Mexanika va molekulyar fizika

Biz kainatın həyata yararlı olmasına təəccüblənməməliyik. Axı bu, o demək deyil ki, kainat həyat üçün düşünülmüşdür.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Fizika faniga katta hissa qo’shgan buyuk fizik olimlar va ularning hayoti , ijodi . Isaak Nyuton Maykl Faradey Sharl Ogyusten Kulon Georg Simon Om Andre Mari Amper Al’bert Eynshteyn Alessandro Volta Igor Vasilevich Kurchatov Ubay Orifovich Orifov va boshqalar . Bu taqdimotda ularning fizika faniga qõshgan xissasi haqida sõz yuritiladi.

Buyuk Fizik Olimlar.pptx

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

“NOBEL” JAMOASI Shiorimiz:A’lo o’qimoqni qilganmiz shior, Ustoz-u kitobdan o’rganib bilim. Fizika bilimin egallamoq uchun, Barcha o’z bilimin Maqsadimiz:Fizika fanining ochilmagan charxlamog’i lozim. sirlarini ochish.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Fizika faniga katta hissa qo’shgan buyuk fizik olimlar  Isaak Nyuton Maykl Faradey   Sharl Ogyusten Kulon  Georg Simon Om  Andre Mari Amper Al’bert Eynshteyn   Alessandro Volta   Ubay Orifovich Orifov va boshqalar. Igor Vasilevich Kurchatov

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Исаак Ньютон (1643­1727) Буюк инглиз физиги ва математиги, классик механика асосчиси Исаак Ньютон Грантем шаҳри яқинидаги Вулсторп қишлоғида унча бой бўлмаган фермер оиласида туғилди. 12 ёшида Грантем мактабида ўқий бошлади. 1661 йилда Ньютон Кембридж университетининг коллежларидан бирига кириб, уни тугаллаганидан сўнг бакалавр илмий даражасини олди. Ньютоннинг вабо эпидемиясидан яшириниб, ўзи туғилган Вулсторпда ўтказган 1665­1667 йиллари унинг ҳаётида муҳим ўрин эгаллади. Бу ерда, асосан, олимни буюк кашфиётларга олиб келган ғоялар шаклланди. Шулар жумласига физиканинг математик асослари ­дифференциал ва интеграл ҳисобни яратишга, бутун олам тортишиш қонунининг очилишига, кўзгу телескопининг ихтиро қилинишига олиб келган ишлар киради: шу ерда у ёруғликни ажратишга оид тажрибаларни бажарди(қ. Дисперсия). 1668 йилда Ньютонга магистр унвони берилди ва шундан сўнг у Кембридж университетида физика­ математика кафедрасига бошчилик қила бошлади. 1672 йилда у Лондон Қироллик жамиятининг аъзоси қилиб сайланди, 1703 йилда эса унинг президенти бўлди. Ўзи кашф қилган бутун олам тортишиш қонунини Ньютон муваффақиятли равишда осмон жисмларининг ҳаракатини тушунтиришга татбиқ қилди. Бу қонунга кўра, барча моддий жисмлар бир­бирига тортилиб, бунда тортишиш кучи катталиги жисмларнинг физик ва химиявий хоссаларига, уларнинг ҳаракат ҳолатига, жисмлар турган муҳитга боғлиқ эмас. Ерга тортилиш ҳар қандай моддий жисмни Ерга тортилиши туфайли вужудга келувчи оғирлик кучининг мавжудлигидан намоён бўлади. (қ. Тортишиш). Ньютон ишлаб чиққан механика ва физиканинг асосий вазифалари замонанинг илмий муаммолари билан узвий боғланган эди. Масалан, оптика асбобларининг камчиликларинин бартараф қилишга қаратилган эди. “Ёруғлик ва рангларнинг янги назарияси” (1962) номли оптикага бағишланган биринчи ишида Ньютон ўзининг ёруғликнинг корпускуляр гипотезасига оид қарашларини баён қилди. Бу иш қизғин баҳсга сабабчи бўлди. Ньютоннинг ёруғлик табиати ҳақидаги корпускуляр ва ва тўлқин тасаввурларини ўз ичига олувчи гипотезани олға суради. Ўзининг кўп йиллик оптик тадқиқотларини у 1704 йилда “Оптика” китобида эълон қилиб, унда ўша замон фанига маълум бўлган турли оптик ҳодисаларининг мукаммал манзарасини чизиб берди. Ньютон илмий изланишларининг чўққиси унинг «Табиий фалсафанинг математик асослари» (қисқача – “Асослари”) асаридир (1687). Унда олим бутун классик физиканинг асосини ташкил этган Ер ва осмон механикасининг ягона системасини яратди. Бу илмий асарида Ньютон физиканинг асосий тушунчалари­массага, зичликка эквивалент материя миқдорининг; импульсга эквивалент ҳаракат миқдорининг; кучнинг турли хиллари ва бошқаларнинг таърифларини берди. Ньютон қарашларининг илмий универсаллиги физиканинг келгуси тараққиётига катта таъсир кўрасатди.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Майкл Фарадей (1791 – 1867) Ўзи ўқиб етишган буюк олим – электр ва магнит майдонлар тўғрисидаги таълимот асосчиси бўлган инсонни шундай, деб аташ мумкин. Майкл Фарадей мунтазам равишда ўқий олмади. Лондонлик темирчининг ўғли, муқовасознинг шогирди бўлган Фарадей фақат бошланғич мактабни тугатиб, сўнгра бутун умри бўйи мустақил ўқиш билан шуғулланди. Қироллик институтида буюк инглиз кимёгари Г. Дэвининг очиқ лекцияларига қатнашиб, Фарадей ўзини фанга бағишлашга қарор қилди. 1813 йилда Г. Дэви М. Фарадейнинг илтимосига кўра уни Қироллик институтига ишга олди; 1827 йилда эса М. Фарадей шу институтнинг профессори бўлди. 1824 йилда у Лондон қироллик жамиятига сайланди. Унинг химияга оид дастлабки ишлариёқ Европа олимларининг диққатини ўзига жалб этди. Бироқ физика соҳасидаги ишлари, аниқроғи, электр ва магнетизм соҳасидаги ишлари Фарадейга оламшумул шуҳрат келтирди. 1821 йилда у дунёда биринчи электр двигателни ясади. Ўша пайтдаёқ Фарадей ўзининг кундалигига ўз олдига қўйган масалани ёзиб қўйган эди: «Магнетизмни электрга айлантириш». Бу масалани ҳал қилишга 10 йилча вақт кетди. Фақат 1831 йилдагина Фарадей «Электр бўйича экспериментал тадқиқотлар»ни нашр қила бошлади. Ўзининг бу уч томлик асосий илмий ишида олим ўзи ўтказган тажрибаларга асосланиб электромагнит индукция ҳодисасининг кашф этилишини баён этди, уни қутбий динамомашина – биринчи электр токи генератори конструкциясини тавсифлаб берди. Сўнгра Фарадей электролизнинг асосий қонунларини очди, улар янги фан соҳаси – электрохимиянинг асоси бўлиб қолди. Ва ниҳоят, фанда янги ғоя – куч чизиқлари ғояси, сўнгра электромагнит майдонларни кашф қилди. Кейинчалик майдонларнинг мавжудлиги ғоясини Ж. К. Максвелл математик жиҳатдан исботлади. 1845 йилда Фарадей турли материалларнинг магнит хоссаларини текшириб, парамагнетизм ва диамагнетизм ҳодисасини кашф қилди (қ. Магнетизм). Ф. Энгельс Фарадейни электр соҳасидаги буюк тадқиқотчи сифатида баҳолаган эди

