Hazm tizimi fiziologiyasi A. Qurbonov. Reja Hazm jarayoni va uning evolyutsiyasi. Hazm apparati funksiyalari. Hazm tizimi funksiyalarini organish usullari. презентация

37 Outer surface bulges outward to form haustra. Little absorptive function. Absorbs H 2 0, electrolytes, several vitamin B complexes, vitamin K, and folic acid. Intestinal microbiota produce significant amounts of folic acid and vitamin K. Bacteria ferment indigestible molecules to produce short-chain fatty acids. Does not contain villi. Secretes H 2 0, via active transport of NaCl into intestinal lumen. Guanylin stimulates secretion of Cl – and H 2 0, and inhibits absorption of Na + (minor pathway). Membrane contains Na + /K + pumps. Minor pathway. Large Intestine

Qida fiziologiyası. müəl., b.ü.f.d. BABAŞLI A.Ə.

1 Fənn: Qida fiziologiyası Tərtib etdi: müəl., b.ü.f.d. BABAŞLI A.Ə.

2 Mühazirə 7. QİDA RASİONLARINDA NORMALLAŞDIRILMASININ ELMİ ƏSASLARI YAĞLARIN Plan: 1) Lipidlərin orqanizm üçün fizioloji əhəmiyyəti. 2) Yağların həyata keçirdiyi funksiyalar və tələbat normaları. 1) Lipidlərin orqanizm üçün fizioloji əhəmiyyəti. Lipidlər yağlar və yağabənzər maddələri özündə cəmləşdirir. Onlar əsas qida maddələrinə aid olub, tarazlaşdırılmış qidalanmanın vacib komponenti sayılırlar. Onlar enerji mənbəyi olmaqla bərabər, zülallar kimi plastiki material rolunu oyna yır lar. Yağlar hüceyrə qişasında və fəallığa malikdirlər.

3 hüceyrədaxili yığılmalar şəklində zülallarla bir lik də birləşmələr halında fizioloji reaksiyaların getməsi üçün hüceyrə daxilinə su yun, duzun, aminturşular və şəkərlərin və digər maddələrin keçməsi və hüceyrə lərdən mübadilə olunmuş məhsulların kənar olunması üçün mühüm rol oynayırlar. Bununla bərabər onlar xörəyin dad xüsusiyyətini, onun qidalılıq dəyərini artırırlar. Yağlar mürəkkəb qida maddələri olub, kimyəvi tərkibcə yağ turşuları və qli se rindən ibarətdirlər. Yağlar triqliseridlər kimi kimyəvi tərkibində üç atomlu spirt (qli serin) və yağ turşuları olan mürəkkəb efirlərə aiddirlər. Yağ turşuları doymuş və doymamış üzvi turşulara ayrılırlar. Ən geniş yayılmış doymuş yağ turşularına palmitin, stearin, yağ və kapron turşularını misal göstərmək olar. Palmitin və stearin turşuları yüksək molekulyar quruluşa malikdirlər və bərk üzvi maddələrə aiddirlər. Doymuş yağ turşularına heyvanat mənşəli yağlarda, piydə rast gəlinir. Onlar yüksək bioloji fəallığa malikdirlər.

4 Doymamış yağ turşuları (olein, linol, li no len, araxidon turşuları və s.) bütün qida yağlarında geniş yayılmışlar. Onlar da ha çox bitki yağlarında rast gəlinir. Araxidon turşusu bioloji cəhətdən daha fəaldır. Bəzi doymamış yağ turşuları insan orqanizmində əmələ gəimir deyə, onlar hər gün qida ilə 8-10 q miqdarında orqanizmə daxil olmalıdırlar. Araxidon turşusu heç bir bitki məhsulunda olmur və orqanizmdə B6 vitamininin iştirakı ilə linolen yağ turşusundan sintez olunur. Doymamış yağ turşularının nümayəndələri olan linol, linolen, araxidon bioloji və müalicə təsirlərinə görə orqanizm üçün böyük əhəmiyyətə malikdirlər. Onların əhəmiyyəti həm də xolesterin mübadiləsinə təsir qabiliyyəti ilə əlaqədardır. Belə ki, bu yağ turşuları mübadilə zamanı xolesterinin orqanizmdən kənar edilməsini sürətləndirirlər deyə, onun əhval-ruhiyyəsi yaxşılaşır. Elə bu səbəbdən də bitki yağları, balıq yağı və s. bu kimi yağlar böyük bioloji və fızioloji əhəmiyyət kəsb edirlər. Məsələn, orqanizmin 30 q balıq yağı qəbul etməsi zamanı insanın qanında olan xolesterinin miqdarı 7% azalır.

5 Doymamış yağ turşuları ürək-damar sisteminin, bağırsaq əzələlərinin, bütöv lükdə orqanizmin fəaliyyətinə müsbət təsir edirlər, onun müqavimət qabiliyyətini artırırlar. Yağlar insan orqanizmində həm enerji mənbəyi, həm də plastik qurğu mate ria lı kimi istifadə olunurlar. Qida yağları, həmçinin vitaminlər üçün də yaxşı həlle dicidirlər. Onlarda orqanizm üçün zəruri olan bəzi fızioloji fəal maddələr toplanılır. Yağlar qidanın dadını yaxşılaşdırır və uzun müddətli toxluq hissi yaradırlar. Qida məhsullarının kulinar emalında yağların böyük rolu vardır. Onlar kulinar məmulat larına xüsusi zəriflik, rəng, iy və digər əlamətlər verir ki, bu da qidanın orqano lep ti ki xassələrini və qida dəyərliliyini artırır. Orqanizmdə yağlar ehtiyat şəklində hüceyrələrdə və xüsusi yağ depolarında-piyliklərdə toplanırlar. Qan və limfa kimi mayelərdə həll olunmuş yağların miqdarı və çeşidi kifayət qədər olmadıqda, orqa nizm də immunoloji müdafiə və digər xarakterli bir sıra çatışmazlıqlar baş verir.

