Ramil Namazovun səhifəsi

Təcrübədə, tez-tez kredit məsələ istifadə olunur. Bu, kredit ondan almış müştərilər üçün yeni yataqlarının formalaşması bank tərəfindən vəsaitlərin kütləvi artım təmsil edir. belə bir emissiya mexanizmin yaradılması artıq ehtiyatları kassalarında saxlamaq lazım deyil ki səbəbindən kredit təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməsi idi. Onlar yaxşı bir real maliyyə çevrildi bilər. Bunu etmək üçün, siz onların vaxtında onların hesabları etmiş şəxslər pul edə bilər borcalanlar ilə danışıqlar lazımdır. Bu yolla, kreditlər var vətəndaşların pul kimi yaxşı əldə edə bilər. Bunu etmək üçün, borcalan onların nəticəsində kredit ödəmək üçün Banka göstəriş verməlidir. depozitlər alış ödənişlər üçün uyğun olduğundan, onlar, əslində, pul fərqli heç bir var.

Pul dövriyyəsinin təşkili

İlk manatın üstündəki nominalın adları niyə fransız dilində yazılmışdı?

Modern.az saytı xəbər verir ki, bu gün Azərbaycanın milli valyutası – manatın dövriyyəyə buraxılmasından 19 il ötür. Hazırda istifadə etdiyimiz müstəqil Azərbaycan Respublikasının manatı 1992-ci ilin avqustun 15-də dövriyyəyə buraxılıb. O zaman 1, 10 və 250 manatlıq əskinaslar dövrüəyyə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 iyul 1992-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası milli valyutasının dövriyyəyə buraxılması haqqında” Fərmanına müvafiq olaraq buraxılıb. Bəs Azərbaycanın puemissiyasının tarixi nə vaxtdan başlayır? Axə müstəqillikdən öncə də pullarımız olub.

İlk seriya milli valyutanın tarixi

Modern.az Azərbaycan Mərkəzi Bankına istinadən bildirir ki, müsəlman dünyasında ilk demokratik dövlət olan Azərbaycan Cümhuriyyətinin – Azərbaycan Demokratik Respublikasının ilk müstəqil pul emissiyasının tarixi 1919-cu ilin əvvəlində tədavülə buraxılan 25, 50, 100 və 250 manatlıq əskinaslarla başlayır. Əskinasın üz tərəfində Cümhuriyyət, arxa tərəfində isə rus dilində «Азербайджанская Республика» ifadələri, əskinasın nominal dəyəri və buraxıldığı tarix göstərilib.

1919-1920-ci illərdə buraxılmış pul vahidlərinin adları Azərbaycan dilində manatla, rus dilində isə rubl ilə verilib. Burada əsas məqsəd uzun illər işlədilən və hələ də dövriyyədə qalan Rusiya pul nişanlarına öyrəşən əhalinin tədricən yeni milli pul vahidinə inamının artırılması idi. Eyni zamanda, Azərbaycan Cümhuriyyətinin bu sahədəki iqtisadi siyasəti milli valyuta – manatın beynəlxalq miqyasda tanınması ilə bağlı olub. Məhz buna görə də Fransa hökumətinin dəstəyini hiss edərək (qismən də fransız dilinin beynəlxalq dil olduğunu nəzərə alaraq), Cümhuriyyət 500 manatlıq əskinasların üzərində Respublikanın və nominalın adlarını fransız dilində də verməyi lazım bilmişdi.

Sovet Azərbaycanın pulları

Azərbaycanda ikinci pul emissiyası 1920-ci ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının (ASSR) adından dövriyyəyə buraxılıb. Bu emissiya çərçivəsində birinci əskinas – 1.000 rubl (böyük formatda), sonra isə 5 (2 variantda), 100 (2 variantda) və 1.000 (kiçik formatda) manatlıq, 1921-ci ildə isə yeni dizaynla dörd yeni nominal – 5.000, 10.000, 25.000 (2 variantda) və 50.000 manatlıq əskinaslar tədavülə buraxılıb.

1921-ci ildən başlayan iqtisadi böhran nəticəsində 1922-ci ildə 3 yeni əskinas – 100.000 (3 variantda), 250.000 (2 variantda) və 1.000.000 (2 variantda) manatlıq əskinaslar, 1923-cü ilin əvvəlində isə 5.000.000 manat nominallı pul nişanı dövriyyəyə buraxılıb.

Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikasının 1920-23-cü illərdə həyata keçirdiyi emissiyasının əskinaslarının üzərində onların dəyəri Azərbaycan dilində manatla, rusca isə rublla göstərilmişdi. Bütün əskinaslarda dövlət atributlarının elementləri – “aypara və ulduz”, “oraq və çəkic” təsvir edilmiş, üzərində buraxdığı tarix əks olunmuşdu. Çap prosesində su nişanları yalnız bir neçə nominalda – 25.000, 100.000, 250.000 və 1.000.000 manatlıq əskinaslarda istifadə edilmişdi.

1923-24-cü illər ərzində Azərbaycan ərazisində Zaqafqaziya Sovet Federativ Sosialist Respublikasının (ZSFSR) 4 pul emissiyası olmuşdur ki, 1-ci buraxılışa 5.000, 10.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, və 1.000.000 rublluq, 2-ci buraxılışa 500, 10.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000 və 10.000.000 rublluq, 3-cü buraxılışa 10.000, 25.000, 50.000, 100.000, 250.000, 500.000, 1.000.000, 5.000.000 və 10.000.000 rublluq nominallar daxildir.
1922-1923-cü illərdə Cənubi Qafqaz respublikalarında güclənən təsərrüfat böhranı və inflyasiya nəticəsində, 1924-cü ilin əvvəlində ZSFSR hökumətinin qərarı ilə tədavülə 25, 50, 75, 100, 250 milyon və 1 milyard rublluq əskinaslar buraxılıb.

Bu dövrdə ZSFSR-in pul təsərrüfatı dövriyyəyə dünya pul tədavülü tarixində yalnız bir dəfə 10 milyard nominallı əskinas buraxması ilə xarakterikdir.
ZSFSR pul vahidləri Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanda dövriyyədə olub. Bu üç respublika arasında iqtisadi durum Azərbaycanda yüksək olduğundan Azərbaycan manatı – ZSFSR rublundan dəyərli idi.

Zaqafqaziya Federasiyasının bütün 4 emissiyasının əskinaslarının dizaynı eyni tərzdə yerinə yetirilib. Belə ki, əskinasların üz tərəfində mərkəzdə Tiflisdə yerləşən ZSFSR-in Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin binası, arxa tərəfdə isə ulduz içərisində aypara, oraq və çəkic təsvirləri verilib. Bütün əskinasların üzərində buraxıldığı tarix göstərilib. 1 və 10 milyardlıq əskinasların arxa tərəfində qadın təsviri və onun yanında isə taxıl, meyvə və tərəvəz təsvirləri verilib.

1923-cü ildə SSRİ Dövlət Bankı yaradıldı və onun Bakı filialı açıldı, bununla da Azərbaycanın bank sistemi Moskvadan idarə olunmağa başlandı. 1936-cı ildə SSRİ-nin qəbul edilmiş Konstitusiyasına əsasən Azərbaycan SSRİ-nin tərkibinə daxil oldu. SSRİ Dövlət Bankının Azərbaycan filialı 1991-ci ilədək fəaliyyət göstərdi və SSRİ məkanında vahid valyuta funksiyasını sovet rublu həyata keçirdi. SSRİ dövründə İttifaqa daxil olan digər respublikalar kimi Azərbaycanda da nağd pul dövriyyəsinin təşkili mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirilirdi.