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Шарль Огюстен Кулон (1736­1806) Француз физиги Шарль Кулон Ангулем шаҳрида туғилди. Ўрта мактабни битиргач, у ҳарбий хизматга кирди. Парижда инженерлик тайёргарлигидан ўтди ва Мартиника оролига истеҳкомлар қуриш учун йўлланма олди. 1772 йилда Кулон Францияга қайтиб келди ва у қалъа ҳамда сув иншооти инженери қилиб тайинланди. Хизмат билан бир вақтда у илмий тадқиқотлар ҳам олиб борди. Дастлаб уни ишқаланиш, буралиш ва материаллар қаршилиги масалалари жалб қилди. Унинг номи билан 1777 йилда қатор илмий ишларини дунёга маълум бўлди. Бу ишларида у сочнинг, ипак ва металл ипларининг буралишини тажрибаларда ўлчаб олган натижалари кўрсатилган эди. Бу ишлари учун 1781 йилда Кулон Париж Фанлар академиясининг аъзоси қилиб сайланди. Ўзи ясаган бурама тарозилардан фойдаланиб, Кулон бир ишорали ва ҳар хил ишорали нуқтавий электр зарядлариинг ўзаро таъсирини батафсил текширди. Бу тажрибалари 1785 йилда электрастатиканинг асосий қонуни – К у л о н қ о н у н и нинг кашф этилишига олиб келди (қ. Электрастатика). Ўзининг 1785 –1789 йилларда эълон қилинган ишларида олим электр зарядлар ҳамиша ўтказгич сиртида жойлашишини кўрсатди. Магнит момент, зарядларнннг қутбланиши ва б. ибораларни фанга киритди. Кулоннинг экспериментал ишлари электромагнит ҳодисалар назариясининг яратилишида муҳим аҳамиятга эга бўлди. Электр миқдори бирлиги (К у л о н) унинг шарафига қўйилди.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Георг Симон Ом (1787 – 1854) Немис физиги. Германияда анча камбағал оилада туғилди. Шу сабабли, 1805 йилда Эрланген университетида ўқий бошлаб, охирига етказолмади. Готштадт (Швейцария) да ўқитувчилик қилди. 1811 йилда Эрлангенда докторлик диссертацияси тайёрлади ва ёқлади. Ом 20 йил давомида Бамберг , Кельн, Берлин гимназияларида ўқитувчилик қилди. Ўқитувчиликдан бўш пайтларидагина у илмий тадқиқот ишлари билан шуғулланди. 1833 йилда у Нюрнбергдаги Политехника мактабига директор қилиб тайинланди, 1849 йилда эса Мюнхен университети профессори бўлди. 1826 йилда Ом ўзининг электр занжирининг асосий қонунини очди. О м қ о н у н и ўтказгичдаги ўзгармас электр ток кучи I унинг икки кеcими ораcидаги U потенциаллар фарқига (кучланишга) тўғри пропорционалдир: . Пропорционаллик коэффициенти R га ўтказгичнинг қ а р ш и л и г и дейилади. Бу қонунни Э. Х. Ленц, Б. С. Якоби, К. Гаусс, Г. Кирхгоф ва бошқалар ўз тадқиқотларига асос қилиб олганларидан кейингина у фанда тан олинди. 1881 йилда электрикларнинг халқаро конгрессида электр қаршиликнинг бирлиги Ом номи билан аталди (Ом). Ом ўз умрининг охирги йилларини акустика соҳасидаги тадқиқотларга бағишлади. 1843 йилда у қулоқнинг мураккаб товушларни гармоник тебранишларга ажратишини, энг содома эшитиш таассуротлари эса гармоник тебранишлардан вужудга келишини кўрсатди. Омнинг акустика қонуни кейинчалик немис олими Г. Гельмгольц томонидан эшитишнинг резонанс назариясига асос қилиб олинди. Ом, шунингдек, оптика ва кристаллооптика соҳасида ҳам тадқиқотлар олиб борди. 1842 йилда у Лондон қироллик жамияти аъзолигига сайланди.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Андре Мари Ампер (1773 – 1836) Француз физиги ва математиги, физиканинг янги соҳаси – злектродинамиканинг асосчиларидан бири Андре Мари Ампер Лион шаҳрида туғилди. У кенг кўламда маълумот олди: чет тилларни, математикани, табиий фанларни ўрганди . Ампер Д. Дидро ва Ж. Л. Д Аламберлар машҳур «Энциклопедия» сининг 20 томини , Л. Эйлер, Д. Бернулли, Ж. Л. Лагранжнинг илмий ишларини ўқиб чиқди. 1801 йилда Ампер Бурк­ан­Брес шаҳридаги Марказий мактабда физика кафедрасини бошқарди, 1805 йилдан эса Париждаги Политехника мактабида репетиторлик ўрнини эгаллади. Бу даврда эҳтимолликлар назариясига, вариацион ҳисобларнинг механика ва математика масалаларига татбиқига оид ишлари чиқди. 1814 йилда Париж Фанлар академиясига аъзо қилиб сайланди, 1824 йилдан у Париждаги Нормал мактаб профессори бўлди. Ампернинг физика соҳасидаги ишлари диққатни дарҳол ўзига жалб қилди. 1820 йилда Х. К. Эрстед электр токнинг магнит стрелкасига таъсирини кашф этгандан кейин Ампер ток таъсирида магнит стрелкасининг оғиш йўналишини аниқлайдиган «қалқович қоидасини» таклиф этди. Бу тадқиқотларни давом эттириб, электр токларининг механик ўзаро таъсирини кашф этди ва бу ўзаро таъсирларнинг кучларини аниқлайдиган миқдорий муносабатларни аниқлади (А м п е р қ о ну н и, қ. Электродинамика). Ампер икки тушунчани – ток ва кучланишни фарқлаб берди, ёпиқ занжирдаги ток йўналишини аниқлади (ток кучининг бирлиги унинг номига қўйилгани тасодифий эмас). У, шунингдек, параллел ўтказгичлардан оқаётган ток бир томонга йўналган бўлса, бу ўтказгиилар бир­бирини тортишини, қарама­қарши томонга йўналганда – итаришини аниқлади. Ампер магнитни унинг қутбларини бирлаштирувчи физикка перпендикуляр бўлган текисликларда жойлашган доиравий электр токлар мажмуидан иборат, деган тасаввурга асосланган магнетизм назариясини ишлаб чиқарди. 1826 йилда унинг электродинамикага оид асосий илмий иши –«Фақат тажрибадан