6 İnsan orqanizmində onun çəkisinin faizə qədərini yağlar və yağabənzər mad dələr (lipidlər) təşkil edirlər. Müxtəlif heyvanların və bitkilərin yağları öz xassə lərinə görə fərqlənirlər. Bu yağların həzmi nəticəsində əmələ gələn son məhsullar – yağ turşuları və qliserin maddələri insan orqanizmi tərəfındən mənimsənilərək özünəxas olan spesifık yağların sintezi üçün istifadə edilir. İnsan orqanizmində steridlər, fosfolipidlər və qlikolipidlər kimi yağ birləşmə ləri geniş yayılmışdır və müxtəlif funksiyalarda iştirak edirlər. Steridlərə yağ turşuları, cinsi hormonlar, böyrəküstü vəzilərin hormonları, xo les terin, erqosterin kimi maddələr aiddirlər. Yağ turşuları ödün tərkibində olurlar və yağ turşularının bağırsaqdan sorulması üçün lazımdırlar. Cinsi hormonlar və böyrəküstü vəzilərin hormonları çoxalma və maddələr mübadiləsinin tənzimi kimi proseslərdə iştirak edirlər. Fosfolipidlər çoxatomlu spirtlərdən, ali yağ turşu ların dan, fosfat turşusundan və azotlu əsaslardan (xolin və s.) ibarətdirlər. Xolin isə peri ferik sinir sistemində neyromediator funksiyasını yerinə yetirir.

7 Fosfolipidlər bü tün hüceyrələrin membran zonalarının tərkibinə daxildirlər və onların quruluşu nu müəyyən edirlər. Fosfo və qlikolipidlər beyin toxumasında daha geniş yayıl mışlar. Fosfolipidlərdən ən aktiv olanı lesitindir. Orqanizmin hüceyrələrində, yağlar və lipidlər daim parçalanır və yenidən sintez olunurlar. İnsan orqanizminin yağlara olan tələbatı yüksəkdir, yaşdan, cinsdən və iş şə rai tindən asılıdır. Qidanın tərkibində bitki və heyvanat yağlarının nisbətlərinin optimal saxlanılması bioloji cəhətdən çox əhəmiyyətlidir. Qidada zülal və yağ nis bət lərinin optimallığı da böyük əhəmiyyət kəsb edir. Cavan və orta yaşlı adamların qidasında zülal yağ nisbəti I:I kimi olmalıdır. Yağlara olan tələbat iqlim şəraitindən də xeyli asılıdır. Soyuq iqlim şəraitində bu tələbat yüksəkdir. İsti şəraitdə, xüsusilə cənub zonalarda orqanizmin tələb olunan sutkalıq kalorisinin ancaq faizini yağlar ödəyir. Yaşlı və qoca adamlarda isə qida yağlarına olan tələbat xeyli azalır.

8 Qidada yağların normalaşdınlmasında yaş, əmək və iqlim amilləri əsas sayılır. Qidanın tərkibində bitki və heyvanat yağlarının tarazlaşdırıcı nisbətləri orqanizmin böyümə və inkişafı, onun əmək və uyğunlaşma qabiliyyəti üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Qida rasionunda yağların düzgün və yaxşı mənimsənilməsi üçün həm heyvanat mənşəli, həm də bitki mənşəli yağlar qəbul olunmalıdır. Ümumi yağın 70% i heyvan yağı, 30% i isə bitki yağı olmalıdır. Pambıq və soya yağı qida məqsədləri üçün yalnız rafınadlaşdırılmış şəkildə istifadə olunma lıdır. Yağların isti emal zamanı qidalıq dəyərlərinin dəyişilməsi temperaturadan və isti emalın davametmə müddətindən asılıdır. Bunlar artıq olduqda, bioloji aktiv maddələrin artırılmasına səbəb olurlar. 200 C dən yuxarı temperaturada qızdırdıqda və çoxdəfəli istifadə edildikdə, yağlar kansoregen xassəsinə və bəd şişlər əmələgətirmə qabiliyyətinə malik olurlar. Buna görə də früterdə (bol yağ içərisində, yüksək temperaturada) qızartma zamanı yağların keyfıyyəti diqqətlə yoxlanılmalıdır. Belə yağlarda oksidləşmə məhsullarının miqdarı 1% dən çox olmamalıdır

9 Yağların tərkibinə daxil olan fosfatidlər, sterinlər və s. normal həyat fəaliyyəti üçün lazımdırlar. Fosfatidlər qliserindən, iki molekul yağ turşusundan və azotlu əsaslardan təşkil olunmuşlar. Sonunculara lesitin, kefalin, fıtesterin və s.- də aiddir. Fosfatidlər bütün hüceyrələrin tərkibinə daxil olmaqla, sitoplazmanın otraf qatında toplanmaqla, hüceyrə membranının keçiriciliyinə təsir göstərirlər. Onların miqdarı əsəb gərginliyində və zülal çatışmamazlığında artıq olmalıdır. Fosfatidlərin çatışmazlığı yağların bağırsaqlardan sorulma intensivliyini, qara ciyərdəki tək normal mənimsənilməsini azaldır. Onlar həm də qanın laxtalanması prosesində hormonların sekresiyası üçün lazımdırlar. Fosfatidlər ətdə, yumurta sarısında, qaraciyərdə, beyində, yağda, xamada və digər məhsullarda çoxdur. İnsan üçün gündəlik norma fosfatidlər üçün 5 q-dır. Sterinlər hüceyrələrdə və toxumalarda toplanır. Onlar ən çox baş beyində vardır – 4%.

