Qəsri-Şirin müqaviləsi

Xəlil paşa Bağdada səfərə hazırlaşarkən Səfəvi ordusu Axısqa qalasını mühasirəyə almış və Ərzurumda Abaza Mehmet paşa yenidən üsyana qalxmışdır. Üsyanı yatırmaqda uğursuz olduqdan sonra o da vəzifədən uzaqlaşdırılmış və yerinə Xosrov paşa təyin edilmişdir. Üsyançı Mehmet paşa Şah Abbasla danışıqlara başlasa da, sonda Xosrov paşaya təslim olmuşdur. [6]

Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi

Əvvəlki sülh müqavilələri kimi Mərənd sülhü də etibarlı olmadı. 1623-cü ildə tərəflər arasında yeni müharibə başladı. Bu dövrdə əsas mübarizə Ərəb İraqında gedirdi. Səfəvi hökmdarı Şah Abbas Bağdad, Kərbəla, Nəcəf və b. şəhərlərlə birgə Ərəb İraqını tutdu. Cənubi Qafqazda isə Axalsix ələ keçirildi. Şah Abbasın ölümündən sonra müharibəni hakimiyyətə gələn I Səfi (1629-1642) davam etdirdi. Osmanlı sultanı IV Murad (1623-1640) Azərbaycana yürüşə başladı. 1634-cü ilin avqustunda İrəvanı tutan osmanlılar Təbrizə yönəldilər. Təbriz evakuasiya olundu. Şəhəri döyüşsüz tutan osmanlılar burada çox qala bilmədilər. 1635-ci ilin aprelində isə Səfəvilər İrəvanı azad etməyə nail oldular. Bağdad ətrafında döyüşlər osmanlıların xeyrinə oldu, şəhər ələ keçirildi. Tərəflər arasında sülh danışıqları başladı. 1639-cu il mayın 17-də Qəsri-Şirində Səfi xan (Səfəvilər tərəfdən) və Qara Mustafa paşa (Osmanlılar tərəfdən) müqaviləni imzaladılar. [2]

Bu müqavilə, əsasən 1612-ci il Səfəvi-Osmanlı sülhünü qüvvədə saxlayırdı. 1639-cu il mayın 17-də Qəsri-Şirində Səfəvi elçisi Sarı xan Osmanlı Qara Mustafa paşa ilə üçgünlük danışıqlardan sonra sülh sazişi imzaladılar. Sazişə görə, Osmanlı-Səfəvi müharibəsinə son qoyuldu. İraqi Ərəb osmanlılarda, Zəncir qalasından şərqdəki torpaqlar Səfəvilərdə qalırdı. Müqaviləyə görə, Səfəvilər Van və Qars qalalarına, həmçinin Axalsıka hücum etməyəcəklərinə dair təminat verirdilər. Tərəflərdən hər birinin böyük ərazi əldə etməməsi üçün təklif olundu ki, “bitərəf‖ zona yaradılsın. Məhəmməd Məsumun yazdığına görə, Azərbaycanın qərbindəki Maku, Kotur və Mağazburd qalalarının dağıdılması nəzərdə tutulurdu. I Sülh müqaviləsi 1639-cu il mayın 20-də Şah Səfı tərəfındən təsdiq edilərək Məhəmmədqulu xan vasitəsilə İstanbula göndərildi. IV Sultan Murad da müqaviləni təsdiq etdi. [3]

Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya elmləri doktoru Paşa Kərimov Səfəvilər dövləti ilə Osmanlı dövləti arasında 1639-cu ildə imzalanmış Qəsri-Şirin müqaviləsinin mətnini Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvininin “Abbasnamə” kitabından götürərək transliterasiya etmişdir. Alim aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən etmişdir ki, uzun müddət iki dövlət arasındakı ərazi iddialarına son qoyan bu müqavilə Azərbaycan dilində yazılmışdır. [4]

Həmçinin bax

İstinadlar

1. ↑ Süleyman Əliyarlı (1996). Azərbaycan tarixi. Bakı: Şərq-Qərb. səh. 400.
2. ↑ Yaqub Mahmudov (2009). AZƏRBAYCAN BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DİPLOMATİYA TARİXİ (PDF) . Bakı.
3. ↑ Azərbaycan Tarixi III cild Abdullayev, Mehman (2015). Bakı: Bakı universiteti nəşri (2005). Bakı: Elm. (#invisible_char)
4. ↑ Paşa Kərimov Qəsri-Şirin müqaviləsinin mətnini Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvininin “Abbasnamə” kitabından götürərək transliterasiya etmişdir

Avqust 06, 2021
Ən son məqalələr

Adıyaman ili

Adıyaman (Talın)