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Альберт Эйнштейн (1879­1955) Буюк физик, нисбийлик назарияси асосчиси, квант назария ва статистик физика асосчиларидан бири. Германияда Ульм шаҳрида туғилган. 14 ёшидан бошлаб, оиласи билан Швейцарияда яшади, у ерда 1900 йилда йилда Цюрих политехникумини тугаллади. 1902­1909 йилларда Бернда патент бюрони нг эксперти вазифасида ишлади. Шу йилларда Эйнштейн махсус нисбийлик назариясини яратди, с татистик физика, броун ҳаракати, нурланиш назарияси ва бошқа соҳаларда тадқиқот олиб борди. Эйнштейннинг ишлари шуҳрат қозонди в а 1909 йилда у Цюрих университетининг, сўнгра Прагада Немис университетининг профессори бўлиб и шлади. 1914 йилда Эйнштейн Берлин университетига ўқитувчиликка таклиф қилинди. Ўзининг Берлинда ги ҳаёти даврида у умумий нисбийлик назариясини яратди, нурланишнинг квант назариясини ривожлан тирди. Фотоэффект қонунларини очганлиги ҳамда назарий физика соҳасидаги ишлари учун Эйнштейн 1921 йилда Нобель м укофотига сазовор бўлди. 1933 йилда Германияда давлат тепасига фашистлар келганидан сўнг Эйнште йн АҚШга, Пристонга кўчиб кетди ҳамда у ерда умрининг охиригача Олий тадқиқотлар институтида иш лади. 1905 йилда ёруғлик тезлигига яқин тезликлар билан ҳаракатланувчи жисмлар механикаси ва элект родинамикаси – махсус нисбийлик назариясини эълон қилди. (қ. Нисбийлик назарияси). Ўшандаёқ Эйштейн бутун ядро энергетикиси заминида ётувчи масса ва энергиянинг боғланиши қонунини очди. (E=mc2 ). Олим квант назария тараққиётига катта ҳисса қўшди. Унинг фотоэффект назариясида ёруғлик квантл ар оқими ( фотон лар) сифатида қаралади. Фотонларнинг мавжудлиги 1922 йилда америка физиги А.Комптон экспериментла рида тасдиқланган эди. Эйнштейн фотохимиянинг асосий қонуни (Э й н ш т е й н қ о н у н и)ни топд и; бу қонунга кўра, ютилган ҳар бир ёруғлик кванти битта элементар фотохимиявий реакцияни юзага к