1936-cı ildə qəbul edilmiş Konstitusiya aktına görə, Dövlət gerbində 11 respublikanın adının göstərilməsilə əlaqədar olaraq tədavülə buraxılan əskinaslarda dövlətin adı və pulun nominalı 11 dildə göstərilib. Əskinaslar dövriyyədə 1947-ci il pul islahatlarına qədər qalıb.

Sovet dövründə 3 pul islahatı (1947, 1961, 1991) həyata keçirilib. Sonuncu, 1991-ci ildə həyata keçirilən pul islahatı əhalinin yaddaşlarında “Pavlov islahatı” kimi qalıb. O vaxt 50 və 100 rublluq əskinaslar dövriyyədən üç gün müddətində çıxarıldı.

SSRİ dövründə ən üzunmüddətli tədavüldə olan pul nişanları 1961-ci il islahatlarından sonra dövriyyəyə buraxılan 1, 3, 5 rubl dəyərində SSRİ Dövlət Xəzinədarlıq biletləri və 10, 25, 50 və 100 rubl dəyərində SSRİ Dövlət Bankının biletləri olub.

Bununla yanaşı, 1961-ci ildə dövriyyəyə yeni dizaynla 1, 2, 3, 5, 10, 15, 20, 50 qəpik və 1 rubl dəyərində sikkələr buraxılıb.

Müstəqil Azərbaycanın milli pul nişanları – AZM

Azərbaycanın XX əsrin sonunda müstəqillik əldə etməsi suveren dövlətin mühüm atributlarından biri sayılan milli valyutanın dövriyyəyə buraxılmasını şərtləndirdi. Belə ki, ölkədə pul tədavülünün yaradılmasının və təşkil edilməsinin əsası, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 11 fevral 1992-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası Milli Bankının yaradılması haqqında” Fərmanı ilə Milli Bankın yaradılması və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 15 iyul 1992-ci il tarixli “Azərbaycan Respublikası milli valyutasının dövriyyəyə buraxılması haqqında” Fərmanına müvafiq olaraq milli valyutanın dövriyyəyə buraxılması ilə qoyulub.

Bununla əlaqədar olaraq, 1992-ci ilin avqustunda 1, 10 və 250 manatlıq əskinaslar, noyabrında 5, 10, 20 və 50 qəpiklik sikkələr, dekabrında 5 manatlıq əskinas, 1993-cü ilin martında isə 50, 100, 500 və 1000 manat nominallı kağız əskinaslar dövriyyəyə buraxıldı. Azərbaycan Respublikasının 1-ci pul emissiyası 1992-ci ildə Fransa Mərkəzi Bankı tərəfindən çap edilib. Yeni dizaynla 1 və 10 manatlıq əskinaslar həmin şirkətdə istehsal olunub.

1992-ci ilin avqustundan 1994-cü ilin yanvarınadək manat Azərbaycan ərazisində 1 manat : 10 rubl nisbətində rubllar ilə paralel olaraq dövriyyədə ödəniş vasitəsi kimi istifadə olunurdu. Həmin dövrdə Mərkəzi Bank tərəfindən müstəqil pul siyasətinin yeridilməsinə şərait yaratmaq üçün manatın ölkə ərazisində yeganə ödəniş vasitəsi olmasının təsbit edilməsi zərurətə çevrilmişdi.
Prezidentin 11 dekabr 1993-cü il tarixli “Azərbaycan Respublikası milli valyutasının respublika ərazisində yeganə ödəniş vasitəsi elan olunması haqqında” Fərmanı ilə manatın dövriyyədə yeganə ödəniş vasitəsi olması təsbit edildi və Azərbaycanın rubl zonasından çıxması təmin edildi. Bununla da Mərkəzi Bank müstəqil pul və məzənnə siyasəti həyata keçirmək imkanı əldə etdi ki, bu siyasətin də müsbət nəticələri qısa müddətdə ölkə iqtisadiyyatının inkişafina öz tövhəsini verdi.

Ölkə ərazisində manatın yeganə ödəniş vasitəsi olması 1995-ci ilin noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə keçirilmiş referendumda qəbul olunmuş Konstitusiya aktı ilə bir daha öz təsdiqini tapdı. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 19-cu maddəsinə əsasən, Azərbaycan Respublikasının pul vahidinin manat olduğu müəyyən edilib və Azərbaycan Respublikasının ərazisində manatdan başqa pul vahidlərinin ödəniş vasitəsi kimi işlədilməsi qadağan edilib. Bütün bunlar manatın məzənnəsinin sabitləşməsi və möhkəmlənməsi, onun, sözün əsl mənasında, milli valyutaya çevrilməsi üçün münbit şərait yaratdı.

Milli Bank tərəfindən ölkədə nağd pul dövriyyəsinin nizamlanması, nağd pula olan tələbatın optimallaşdırılması məqsədilə 1994-cü ildə 10.000 manatlıq, 1996-cı ildə isə 50.000 manatlıq əskinaslar çap etdirilərək dövriyyəyə buraxıldı.

1994-cü ildə Almaniyada “Giesecke & Devrient” şirkəti tərəfindən istehsal edilən 10.000 manatlıq əskinasın üzərində “Şirvanşahlar” kompleksinin ümumi görünüşü, arxa tərəfində isə ənənəvi olaraq milli ornamentlə haşiyələnmiş çərçivədə həm rəqəmlə, həm də söz ilə nominal verilib.

İngiltərənin “De La Rue” şirkəti tərəfindən çap edilən 50.000 manat dəyərində əskinaslar 1996-cı ildən dövriyyəyə buraxılıb və bu pul vahidinin üzərində orjinal üslubda Naxçıvanda olan memarlıq abidəsi – “Mömünə Xatun türbəsi”, arxa hissəsində isə ənənəvi olaraq milli ornamentlə haşiyələnmiş çərçivədə nominalın dəyəri həm rəqəmlə, həm də sözlə verilib.

İngiltərədə 2001-ci ildə “De La Rue” şirkəti tərəfindən yeni dizaynla 1000 manat dəyərində əskinas buraxılıb. Bu əskinas Azərbaycanda neftin çıxarılması və istehsal edilməsinə həsr edilib. Əskinasın dizaynında ənənəvi çərçivələr və ornamentlər istifadə edilib.

Ümumikdə, Azərbaycan Respublikasının Milli Bankı tərəfindən ölkə iqtisadiyyatının nağd pula olan tələbatının ödənilməsi məqsədilə 1992-2005-ci illər ərzində 5 trilyon 238 milyard manat həcmində 692,5 milyon ədəd əskinas istehsal olunaraq dövriyyəyə buraxılıb. Köhnə nominallı pul nişanları 2006-cı ilin sonuna qədər tədavüldə olub və denominasiya çərçivəsində dövriyyədən geri yığılıb.

Ən yeni milli pul – AZN

Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən 7 fevral 2005-ci il tarixdə “Azərbaycan Respublikasında pul nişanlarının nominal dəyərinin və qiymətlər miqyasının dəyişdirilməsi (denominasiyası) haqqında” Fərman imzalanıb.

Fərmana uyğun olaraq, 2006-cı il yanvarın 1-dən etibarən yeni manata keçidlə əlaqədar 1 yeni manat AZN 5000 köhnə AZM-ə bərabər tutuldu. AZM və AZN-in birgə 1 il ərzində – 2006-cı ildə dövriyyədə oldu və yalnız 2007-ci il yanvarın 1-dən isə yeni manata tam keçid təmin edildi. Lakin AZM-lərin AZN-lərə dəyişdirilməsi prosesinə heç bir məhdudiyyət qoyulmadı və hazırda da bu proses xırda həcmdə olsa da davam etməkdədir.

Dövriyyəyə buraxılan yeni manat 1, 5, 10, 20, 50, 100 ekvivalentində olan əskinaslar və 1, 3, 5, 10, 20, 50 metal pul nişanlarından ibarət oldu.