Adışirin Ələkbərov

Adəm

Adəm Heydərov

Adəm Seyfullayev

Adəm ağacı

Adəm peyğəmbər

Adəm Əliyev

Adəm Əmirov

Ən çox oxunan

Tağı Rzayev

Tağı bəy Səfiyev

Tağı bəy Səfərəlibəyov

Tağı İsmayılov

Tağı Şahbazi

qəsri, şirin, sülh, müqaviləsi, 1639, ildə, səfəvi, osmanlı, dövlətləri, arasında, bağlanan, saziş, imzalanma, tarixi, 1639imzalanma, yeri, qəsri, şirin, kirmanşah, səfəvi, imperiyasıqüvvəyə, minməsi, şərtləri, iraqi, ərəb, osmanlılarda, zəncir, qalasından, şə. Qesri Sirin sulh muqavilesi 1639 cu ilde Sefevi Osmanli dovletleri arasinda baglanan sazis 1 Qesri Sirin sulh muqavilesiImzalanma tarixi 1639Imzalanma yeri Qesri Sirin Kirmansah Sefevi imperiyasiQuvveye minmesi sertleri Iraqi Ereb osmanlilarda Zencir qalasindan serqdeki torpaqlar sefevilerde verildi Terefler Osmanli ImperiyasiSefeviler Mundericat 1 Arxa plan 2 Sertleri 3 Dili 4 Hemcinin bax 5 IstinadlarArxa plan RedakteEvvelki sulh muqavileleri kimi Merend sulhu de etibarli olmadi 1623 cu ilde terefler arasinda yeni muharibe basladi Bu dovrde esas mubarize Ereb Iraqinda gedirdi Sefevi hokmdari Sah Abbas Bagdad Kerbela Necef ve b seherlerle birge Ereb Iraqini tutdu Cenubi Qafqazda ise Axalsix ele kecirildi Sah Abbasin olumunden sonra muharibeni hakimiyyete gelen I Sefi 1629 1642 davam etdirdi Osmanli sultani IV Murad 1623 1640 Azerbaycana yuruse basladi 1634 cu ilin avqustunda Irevani tutan osmanlilar Tebrize yoneldiler Tebriz evakuasiya olundu Seheri doyussuz tutan osmanlilar burada cox qala bilmediler 1635 ci ilin aprelinde ise Sefeviler Irevani azad etmeye nail oldular Bagdad etrafinda doyusler osmanlilarin xeyrine oldu seher ele kecirildi Terefler arasinda sulh danisiqlari basladi 1639 cu il mayin 17 de Qesri Sirinde Sefi xan Sefeviler terefden ve Qara Mustafa pasa Osmanlilar terefden muqavileni imzaladilar 2 Sertleri RedakteBu muqavile esasen 1612 ci il Sefevi Osmanli sulhunu quvvede saxlayirdi 1639 cu il mayin 17 de Qesri Sirinde Sefevi elcisi Sari xan Osmanli Qara Mustafa pasa ile ucgunluk danisiqlardan sonra sulh sazisi imzaladilar Sazise gore Osmanli Sefevi muharibesine son qoyuldu Iraqi Ereb osmanlilarda Zencir qalasindan serqdeki torpaqlar Sefevilerde qalirdi Muqavileye gore Sefeviler Van ve Qars qalalarina hemcinin Axalsika hucum etmeyeceklerine dair teminat verirdiler Tereflerden her birinin boyuk erazi elde etmemesi ucun teklif olundu ki biteref zona yaradilsin Mehemmed Mesumun yazdigina gore Azerbaycanin qerbindeki Maku Kotur ve Magazburd qalalarinin dagidilmasi nezerde tutulurdu I Sulh muqavilesi 1639 cu il mayin 20 de Sah Sefi terefinden tesdiq edilerek Mehemmedqulu xan vasitesile Istanbula gonderildi IV Sultan Murad da muqavileni tesdiq etdi 3 Dili RedakteElyazmalar Institutunun direktor muavini filologiya elmleri doktoru Pasa Kerimov Sefeviler dovleti ile Osmanli dovleti arasinda 1639 cu ilde imzalanmis Qesri Sirin muqavilesinin metnini Mehemmed Tahir Vehid Qezvininin Abbasname kitabindan goturerek transliterasiya etmisdir Alim aparilan tedqiqat neticesinde mueyyen etmisdir ki uzun muddet iki dovlet arasindaki erazi iddialarina son qoyan bu muqavile Azerbaycan dilinde yazilmisdir 4 Hemcinin bax RedakteQesri SirinIstinadlar Redakte Suleyman Eliyarli 1996 Azerbaycan tarixi Baki Serq Qerb seh 400 Yaqub Mahmudov 2009 AZERBAYCAN BEYNELXALQ MUNASIBETLER VE DIPLOMATIYA TARIXI PDF Baki Azerbaycan Tarixi III cild Abdullayev Mehman 2015 Baki Baki universiteti nesri 2005 Baki Elm invisible char Pasa Kerimov Qesri Sirin muqavilesinin metnini Mehemmed Tahir Vehid Qezvininin Abbasname kitabindan goturerek transliterasiya etmisdir Vikimenbede Qesri Sirin muqavilesi ile elaqeli melumatlar var Menbe https az wikipedia org w index php title Qesri Sirin sulh muqavilesi amp oldid 5851884, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Qəsri-Şirin müqaviləsi

“Əlhəmdülillahil-əzizil-kərimil-fəttahil-ləzi əftəhə əbvabəs-sülh vəs-səlah vərtəfə’ə zəlaməl-məsaf vəl-kifah bimisbahil-fövz. Vəl-fəlahü vəs-səlatü vəs-səlamü əla rəsulihil-ləzi əzhərə və əvzəhəd-dinə bikəmalil-izah vənşərəhə sədrəl-islam bitəl’ətihis-səidətil-inşirah və əla alihi və övladihi və əshabihil-ləzinə hümül-əşbahül-ləzi ərvahün ma fahə nəşrəz-ziya və lahə nurəs-səbah”.