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Алессандро Вольта (1745 – 1827) Электр кучланиш бирлигига номи қўйилган таниқли итальян физиги. Милан яқинидаги Комо шаҳарчасида туғилган. Бўлғуси олимда табиатдаги электр ҳодисаларни ўрганишга қизиқиш анча эрта уйғонди. 1769 йилда у лейден банкаси ҳақида, сўнгра электр машина ҳақида яна битта мақола эьлон қилди. 1774 йилда ўзи туғилган шаҳарча гимназиясида физикадан дарс бера бошлади, 1779 йилдан Павия университети професеори бўлди. Унинг кашфиётлари ичида – электрофор, электрометр, конденсаторли электроскоя ва бошқа асбоблар бор эди. 1800 йилда у биричии электр ток манбаи – Вольт устунини ихтиро қилди; у мис ва рух пластинкалардан иборат бўлиб, уларнинг ораларига ишқор эритмаси сингдирилган материал доирачалари жойлаштирилган эди. Бу ихтиро олимга жаҳон миқёсида шуҳрат келтирди. Вольта «жонли электрни» ўрганиш бўйича ҳам бир қатор ажойиб тажрибалар ўтказди. Ҳайвонот электри ҳақида сиз нима деб ўйлайсиз? – деб ёзган эди у 1794 йилда. – Мен бўлсам аллақачон, барча таъсирлар даставвал металларнинг қандайдир ҳам танага ёки сувнинг ўзига тегишидан содир бўлади, деб ҳисоблайман. Бундай тегишиш натижасида электр суюқлик металлардан бу нам танага ёки сувга биридан кўпроқ, бошқасидан камроқ (рухдан кўпроқ, кумушдан камроқ) ҳайдалади. Тегишли ўтказгичлар орасида узлуксиз алоқа ўрнатилганда бу суюқлик доимий айланиб оқади. Ёпиқ электр эанжирининг биринчи танъсифи шундай эди. Бундан ташқари, ўзидан олдин ўтган итальн олими Л. Гальванидан (1737 – 1798) фарқли ўлароқ, Вольта ҳеч қандай махсус ҳайвонот электри йўқлигини тушунди. Бу ўша оддий электр занжиридаги электрнинг ўзидир. Агар бу занжирни узсак ҳамда узилиш жойига уловчи қисм сифатида бақанинг тирик нервини киритсак, у ҳолда бундай нервлар билан бошқарилувчи мускуллар, ўтказгичлар занжири ёпилиши ва электр токи вужудга келиши биланоқ қисқара бошлайди. Унинг бу соҳадаги тадқиқотлари физиологиянинг ривожланиши учун катта аҳамият кашф этди. Вольта турли жинсли металлар контакт қилинганда уларнинг ўзаро электрланишини (контакт потенциаллар фарқи) очди ва уларни турли жинсли металлар орасида вужудга келувчи кучланиш катталиги бўйича кучланиш қатори дейилувчи қаторга жойлади.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Игорь Васильевич Курчатов (1903­1960) Машҳур рус олими, академик, уч маротаба Меҳнат Қаҳрамони. Уралда, Сим шаҳрида, ер ўлчовчи оиласида туғилди. Тез орада унинг оиласи Қримга кўчиб ўтди, бу ерда Игорь Симферополь гимназиясига кирди. Уни олтин медаль билан тугатиб, Крим университетининг физика­ математика факультетида ўқишини давом эттирди. У тўрт йиллик ўқув программасини уч йилда бажарди. 1925 йилдан бошлаб И. В. Курчатов Ленинград Физика­техника институтида академик А. Ф. Иоффе раҳбарлигида ишлай бошлади. Курчатов ўз илмий имконини диэлектриклар табиатини ўрганишдан бошлади. Тез орада у муҳим кашфиётчи – сегнетоэлектр деб номланган янги физик ҳодисани топди (қ. Сегнетозлектриклар). Бу ишдан кейин Курчатов мамлакатимизда биринчилардан бўлиб атом ядроси физикасини ўрганишга киришди. 1934 йилда нейтронлар билан бомбардимон қилиб ядро реакцияларининг тармоқланиш ҳодисасини кашф қилди ва қатор химиявий злементларнинг сунъий радиоактивликлигини текширди. 1935 йилда Курчатов ва унинг ходимлари бромни нейтронлар оқими билан нурлантирилганда бромнинг радиоактив атомлари икки хил тезликда емирилишини пайқадилар. Бундай атомларни изомерлар деб, олимлар томонидан очилган кашфиётни эса ядроизомерияси деб атадилар. Фанда нейтронлар уран ядросини емириш хусусиятига эга экани аниқланди. Бунда кўп энергия ажралади ва уран ядросининг бўлиниш жараёнини давом эттирувчи янги нейтронлар ҳосил бўлади . И. В. Курчатов лабораториясида Г. Н. Флеров ва К. А. Петржак ураннинг атом ядролари нейтронлар ёрдамисиз ҳам бўлинишини топишди; шундай қилиб, ураннинг ўз­ўзича (с п о н т а н) бўлиниши кашф қилинди. И. В. Курчатов катта илмий коллектив кучини муҳим давлат муаммоларини ҳал этишга жалб этишни уддасидан чиқадиган Россия фанининг буюк ташкилотчиси эди. 1943 йилдан бошлаб у атом энергиясидан фойдаланишга боғлиқ бўлган илмий ишларни бошқарди. Унинг раҳбарлигида биринчи циклотрон (1944) ва Европада биринчи атом реактори (1946) қурилди, атом (1949) ва термоядро (1953) бомбалари яратилди, жаҳонда биринчи саноат атом электростанцияси қурилди (1954), бошқариладиган термоядро синтези бўйича тадқиқотлар бошланди. 1957 йилда И. В. Курчатов Ленин мукофоти лауреати бўлди. У ташкил қилган Атом энергияси институти ва Белоярск атом электростанциясига Курчатов номи берилди. Россия Фанлар академияси ядро физикаси соҳасидаги нодир ишларга Курчатов номидаги медални таъсис қилган. Менделеев даврий системасидаги 104­элементга к у р ч а т о в и й деб ном берилган.