Denominasiya prosesində tədavülə yeni nəsil pul nişanlarının buraxılmasının əsas məqsədi manatın nominal məzənnəsinin dünyanın aparıcı valyutaların məzənnələrinə uyğun formalaşdırmaq, milli pul nuşanları dizaynını, mühafizəsini, nominal strukturunu beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaq, məzənnə və qiymətlər miqyasını optimallaşdırmaq, uçot və hesablaşma sistemini sadələşdirməkdən ibarət idi. Bununla yanaşı, yeni nəsil pul nişanlarına keçid pul nişanlarında milli və tarixçilik ənənələrini daha qabarıq ifadə edilməsini, ölkədə pul dövriyyəsini yaxşılaşdırılmasını, o cümlədən nağd pulun istehsalı, daşınması, saxlanması və emalı ilə bağlı dövlət xərclərinə qənaət edilməsini təmin etdi.

Azərbaycanın yeni nəsil əskinas və sikkələrin dizaynları vahid konsepsiya əsasında hazırlandı. Yeni pulların dizayn mövzusu “Müstəqil Azərbaycan” müəyyən edildi.

Mərkəzi Bankın məlumatına görə, milli pulun yeni dizaynı dünyada ən yeni cərəyanları və “vahid ailə” prinsipi nəzərə alınmaqla hazırlanıb.

Müsabiqədə iştirak edən şirkətlərdən Avstriyanın “OeBS” şirkətinin dizayneri, Avro əskinaslarının dizayn müsabiqəsinin qalibi və Avronun müəllifi cənab Robert Kalinanın hazırladığı eskizlər tələb və gözləntilərə cavab verdiyindən qalib seçilib.

Dizaynların hazırlanmasında və ideyaların ifadə olunmasında modern qrafik üsulu əsas götürülüb, Azərbaycanın bütün sahələrdə müstəqilliyi, inkişafı və Avropa ailəsinə inteqrasiyası təzahür edib.

Yeni nəsil pul nişanlarının texniki parametrləri isə İsveçrə Milli Bankının texniki dəstəyi ilə hazırlanıb. Pul nişanlarının keyfiyyəti ən yüksək beynəlxalq standartlara müvafiq və aparıcı ölkələrin pul vahidləri ilə müqayisə olunan səviyyədə müəyyən edilib. Belə ki, pul nişanlarının istehsalı İSO tələblərinə uyğun olaraq həyata keçirilib, həm istehsal, həm də istehsaldan sonra əskinasların keyfiyyəti xüsusi avtomatik avadanlıqlarla tək-tək yoxlanılıb.

Müasir dövrdə kompyuter və sürətçıxarma texnologiyalarının intensiv inkişaf etməsi, eyni zamanda əskinasların mühafizəsi üçün istifadə olunan texnologiyalar və mühafizə elementlərinin müxtəlif sahələrdə istifadə olunması saxtakarlıq ehtimallarını yüksəldir. Məhz bu səbəblərdən əskinaslarda yeni və müasir mühafizə elementlərinin və xüsusi mühafizə sistemlərinin tətbiqinin aktuallığı getdikcə artırdı. Saxtakarların uğurlu olmalarının əsas amili əhalinin pul nişanlarının mühafizə elementlərini tam müəyyən edə bilməməsi ilə səciyələnir. Belə olan halda Mərkəzi Bankın əsas vəzifəsi yeni və ənənəvi texnologiyaların kombinasiyası olan mühafizə sistemini yaratmaqdan və ictimaiyyəti bunlarla yaxından tanış etməkdən ibarət olub.

Bunları nəzərə alaraq yeni Azərbaycan manatının mühafizə sistemi xüsusi “mühafizə fəlsəfəsinə” uyğun İsveçrə Milli Bankı ilə əməkdaşlıq nəticəsində hazırlanıb. Belə ki, yeni nəsl əskinaslar 4 pilləli mühafizə sisteminə malikdir. 1-dərəcəli xüsusi avadanlıq tələb olunmadan əhali tərəfindən, 2-ci dərəcəli ticarət müəssisələri tərəfindən sadə cihazlarla, 3-cü dərəcəli banklar tərəfindən xüsusi avadanlıqlarla və 4-cü dərəcəli yalnız bank-emitent (Mərkəzi Bank) tərəfindən müəyyən edilir. Burada əsas məqsəd əhali tərəfindən yeni əskinasların həqiqiliyini xüsusi bilik və səriştə olmadan müəyyən edilməsini mümkün etməkdir.

Qeyd etmək istərdik ki, köhnə nəsil əskinaslardan fərqli olaraq yeni əskinaslarda optik dəyişən və s. müasir mühafizə elementləri də istifadə olunub.

Adəm Qorxmaz

BANKLARIN KASSA ƏMƏLİYYATLARI

Bankın kassa əməliyyatları- nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulu, verilməsi, saxlanması və qorunması üzrə əməliyyatların məcmusudur.

Fiziki və hüquqi şəxslərin kompleksli kassa xidməti, eləcə də kredit təşkilatlarının nağd pulları və digər dəyərləri ilə bağlı əməliyyatların yerinə yetirilməsi üçün Mərkəzi Bank tərəfindən işlənib hazırlanan, texniki baxımdan möhkəmlənməsinə və təchizatına qarşı irəli sürülən tələblərə müvafiq olaraq təchiz edilən kassa qovşağı yaradılır.

Kassa qovşağının tərkibinə aşağıdakılar daxil olur:

❖ nağd pul və digər qiymətlilərin saxlanması üçün anbar;

❖ əməliyyat kassasında mədaxil və məxaric əməliyyatları aparılması üçün otaq;

❖ pul və qiymətlilərin yenidən sayılması və bağlanması üçün

❖ müştərinin aldığı pulun sayılması üçün sahə.

Qiymətlilər – nağd pul, qiymətli kağızlar, qiymətli metallar və daş -qaşlar, zinət əşyaları hesab edilir.

Əhalinin kredit xidmətinin genişlənməsi məqsədilə kredit təşkilatları əmanətlərin qəbulu və təhvili ilə bağlı əməliyyatların həyata keçirilməsi (manat və xarici valyuta ilə), qiymətli kağızların satışı və alışı, fiziki şəxslərdən kommunal və digər ödənişlərin qəbulu üçün kassa şəbəkəsindən kənardamüvafiq şəkildə təchiz olunmuş əməliyyat kassalarını aça bilərlər. Kassa şəbəkələrindən kənarda təşkilatlarda yerləşən əməliyyat kassaları yuxarıda sadalanan əməliyyatlardan savayı vəsaitlərin aylıq məvacibə sərfiyyatını və sosial xarakterli ödənişləri, еləcə də kommer­siya bankının lisenziya əsasında həyata keçirdiyi digər əməliyyatları yerinə yetirirlər. Kredit təşkilatı bankomatlar və digər ödəniş-hesablaşma terminalları quraşdıra bilər. Bankomat– kassirin iştirakı olmadan nağd pulun verilməsi və qəbul edilmisi üçün istifadə olunan avtomat qurğudur.

Nağd xarici valyuta ilə əməliyyatları həyata keçirən kommersiya bankları mübadiıə məntəqələrini də açırlar.