Əmma bə’d. Məşiətü iradəti-rafe’üs-səma biğeyri-imadü hikmətü qüdrət məbdə’ül-mürəkkəbat ənil-əzdad cəllə şə’nəhü ən məşakilətil-indad ilə mədari-nizami-əhvali-ibad və mənşə’i-səbat və dəvami-aləmi-icad padşahani-baədlü dad və şəhriyarani-mükərrəm ə’dəli-hüsni-ittifaqü ittihadlarına mənut və əvamirü nəvahiyi-ilahiyyəsinə ittiba’vü inqiyadlarına mərbutdır ki, “fəttəqullahə və əsləhu zatə beyniküm” [1] fəhvayi-şərifi üzrə səlatini-şövkətayin himməti-islahi-müstövcibül-fəlaha əzimət və canibi-xüsumətü kifahdan övdət buyurdıqlarda tiği-xilafi-tərəfeyn dər ğilaf və ərbabi-məsafi-canibeyn bir-birlərinə . saf ola gəlmişlərdir. “Zalikə fəzlüllahi yütihi mən yəşa vəllahü zülfəzlil-əzim”. [2] Bina’ən əla zalikə bir əz’əfi-ibadillah, cənabi-cəlalətməab, padşahi-dinpənah və zati-səadətdəst gahi-Süleymanbargah, xəlifətülllah fil-aləmeyn, ma sədəqə misdaqü-sultani-zillüllah fil-ərzeyn, məazi-ə’azimüs-səlatin, məadi-əkarimül-xəvaqin, nasirül-islam vəl-müslimin, qahirül-küfrə vəl-müşrikin, sultanül-bərreyn vəl-bəhreyn, xaqanül-məşriqin vəl-məğribin, xadimül-hərəmeyn vəş-şərifeyn, eynül-insan və insanül-eyn, əlmüəyyəd bitəyidatil-mülkil-müstəan vəl-müvəffiq bitovfiqil-əziz il-mənnan, la zalət silsilətül-xilafətihi mümtəddən ila axiriz-zəman və ma bərihət ətnabi-xiyami- səltənətihi məşdudətən ila intəha’id-dövran həzrətlərinin tərəfi-ə’la’i-cəlalətməqrun və canibi-əsnayi-səadətməşhunlarından halü əqdi-ümuri-mülkü millət mə’murü mə’zunü ixtiyari-sülhü cəng xüsusında tovfiqyaftə icazeyi-hümayun olmağla vəkaləti-mütləqə və niyabəti-mühəqqəqə mər hisbilə əsakiri-islami-nüsrətəncamı Bağdaddan qaldurıb “mütəvəkkilən əlallahi-təala” [3] Əcəm vilayətinə əziməti-mətin ilə teyyi-mənazilü mərahil ahəngü ağaz olınub Haruniyyə nam mənzilə nüzul oldıqda zinətəfruzi-təxtgahi-Əcəm, rövşənaiyi-məmaliki-cəmm, xürşidi-ələmi-darahəşmi- xədivi-müəzzəmü xudavəndi-mükərrəm, dürri-yektayi-bəhri-tacdari, zəka’i-asimani-şəhriyari, hüjəbri-ərseyi-şövkətpənahi, güzideyi-şahbazi-övci-şahi, şahi-alicahi-səadətdəstgah, Xosrovi-fələkbargah, səttari-sipah “ə’lallahü ə’lamə qədrihi minəs-səmək ilas-simak və rəfəə bünyanə məcdihi ila qübbətil-əflak” [4] canibi-şəriflərindən səadətlü və əzəmətlü padşahımız həzrətlərinə namələri və löv həqərəhü məktubi-mülatifət xamələri ilə ümdətül-üməra, qüdvətül-kübəra Şəmsəddin Məhəmmədqulı big eşikağası elçilik təriqətlə gəlüb, şah həzrətləri islahi-zatül-beyn və sülhü səlahi-canibeyni-xüsusiyyəteyn iradə edüb təskini-atəşi-cəngü cidal və dəf’ü rəf’i-qübari-hərbü qital və iltimas tələb etməgin, biz dəxi “və in cənəhu lis-səlmi fəcnəh ləha” [5] nəssi-şərifilə əməl etməgə mə’xəz hər mücməlü məfsəl bir olub əmnü istirahəti-ibadillah içün sülhə riza verüb layiqi-dövləti-tərəfeyn və müvafiqi-ərzü-namusi-canibeyn olan vəchü-vəcih üzrə sülhə feysəl verilmək payəndə şahi-valacah həzrətlərinin tərəfi-qərinüş-şərəflərindən bir mötəmidəleyh kimsəyə təvəkkül buyurılub irsal olmaq içün cəmcahi məktub göndərilmişdi. Əlhalət hazihi büsati-sülhü-səlah və rübtü irtibati-masaliheyi-müstövcibül-fəlah və istiqrari- məvasiqü-ühud və tə’yini-əhvali-süturü hüdud içün bu sülhü səlah əncam iləs-samə nəhci-şər’i-qədimi-mö’təbər üzrə tərəfi-şərəf və həzrəti-şahından vəkili-mö’təmidəleyh olub in’iqadi-məsalihə və müahidiyə məmurü namzədü müfəvvəz olana və müqəddər olan