Buyuk fizik olimlar tõğrisida taqdimot

Убай Орифович Орифов (1909­1976) Ўзбек физиги. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академиги. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан ва техника арбоби. Беруний номидаги Ўзбекистон Республикаси Давлат мукофоти лауреати. Ўзбекистон Республикаси ФА президенти (1962­1966). Қўқонда туғилган. 1931 йилда Ўзбек Давлат педагогика академиясини тугатган. 1932­ 1944 йилларда Қўқон колхоз­пахтачилик институтида, 1934 ­ 1935 йилларда Ўрта Осиё гидрометеорологи хизмат бошқармасида, 1935­1941 йилларда Ўрта Осиё Давлат университети ҳозирги ЎзМУ да ишлаган. Улуғ Ватан уруши қатнашчиси (1941 ­ 1944), Ўзбекистон Республикаси ФА Физика­техника институти (1945­1956, 1963­ 1967), Ядро физикаси институти (1956­1962) директори.1966­1976 йилларда Ўзбекистон Республикаси ФА Электроника институти директори (1963 йилдан Тошкент Политехника институтидаги Физик злектроника кафедрасининг ташкилотчиси ва мудири). У. О. Орифов таниқли ўзбек олими ва Ўзбекистонда йирик фан ташкилотчиларидан бири. У раҳбарлик қилган йилларда Физика­техника институти физик электроника, космик нурлар физикаси, яримўтказгичлар физикаси, гелиотехника ва пахта физикаси соҳаларн бўйича республикада илмий текшириш марказига айланди. У. О Орифов Ўзбекистонда физик электроника илмий мактабининг раҳбари, атом зарраларининг қаттиқ жисм сирти билан ўзаро таъсири бўйича илмий йўналишларнинг ташкилотчиси. Унинг раҳбарлгида олиб борилган бу тадқиқотлар қаттиқ жисм физикаси, хусусан қаттиқ жисм сирт хоссаларини диагностика қилиш, уларнинг сирт хоссаларини зарур йўналишда ўзгартириш на бошқа кўпгина мақсадлар учун катта аҳамиятга эга. Олим раҳбарлигида Ўрта Осиёда йирик илмий марказ – Ўзбекистон Республикаси ФА Ядро физикаси институти ташкил қилинди. Тошкентда циклотрон ва атом реактори ишга туширилди. Ўзбекистон Республикаси ФА Электроника институти ва илмий текшириш лабораториялари ташкил қилинди. Ўзбекистон Республикаси ФА Электроника институтига, ТошПИ даги физик электроника кафедрасига унинг номи берилган.

Mexanika va molekulyar fizika

Ushbu uslubiy ko`rsatma fizika fanining “Mexanika va molekulyar fizika” bo`limlari bo`yicha laboratoriya ishlari to`plamidan iborat bo`lib, u talabalarning laboratoriya ishlarini amalgam oshirishda tayyorgarliklariga yordam beradi. Institut o`quv-uslibiy komissiyasi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.

Ushbu uslubiy ko`rsatma fizika fanining “Mexanika va molekulyar fizika” bo`limlari bo`yicha laboratoriya ishlari to`plamidan iborat bo`lib, u talabalarning laboratoriya ishlarini amalgam oshirishda tayyorgarliklariga yordam beradi. Institut o`quv-uslibiy komissiyasi tomonidan nashrga tavsiya etilgan.

Дабавлено : 2021-04-14 23:19:24

Этот категорий

Pythonda matematik hisoblashlarni dasturlash

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:47:03

Ushbu uslubiy qo`llanma Python dasturlash tilida matematik hisoblash ishlarini dasturlashga bag`ishlangan. Bunda asosiy e’tibor massiv va matritsalar bilan ishlash, ular ustida bajariladigan amallar va funksiyalarni qo`llash, ilmiy grafiklarni yaratish funksiyalari imkoniyatlari bilan tanishish, SciPy paketi funksiyalari imkoniyatlarini o`rganish qaratilgan.

Nazariy mexanika

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:46:55

Mazkur uslubiy ko`rsatma muhandislik yo`nalishlarning sirtqi bo`limida ta’lim olayotgan barcha talabalar uchun mo`ljallangan. Mualliflar sirtqi ta’limda tahsil olayotgan talabalarga nazariy mexanika fanidan topshirishi kerak bo`lgan nazorat ishlarini qanday bajarish kerakligini o`rgatshini maqsad qilib ish yuritilgan.

Nazariy mexanika

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Uslubiy qoʻllanma Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:46:46

Mazkur uslubiy ko`rsatma muhandislik yo`nalishlarning 60730300-Qurilish (bino va inshootlarni loyihalash, qurilish) yo`nalishi talabalari bo`limida ta’lim olayotgan barcha talabalar uchun mo`ljallangan.

Fundamentals of scientific research and innovation

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Oʻquv-uslubiy majmua Til: Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:45:59

In a market economy, there is a radical restructuring of science associated with the creation of competitive products, the transformation of science into the leading force of material production. The need for a scientific approach in the production of goods, economics and politics, the management environment and the education system forces science to develop at a faster pace than any other field of activity.

Oila tibbiyoti

Daraja: Oliy ta`lim Turi: Oʻquv-uslubiy majmua Til: O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:42:58

Ushbu fan respublikadagi sog`liqni saqlash tizimida o`tkazilayotgan islohotlar kesimida muhim ahamiyatiga ega. Sog`liqni saqlash birlamchi bo`g`iniga alohida e’tibor berilishi va umumiy amaliyot shifokori (pediatr) tizimini rivojlantirish nuqtai nazaridan bu fanning ahamiyati oshib bormoqda. SHu munosabat bilan ushbu dastur birlamchi bo`g`inda keng tarqalgakasalliklarni oldini olish, kechishi, davolashi va reabilitatsiya o`tkazishni qamrab oladi.

Новый

Жиззах вилоятида туристик дестинацияларни ташкил этишнинг ҳудудий жиҳатлари

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:58

Тадқиқотнинг мақсади Жиззах вилоятида туризм дестинацияларини ҳудудий ташкил этиш имкониятлари ва салоҳиятини аниқлаш, улардан самарали фойдаланиш бўйича таклиф-тавсиялар ҳамда ривожлантиришнинг ҳудудий жиҳатларини ишлаб чиқишдан иборат.

Таълим муассасаси раҳбарининг бошқарув фаолиятида соғлом ва ижодий муҳитни яратиш механизмларини такомиллаштириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:49

Тадқиқотнинг мақсади таълим муассасаси раҳбарининг бошқарув фаолиятида соғлом ва ижодий муҳитни яратиш механизмларини такомиллаштиришга доир таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

Ишлаб чиқариш таълими усталарининг касбий компетентлигини ривожлантириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:42

Тадқиқотнинг мақсади профессионал таълим муассасалари ишлаб чиқариш таълими усталарини тайёрлаш ва малакасини ошириш жараёнида уларнинг касбий компетентлигини ривожлантириш методикасини такомиллаштиришдан иборат.