10 Sağlam adamda daxil olan və sintez olunan xolesterinin miqdarı, kənar olan xolesterinin miqdarına bərabər olmalıdır. Xolesterinin 80% i (2 3 q) orqanizmdə ya ra nır, 20% i isə (0,3 0,6 q) xörəkdə qəbul olunur. Orqanizmdə yağlar və karbohid ratların artıqlığı xolesterin sintezini artırır. Yağlarda doymamış yağ turşularının artıqlığı qaraciyərdə xolesterinin biosintezini azaldır və əksinə. Sterinlərin yaşdan asılı olaraq mənfı təsiri də vardır (aterosklerozu artırır). Müşahidələr göstərir ki, sterinlərin və fosfatidlərin mübadiləsi arasında çox əlaqələr vardır. Belə ki, lesitinin təsiri ilə xolesterinin səviyyəsi qanda azalır. Yağ və xolesterin mübadiləsinin normal getməsi üçün qida lesitinlə zəngin olmalıdır. Yağların orqanizmdə xolesterin sintezinə təsir mexanizmlərindən biri onların öd ayrılmasını gücləndirmə qabiliyyətidir. Müəyyən olunmuşdur ki, günəbaxan yağının hipoxolesterinemik təsiri onda olan çoxlu miqdarda doymuş yağ turşuları ilə əlaqədardır. Bu da qaraciyərdə xolesterinin miqdarının artırılmasına səbəb olur.

11 Yeyinti yağları qan zərdabında lipoproteidlərə (LP yə) təsir edirlər. Bu təsir, ilk növbədə, yağın yağ turşusu təsirindən asılı olur. Belə ki, doymamış yağlar olan pəhrizlər LP sintezinə daha yaxşı təsir göstərirlər. Bir sözlə, yeyinti lipidlərinin xolesterin sintezində iştirakının öyrənilməsi aterosklerozun profilaktikası üçün pəhrizlərin işlənib hazırlanmasında mühüm rol oynamışdır. Həmin pəhrizlərlə qidalanma zamanı orqanizmin bağırsaq sistemində xolesterinin zəif sorulması faktı deyilənləri təsdiq etmişdir. Əvvəllərdə belə bir fıkir əldə rəhbər tutulurdu ki, yağların qida ilə orqanizmə daxil olması vacib deyil. Belə ki, onlar karbohidratlardan sintez olunurlar. Son zamanlar müəyyən olunmuşdur ki, belə vəziyyətdə alınan yağlar orqanizmin tələbatını ödəyə bilməzlər. Bu, xüsusilə doymamış yağ turşularına aiddir. Tərkibi bu turşularla zəngin olan yağlar orqanizm tərəfındən sintez olunmurlar. Müəyyən olunmuşdur ki, yağların xassələrini müəyyən etmək üçün əsas əhəmiyyəti yağ turşuları kəsb edir. Təbii yağların tərkibinə 60 dan çox yağ turşuları daxildir. Yağ turşuları doymuş və doymamış olurlar.

12 Doymuş yağ turşuları heyvanat mənşəli yağların tərkibinə, “Kokos” yağla rının tərkibinə daxildir. Onlar zəif bioloji xassəyə malik olub, orqanizmdə asanlıqla sintez olunurlar. Onların qarciyərin funksiyasına və vəziyyətinə, yağ və xolesterin mübadiləsinə mənfı təsiri haqda məlumatlar da vardır. Doymamış yağ turşularında olan ikiqat əlaqələr onların oksidləşmə və birləşmə reaksiyalarına girməsinə asan imkan yaradırlar ki, bu da maddələr mübadiləsinin yaxşı getməsinə şərait yaradır. Daha yüksək bioloji aktivliyə linol və araxidon yağ turşuları malikdirlər. İki əvəzolunmaz yağ turşusundan biri araxidon turşusu əsasən heyvanat mənşəli yağların tərkibinə daxil olur. Bitki yağlarında o, demək olar ki, yoxdur. Kərə yağında 0,2%, donuz piyində isə 2% ə qədər araxidon yağ turşusu varsa, təzə sağılmış süddə və balıq yağında o daha çoxdur. Linol turşusu ən çox günəbaxan, qarğıdalı və çətənə yağında olur q bitki yağı, insan orqanizminin doymamış yağ turşusuna olan gündəlik tələbatını ödəyir. Onların çatışmaması orqanizmin inkişafını zəiflədir və sağlamlığa mənfı təsir göstərir.