cənabi-imarətməabi-əyalətnisabi-müsadiqətünvan Saruxan damə sa’iya biməsalihil-iman vəl-aman Zühab nam mənzilində gəlüb orduyi-hümayuni-xudavəndigariyə daxil olduqda mərasimi-mehmannəvazi riayətindən sonra hicriyyəti-nəbəviyyətin (əleyhi əfzəlüs-səlat vət-təhiyyət!) bin qırq toquz sənəsində vaqe olan məhərrəmül-həramın (ə’zəməllahü qüdrətə beynəl-ənam!) on dördünci güni [6] bir vəqti-xürrəm və saəti-meymənəttoəm idi ki, orduyi-hümayunda olan vüzərayi-izam və mirmirani-aliməqam və üməray-giram və ağayani-zül-ehtiram və yeniçəri ağası və ulan müluk ağaları və sair kübərayi-əsgər və üzəmayi-ləşgəri-zəfərpeykər ilə divani-ali olınub, müşari-ileyha vəkili-mö’təmidəleyh Saru xan və elçi Məhəmmədqulı big divani-hümayuna gətürilüb bil-müşaqihə nizami-əhvali-füqərayi-rüaya və intizami-hali-vədaye’i-xaliqül-bəraya içün tərəfeyndən tərtib olan müqəddəmati-səhiheyi-müahidə bu vəchilə nəticəbəxşayi-şəkli-hüsni-qəbuli-canibizdən əbraz olınan hücəcü bərahini-qəzayayi-məsalihə bu növlə mümzayi-qələmi icabətşümul olmışdır ki, Bağdad vilayətində Həssan, Bədrə, Məndiliçin, Dərtəng və Dərnə səadətlü padşahımıza mütəəlliq ola, Məndiliçindən Dərtəngə varınca səhra olan məhəllər bu tərəfdən zəbt olınub dəxi şah tərəfinə mütəəlliq ola və Dərtəng ilə Dərnə sünurı Sərmənəl nam məhəll təyin olmışdır və Hanikin, Ziyaəddin və Haruni padşahi-gərdunvüqar həzrətlərinə mütəəlliq olub Hərəvərduni şah tərəfinə qala və Zəncirqala ki, dağın qülləsində vaqe olmışdır yıqılub [7] tərəfi-qərbində vaqe olan köylər canibi-xudavəndigardan və tərəfi-şərqində olan qəryələr canibi-şahdan zəbt olına və Şəhriruzi-fürsdə Zalımqalasının balasında olan dağın qəl’eyi-məzburə nazir olan tərəfi canibi-padşahidən və qəl’eyi-Orman təvabe’i olan qəryələr ilə tərəfi-şahından zəbt olına və Şəhriruz. sünur olub Qızılcaqala və təvabe’i canibi-əşrəfi-şəhənşahi və Mehriban və təvabe’i tərəfi-şərifi-şahından təsərrüf olına. Van sərhəddində Qotur, Maku və Qars canibində Məğazberd nam qəl’ələr tərəfeyn təqdirilə məvaddi-məzbureyi-mötəbərdən maəda Axısqa, Qars, Van, Şəhriruz [8] , Bağdad və Bəsrəsin sair sünurlarına daxil olan qila, biqa, nəvahi, ərazi, səhari, bərari, tilal və cibal madam ki, şah həzrətlərinin tərəfdən və biərz olmıyub əlfazi-nəfsə bais olacaq bir haləti-müvəhhəş sadir olmıya bu canibdən dəxi səadətlü və əzəmətlü padşahi-məzbur sülhi məqbul tutub tərəfi-hümayunlarından xilafi-əhdü misaq ol tərəfin sünurları daxilində olan məhəllər bu canibdən təərrüz olmıyub ətrafından tüccar və əbna’üs-səbil gəlüb-gedüb dostlıq olmağçun uşbu vəsiqeyi-əniqeyi-müştəmələtül-həqiqə vəkaləti-ammə və niyabəti-mühəqqəqə hazır mövcibincə keşideyi-silki-təhrir olınub irsali-hüzuri-şövkətpənahi-sami və əblaği-məclisi-şamixi-eyvani-dövlətpənahi qılınmışdır ki, bu şərhü üqudi-mərqumə mötəbər tutılub tərəfi-şəriflərindən “və la tənqüzul-eymanə bə’də tövkidiha” [9] nəssi-şərifin məfhumı riayət olundıqca dövlətlü və əzəmətlü padşahımıza həzrətlərinin dəxi canibi-əşrəflərindən “və övfu bil-əhd, innəl-əhdə kanə məsulə” [10] əmri-şərifinə mütabiət olınub biiznillahil-malikil-əllam sülhi-xeyrəncam ila yövmil-qiyam səbatü dəvam bula! “Fəmən bəddələhü bə’də ma səmi’əhü fəinnəma isməhü əlal-ləzinə yübəddilunəhü”. [11] “Əlhəmdülillahi vəhdəhü vəssəlatü əlan-nəbiyyi min bə’dihi əvvələn və axirən və zahirən və batinən”.