Eliptik qismi yuqori tartibli bo`lgan kasr tartibli xususiy hosilali differensial tenglamalar uchun to`g`ri va teskari masalalar

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,Ingliz tilida,O`zbek tilida (lot.) Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:58:34

Tadqiqot maqsadi ixtiyoriy elliptik operatorli xususiy hosilali va kasr tartibli xususiy hosilali tenglamalar uchun to`g`ri va teskari masalalarning yechimi mavjud va yagonaligini ko`rsatishdan iborat.

Саноат корхоналари ривожланишининг инновацион стратегияларини такомиллаштириш

Daraja: Oliy o`quv yurtidan keyingi ta`lim Turi: Avtoreferat Nashr etilgan yili: 2022 Til: Rus tilida,O`zbek tilida (kir.),Ingliz tilida Yaratilgan vaqti: 2022-11-14 07:49:28

Тадқиқoтнинг мақсади саноат корхоналари, хусусан фармацевтика саноати ривожланишининг инновацион стратегияларини такомиллаштириш бўйича илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

Görkəmli fiziklər

Məşhur fiziklərin həyatı, elmi kəşfləri
Nyuton,Volta,Plank,Eynşteyn,Faradey,Hüygens kimi fiziklər haqda maraqlı məlumatlar.

Yaradılıb 8 fevral 2010 Topik 55 Abunəçi 28 Reytinq 35.83

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

Andre-Mari Amper

• Görkəmli fiziklər
• 12 iyul 2019, 12:49

Andre-Mari Amper Lion şəhərində, zadəgan ailəsində anadan olub. Gəncin istedadı tez bir zamanda üzə çıxıb: o, qeyri-adi yaddaşa malik olub və təhsili ilə, demək olar ki, özü məşğul olub. 1793-cü ildə inqilab zamanı atasının qilyotində ölümü onun üçün böyük sarsıntı olub.

Gələcək fizik 14 yaşında 28 böyük kitabdan ibarət olan fransız “Ensiklopediyasının” bütün cildlərini oxuyub. Paskal kimi Amper də əvvəlcə riyaziyyatla maraqlanıb və konusşəkilli kəsik nəzəriyyəsinə dair traktat yazıb.

Amper Burkan-Bre şəhərinin Mərkəzi məktəbində fizika professoru təyin olunana qədər riyaziyyat fənnindən dərs deyib. “Oyunların riyazi nəzəriyyəsinə” adlı elmi işi dərc olunandan sonra o, London Universitetinin fizika kafedrasına dəvət olunub. Burada alim daha bir sarsıntı keçirib. Sevimli həyat yoldaşının ölümü ömrünün sonuna qədər ona əziyyət verib.
Davamı →

Nils Bordan mükəmməl cavab

• Görkəmli fiziklər
• 8 sentyabr 2017, 23:17

Bir dəfə Kral akademiyasının prezidenti olan Ernest Rezerforda bir kolleqası kömək üçün müraciət edir. O tələbələrindən birinə fizikadan ən aşağı qiyməti verməyə hazırlaşdığı bir vaxtda həmin tələbə ən yüksək qiymətə layiq olduğunu iddia edirdi. Müəllim və iddialı tələbə mübahisənin həlli üçün üçüncü tərəfin köməyindən istifadə etməyi qərara alırlar. Üçüncü şəxs olaraq isə Ernest Rezerford təyin edilir. İmtahan sualı belə idi: “Barometrin köməkliyi ilə binanın hündürlüyünü necə ölçmək olar?”.

Tələbənin cavabı belə idi: “Barometrlə dama qalxmaq, onu uzun kəndirlə aşağı sallamaq, daha sonradan geri çəkmək və kəndiri ölçmək lazımdır. Kəndirin uzunluğu binanın hündürlüyünü dəqiq olaraq bildirəcək. Burada vəziyyət qəliz hala alır. Belə ki, tələbənin cavabı məntiqi cəhətdən doğru idi. Digər tərəfdən isə imtahan fizika fənni olduğundan cavabın bu sahə ilə əlaqəsi yox idi.
Davamı →

Stiven Hokinqin həyat qaydaları

• Görkəmli fiziklər
• 18 may 2017, 13:13

İQ-ümün neçə olduğunu bilmirəm. Məncə bununla yalnız uğursuzlar maraqlanır.

Mənim məqsədim sadədir; Bütün kainatı anlamaq istəyirəm. O, niyə belədir, necə qurulub və biz niyə buradayıq?

Bərabərlik riyaziyyatın ən maraqsız hissəsidir. Mən şeylərə həndəsənin gözüylə baxmağa çalışıram.

Biz xüsusi görkəmi olmayan bir ulduzun balaca planetinin meymundan törəmiş, inkişaf etmiş varlıqlarıyıq. Amma bizim kainatı öyrənmək şansımız var. Bizi özəl edən budur.

Biz kainatın həyata yararlı olmasına təəccüblənməməliyik. Axı bu, o demək deyil ki, kainat həyat üçün düşünülmüşdür.