Azərbaycanda nağd-pul dövriyyəsi ümumi pul dövriyyəsinin 37%-ni təşkil edir. Nağd pullar vasitəsilə müəssisələrin, idarə və təşkilatların əhali ilə bərabər hesabatı aparılır. Nağd pulların dövriyyəsinin həcminə görə nağdsız vəsaitin dövriyyəsindən az olmasına baxmayaraq, təsərrüfatda iqtisadi münasibətlərin normal təşkilində əhəmiyyəti əvəzedilməzdir. Məhz nağd-pul dövriyyəsinin sahəsində xalq təsərrüfatmda istehsal edilən əmtəə mallarının tam reallaşması həyata keçirilir və bu əmtəə mallatının keyfiyyəti ictimai istehsal ilə şəxsi istehsalçı arasında yoxlanılır. Buna görə də nağd-pul dövriyyəsinin ümumi vəziyyətindən təsərrüfatda pul vəsaitlərinin normal təminatı asılıdır. Nağd pul dövriyyəsi Azərbaycan ərazisində kredit-vəsait kimi fəaliyyət göstərir. Pul vəsaitlərinin dövriyyəyə buraxılması və dövriyyədən çıxarılması, qeyd etdiyimiz kimi Azərbaycan Respublikasının Mərkəzi Bankının hüququdur. Mərkəzi Bank:

– istehsal proseslərində kassa əməliyyatlarının daxil olunması qaydalarını təyin edir,

– banknot (faizsiz kredit biletləri) emissiyasını təşkil edir,

– köçürülmə qaydalarını tərtib edir,

– nağd pul vəsaitlərinin inkassosasiyası və qorunub saxlanması ilə məşğul olur,

– ehtiyatda olan banknot fondlarının təşkilini təmin edir,

– pul nişanlarının ödəniş qabiliyyətini qaydalar üzrə təyin edir,

– korlanmış, sıradan çıxmış banknotların və sikkələrin ləğvinə nəzər yetirir.

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının emissiya mərkəzi pul vahidinin sabitliyini təmin etmək məqsədilə pul dövriyyəsini idarə etmək məsuliyyətini qəbul edir. Bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə pul döv-riyyəsinin mürəkkəb kredit və kassa planlaşdırmasından sadə formaya keçməsi təbii haldır.

Buna əsasən pul-kredit siyasətinin metod və üsulları müəyyən edilmisşdir:

– Azərbaycanda bank əməliyyatlarının faiz qoyuluşu;

– Mütləq ehtiyatların normativləri;

– Açıq bazarda keçirilən əməliyyatlar;

– Valyutanın tənzim edilməsi;

– Pul kütləsinin inkişaf meylinin təyini;

– Kəmiyyətin ixtisarı və s.

Bu və ya digər üsullardan istifadə tənzimlənən obyektin ölçülərinin hesablanmasına dair məsəlləri həll edir. Pul vəsaitlərinin ölçüsünü tənzim edən Mərkəzi Bank kommersiya banklarının vasitəçiliyi ilə fəaliyyət göstərir. Mərkəzi Bankın ikipilləli kredit sistemi şəraitində mövcud idarəetmə formaları kredit siyasətində çıxış edən və öz şəxsi ehtiyatlar bazasına malik olan kommersiya banklarının fəaliyyətinə təsir göstərir.

Kommersiya bankları müştərilər ilə münasibətləri müqavilələr əsasında qurur. Buraya kassa xidmətləri də aiddir. Kassa xidmətləri sahəsində kommersiya bankları Mərkəzi Banka məxsus tənzimləyici məlumatlar sistemini öz fəaliyyət proqramlarında rəhbər tuturlar. Eyni zamanda müəssisə və təşkilatlar bu və ya digər kassa əməliyyatlarını nağd pul vəsaitinin hesabına icra edirlər. Bununla da təşkilatlar, idarələr və müəssisələr təşkilatı qanun üsullarından asılı olmayaraq, bank idarələrinin hesabında müqavilə əsasında sərbəst pul vəsaiti qoruyub saxlayırlar. Nağd pul vəsaiti müəssisələrin kassasına daxil olaraq, bank idarələrinə təhvil verilir və sonradan bu müəssisələrin hesabına köçürülür.

Müəssisələr tərəfindən nağd pulların qəbulu kassa aparatlarının köməyi ilə həyata keçirilir. Müəssisələr müəyyən məbləğə qədər kassalarda nağd pul saxlayırlar. Bütün nəğd pul vəsaitini müəssisələr banka təhvil verməyə məcburdurlar.

2.Nağd pullarla kassa əməliyatlarının həyata keçirilməsi qaydası

Bilavasitə nağd pullar ilə əlaqədar əməliyyatları kredit təşkilatının kassir və inkassator əməkdaşları aparır və bu işçilər ilə tam maddi məsuliyyət haqqında müqavilələr bağlanır. Kassir – kassa əməliyyatlarını həyata keçirən şəxsdir. İnkassator – nağd pulun və digər qiymətlilərin inkassasiyasını həyata keçirən şəxsdir. Onlar kassa əməliyyatlarının aparılması qaydasına ciddi şəkildə riayət etməyə borcludurlar.

Bu qaydaya əsasən nağd pulların qəbuluna və təqdimatına dair əməliyyatlar yalnız mədaxil və məxaric ilə bağlı kassa sənədinin qeydiyyat-əməliyyat əməkdaşı tərəfndən müəyyən olunmuş qaydada tərtib olunması əsasında yerinə yetirilə bilər. Bu cür əməkdaşın vəzifələrinə kassa əməliyyatlarının qanuni şəkildə tərtib olunmasının yoxlanması da daxil olur. Kassa sənədi – kassa əməliyyatlarının aparılması üçün istifadə olunan sənədlərdir.

Mədaxil və məxaric kassasının kassa əməkdaşları gəlir və xərc sə-nədlərini imzalamaq səlahiyyətinə malik olan əməliyyat əməkdaşlarının imzalarının nümunələri ilə təchiz olunur. Mədaxil-məxaric kassa sənədlərinin tərtib olunması ilə əlaqədar əməliyyat əməkdaşları isə işarə olu­nan kassaların əməkdaşlarına məxsus olan imzaların nümunələri ilə teəmin edilir. Nümunələr rəhbər şəxsin və baş mühasibin imzaları ilə təsdiq olunur və kredit təşkilatının imzası ilə təsdiqlənir.

Bütün bunlardan savayı, əməliyyatçılar hesablarından nağd pullan alan müştərilərin imzalarının və möhür yerlərinin nümunələri ilə kartla­ra malikdirlər.

Nağd pullar müştərilərdən nağd şəkildə qəbul olunur və çek əsa­sında verilir.

Nağd pulların vətəndaşlardan, еləcə də kredit təşkilatlarının əməkdaşlarından qəbulu və onlara təqdimatı gəlirli və məsrəfli kassa orderləri ilə həyata keçirilir. Komunal, vergi və digər ödənişlərə görə pulların qəbulu müəyyən olunmuş formaların qəbzləri və bildirişlər ilə həyata keçi­rilir.

3.Nağd pulların qəbulunun təşkili

Pul və s. qəbulu və verilməsi üçün hər bir kommersiya bankında kassa əməliyyatları şöbəsi fəaliyyət göstərir. Kassa əməliyyatlarının tərkibinə, qeyd etdiyimiz kimi, mədaxil, məxaric, mədaxil-məxaric, yenidənsayma kassaları, pul ödənişi daxildir. Gündüz mədaxil kassası – əməliyyat günü ərzində nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata keçirən mədaxil kassasıdır. Axşam mədaxil kassası – əməliyyat günündən sonra nağd pul və digər qiymətlilərin qəbulunu həyata keçirən mədaxil kassasıdır. Мəxaric kassası – əməliyyat günü ərzində nağd pul və digər qiymətlilərin verilməsini həyata keçirən kassadır.

Mədaxil-məxaric kassası – həm mədaxil, həm də məxaric kassalarının funksiyalarını həyata keçirən kassadır.

Yenidənsayma kassası – müştərilərdən qəbul edilmiş nağd pul və digər qiymətlilərin yenidən sayılmasını və formalaşdırılmasını həyata keçirən kassadır. Yenidənsayma kassaları inkassator aparatı vasitəsilə daxil olan banklarda təşkil olunur. Kassaların kəmiyyəti bank fəaliyyətinin dairəsindən asılıdır. Banklar nağd pul vəsaitlərini müştərinin işti­raki ilə şəxsi sandığına qəbul edir. Pul vəsaitlərinin qəbulunun yeni növü kimi bank sandığının tərkibində nəğd pulu qoruyub saxlayır. Müştərilər bank sandığını şəxsən gətirərək, pul vəsaitinin qəbulu və hesablanması üçün mədaxil kassasına verirlər.