13 Doymamış yağ turşularının yağlarda keyfıyyət göstəricisi kimi onların yod ədədi müəyyənləşdirilir (cədvəl 1). Onların qida rasionunda gündəlik norması sutkada tələb olunan kaloriliyin 1% ni, yaxud 7 8 qram təşkil edir. Cədvəl 1 Yağların adı Yod ədədi Yağların adı Yod ədədi Kokos yağı 8 12 Gənəgərçək yağı Zeytun yağı Kətan yağı Xardal yağı Mal piyi Pambıq yağı Qoyun piyi Soya yağı Donuz yağı Günəbaxan yağı Balina yağı

14 2) Yağların həyata keçirdiyi funksiyalar və tələbat normaları. Yağlar orqanizmdə quruluş və ehtiyat yağı şəklində yerləşirlər. Quruluş yağı (piyi) protoplazma hüceyrəsinin və lipoproteinlərin tərkibinə daxildir. Onun miqdarı həmişə daimi olmaqla, sistematik olaraq təzələnir. Ehtiyat yağı isə dərialtı yağ qatı şəklində qarın nahiyəsində, bağırsaq piyində və böyrəkdə toplanır. Bu yağın miqdarı fıziki yüklənmədən, xəstəliklərdən, aclıqdan asılı olaraq müxtəlif olur. Çox qidalandıqda, sakit (hərəkətsiz) həyat tərzində və yaş dəyişikliklərində ehtiyat yağı çoxala bilər. Bu yağ həm də quruluş yağının təzələnməsi mənbəyi sayılır. Bağırsaqlarda yağlar qliserin və yağ turşularına qədər parçalanırlar. Sonradan qliserin və yağ turşuları toxumalarda oksidləşmə məhsullarına CO2 və suya çevrilirlər. Bu zaman enerji ayrılır. Orta hesabla, oksidləşmə zamanı 100 q yağdan 900 kkal enerji ayrılır. Orqanizmdə yağların miqdarı artıq olduqda, qanda onun miqdarı çoxalır ki, bu da ürək damar sisteminin aterosklerozla pozulmasına, ağciyərin fəaliyyətinin zəifləməsinə səbəb ola bilər.

15 Onların çatışmazlığı isə mərkəzi sinir sisteminin pozulmasına və immuno bioloji mexanizmlərin zəifləməsinə səbəb olur. Bununla toxumalarda zülal sintezi, fosfolipidlərin mübadiləsi azalır. Dəri asanlıqla hopdurulan şəklə düşür, xəstələn mə halları müşahidə olunur və kapillyarların pozğunluğu baş verir. Çatışmamazlıq həm də nəsl artırmağa zəif təsir göstərir. Nəhayət, yağ azlığı orqanizmdə böyrəklərin funksiyasını, gözün görmə qabiliyyətini aşağı salır. Orqanizmin yağlara olan ehtiyacı yaşdan asılı olaraq və əmək fəaliyyətinin təsiri ilə təyin olunur. Orta qurşaqda yaşayan sağlam adam üçün qida rasionunda yağ norması gündəlik kaloriliyin 30% ni təşkil edir. Cənub rayonlarında yaşayanlar üçün bu rəqəm 25%, şimal rayonları üçün 35% dir. Yağlarla ən zəngin olan ət, balıq, süd məhsulları və krem tərkibli qənnadı məh sulları və unlu qənnadı məmulatlarıdır. Məsələn, yağlı mal ətində 20%, donuz ətində 30%, pendirdə 30%, xamada 25%, süddə 3 60% ə qədər yağ vardır. Kaloriliyinə görə 25 q yağ 100 q çörəyə, 175 q ətə, 225 q kartofa, 700 q kələmə, 320 q südə uyğundur.

Hazm tizimi fiziologiyasi A. Qurbonov. Reja Hazm jarayoni va uning evolyutsiyasi. Hazm apparati funksiyalari. Hazm tizimi funksiyalarini organish usullari. – презентация

Презентация на тему: ” Hazm tizimi fiziologiyasi A. Qurbonov. Reja Hazm jarayoni va uning evolyutsiyasi. Hazm apparati funksiyalari. Hazm tizimi funksiyalarini organish usullari.” — Транскрипт:

1 Hazm tizimi fiziologiyasi A. Qurbonov

2 Reja Hazm jarayoni va uning evolyutsiyasi. Hazm apparati funksiyalari. Hazm tizimi funksiyalarini organish usullari (I.P.Pavlov ishlari). Ogiz boshliqida hazm jarayoni. Hazmda medaning orni. Meda osti bezi va jigarning hazm jarayonidagi ishtiroki.

3 Hazm jarayoni va uning evolyutsiyasi

4 Hazm tiplari Hujayra tashqarisida: – bo`shliqdagi hazm – distant hazm Hujayra ichida; Hujayra devorida.

5 Harakat funksiyasi : Ovqat massasini hazm yo`lida harakatga keltirish. Ovqatni qabul qilish: Ovqatni og`iz boshlig`iga kiritish. Chaynash: Chaynab so`lak bilan aralashtirish. Yutish: Ovqatni yutish. Peristaltika: Ritmik to`lqinsimon harakatlar ovqat massasini hazm yo`lida harakatga keltiradi. Hazm tizimi funksiyalari

6 Sekretsiya: Ekzokrin va endokrin sekretsiyalar. Ekzokrin sekretsiya: HCl, H 2 0, HC0 3 -, o`t suyuqligi, lipaza, pepsin, amylaza, trypsin, elastaza va gistamin hazm trakti bo`shlig`iga ajratiladi. Endokrin sekretsiya: Oshqozon va ingichka ichak hazm tizimi faoliyatini boshqarishda ishtirok etadigan gormonlar ajratadi. Gastrin, secretin, GIP, somatostatin va boshqalar. Hazm tizimi funksiyalari (davomi)