Nüvə fizikasının banisi – Enriko Fermi

• Görkəmli fiziklər
• 26 aprel 2017, 11:25

Enriko Fermi 1901-ci il sentyabrın 29-da İtaliyanın Roma şəhərində anadan olub. Atası Alberto Fermi dəmiryolu idarəsində qulluqçu vəzifəsində çalışıb. Anası İda de Qattis isə ibtidai sinif müəllimi olub. Baxmayaraq ki ailədə valideynlərdən heç biri onu elmlə məşğul olmağa həvəsləndirməyib, Enriko Fermi hələ uşaq yaşlarından riyaziyyat və fizikaya böyük maraq göstərib. Enriko yazmağı və oxumağı çox tez öyrənib. Son dərəcə güclü hafizəyə və riyazi təfəkkürə malik olan Enriko sinifdə asanlıqla birinci şagird olub. 13 yaşı tamam olanda Enriko iki ay ərzində tərsimi həndəsə kursunu tam mənimsəyib. O, müstəqil surətdə dərslikdə olan 200-dən artıq tapşırığı həll edərək bütün teoremləri təklikdə sübut edə bilmişdi. Fizika və riyaziyyatın ayrı-ayrı bölmələrinə həsr olunmuş bir sıra kitabları müstəqil surətdə öyrənməyə cəhd etmişdi. Enriko nəinki qeyri-adi istedadı, eləcə də çox iti, fövqəladə yaddaşı ilə yaşıdlarından seçilirdi. Əlinə aldığı hər hansı kitabı bir dəfə oxumaq onu mükəmməl surətdə öyrənmək üçün kifayət idi. Atasının dostu Adolfo Amideyi Enrikoda fizika və riyaziyyat elmlərinə maraq oyadıb. Amideyi tezliklə onun nəzəri fizika sahəsində qabiliyyətini hiss edib.

Enriko uşaqlıq dostu E.Persio ilə birlikdə müxtəlif fiziki təcrübələr qoyurdu (məsələn, içməli suyun dəqiq sıxlığını müəyyən etməyə çalışırdı). 1918-ci ildə üçillik lisey kursunu iki ilə başa vuran Ferminin qarşısında gələcək təhsilini harada davam etdirmək sualı durmuşdu.
Davamı →

Mariya Sklodovskaya-Küri

• Görkəmli fiziklər
• 21 fevral 2017, 23:16

1867-ci il 7 Noyabr dünya ilə bir adı olan fizik və kimyagər Mariya Sklodovskya-Küri doğulmuşdur. Polyak əsilli fransız kimyagəri və fiziki olan bu qadın iki dəfə Nobel mükafatı laureatı (fizika (1903) və kimya (1911)) olmuşdur.

Mariya Kyürinin elmi fəaliyyətində həyat yoldaşı Pyer Kürinin də böyük rolu olmuşdur. Onların 1895-ci ildə baş tutan evliliyi tezliklə dünya əhəmiyyətli nəticələr əldə edən əməkdaşlığın təməlini qoydu. 1896-cı ildə A. Anri Bekkerel təsadüf nəticəsində xarici işıq mənbəyi (Günəş və ya süni işıq) olmadan uran duzlarının şüalanmasını kəşf etdi. Bu, fiziklər üçün əsl sürpriz idi. Sonralar Mariya Bekkerelin bu kəşfini “radioaktivlik” adlandırdı. Fiziklər və kimyaçılar qarşısında əlavə sual meydana çıxdı: görəsən, bu xassə yalnız urana və onun duzlarınamı məxsusdur, yoxsa bu başqa elementlərdə də var? Mariya Küri məhz bu sual ətrafında əri Pyer Küri ilə birlikdə uranda aşkarlanan radioaktivliyin digər elementlərdə mövcud olmasını araşdırmağa qərar verdi və toriumda da radiovtivlik olmasını aşkarladı.
Davamı →

Riçard Feynman

• Görkəmli fiziklər
• 6 fevral 2017, 22:36

Riçard Fillips Feynman (Richard Phillips Feynman, 11 may 1918-15 fevral 1988) – görkəmli amerika fiziki. Kvant elektrodinamikasının banilərindən biri. 1943-45-ci illər aralığında Los-Alamosda atom bombası hazırlayan alim-fiziklər qrupuna daxil edilmişdir. Kvant mexanikasında trayektoriyalar üzrə inteqrallama üslunu (1938), eləcə də elementar hissəciklərin çevrilmə və qarşılıqlı təsirini təsvir edən kvant sahə nəzərtiyyəsinin Feynman diaqramları metodunu (1949) işləmişdir. Həmçinin ifrat axıcılıq nəzəriyyəsi və nüvənin parton modelini irəli sürmüşdür. 1965-ci ildə S. Tomonaqo və C. Şvingerlə birgə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.

Uşaqlıq və gənclik illəri
Riçard Fillips Feyman zəngin bir ailədə anadan olmuşdur. Valideynləri — Melvil və Lüsil Nyu-Yorkda Kuinsin cənubunda Far-Rokveydə yaşayırdılar. Atası Riçardın dünyaya gəlməməsindən əvvəl oğlunun alim olacağını qərara almışdı (Həmin illərdə qızlar de-yure akademik dərəcə ala bilsələr də, onların gələcəyi adətən qeyri-müəyyən qalırdı. Bununla belə, Riçard Feymanın kiçik bacısı bu fikri rədd edərək sonralar məşhur astrofizik olur).
Davamı →

Vavilov Sergey İvanoviç

• Görkəmli fiziklər
• 24 aprel 2016, 03:23

S.İ. Vavilov görkəmli Sovet fiziki, elm xadimi və akademikidir. Vavilov Moskvada ticarət qulluqçusu ailəsində anadan olub. O, ticarət məktəbini qurtardıqdan sonra kamal attestatı imtahanı vermək üçün müstəqil hazırlaşıb.
1909-cu ildə Vavilov Moskva universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil olur. Bu dövrdən Vavilov elmi yaradıcılığa başlayır və elmi mövzu götürmək üçün P.N. Lebedevə müraciət edir. Lebedev Vavilovu öz köməkçisi P.P. Lazarevə həvalə edir. P.P.Lazarev ona fotokimya sahəsində işləməyi məsləhət görür.
S.İ.Vavilov 1914-cü ildə universiteti bitirir. Birinci dünya müharibəsi ona ardıcıl iş aparmasına mane olur. O, dörd il müharibədə iştirak edib. 1918-ci ildə ordudan tərxis olduqdan sonra P.P.Lazarevin təşkil etdiyi biofizika institutuna gəlir.
Davamı →