Müştəri bank sandığına pul vəsaitlərinin qeydiyyat vərəqəsini və köçürmə cədvəlini əmanət qoyur. Kassaçı-nəzarətçinin iştirakı ilə mədaxil kassasının pul vəsaitini hesablayır.

Deməli, nağd şəklində elan edilmə elandan, orderdən və qəbzdən ibarət sənədlər dəstidir. Əməliyyatçı elanın düzgün doldurulmasını yoxlayır, gəlir üzrə kassa dərgisində pulların məbləğini əks etdirir və onu kassaya təhvil verir. Kassa əməkdaşı qəbzi və orderi imzalayır, qəbzə möhür vurur və onu pulları köçürən şəxsə verir. Nağd şəklində elan edilmə ilə bağlı elanı kassa əməkdaşı özündə saxlayır, elana dair orderi isə işarə olunan məbləğin nağd vəsaitləri köçürən şəxsin hesabına köçürülməsi üçün əməliyyatçıya qaytarır.

Kredit təşkilatında mühasibat uçotunun aparılması qaydaları gəlirli kassa əməliyyatları üzrə sənəd dövriyyəsinin təşkili zərurətini nəzərdə tutur və bu zaman müştərilərin hesablarına pulların köçürülməsi ilə bağlı qəbzlərin müştərilərə təqdimatının pulların kassaya faktiki şəkildə daxil olmasından sonra həyata keçirilir. Yalnız pulların qəbuluna kimi əmanətçilərin şəxsi hesablarına yazılan vətəndaşların əmanətlərinə ödənilən haqqlar istisna təşkil edir. Bu zaman əmanətə köçürülən haqqı təsdiq edən sənədlər və (və ya) bank kitabçası yalnız pulların bank kassasına faktiki şəkildə daxil olmasından sonra əmanətçiyə verilir.

Əməliyyat gününün sonunda kassa əməkdaşı qəbul olunan pulla­rın məbləği və kassaya daxil olan pul sənədlərinin sayı haqqında arayışı təşkil edir.

Arayış ilə bağlı ümumi məbləğ gəlir sənədlərinin məbləği və qəbul edilən nağd pulların məbləği ilə uyğunluq təşkil etməlidir. Bu arayışlar əməliyyatçının mədaxil kassa jurnalında aparılan qeydlər ilə müqayisə olunur. Müqayisə kassa dərgilərində kassa əməkdaşının və kassa əməkdaşının arayışında əməliyyatçıların imzaları ilə təsdiq olunur.

Əməliyyat günü ərzində gəlir sənədləri və qəbul olunan pulların məbləği və kassaya daxil olan pul sənədlərinin sayı haqqında arayış ilə birlikdə qəbul olunan və verilən pulların (dəyərlərin) qeydiyyatı kitabçasında qəbz altında kassanın müdirinə təhvil verilir.

Nəzarətçi vəzifəsini kassa müdiri icra edir. Aparılan hesablaşmalardan sonra kassaçı nəzarət cədvdli tərtib edir və bu cədvəldə əmanət qoyuluşunu, pul vəsaitinin miqdarını, çatışmayan və artıq olan pul vəsaitinin qədərini kassaçının, nəzarətçinin adını, soyadını qeyd edir. Bu­rada eləcə də maliyyə biletlərinin kəmiyyəti haqqında arayış tərtib olu­nur. Bir qədər sonra əməliyyat şöbəsi tərəfindən qəbul olunmuş pul vəsaitinin məbləğinə aid gəlir kassası sənədinin 2 nüsxəsi göndərilir. Kas­saçı hər 2 nüsxəni imzalayır. 2-ci nüsxə əməliyyat şöbəsinin əməkdaşına verilir. l-ci nüsxə isə kassa sənədinə tikilir.

Gün ərzində qəbul olunmuş pul vəsaitinin kassaçı gəlir haqqında sənədlər və arayışlarla bərabər müdirə təhvil verilir. Müdir qəbul və təqdim edilmiş pul vəsaitinin kitabçasında qeydiyyat aparır. Nağd pul vəsaitinin vaxtlı-vaxtında banka təqdim edilməsinə bank iqtisadçıları tərəfindən nəzarət yetirilir. Cari nəzarət prosesi kassa planı vasitəsilə nəzarət cədvəli əsasında aparılır. Sonrakı nəzarət isə kassa əməliyyatlarının icra olunması qaydalarına müəssisələr tərəfindən riayət olunması prosesinin yoxlanılması zamanı həyata keçirilir. Banka daxil olan bütün pul vəsaitini və məsrəf əməliyyatının yerinə yetirilməsini hər bir kom­mersiya bankının idarəsinin dövriyyə kassası mədaxilə yazır.

Əməliyyat günü bitdikdən sonra müəssisələrdən pulların qəbulunu axşam kassaları həyata keçirir. Pulların qəbulu başa çatdmdan sonra kassaçı və əməliyyatçı nağd pulları üzərində «Axşam kassası» möhürünün dayandığı kassa dərgisində və gəlir sənədlərində göstərilən məbləğ ilə müqayisə edir və kassa dərgisini imzalayırlar. Daxil olan pul­lar, gəlir kassa sənədləri, kassa dərgisi və axşam kassasının əməliyyatlarının başa çatması ilə bağlı möhür mühafizə olunan seyfdə qorunur. Növbəti günün səhəri pullar və gəlirli kassa sənədləri qəbz altında kassa müdirinə təhvil verilir. Daha sonra gəlirli kassa sənədləri baş mühasibə ötürülür və mühasib yoxlamadan sonra kassa dərgisini imzalayır və onu nağd pulların elanı ilə birlikdə hesablar üzrə əks olunma üçün nağd əməliyyatların əməkdaşlarına ötürür.

Əməliyyat günü ərzində daxil olan bütün nağd vəsaitlər əməliyyat kassasına sərf olunmalı və həmin iş günündə müştərilərin müvafiq he­sablarına köçürülməlidir. Əgər pullar müştərilərdən əməliyyatdan so­nrakı dövrdə axşam kassasına daxil olmuşdursa, o zaman onlar növbəti iş günündən gec olmamaq şərtilə kredit təşkilatının müştərilərinin müvafiq hesablarına köçürülür.

4. Nağd pulların təqdimatının təşkili

Müəssisə və təşkilatlara nağd pulların verilməsini dövriyyə kassaları həyata keçirir. Bu zaman hər bir bank rasional qaydada pul dövriyyəsini təşkil edir. Bu tapşırığın yerinə yetirilməsi kommersiya bankları tərəfindən rüblük, operativ, kassa proqnozlarının köməyi ilə tərtib edilərək, icra olunur. Bütün müəssisələr, təşkilatlar və idarələr kassa sifarişlərini banka təqdim edir.

Müəssisələrin, təşkilatların və idarələrin kassa sifarişləri 4 bölməyə bölünür.

Birinci bölmədə kassa planının ayrı-ayrı mətnlərinə uyğun olaraq müəssisə və təşkilatların nağd pul vəsaitlərinin ümumi məbləği öz əksini tapır.

İkinci bölməyə mədaxilin xərcləri, Dövlət Rabitə komitəsinin müəssisələrə təqdim etdiyi pul vəsaitləri, Əmanət banklarının idarələrinə təqdim olunan maliyyə kapitalı və bakın idarələrinin kassasına pul vəsaitlərinin təqdimatı daxildir.