7 Saqlash: Ovqatni vaqtincha saqlash. Parchalanish: Oziq moddalarini parchalash (kimyoviy stukturasini o`zgartirish). Absorbsiya: Parchalangan moddalarni qon yoki limfaga o`tkazish. Hazm tizimi funksiyalari (davomi)

8 Hazm tizimi funksiyalarini organish usullari (I.P.Pavlov ishlari). V.A.Basov (1842-y.) fistula qo`yish usuli; Tush, Vella, Gaydengayn; I.P.Pavlov usullari (1904 yil Nobel mukofoti) kichik medacha, yolg`on ovqatlanish…; Tiri-Vella usuli (ichakka fistula qo`yish); Leshli-Krasnogorskiy kapsulasidan foydalanish (so`lak tarkibini o`rganish); EGG; Radiotelemetriya; Biokimyoviy usullar; Biopsiya, endoskopiya.

10 Ogiz boshliqida hazm jarayoni Ovqatning fizik va dastlabki kimyoviy qayta ishlanishi amalga oshadi. So`lak bezlari: juft til osti, jag` osti va quloq oldi bezlari hamda ko`p miqdordagi kichik bezlar. So`lak: pH – 7,4-8,0; Quyuqlik darajasi mutsin miqdoriga bogliq; Suv – 98,5-99,5 %; Anorganik moddalar – xloridlar, fosfatlar, karbonatlar, azot tuzlari, ammiak…; Organik moddalar – oqsillar (globulin), aminokislotalar, kreatinin, siydik kislotasi, fermentlar – ptialin, maltaza, lizotsim, proteolitik va lipolitik fermentlar (amaliy ahamiyatga ega emas).

11 Ogiz boshliqida hazm jarayoni (so`lak ajralishi) Miqdori (litr/sutka): odamda – 1,5; qora mollarda ; Shartsiz va shartli reflektor jarayon; Innervatsiya – til, til-tomoq va adashgan nervlar tomonidan; Qon tarkibi tasir qiladi (CO 2 ); Pilokarpin – kuchaytiradi, atropin – susaytiradi; Aqliy va jismoniy mehnat – susaytiradi;

12 Esophagus Peristalsis: Produced by a series of localized reflexes in response to distention of wall by bolus. Wave-like muscular contractions: Circular smooth muscle contract behind, relaxes in front of the bolus. Followed by longitudinal contraction (shortening) of smooth muscle. Rate of 2-4 cm/sec. After food passes into stomach, LES constricts. Insert 18.4a

13 Hazm yo`lining hajmi eng katta qismi. O`nikkibarmoq ichakka ochiladi. Funksiyalari: Ovqatni saqlaydi. Ovqatni hazm shiralari bilan aralashtiradi. Oqsillar hazmini boshlab beradi. Bacteriyalarni o`ldiradi. Ximusni ichakka o`tkazadi. Oshqozon

14 Oshqozon (davomi) Insert fig. 18.5

15 Oshqozon (davomi) Gastric mucosa has gastric pits in the folds. Cells that line the folds deeper in the mucosa, are gastric glands. Insert fig. 18.7

16 Asosiy bezlar: fermentlar sekretsiyasi. Qoplama bezlar: HCl va ichki omil. Qo`shimcha bezlar: shilimshiq modda. Enterochromaffin hujayralar: gistamin va serotonin. G-hujayralar: gastrin. D-hujayralar : somatostatin. Oshqozon bezlari

17 HCl funksiyalari me`da shirasining kislotalik darajasini oshiradi. Oqsillarni denaturirlantiradi. Pepsinogenni pepsinga aylantiradi. pH 2.0 da Pepsin faol holda bo`ladi. Insert fig. 18.9

18 Pepsinni faollantiradi. Oqsillarni boktiradi. Gastrinnni faollantiradi. Sekretinni faollantiradi. Me’daning pilorik sfenktirini yopilishiga olib keladi. Bakteritsid tasir korsatadi. Suyaklarni kalsiysizlaydi. HCl funksiyalari

19 Mutsin funksiyalari Himoya (fizikaviy va ximiyaviy ta’sirotlardan saqlaydi). Shira fermentlarini absorbsiya qiladi. B va C vitaminlar oziga biriktirib oladi, ya’ni ularni shira ta’sirida parchalanmasligiga olib keladi. Me’daning sekretorlik funksiyasini kuchaytiradi

20 Me`da shirasi fermentlari Pepsin Jelatinaza Ximozin Lipaza So`lak karbogidrazasi faolsizlanadi (kislotali muhit ta`sirida)

21 Meda shirasi ajralishi 1-faza – murakkab reflektor (latent davri: karbonsuvlar uchun 5-6 min., oqsillar uchun 8 min., yog`lar uchun min.) 2-faza – nerv-gumoral (gastrin, gistamin)

22 Oqsillarning hazm yo`lida parchalanishi

23 Yog`larning hazm yo`lida parchalanishi

24 Hazm azolari devori

26 Tashqi innervatsiya: Parasympaik nerv tizim: Adashgan nerv va orqa miya nervlari: Motorika va sekretsiyani rag`batlantiradi. Sympatik nerv tizim: Postganglionr simpatik tolalar: Motorika va sekretsiyani tormozlaydi. Hazm tizimi faoliyatining boshqarilishi