Qeydlər [ redaktə ]

1. ↑ Allahdan qorxun, aranızdakı münasibətləri düzəldin. Ənfal. 1.
2. ↑ Bu, Allahın istədiyinə əta etdiyi mərhəmətdir. Allah çox böyük mərhəmət sahibidir. Cümə. 4.
3. ↑ Allah-təalaya təvəkkül edərək.
4. ↑ Allah oz qüdrətinin ələmini Səməkdən Simakadək ucaltdı və öz ululuğunun təməlini göyün qübbəsinə qədər qaldırdı. Burada “Səmək” Yerin guya üzərində dayandığı balıq, “Simak” isə Şir bürcündə olan parlaq ulduzun adıdır. Səməkdən Simakadək – yəni, yerdən göyədək.
5. ↑ Əgər onlar sülhə meyl etsələr, sən də sülhə meyl et. Ənfal. 61.
6. ↑ Miladi təqvimilə 17 may 1639-cu il.
7. ↑ Yəni dağıdılıb.
8. ↑ Şəhriruz və ya Şəhrizor
9. ↑ And içdikdən sonra onu (əhdi) pozmayın. Nəhl. 91.
10. ↑ Əhdə vəfa edin. O (insan), əhd barəsində cavabdehdir. İsra. 34.
11. ↑ Onu eşidəndən sonra dəyişdirənlər günah sahibidirlər. Bəqərə. 181.

Qesri Sirin Sulh Muqavilesi – Wikipedia

Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi—1639-cu ildə Səfəvi-Osmanlı dövlətləri arasında bağlanan saziş. [1] 1603-cü ildən başlayan Osmanlı-Səfəvi müharibələrinin yeni mərhələsinə son qoymuş, bundan sonra uzun müddət iki dövlət arasında sülh olmuşdur. Müqavilə əsas etibarilə, Amasya sülh müqaviləsinin təkrarlanması kimi qəbul edilə bilər. [2]

Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi
İmzalanma tarixi	1639
İmzalanma yeri	Qəsri-Şirin, Kirmanşah, Səfəvi imperiyası
Qüvvəyə minməsi
• şərtləri	İraqi Ərəb osmanlılara, Zəncir qalasından şərqdəki torpaqlar səfəvilərə verildi.
İmzalayanlar	Sərdar Kamankeş Qara Mustafa və Saru xan
Tərəflər	Osmanlı İmperiyası Səfəvilər

Mündəricat

Əvvəlki sülh müqavilələri kimi 1612-ci ildə və 1618-ci illərdə imzalanmış sülh müqavilələri uzun müddət qüvvədə qalmadı. XVII əsrin ilk rübü Osmanlı imperiyasının iç qarışıqlıq dönəmi kimi xarakterizə oluna bilər. Sultan I Əhmədin 1617-ci ildə vəfat etməsi, I Mustafanın sultan olması və onun da təkrar taxtdan endirilməsi, II Gənc Osmanın sultan olması və qısa müddət sonra qətlə yetirilməsi kimi hadisələr Osmanlı imperiyasının daxili stabilliyini pozmuşdu. Həmçinin bütün bu sultan dəyişiklikləri daxildəki böyük və səriştəli bürokratların ya öldürülməsi, ya da vəzifədən uzaqlaşdırılması ilə müşayət olunurdu. Nəhayət 1623-cü ildə Osmanlı taxtına Sultan IV Murad keçdi. Bu zaman sultanın yalnız 12 yaşı var idi və faktiki hakimiyyət baş vəzir Kamankeş Əli Paşanın və sultanın anası Mahpeykər Sultanın əlində cəmləşmişdi. [3]

Səfəvi dövlətində isə vəziyyət tamamilə fərqli idi. Feodal pərakəndəliyi dövründə hakimiyyətə gəlmiş və Səfəvilər üçün ağır müqavilə olan 1590-cı il İstanbul müqaviləsini imzalamağa məcbur olmuş Şah I Abbas tədricən dövlətin əvvəlki gücünü bərpa etməyə nail olmuşdu. 1603-cü ildə itirilmiş torpaqları geri qaytarmaq üçün hücuma keçmiş və buna böyük ölçüdə də nail olmuşdu. İmzalanmış iki müqavilə ilə Amasya müqaviləsinin şərtləri təstiqlənmiş, Osmanlı 1590-cı ildə əldə etdiyi torpaqları geri verməyə məcbur olmuşdu.