Üçüncü bölmədə əməк haqqının nağd pul vəsaitinin ümumi xərci, sosial yönlü ödənişlər, stipendiyalar, pensiya və sosial sığorta xidmətlərinin müavinəti iştirak edir. Bu bölmələrin göstəricilərinin keçən ilin uyğun kvartalı üzrə faktiki icrası təşkil olunur.

Müəssisələrdən alınan məlumat və kassa sifarişləri əsasında kom­mersiya bankının kassa proqnozlarının hesablaşmaları tərtib edilir və bu hesablaşmaların icrası prosesində kommersiya bankları tərəfindən müəssisələrin kassa xidmətləri həyata keçirilir.

Müəssisələr, təşkilatlar və idarələrin əməк haqlarını ödəmək üçün təqdim etdikləri pul vəsaiti kommersiya bankları vasitəsilə kollektiv müqavilələrə, hakim orqanların qərarına, nazirliklərin sərəncamlarına uyğun olaraq verilir.

Kredit təşkilatları nağd pulların təqdimatını, qeyd etdiyimiz kimi çeklər əsasında həyata keçirdikləri halda bankın əməkdaşlarına məsrəflərin kassa orderləri əsasında təqdim edir.

Məsrəflər ilə bağlı kassa əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün kassa müdiri məsrəflər kassasının əməkdaşlarına hesabat altında qəbul olunan və verilən pulların (dəyərlərin) qeydiyyat kitabçasında qəbz altında zəruri məbləğdə pul vəsaiti verir.

Deməli, nağd pulların alınması zamanı müştəri pul çekini əməliyyatçıya təqdim edir və əməliyyatçı müvafiq yoxlamadan və rəsmiləşdirmədən sonra Çekin məbbğini məsrəf üzrə kassa dərgisinə daxil edir və pulu alan şəxsə kassaya təqdim etmək üçün pul çekindən nəzarət markasını verir. Kassa əməkdaşı çekin rekvizitlərini yoxlayır, nəzarəi markasının nömrəsini çekin nömrələri ilə müqayisə edir və pulları müştəriyə verir.

Əməliyyat gününün sonunda kassa əməkdaşı hesabat altında alınan məbləği kassa müdirindən alınan və məsrəf sənədlərində işarə olu­nan məbləğlər və pulların faktiki qalığı ilə müqayisə edir və təqdim olu­nan pulların məbləği və hesabat altında alınan məbləğ haqqında arayışçı tərtib edərək onu imzalayır və burada əksini tapan kassa dövriyyəsindəki məbləği əməliyyatçıların kassa dərgilərindəki qeydlər ilə müqayisə edir. Müqayisə kassa əməkdaşının kassa dərgisindəki imzası, əməliyyatçının isə arayışdakı imzası ilə təsdiq olunur.

Kassa əməkdaşı nağd pulların qalığını və məsrəfə dair kassa sənədləri, hesabat arayışını qəbz altında qəbul olunan və təqdim olunan pulların (dəyərlərin) qeydiyyatı kitabında kassa müdirinə təhvil verir. Gəlir və məsrəf əməliyyatlarının bir kassa əməkdaşı tərəfindən yerinə yetirilməsi zamanı kassada dövriyyədə olan məbləğ haqqında vasitəçi arayış tərtib olunur.

Bankda mühasibat uçotunun aparılması qaydası məsrəflər üzrə kassa əməliyyatlarının təşkilinin növbəti imkanları istisna etmələrini nəzərdə tutur:

❖ bəyan edilən nümunələrə və bu müştəriyə məxsus olmayan kitabçadan silinən çeklərə uyğun olmayan imzalı və möhürlü çeklərin, yanlış şəkildə tərtib olunan sənədlərin ödənilməsi;

❖ müvafiq əməliyyatçılardan və bank nəzarətçilərindən yan keçərək çeklərin və digər məsrəf sənədləri üzrə kassaya köçürmələr;

❖ kassa sənədlərinə və dərgilərinə əsassız düzəlişlərin və qeydlərin daxil edilməsi.

5.İnkassasiyanın və nağd pulların tədarükünün təşkili

Nağd pulların və digər dəyərlərin inkasassiyası və tədarükü kredit təşkilatı tərəfindən və ya bu əməliyyatların həyata keçirilməsi ilə bağlı Mərkəzi Bankın lisenziyasına malik ixtisaslaşdırılmış inkasassiya xidmətləri təfindən müqavilə əsasları ilə həyata keçirilə bilər.

İnkassasiya – nağd pul və digər qiymətlilərin olduğu yerdən təyinat yerinə daşınması.

Bankın inkassasiya bölməsinin rəhbəri dəyərlərin tədarükünün təşkilinə görə, daşınan dəyərlərin qorunmasını və inkasatorlar briqadasının təhlükəsizliyini təmin edən şəraitin yaradılmasına görə məsuliyyət daşıyır.

İnkasatorların hər briqadirinə dəyərlərin qəbuluna və tədarükünə dair etibarnamə, möhür, iştirak kartları, boş çantalar verilir.

Kommersiya bankı kassa şəbəkəsindən kənarda filialların və əməliyyatların kassalarının nağd pullar ilə möhkəmbndirilməsini onların sifarişi əsasında həyata keçirir. İnkasatorlar vasitəsilə göndərilən nağd pullar və digər dəyərlər ilə bağlı olaraq bankın kassa rəisinin imzası və möhürü ilə təsdiq olunan və üç nüsxədə tərtib olunan ayrıca siyahılar tərtib olunur.

Siyahının birinci nüsxəsi onu alan şəxsə göndərilir, ikinci nüsxə onu göndərən bankda qalır, üçüncü nüsxə isə tapşırığın yerinə yetirilməsindən sonra inkasasiya şöbəsinə ötürülür. Daha sonra nağd pullar və digər dəyərlər çantalara qablaşdırılır və kassa müdirinin nəzarəti altında möhürlənir. Pulların və qiymətlilərin qəbulu zamanı inkasatorların baş briqadaları məsrəflər orderində və siyahının ikinci nüsxəsində imza atır.

Müştərilərin mədaxilinin inkasassiyası bağlanan müqavilələr əsa­sında həyata keçirilir. İnkassasiyanın şöbəsində müştərilər ilə işləmək üçün inkasatorlar tərəfindən xidmət görən təşkilatların siyahısı tutulur.

İnkasassiya ilə bağlı müqavilə imzalayan hər bir təşkilata mədaxilinin məbləğindən asılı olaraq sıra nömrəli inkassator çantaları verilir və bundan sonra mədaxil inkasatorlara təhvil verilir. Onlar qablaşdırmanın bütövlüyünü, təşkilatın nömrəsindən və müxtəsər adından və ya onun şirkət nişanından ibarət olan plombirlərin dəqiq yerlərini yoxlayır, müşayətedici cədvəllərə imza atır və inkassator möhürü vururlar.

İnkasso olunan təşkilatın kassaçısı inkasatorlar tərəfindən təhvil verilən hər bir çantaya nağd pullar ilə üç nüsxədən ibarət müşayət arayışı çıxarır. Birinci nüsxə mədaxil ilə birlikdə çantaya qoyulur və o pulla­rın kassa müdirinə sərf olunması üçün əsas kimi xidmət göstərir.

İkinci nüsxə çantanın ötürülməsi zamanı inkasatorun əlinə verilir. Pulların yenidən sayılmasından sonra və pulların müştərinin hesabına köçürülməsindən sonra bu nüsxə qəbul olunan məbləğin təsdiq olunması məqsədilə ona göndərüir.

Çantanın qəbulu zamanı üçüncü nüsxə kassaçının qəbzi ilə birlikdə inkasso olunmuş təşkilatda qalır.