Ersted Hans Kristian

• Görkəmli fiziklər
• 24 aprel 2016, 03:17

«Dünya professoru Ersted özünün böyük kəşfi ilə
fiziklərə tədqiqatın yeni yolunu bəxş etdi.»
A. Amper

Hans Kristian Ersted Danimarkanın kiçik Rudkyobink şəhərində aptekçi ailəsində anadan olub. O, atasının aptekində əczaçılıq öyrənməklə fəaliyyətə başlayır.
1794-cü ildə Ersted təbabət və təbiətşünaslığı öyrənmək üçün Kopenhagen universitetinə daxil olur. 1797-ci ildə oranı bitirib, tibb fakültəsinin əczaçılıq kafedrasına kiçik elmi işçi keçir. İnstituta daxil olduğu vaxtdan Ersted fizika və fəlsəfənin vurğunu olur, öz üzərində çalışmağa başlayır və 22 yaşında fəlsəfə elmləri doktoru olur.
Davamı →

Nils Bor

• Görkəmli fiziklər
• 5 aprel 2016, 22:16

Gizli şəraitdə iş aparan danimarkalılara əmr edilmişdi ki, professor Borun qiymətli şüşəsini almanlardan qabaq ələ keçirsinlər. Şüşənin oğurlanması müharibə illərinin igidliklərindən biri oldu, almanlar doktor Borun yoxa çıxdığını öyrənən kimi, onun laboratoriyasının qapısına keşikçi qoymuşdular və şüşəni laboratoriyadan həmin keşikçilərin gözü qabağında çıxartmaq lazım gəlmişdi.
1939-cu il fevralın 24-də Kolumbiya Universitetində amerikan fizikləri cəmiyyətinin iclasında ən məşhur fizik danimarkalı Nils Bor və italiyalı Enriko Fermi tarixin ən böyük kəşflərindən biri olan uran atomunun parçalanması haqqında məlumat verdilər. Fermanın ağzından çıxan «Zəncirvarı reaksiya» sözləri gələcək insanların müqəddəratını həmişəlik dəyişməz olan sözlər idi.
Dünya müharibəsi illərində Avropa qitəsinin işğal olunmuş ölkələrinin tərəqqipərvər alimləri Hitler Almaniyasında işləməmək üçün gizlicə öz vətənlərini tərk edib, okeanın o tayına mühacirətə gedirdilər. Onların arasında Nobel laureatı Nils Bor da var idi.
1943-cü ilin şaxtalı payız günlərinin birində, amerikan kompaniyasına məxsus sərnişin təyyarəsində professor N.Bor ABŞ-a uçmağa məcbur olur. Yola düşməzdən əvvəl alim bərk həyəcan keçirirdi. Onu 20 ildən artıq bir müddətdə qiymətli və əziz xatirə kimi saxladığı Nobel mükafatının qızıl medalı düşündürürdü. Əgər alim amerikanların əlinə keçsəydi, o qızıl medaldan həmişəlik məhrum ola bilərdi. Çox fikirləşdikdən sonra, o, nə¬hayət çıxış yolu tapdı — medalı xlorid və nitrat turşularının müəyyən nisbətdə qarışığı olan «çar arağı»nda həll edib çalışdığı laboratoriyanın xəlvət guşələrinin birində gizlətdi. N.Bor müharibənin sonunadək Amerikada qaldı. Lakin onu qızıl medalın taleyi bərk narahat edirdi. Müharibə qurtardıqdan və Danimarka faşizm əsarətindən azad edildikdən sonra, alim dərhal vətəninə qayıtdı və birinci növbədə medalı həll edib, saxladığı məhlulla maraqlandı. Xoşbəxtlikdən hər şey qaydasında idi. O, məhluldakı qızılı kimyəvi üsulla çıxarıb, yenidən medal tökdürməyə verdi.
Möhkəm bədənli Borun başı o qədər yekə imiş ki, o, çox yüksəkdən uçmağa məcbur olan təyyarəyə mindikdə standart oksigen maskalarından heç biri onun başına keçməmişdi. Nəticədə təyyarə İngiltərədə yerə enərkən dahi fizik oksigen çatışmamazlığı üzündən huşunu itirmişdi. Boru ayıldıb özünə gətirdikləri zaman o, ən əvvəl ağır su olan yaşıl şüşəni qapmışdı. Lakin birdən baxıb görmüşdü ki, demə çox tələsdiyi üçün soyuducudan gözəl Danimarka pivəsi ilə dolu başqa bir yaşıl şüşəni götürübmüş.
Nils Bor demişdir: «Mütəxəssisə aşkar səhvlərini bilmək lazım olduğu kimi, bunlardan yaxa qurtarmağı da bacarmaq lazımdır.»

Mənbə İlyas Həsənov,Ellada Həziyevanın Əslində onlar kimdir? kitabından

Bekkerel Antuan Anri

• Görkəmli fiziklər
• 25 mart 2016, 21:21

Dünyanın fizika alimləri xəzinəsində Bekkerel familiyalı dörd nəfər fizik vardır.
1. Antuan Sezar Bekkerel (08.03.1788 — 18.01.1878), Paris EA-nın üzvü (1829), Paris Milli Təbiyyat-Tarix muzeyinin professoru (1837). Əsərləri: flüoressensiya, fosforessensiya, termoelektrik, elektrokapilyarlıq, kristallooptika, qalvanik elementlər nəzəriyyəsi və bu kimi elm sahələrinə aiddir. 1829-cu ildə zəif polyarlaşan qalvanik element kəşf edib.
2. Aleksandr Edmon Bekkerel (24.3.1820-11.5.1891) Antuan Sezarın oğlu. Paris EA-nın üzvü (1863), əsas tədqiqat sahəsi fosforessensiya hadisələrinin öyrənilməsinə aiddir.
Davamı →