Şah Abbasın Osmanlı ilə müharibələrinin yeni mərhələsi 1623-cü ildə başladı. Bu müharibənin başlanmasında əsas şey Bağdad məsələsi olmaqla birlikdə, Osmanlı imperiyasının daxildəki yaşadığı qarışıqların Səfəvi imperiyasını cəlb etməsi də mühüm rol oynamışdır. Beləki, Səfəvilərin 1534-cü ildə itirdikləri Bağdadda bu dönəmdə Yusif paşa adlı canişin idarə etməkdə idi, lakin faktiki idarəetmə isə Bəkir Subaşı adlı şəxsin əlində cəmlənmişdi. Bu ikili arasındakı mübarizədə Bəkir Subaşı qalib gəldi və saxta fərmanla özünün Bağdad canişini təyin olunduğunu elan etsə də, bu təklifi İstanbul tərəfindən rədd edildi. Tabe olmadıqdan sonra isə Diyarbəkir və ətraf ərazilərdən onun üzərinə ordu göndərildi. Çarəsiz vəziyyətdə qalan Bəkir Subaşı Şah Abbasa müraciət edərək ona tabe olacağını bildirdi. Bu əvəzsiz fürsəti dəyərləndirən Şah Abbas Səfiqulu xanın başçılığı altında Bağdada ordu göndərdi. Lakin Səfəvi ordusunun yaxınlaşdığı xəbərini eşidən Osmanlı rəhbərliyi Bəkir Subaşını Bağdad paşası kimi tanıdılar və bunun qarşılığında Bəkir Subaşı Səfəvilərə etdiyi təklifi geri çəkdi. Lakin artıq Səfəvi ordusu yaxınlaşmaqda idi və elə Bəkir Subaşının oğlunun xəyanəti [a] ilə yaxınlaşan ordu şəhəri ələ keçirdi. Qaraçaqay xan isə şiələr üçün müqəddəs olan Nəcəf və Kərbəla şəhərlərini, Mosulu, Kərkükü də tutdu. Bəsrə daxil olmaqla, bütün İraqı ələ keçirən Səfəvi ordusu Anadoluda da Mardinə qədər irəliləmişdi. Anadoluda davam edən Abaza Mehmet Paşa üsyanı ilə əlaqədar, Osmanlı ordusu Səfəvi dövləti ilə mübarizə apara bilmirdi. [4]

1625-ci ildə Bağdadı geri qaytarmaq üçün Osmanlı tərəfindən edilmiş hücum da uğursuz oldu. Osmanlı ordusu qalanın mühasirəsini uğurlu şəkildə sonlandırmaqda uğursuz olsalar da, onlara qarşı arxadan hücuma keçən Şah Abbas da Osmanlı ordusunu məğlub etməyi bacarmadı. Bundan əvvəldə sülh təklifi etmiş Şah Abbas yenidən belə bir təkliflə Tohtə xan adında bir elçi göndərdi. Sülh üçün Şah Abbasın şərti Nəcəf, Kərbəla və Hillə bölgələrinin Səfəvilərdə qalması qarşılığında Bağdadın Osmanlıya verilməsi idi. Lakin bu zaman Osmanlı ordusu daxilində üsyan başlanması Abbasın sülh fikrindən daşınmasına yol açmışdır. Bu əsnada təxminən 1 il davam etmiş Bağdad mühasirəsi Osmanlı ordusu üçün uğursuzluqla nəticələnmiş, geri çəkilən Osmanlı ordusunda komandan dəyişikliyi olmuş, baş vəzirlikdən alınan Əhməd paşa yerinə Xəlil paşa təyin edilmişdir. [5]

Bu əməliyiyyatlar nəticəsində Mosul və Kərkük Səfəvilər tərəfindən itirilsə də, Bağdadı əldə saxlamaq mümkün olmuşdur.

Xəlil paşa Bağdada səfərə hazırlaşarkən Səfəvi ordusu Axısqa qalasını mühasirəyə almış və Ərzurumda Abaza Mehmet paşa yenidən üsyana qalxmışdır. Üsyanı yatırmaqda uğursuz olduqdan sonra o da vəzifədən uzaqlaşdırılmış və yerinə Xosrov paşa təyin edilmişdir. Üsyançı Mehmet paşa Şah Abbasla danışıqlara başlasa da, sonda Xosrov paşaya təslim olmuşdur. [6]