Mədaxil ilə birlikdə çantanın alınması zamanı bank inkassatoru fotoşəkilli şəxsiyyət vəsiqəsini, etibarnaməni, еləcə də bu təşkilatdan mədaxilin toplanmasına dair iştirak kartını təqdim edir və eyni zamanda boş çantaları qaytarır. İnkasatorların briqadiri mədaxilli çantalarını, onlara dair fakturaları və iştirak kartlarını bütün briqadanın iştirakı ilə bankın axşam kassasına təhvil verir.

İnkasatorlar tərəfindən axşam kassasına nağd pullar və ya digər dəyərlər (plombirin şübhə doğurması, plombirin vişdən (ipdən) ayrılma­sı, çantanın və ya kilidin zədələnməsi və.s) ilə birlikdə qüsurlu çantaların təqdimatı zamanı, fakturada rəqəmlər və ya hərflər ilə təsvir olunan məbləğlərin uyğunsuzluğu zamanı, еləcə də fakturada və iştirak kartında işarə olunan məbləğlərin fərqlənməsi zamanı kassa əməkdaşı əməliyyatçıların və bu cür çantaları təqdim edən inkasatorların iştirakı nəticəsində onları açır və bu çantada yerləşən pulları və dəyərləri yenidən sayır.

Axşam kassası tərəfindən qəbul olunan içində nağd pullar olan çantaların və boş çantaların ümumi sayı ilə bağlı arayış tərtib olunur. Kredit təşkilatına tədarük olunan və içində nağd pullar və digər dəyərlərin yerləşdiyi çantalar isə axşam kassasının bağlanmasından sonra və ya onun yoxluğu zamanı xüsusi olaraq ayrılan seyflərdə qorunur.

Növbəti günün səhəri kassa əməkdaşları və əməliyyatçılar içində nağd pullar və digər dəyərlər olan çantaları və onlara dair fakturaları yenidənsayma kassasına təhvil verirlər.

Pulların yenidən hesablanmasından sonra və hər bir əməkdaş üzrə nağd pulların məbləğinin təyin olunmasından sonra nəzarət cədvəllərində müşayətedici cədvəllər və çantalaralara dair fakturalar kassa müdirinə verilir. Çantalara dair fakturalar mədaxilin yenidən hesablanması nəticələrinin mədaxil üzrə kassa jurnalında qeyd olunması və qəbul olu­nan məbləğlərin müştərilərin müvafiq hesablarına köçürülməsi üçün əməliyyatçılara göndərilir.

Emissiya mexanizmi – Bu . pul sistemi: sifariş dövriyyədən dövriyyəyə pul azad və çıxarılması, onlara

iqtisadi üsulları verilən pul tənzimlənməsi prioritet sahəsində. Onlar alətlər xüsusi dəsti daxildir. Onlardan biri emissiya mexanizmi kimi fəaliyyət göstərir. Bu tənzimləmə bir ciddi mərkəzləşdirilmiş qaydaları istifadə olunur. daha ətraflı onun xüsusiyyətləri düşünün.

Baxış

İncəsənət görə. Federal Law №86 35, maliyyə sektorunun tənzimlənməsi əsas iqtisadi üsulları Mərkəzi Bank funksiyaları ilə tənzimlənir var:

1. əməliyyatları üzrə faiz dərəcələri.
2. Reserve tələblər.
3. Açıq bazar əməliyyatları.
4. Yerləşdirmə qiymətli kağızların.
5. kredit şirkətləri yenidən maliyyələşdirmə.
6. Xarici valyuta müdaxilə.
7. Direct kəmiyyət məhdudiyyətləri.
8. Artan istiqamətləri yaradılması pul təchizatı.

Maliyyə tənzimlənməsi iqtisadi idarə edilməsi üçün əsas vasitə kimi çıxış edir. iqtisadi sistemin vəziyyəti haqqında mənfi təsir mexanizminin pozulması. Bu xüsusilə, pul həddindən artıq azad, məsələn, inflyasiya səbəb ki, vəsaitlərin alınması güc, paytaxt amortizasiya azalıb bağlıdır. maliyyə olmaması, əksinə, qeyri-ödənişlər böhran nəticəsində, iqtisadi artım üçün imkanlar məhdudlaşdıran verir.

pul dövriyyəsinin təşkili

Bu pul istifadə ilə həyata keçirilə bilər. Bu halda pul dövriyyəsi var. Proses nəzarət Mərkəzi Bank tərəfindən həyata keçirilir. Bu quruluş işlərində emissiya mexanizmi istifadə etmək hüququna malikdir. Bu qanunvericilik səviyyəsində müəyyən edilir. norma bu inhisar yalnız qeyd və bəzi hallarda müəyyən edilir ki, müəyyən – Coin. pul dövriyyəsi hətta əhalinin tərəfindən həyata keçirilən hesablamalar olduqca kiçik bir hissəsi var. 5-10% azdır. dövriyyəsi planlaşdırma mümkün. Bu vəsait tələb asılı olaraq bank institutları, Mərkəzi Bankın filialları vasitəsilə həyata keçirilir ki, bağlıdır. Onlar büdcə kəsiri örtmək üçün istifadə edilə bilməz. Bu baxımdan, Əskinasın emissiya mexanizmi – bir çevik vasitədir. Bu makroiqtisadi göstəriciləri ilə bağlı və tənzimləyici ciddi nəzarəti altında deyil.

həyata keçirilməsi xüsusiyyətləri

Emissiya banknotlar tələb bir qanun kimi fəaliyyət göstərən, ilk dövlət borcu təşkil fərqlənir, hüquqi tender kimi istifadə olunur. Onlar maraq doldurulması daxil deyil. Modern pul kredit xarakter daşıyır. Bu baxımdan, əslində bank hesabları pul fərqlənmir. Onlar dövriyyədə pul kütləsinin əsas komponenti kimi çıxış edir. inkişaf etmiş ölkələrin mərkəzi bankları tez-tez istehsal və dövriyyədən pul çıxarılması yalnız həyata keçirilir. Onlar həmçinin, saxta qarşı pul qorunması bir dizayn inkişaf edə bilər. Old istiqrazlarının vaxtaşırı aradan qaldırılmalıdır. Bu texnika və texnologiyaların təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədardır. kompüter proqramları inkişafı ilə saxta pul üçün daha asan olur təcavüzkarları. mərkəzi bank, dövlət tənzimləyici kimi fəaliyyət göstərən, dərhal belə hadisələr cavab və onların qarşısını almaq lazımdır. Mərkəzi Bankın funksiyaları həlli və digər texniki məsələlər daxil edə bilərsiniz.

təchizat

pul onlar müxtəlif aktivlərin qoruma altında olduğunu göstərir deyil. Məsələn, onlar qiymətli metallar, qızıl və təmin edilə bilər. Bu nəşr balans əks olunur. Mərkəzi Bank təhlükəsizlik aktiv kimi çıxış edir. Onun məqalələri əsas, bir qayda olaraq, ehtiyatları, səhmlərinin girov və ya dövlət istiqrazlarının portfeli altında bank müəssisələrinə kreditlər. Müxtəlif ölkələrin pul təmin edilməsi ilə bağlı məsələləri həll etmək üçün müxtəlif yolları var. Lakin, hər halda, bir hüquqi əsası yoxdur. Çox tez-tez qanunvericilikdə təmin təbiəti və, beləliklə, dolayı qaydalar banknot istehsalı ilə müəyyən edilir.