27 Enterin nerv tizim: Metasimpatik tizim. Lokal boshqaruv. Paracrin sekretsiya : Lokal boshqaruvda ishtirok etuvchi molekulalar. Gormonal sekretsiya (enterin tizim): Mucoza tomonidan sekretsiyalanadi. Hazm tizimi faoliyatining boshqarilishi (davomi)

28 Mastication (chewing): Mixes food with saliva which contains salivary amylase. Enzyme that can catalyze the partial digestion of starch. Deglutition (swallowing): Begins as a voluntary activity. Involves 3 phases: Oral phase is voluntary. Pharyngeal and esophageal phases are involuntary. Cannot be stopped. Larynx is raised. Epiglottis covers the entrance to respiratory tract. From Mouth to Stomach

29 Involuntary muscular contractions and relaxations in the mouth, pharynx, larynx, and esophagus are coordinated by the swallowing center in the medulla. Esophagus: Connects pharynx to the stomach. Upper third contains skeletal muscle. Middle third contains a mixture of skeletal and smooth muscle. Terminal portion contains only smooth muscle. From Mouth to Stomach (continued)

30 Small Intestine Each villus is a fold in the mucosa. Covered with columnar epithelial cells interspersed with goblet cells. Epithelial cells at the tips of villi are exfoliated and replaced by mitosis in crypt of Lieberkuhn. Lamina propria contain lymphocytes, capillaries, and central lacteal. Insert fig

31 Duodenum and jejunum: Carbohydrates, amino acids, lipids, iron, and Ca 2+. Ileum: Bile salts, vitamin B 12, electrolytes, and H 2 0. Absorption in Small Intestine

32 Microvilli contain brush border enzymes that are not secreted into the lumen. Brush border enzymes remain attached to the cell membrane with their active sites exposed to the chyme. Absorption requires both brush border enzymes and pancreatic enzymes. Intestinal Enzymes

33 Intestinal Contractions and Motility 2 major types of contractions occur in the small intestine: Peristalsis: Slow movement. Pressure at the pyloric end of small intestine is greater than at the distal end. Segmentation: Major contractile activity of the small intestine. Contraction of circular smooth muscle. Mix chyme. Insert fig

34 Contractions of Intestinal Smooth Muscles Occur automatically in response to endogenous pacemaker activity. Rhythm of contractions is paced by graded depolarizations called slow waves. Slow waves produced by interstitial cells of Cajal. Slow waves spread from 1 smooth muscle cell to another through nexuses. Insert fig

35 When slow waves above threshold, it triggers APs by opening of VG Ca 2+ channels. Inward flow of Ca 2+ : Produces the upward depolarization phase. Stimulates contraction of smooth muscle. Repolarization: VG K + channels open. Slow waves decrease in amplitude as they are conducted. May stimulate contraction in proportion to the magnitude of depolarization. Contractions of Intestinal Smooth Muscles

36 Cells and Electrical Events in the Muscularis Insert fig

37 Outer surface bulges outward to form haustra. Little absorptive function. Absorbs H 2 0, electrolytes, several vitamin B complexes, vitamin K, and folic acid. Intestinal microbiota produce significant amounts of folic acid and vitamin K. Bacteria ferment indigestible molecules to produce short-chain fatty acids. Does not contain villi. Secretes H 2 0, via active transport of NaCl into intestinal lumen. Guanylin stimulates secretion of Cl – and H 2 0, and inhibits absorption of Na + (minor pathway). Membrane contains Na + /K + pumps. Minor pathway. Large Intestine

38 Small intestine: Most of the fluid and electrolytes are absorbed by small intestine. Absorbs about 90% of the remaining volume. Absorption of H 2 0 occurs passively as a result of the osmotic gradient created by active transport. Aldosterone stimulates NaCl and H 2 0 absorption in the ileum. Large intestine: Absorbs about 90% of the remaining volume. Absorption of H 2 0 occurs passively as a result of the osmotic gradient created by active transport of Na + and Cl -. Fluid and Electrolyte Absorption in the Intestine

39 Defecation Waste material passes to the rectum. Occurs when rectal pressure rises and external anal sphincter relaxes. Defecation reflex: Longitudinal rectal muscles contract to increase rectal pressure. Relaxation of internal anal sphincter. Excretion is aided by contractions of abdominal and pelvic skeletal muscles. Push feces from the rectum.

40 Structure of Liver Liver largest internal organ. Hepatocytes form hepatic plates that are 1–2 cells thick. Arranged into functional units called lobules. Plates separated by sinusoids. More permeable than other capillaries. Contains phagocytic Kupffer cells. Secretes bile into bile canaliculi, which are drained by bile ducts.

41 Structure of Liver (continued) Insert fig

42 Products of digestion that are absorbed are delivered to the liver. Capillaries drain into the hepatic portal vein, which carries blood to liver. ¾ blood is deoxygenated. Hepatic vein drains liver. Hepatic Portal System

43 Enterohepatic Circulation Compounds that recirculate between liver and intestine. Many compounds can be absorbed through small intestine and enter hepatic portal blood. Variety of exogenous compounds are secreted by the liver into the bile ducts. Can excrete these compounds into the intestine with the bile. Insert fig

44 Major Categories of Liver Function

45 The liver produces and secretes 250–1500 ml of bile/day. Bile pigment (bilirubin) is produced in spleen, bone marrow, and liver. Derivative of the heme groups (without iron) from hemoglobin. Free bilirubin combines with glucuronic acid and forms conjugated bilirubin. Secreted into bile. Converted by bacteria in intestine to urobilinogen. Urobilogen is absorbed by intestine and enters the hepatic vein. Recycled, or filtered by kidneys and excreted in urine. Bile Production and Secretion

46 Metabolism of Heme and Bilirubin Insert fig

47 Bile Production and Secretion (continued) Bile acids are derivatives of cholesterol. Major pathway of cholesterol breakdown in the body. Principal bile acids are: Cholic acid. Chenodeoxycholic acid. Combine with glycine or taurine to form bile salts. Bile salts aggregate as micelles. 95% of bile acids are absorbed by ileum. Insert fig

48 Detoxification of the Blood Liver can remove hormones, drugs, and other biologically active molecules from the blood by: Excretion into the bile. Phagocytosis by Kupffer cells. Chemical alteration of the molecules. Ammonia is produced by deamination of amino acids in the liver. Liver converts it into urea. Excreted in urine.