Şah Abbasın ölümünə qədər Səfəvi ordusu Gürcüstanda və İraqda ələ keçirdikləri böyük ərazilərin əksəriyyətini öz əllərində saxlamağa nail oldular. Şah Abbasın ölümündən (1629) sonra bundan istifadə etmək qərarına gələn Osmanlı ordusu yenidən Bağdadı geri almaq hazırlıqlarına başladılar. 1629-1630-cu ildə yürüş başlandı. Şəhri-zor ilə Həmədan arasında yerləşən mehriban qalası yaxınlığında baş vermiş döyüşdə Zeynal xannı başçılıq etdiyi Səfəvi ordusu məğlub olmuşdur. Şah Abbasın yerinə keçən nəvəsi Şah Səfi Zeynal xanı edam etdirmiş və onun yerinə Rüstəm xanı təyin etmişdir. Bu ərəfələrdə Kərbəlada da Səfəvi ordusu məğlub olmuşdur. 1630-cu ildə Bağdaddakı Səfəvi ordusu Osmanlı ordusu tərəfindən mühasirəyə alınmışdır. Bu mühasirə zamanı da Səfəvi ordusu qələbə qazanmış və Osmanlı ordusu geri çəkilmişdir. Bu zaman Şah Səfi ordusu ilə Hilləni də mühasirəyə almış və şəhəri ələ keçirmişdir. Nəticədə, Xosrov paşa da komandanlıqdan alınmışdır. [7]

Müharibənin yeni bir mərhələsi 1633-cü ildə Səfəvi ordusu tərəfindən başladıldı. Bu zaman Şah Səfinin ordusu Vanı mühasirəyə aldı. Lakin ətraf bölgələrdən yardım gəlməsindən sonra mühasirə ləğv edilmişdir. Buna cavab olaraq 1635-ci ildə IV Murad şəxsən Osmanlı ordusuna komandanlıq edərək yeni yürüşə başlanıldı. Sultan Süleymanın ölümündən etibarən heç bir sultan (III Mehmetin Avstriya və Gənc Osmanın Polşa səfəri istisna olmaqla) hərbi yürüşə qatılmamışdı. Murad 1635 avqustda İrəvanı almışsa da, 1636 aprelində Səfəvi ordusu İrəvanı yenidən geri almışdır. [8] Muradın yürüşü zamanı ələ keçirilmiş yeganə yer olan İrəvanın təkrardan itirlməsi onun yürşünün də uğursuz olması kimi fikrin yayılmasına səbəb olmuşdur.

Sultan Muradın İrəvanda məğlub olmasına rəğmən, yenidən yürüşə çıxacağı xəbərini alan Şah Səfi, Maqsud xan adında elçini İstanbula göndərərək sülh təklif etmişdir. Lakin elçi həbs edilmiş və sülh təklifi rədd edilmişdir. Beləliklə, Murad 1638-ci ildə yeni yürüşə başlamışdır. Bağdad mühasirəyə alınmış, mühasirə zamanı Osmanlının baş vəziri Təyyar Mehmet paşa öldürülmüşdür. 50 gün davam edən mühasirə zamanı Səfəvi ordusu güclü müqavimət göstərsə də, sonda qalada ərzaq və döyüş sursatlarının bitməsinə görə Bektaş xan təslim olmuşdur. Komandanın təslim olmasına rəğmən, Səfəvi ordusundan bir hissə Narın qala adlanan şəhərin daxili qalasına sığınmış və müqaviməti davam etdirmişdir. Lakin müqavimət sonda tamamilə qırılmış, Osmanlı ordusu şəhərin şiə əhalisini köçürtmüş, yerinə Anadoludan sünni əhali köçürülmüşdür. [9]

Müqavilənin imzalanması

Sülh danışıqlarına başlanıldıqdan sonra Səfəvi tərəfi Qars qalasının ya onlara verilməsini, ya da qalanın dağıdılmasını istəmişdirlər. Lakin onların bu təklifi rədd edilmiş və sülh danışıqları Qəsri-Şirin bölgəsindəki Zuhab qalasında baş tutmuşdur. Osmanlı tərəfini baş vəzir Sərdar Kamankeş Qara Mustafa, Səfəvi tərəfini isə, Saru xanla Məhəmmədqulu xan təmsil etmişdir. [10]

17 may 1639-cu ildə imzalanmış Qəsri Şirin müqaviləsinə [11] görə, Bəsrə, Bağdad, Şəhri-Zordan ibarət olan Ərəb İraqı Osmanlıya qalmış, [12] Bağdadda sərhəd Bedre, Cessan, Hanikin, Mendeli, Derne, Dertenekdən Sermanelə qədər olacaq, Caf tayfasının bəzi qəbilələri və Zəncir qalasının qərbindəki kəndlər, Şəhri-Zor yaxınlığındakı Zalım Əli qalası Osmanlılarda qalacaqdı. Zəncir qalası, Van hüdudundakı Qotur, Maku, Qars tərəflərindəki qalalar hər iki tərəf tərəfindən dağıdılırdı. İrəvan Səfəvi tərəfində qaldı. Səfəvilər tərəfindən nəzarət edilən Mesxeti bölgəsi Osmanlı tərəfinə verildi. [13] [14] Həmçinin, Səfəvilər sünnilər üçün müqəddəs hesab edilən Əbu Bəkr, Ömər, Osman, Aişə lənətləməyəcəklərini bildirirdilər. [10]