əlavə

müxtəlif hesablanması tools maliyyə sektorunda istifadə olunur. Onlardan biri sərbəst dönərli valyuta çıxış edir. O, istifadə yalnız də kənarda onları yaratmışdır, lakin ölkədə icazə bir vasitədir. valyuta növü dönüşüm milli maliyyə həyata keçirilir olan bütün ölkələrdə qəbul olunur. Bu ölkənin öz resursları qorumaq üçün hökumət tərəfindən müəyyən edilənlərdən başqa hər hansı bir məhdudiyyət olmadan, hesablamalar bir sıra üçün istifadə edilə bilər. bu valyutanın kursu açıq tender çərçivəsində yalnız müəyyən edilir. Dövlət süni milli fondların dəyəri məhdudlaşdıra bilməz. As müdaxilə üçün etibarlı variantlardan biri kimi çıxış edə bilər valyuta müdaxiləsi Mərkəzi Bankının. Lakin, bu halda, onların dəyəri azaldır fond birjasında, vəsaitlərin artması təchizatı cəlb yalnız bazar metodları istifadə edilə bilər.

nağdsız əməliyyatlar

O, olduqca xüsusi problem deyil. AMB faktiki də inhisar formal w / emissiya mexanizmi nə var. Bu aşağıdakı özünü göstərir. mərkəzi bank ehtiyatları təhvil Maliyyə strukturları əsasən tələb olunur. hökumətin bu tələb, təşkil edəcək. əmanətlərin kiçik payı rəsmiləşdirilməsi üçün istifadə vasitədir. Onların ölçüsü adətən çox 30-50 Mərkəzi Bankının balansında% -i, bəzən azdır.

Qeyri-nağd məsələ yalnız dövlət tənzimləyici edir. Digər banklar Mərkəzi Bankı eyni üsullarla vəsaitlərin kütləvi yarada bilər. Lakin the fərq yalan da the əslində kommersiya strukturları belə emissiya mexanizmi – bir alət the inkişafı öz əməliyyatları. AMB likvidlik bank strukturu tənzimləmək üçün vasitə eyni olmaması istifadə edir. Təhlil balans tənzimləyici / emissiya w onun payı digər maliyyə institutları ilə müqayisədə cüzi olduğu aydın olur.

praktik həyata keçirilməsi

qiymətli kağızların yerləşdirilməsi düşünün. onlar yalnız öz təqdimat əgər icazə olan mülkiyyət hüquqlarının transfer və ya həyata təsdiq edən sənədləri tanınır kimi, Mülki Məcəlləyə görə. Qiymətli Kağızlar forma və məcburi detalları var yaradılmalıdır. sənədlərin həyata keçirilməsi əsas birjalarında həyata keçirilir. bazarda əsas oyunçular kimi investorlar və emitentlər var. maliyyə resurslarının əldə edilməsində olduğu kimi son cümlə müəyyən edilir. Investors, öz növbəsində, kapital həyata keçirilməsi üçün əlverişli şərait axtarır. Buna görə, onlar tələb təşkil edir.

ilkin bazar

Bu iqtisadiyyatına onları investisiya mövcud vəsaitlərin səfərbər etdi. Lakin, milli iqtisadi sistemində miqyaslı toplanması artırır deyil. resursların ilkin bazar ayrılması iqtisadi sahələrdə və filialları tərəfindən həyata keçirilir çərçivəsində. bir yerləşdirilməsi test kağızlar gətirmək mənfəət xidmət kimi. Bu, öz növbəsində, vəsait gəlir maximization təmin iqtisadiyyat və müəssisənin, o sektorlar ayrılan deməkdir. Primary bazar, beləliklə milli iqtisadi sisteminin de-fakto tənzimləyicisi kimi fəaliyyət göstərən. Emitentlər bələdiyyələr, hökumətin şirkətlər ola bilər. Hər bir qrup rolu iqtisadiyyatın dövlət və onun inkişaf ümumi səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Xroniki büdcə kəsiri bazarında dövlət prioritet mövqeyini səbəb olur.

səhmlər

Bu qiymətli kağızların emissiya onların yaradılması, onların nizamnamə kapitalının ölçüsü artması prosesində müəssisələri tərəfindən həyata keçirilir və ya əlavə resurslar cəlb etmək. investorlar səhmlərin xeyrinə sərəncamında əsas proseduru – ilk sahibləri. Bu məsələ şirkətinin yaradılması zamanı və ya onun nizamnamə kapitalı artması ilə edilir. istiqrazlar yaradılması ilə əldə Funding leverage.

əsas yolları

əsas məsələ aşağıdakı formalarda edilir:

1. Açıq (açıq). Bu halda, yerləşdirilməsi investorlar sınırsız sayı arasında həyata keçirilir. Şirkət açıq prospektinin bir reklam kampaniyası və qeydiyyat vasitəsilə qarşıdan gələn hadisə elan edir.
2. Bağlanıb. Bu məsələ xüsusi adlanır. Bu halda şirkət açıq onun niyyətini elan etməyib. Yerləşdirmə sonra investorların məhdud sayda (500) və ya məbləği. SMIC 50 min artıq olmayan həyata keçirilir.

depozitlər yarat

Təcrübədə, tez-tez kredit məsələ istifadə olunur. Bu, kredit ondan almış müştərilər üçün yeni yataqlarının formalaşması bank tərəfindən vəsaitlərin kütləvi artım təmsil edir. belə bir emissiya mexanizmin yaradılması artıq ehtiyatları kassalarında saxlamaq lazım deyil ki səbəbindən kredit təşkilatları tərəfindən həyata keçirilməsi idi. Onlar yaxşı bir real maliyyə çevrildi bilər. Bunu etmək üçün, siz onların vaxtında onların hesabları etmiş şəxslər pul edə bilər borcalanlar ilə danışıqlar lazımdır. Bu yolla, kreditlər var vətəndaşların pul kimi yaxşı əldə edə bilər. Bunu etmək üçün, borcalan onların nəticəsində kredit ödəmək üçün Banka göstəriş verməlidir. depozitlər alış ödənişlər üçün uyğun olduğundan, onlar, əslində, pul fərqli heç bir var.

yataqlarının təsnifatı

Bugünkü banklarda depozitlər təmin:

1. Open qənaət sahibləri.
2. kreditlərin təmin edilməsində bir maliyyə institutu ilə.

əsas ötən aktı artıq ehtiyatları. bir neçə bank böhranları sonra ciddi maliyyə problem var. Onun həlli milli ehtiyat sisteminin yaradılması idi. Onun prinsipləri, o cümlədən Rusiya bank sektorunun bir çox ölkələrdə, strukturu üçün əsasdır. Bu sistem xüsusi vəsait kommersiya maliyyə institutlarının vəsaitlərinin müəyyən faiz mərkəzləşdirilməsi əsaslanır. Sağ Mərkəzi Banka məxsusdur onlara sərəncam. Bu ehtiyat məcburi ayırmaları üçün standartları müəyyən edir. Onlar müxtəlif növ təşkilat bank hesablarında keçirilən vəsaitlərin ümumi məbləğinin% kimi müəyyən edilir.

nəticə

As biri the əsas xüsusiyyətləri the sistemi dövriyyəsi pul ilə the kapitalist ölkələr dayanır demək olar ki, tam olmaması bölgüsü dövriyyəsi banknot və b / n. həm kateqoriyalar bərabər deməkdir alıcılıq. Əskinas formaları keçid nağdsız sahibkarlıq subyektlərinin real ehtiyaclarını şərtlənir. Nəticədə, nəzarət yalnız onun ayrı-ayrı komponentləri kütləvi vasitələri ərzində həyata keçirilir və deyil. müalicə, pul sənaye və ticarət bazarlarının qarşılıqlı vəhdəti hesabına, faiz dərəcələri sahibkarlıq fəaliyyətinin tənzimləyici olur. Buna görə, dövlət səmərəli maliyyə aləti görünür. inhisar təşkil Mərkəzi Banka məxsusdur. Bu bir neçə amillər ilə bağlıdır. Mərkəzi Bankın xeyrinə inhisar olan əsas səbəbləri sui-istifadə qarşısını almaq və bir maliyyə-kredit siyasətinin həyata keçirilməsini təşviq etmək lazımdır.