49 Detoxification of the Blood (continued) Inactivation of steroid hormones and drugs. Conjugation of steroid hormones and xenobiotics make them anionic. Can be transported into bile by multispecific organic anion transport carriers. Steroid and xenobiotic receptors stimulate production of cytochrome P450 enzymes.

50 Secretion of Glucose, Triglycerides and Ketones Liver helps regulate blood glucose concentration by: Glycogenesis and lipogenesis. Glycogenolysis and gluconeogenesis. Contains enzymes required to convert free fatty acids into ketone bodies.

51 Production of Plasma Proteins Albumin and most of the plasma globulins (except immunoglobulins) are produced by the liver. Albumin: Constitutes 70% of the total plasma protein. Contributes most to the colloid osmotic pressure in the blood. Globulins: Transport cholesterol and hormones. Inhibit trypsin. Produce blood clotting factors I, II, III, V, VII, IX, XI.

52 Sac-like organ attached to the inferior surface of the liver. Stores and concentrates bile. When gallbladder fills with bile, it expands. Contraction of the muscularis layer of the gallbladder, ejects bile into the common bile duct into duodenum. When small intestine is empty, sphincter of Oddi closes. Bile is forced up to the cystic duct to gallbladder. Gallbladder

53 Pancreas Exocrine: Acini: Secrete pancreatic juice. Endocrine: Islets of Langerhans: Secrete insulin and glucagon. Insert fig

54 Contains H 2 0, HC0 3 – and digestive enzymes. Pancreatic Juice

55 Complete digestion of food requires action of both pancreatic and brush border enzymes. Most pancreatic enzymes are produced as zymogens. Trypsin (when activated by enterokinase) triggers the activation of other pancreatic enzymes. Pancreatic trypsin inhibitor attaches to trypsin. Inhibits its activity in the pancreas. Fig

56 Neural and endocrine mechanisms modify the activity of the GI system. GI tract is both an endocrine gland, and a target for the action of hormones. Neural and Endocrine Regulation

57 Gastric motility and secretion are automatic. Waves of contraction are initiated spontaneously by pacesetter cells. Extrinsic control of gastric function is divided into 3 phases: Cephalic phase. Gastric phase. Intestinal phase. Regulation of Gastric Function

58 Cephalic Phase Stimulated by sight, smell, and taste of food. Activation of vagus: Stimulates chief cells to secrete pepsinogen. Directly stimulates G cells to secrete gastrin. Directly stimulates ECL cells to secrete histamine. Indirectly stimulates parietal cells to secrete HCl. Continues into the 1 st 30 min. of a meal.

59 Arrival of food in stomach stimulates the gastric phase. Gastric secretion stimulated by: Distension. Chemical nature of chyme (amino acids and short polypeptides). Stimulates G cells to secrete gastrin. Stimulates chief cells to secrete pepsinogen. Stimulates ECL cells to secrete histamine. Histamine stimulates secretin of HCl. Positive feedback effect. As more HCl and pepsinogen are secreted, more polypeptides and amino acids are released. Gastric Phase

60 Gastric Phase (continued) Secretion of HCl is also regulated by a negative feedback effect: HCl secretion decreases if pH

61 Inhibits gastric activity when chyme enters the small intestine. Arrival of chyme increases osmolality and distension. Activates sensory neurons of vagus and produces an inhibitory neural reflex: Inhibits gastric motility and secretion. In the presence of fat, enterogasterone inhibits gastric motility and secretion. Hormone secretion: Inhibit gastric activity: Somatostatin, CCK, and GLP-1. Intestinal Phase

62 Submucosal and myenteric plexuses contain 100 million neurons. Include preganglionic parasympathetic axons, ganglion cell bodies, postganglionic sympathetic axons; and afferent intrinsic and extrinsic sensory neurons. Enteric Nervous System

63 Enteric Nervous System (continued) Peristalsis: ACh and substance P stimulate smooth muscle contraction above the bolus. NO, VIP, and ATP stimulate smooth muscle relaxation below the bolus. Insert fig

64 Paracrine Regulators of the Intestine Serotonin (5-HT): Stimulates intrinsic afferents, which send impulses into intrinsic nervous system; and activates motor neurons. Motilin: Stimulates contraction of the duodenum and stomach antrum. Guanylin: Activates guanylate cyclase, stimulating the production of cGMP. cGMP stimulates the intestinal cells to secrete Cl – and H 2 0. Inhibits the absorption of Na +. Uroguanylin: May stimulate kidneys to secrete salt in urine.