Müqaviləyə görə, Səfəvilər Van və Qars qalalarına, həmçinin Axalsıka hücum etməyəcəklərinə dair təminat verirdilər. Tərəflərdən hər birinin böyük ərazi əldə etməməsi üçün təklif olundu ki, “bitərəf‖ zona yaradılsın. Məhəmməd Məsumun yazdığına görə, Azərbaycanın qərbindəki Maku, Qotur və Mağazburd qalalarının dağıdılması nəzərdə tutulurdu. Sülh müqaviləsi 1639-cu il mayın 20-də Şah Səfı tərəfındən təsdiq edilərək Məhəmmədqulu xan vasitəsilə İstanbula göndərildi. IV Sultan Murad da müqaviləni təsdiq etdi. [15]

Professor Ernest Tukerin fikrincə, Qəsri-Şirin sülh müqaviləsi Amasya sülhü ilə başlayan ikili arasında normallaşma prosesinin “kulminasiya nöqtəsi” kimi qəbul edilə bilər. [16] Hər hansı digər Osmanlı-Səfəvi müqaviləsindən fərqli olaraq, bu müqavilə daha “davamlı” olduğunu sübut etdi və o, iki qonşu arasında diplomatik müstəvidə demək olar ki, bütün sonrakı razılaşmalar üçün “çıxış nöqtəsi” oldu. [17]

Əlyazmalar İnstitutunun direktor müavini, filologiya elmləri doktoru Paşa Kərimov Səfəvilər dövləti ilə Osmanlı dövləti arasında 1639-cu ildə imzalanmış Qəsri-Şirin müqaviləsinin mətnini Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvininin “Abbasnamə” kitabından götürərək transliterasiya etmişdir. Alim aparılan tədqiqat nəticəsində müəyyən etmişdir ki, uzun müddət iki dövlət arasındakı ərazi iddialarına son qoyan bu müqavilə Azərbaycan dilində yazılmışdır. [18]

Həmçinin bax

• Qəsri Şirin
• Osmanlı-səfəvi müharibəsi (1623-1639)

1. ↑Şah Abbas qala qapılarını açması qarşılığında Bağdadın canişinliyini vəd etsə də, sonradan “atasına belə bir xəyanət edənin mənə nə xeyri olacaq” deyərək Xorasana sürgünə göndərmiş və bir qədər sonra da orada edam etdirmişdir. Atası Bəkir Subaşını isə, Bağdadı ələ keçirdikdən sonra Dəclə çayında qayığa oturtmuş və neft tökərək yandırmışdır.

İstinadlar

1. ↑Süleyman Əliyarlı. Azərbaycan tarixi. Bakı: Şərq-Qərb. 1996. səh. 400.
2. ↑Meri, Josef W.; Bacharach, Jere L. Medieval Islamic Civilization: L-Z, index. Taylor & Francis. 2006. səh. 581. ISBN978-0415966924 .
3. ↑Peçevi İbrahim Efendi. Tarihi Peçevi. II. İstanbul: Enderun Kitabevi. 1980. səh. 398-399.
4. ↑Kılıç, 2000. səh. 267
5. ↑Kılıç, 2000. səh. 271
6. ↑Kılıç, 2000. səh. 273
7. ↑Kılıç, 2000. səh. 275
8. ↑Kılıç, 2000. səh. 277
9. ↑Kılıç, 2000. səh. 279
10. ↑ 12Kılıç, 2000. səh. 280-281
11. ↑ Somel, Selçuk Akşin, Historical Dictionary of the Ottoman Empire, (Scarecrow Press Inc., 2003), 306.
12. ↑Matthee, 2012. səh. 182
13. ↑Floor, 2001. səh. 85
14. ↑Floor, 2008. səh. 140
15. ↑Azərbaycan Tarixi III cild Abdullayev, Mehman (2015). Bakı: Bakı universiteti nəşri. . Bakı: Elm. 2005.
16. ↑Floor, Herzig, 2015. səh. 86
17. ↑Floor, Herzig, 2015. səh. 81
18. ↑”Paşa Kərimov Qəsri-Şirin müqaviləsinin mətnini Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvininin “Abbasnamə” kitabından götürərək transliterasiya etmişdir”. 2022-01-20 tarixində arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2017-09-09 .

• Kılıç, Remzi. “Osmanlı-Safevi arasında Kasr-i Şirin antlaşması”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5. 2000: 264–283.
• Floor, Willem.Safavid Government Institutions. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. 2001. ISBN978-1568591353 .
• Floor, Willem M. Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, DC: Mage Publishers. 2008. ISBN978-1933823232 .
• Floor, Willem; Herzig, Edmund, eds.Iran and the World in the Safavid Age. I.B.Tauris. 2015. ISBN978-1780769905 .
• Matthee, Rudi. Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. 2012. ISBN978-1845117450 .
• Somel, Selçuk Akşin, Historical Dictionary of the Ottoman Empire, Scarecrow Press Inc., 2003.

Vikimənbədə Qəsri-Şirin müqaviləsi ilə əlaqəli məlumatlar var.