisbətən daha qüvvətli deyilməsi vurğu adlanır. Üzərinə vurğu düşən heca vurğulu heca adlanır. Dilimizdəki sözlərin çoxunda vurğu son hecadakı sait səsin üzərinə düşür. Məsələn: Azərbaycan, azadlıq, istiqlaliyyət və s. Bayaq, dünən, bildir, niyə, necə, sa`nki, ancaq və s. kimi əsl Azərbaycan sözlərində, elecə də üstünlük dərəcəsində olan sifətlərdə: (gömgöy, sapsarı, qupquru və s.) vurğunun ilk hecanın üzərinə düşməsi istisnadır.
Bəzi sözlərdə vurğunun yerini dəyişməsi ilə məna da fərqlənir. Məsələn: alın (isim — bədən üzvü) – alın (fel), güldür (çiçəkdir) –güldür (fel), dimdik (isim) — dimdik (sifət) və s.
Sözdə vurğunun yerini müəyyən etmək üçün sözü hecaya ayırmadan vurğunu əvvəl birinci hecanın, sonra ikinci, daha sonra isə üçüncü hecanın üzərində demək lazımdır. Məsələn: qə`rənfil, qərə`nfil, qərənfi`l Aydındır ki, bu sözdə vurğu sonuncu hecanın üzərinə düşür.
Qeyd: Yuxarıda qeyd olunduğu kimi dilimizdəki bəzi sözlərdə uzun tələffüz olunan saitlər vardır. Məsələn: Adil, Sabir, laqeyd,həkim, memar, məna, şölə və s. Bu sözlərin hamısında vurğu sonuncu hecaya düşür. Deməli, saitin uzun tələffüz olunması heç də o demək deyil, həmin heca vurğulu olmalıdır. Nadir hallarda isə uzun saitli heca ilə vurğulu heca üst-üstə düşür. Məsələn:sonra — [so:ra], bəzi- [bə:zi] və s.
Sözlərin düzgün deyiliş qaydalarını orfoepiya, düzgün yazılış qaydalarını isə orfoqrafiya öyrənir. Orfoepiya lüğətində sözlərin düzgün tələffüz şəkilləri, orfoqrafiya lüğətində isə düzgün yazılış formaları verilir.

Mənbə Möhsün Nağısoylunun Azərbaycan dili kitabı

• Teqlər:
• fonetika
• , saitlər
• , samitlər
• , ahəng qanunu
• , heca
• , vurğu
• , Azərbaycan dilinin fonetikası
• , Azərbaycan dili
• , fonetik təhlil