65 Intestinal Reflexes Intrinsic and extrinsic regulation controlled by intrinsic and paracrine regulators. Gastroileal reflex: Increased gastric activity causes increased motility of ileum and movement of chyme through ileocecal sphincter. Ileogastric reflex: Distension of ileum, decreases gastric motility. Intestino-intestinal reflex: Overdistension in 1 segment, causes relaxation throughout the rest of intestine.

66 Secretion of pancreatic juice and bile is stimulated by: Secretin: Occurs in response to duodenal pH

67 Digestion and Absorption of Carbohydrates Salivary amylase: Begins starch digestion. Pancreatic amylase: Digests starch to oligosaccharides. Oligosaccharides hydrolyzed by brush border enzymes. Glucose is transported by secondary active transport with Na + into the capillaries. Insert fig

68 Digestion begins in the stomach when pepsin digests proteins to form polypeptides. In the duodenum and jejunum: Endopeptidases cleave peptide bonds in the interior of the polypeptide: Trypsin. Chymotrypsin. Elastase. Exopeptidases cleave peptide bonds from the ends of the polypeptide: Carboxypeptidase. Aminopeptidase. Digestion and Absorption of Protein

69 Digestion and Absorption of Protein (continued) Free amino acids absorbed by cotransport with Na +. Dipeptides and tripeptides transported by secondary active transport using a H + gradient to transport them into the cytoplasm. Hydrolyzed into free amino acids and then secreted into the blood. Insert fig

70 Arrival of lipids in the duodenum serves as a stimulus for secretion of bile. Emulsification: Bile salt micelles are secreted into duodenum to break up fat droplets. Pancreatic lipase and colipase hydrolyze triglycerides to free fatty acids and monglycerides. Colipase coats the emulsification droplets and anchors the lipase enzyme to them. Form micelles and move to brush border. Digestion and Absorption of Lipids

71 Free fatty acids, monoglycerides, and lysolecithin leave micelles and enter into epithelial cells. Resynthesize triglycerides and phospholipids within cell. Combine with a protein to form chylomicrons. Secreted into central lacteals. Digestion and Absorption of Lipids (continued)

72 In blood, lipoprotein lipase hydrolyzes triglycerides to free fatty acids and glycerol for use in cells. Remnants containing cholesterol are taken to the liver. Form VLDLs which take triglycerides to cells. Once triglycerides are removed, VLDLs are converted to LDLs. LDLs transport cholesterol to organs and blood vessels. HDLs transport excess cholesterol back to liver. Transport of Lipids

73 Жигарнинг дарвоза вена тизими 1-пастки ковак вена; 2-жигар веналари; 3,4,5,-меъда, ингичка ҳамда йўғон ичаклардан қон йиғувчи веналар; 6-дарвоза венаси

74 Absorption of Fat Insert fig

Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

Ədəbiyyat siyahısı
1.
Qurbanov N.H., Xəlilova Ü.İ., Qurbanova A.A. Qida fiziologiyası ,
Bakı- 2003
2.
Ə.İ.Əhmədov. Dadlı və ləzzətli xörəklərin sirri. Bakı, 1995.
3.
Ə.İ.Əhmədov. Azərbaycan kulinariyasının inciləri. Bakı, Elm, 1997.
4.
Касумов М.С., Курбфнов М.А., Касимова К.К. Диетические
блюда Азербайджанской кулинарии. Баку, Азербайджанская
энциклопедия, 1995.
5.
Бунятов К.П., Малеев М.М. Азербайджанская кулинария. Баку,
Азернешр, 1984.
6.
Рубина Е.А., Физиология питания, Москва 2014
7.
Абрамова Ж.И., Линич Е.П. Практические работы по курсу
«Физиология питания». Уч.пос.1986.

8.
Мартынчик
А.Н.,
Королев
А.А.,
Несвижский
Ю.В.
Микробиология, физиология питания, санитария. Москва 2013.
9.
Емелянова Т.П. Витамины и минеральные вещества. Полная
энциклопедия. 2001.
10.
Доценко В.А. Лечебно-профилактическое питание. Ж. Вопросы
питания. 2001.
11.
Рубина Е.А., Мальгина В.Ф. Микробиология, физиология
питания, санитария. Москва 2013
12.
Абрамова Ж.И., Линич Е.П. Практические работы по курсу
«Физиология питания». Учебное пособие. Л., Лист, 1986, 64 с.
13.
Абу Али Ибн Сина. Канон врачебной науки. Перевод Ю.С.Зава-
довского и С.Мирзаева, Т.II, Ташкент, 1982, 832 с.
14.
Ауэрман Л.Я. Технология хлебопекарного, макаронного, конди-
терского производства. М., Легкая и пищевая промышленность, 1984.
15.
Беюль Е.А. Современные принципы оценки эффективности
диетического питания при внутренних болезнях. Ж.Вопр.питан. 1978, №1,
с.3-8.
16.
Брейтбург А.М. Физиология питания. М., Госторгиздат, 1961, 304
с.
17.
Qarayev A.İ., Mustafayev M.K. Mərkəzi sinir sisteminin fiziologiyası
(dərs vəsaiti). ADU-nun nəşriyyatı, 1962, 290 s.
18.
İsfəndiyarıv S.H. Ərzaq məhsullarının çirklənməsi. Bakı, Azərnəşr,
1991, 108 s.
19.
Смоляр В.И. Рациональное питание. Киев, «Наукова думка»,
1991, 356 с.
20. Уголев А.М. Эволюция пищеварения и принципы эволюции функ-
ции: элементы современного функционализма. Л., Наука, 1985, 544 с.

Dostları ilə paylaş: