Metodiki Tövsiyə

siniflər üzrə elektron

Kayzen

Söz birləşməsi iki və daha artıq müstəqil sözün məna və qrammatik cəhətdən birləşməsidir: daş hasar.

Müstəqil sözlə köməkçi söz, söz birləşməsi yaratmır: evə tərəf.

SÖZ, SÖZ BİRLƏŞMƏSİ VƏ CÜMLƏ

Söz: səslərdən ibarətdir, leksik vahiddir, ümumi və geniş mənaya malikdir.

Söz birləşmələri: sözlərdən yaranır, sintaktik vahiddir və mənanı konkretləşdirir.

Zərf | Nitq hissəsi

• Azərbaycan dili
• 4 dekabr 2019, 21:32

Hərəkətin tərzini, zamanını, yerini, miqdarım və s. bildirir və felə aid olur.

Sualları: necə? (nə cür?), nə zaman? (haçan?), nə vaxt?, hara?, nə qədər?, nə üçün?, niyə? və s.

Sözün tərkibi. Söz yaradıcılığı

• Azərbaycan dili
• 4 dekabr 2019, 22:10

Sözün mənalı hissələri kök və şəkilçidir. Kök sözün ayrılıqla işlənə bilən və əsas mənanı ifadə edən hissəsidir.
Şəkilçi sözün ayrılıqda işlənə bilməyən və yalnız kökə qoşulmaqla müəyyən məna daşıyan hissəsidir. Azərbaycan dilində kök əvvəl, şəkilçi sonra gəlir.

Şəkilçilər iki cür olur: leksik və qrammatik şəkilçilər.

Leksik şəkilçilər qoşulduqları söz köklərdən yeni sözlər düzəldir: dəmir — dəmir+çi

Qrammatik şəkilçilər isə sözün ancaq formasını dəyişdirir. Qrammatik şəkilçilərin hamısı bizim dilimizə məxsusdur. Onlar söz birləşmələri və cümlələrdə sözləri bir-birinə bağlamağa xidmət göstərirlər.

Azərbaycan dilinin leksikası

• Azərbaycan dili
• 4 dekabr 2019, 21:36

Söz dilin əsas vahididir. Dildəki sözlərin hamısı birlikdə dilin lüğət tərkibini, yəni leksikasını təşkil edir. Dilin lüğət tərkibindən bəhs edən bölmə leksikologiya adlanır.

Sözün ifadə etdiyi məna onun leksik mənasıdır. Yəni həmin sözü deyərkən nəyi başa düşməyimizdir.

Sözün qrammatik mənası da olur. Qrammatik məna sözün hansı nitq hissəsinə aid olması və həmin nitq hissəsinə aid xüsusiyyətləri daşımasıdır.

«İzin» sözü: icazə almaq leksik mənası, isim və adlıq halda olması qrammatik mənasıdır.

Durğu

• Azərbaycan dili
• 8 iyul 2018, 16:02

Mənalı səslənmənin fasilələr halında təzahür edən növünə durğu deyilir.
Durğu ifadənin tərkibindəki sözlər arasında, cümlənin üzvüləri arasında,mürəkkəb cümləni təşkil edən cümlələr arasında ,nəhayət, cümlənin sonunda müxtəlif məna ilə,məqsəd və pisixoloji hal ilə sıx surətdə bağlı olan çox mürəkkəb bir prosesdir.
Doğrudur,durğu hadisəsinin az bir qismi yazıda,xüsusən durğu işarələri adlandırılan şərti əlamətlərlə ifadə olunur.Məsələn, nöqtə, sual işarəsi,nida işarəsi .
Çox nöqtə ,üç nöqtə, hətta bir nöqtə fasiləsindən bəzən daha davamlı fasiləni bildirdiyi kimi ,eyni zamanda hiss və həyacanla bağlı olaraq nitq axınının məna bitkinliyi olmadan qırıldığını ,parçalandığını da ifadə edir,
Davamı →

Azərbaycan dilinin orfoqrafiyası

• Azərbaycan dili
• 24 fevral 2018, 16:36

Saitlərin yazılışı

1. O saitli alınma sözlər a və ya o ilə deyilməsindən asılı olmayaraq o ilə yazılır: avtomat, biologiya, velosiped, ensiklopediya, kollektiv, kombinat, laborant, obyekt, poeziya, poema, poçtalyon, problem, professor, solist, motor, polkovnik.
2. Ü saitli alınma sözlər ü ilə də yazılır: alüminium, bülleten, büro, jüri.
3. Aşağıdakı sözlər ədəbi tələffüzdə olduğu kimi, iki heca ilə yazılır:qəbir, qədir, eyib, ətir, zehin, isim, nəsil, ömür, səbir, sətir, sinif, fəsil, fikir, şəkil, heyif, meyil, əsil, şeir.
4. Əslində sonu a ilə bitən alınma sözlərdən aşağıdakılar a-sız yazılır: anket, aptek, armatur, atmosfer, vitrin, qəzet, idiom, kayut, kaset, kontor, konfet, lent, maşın, perspektiv, pyes, planet, reklam, sistem, sitat.
Davamı →

İsmin halları

• Azərbaycan dili
• 23 aprel 2016, 13:38

İsimlər cümlədə başqa sözlərlə əlaqəyə girərkən müəyyən qrammatik şəkilçilər qəbul edərək dəyişirlər. İsmin belə dəyişməsinə ismin hallanması deyilir. İsmin altı halı var və həmin hallar suallara görə müəyyənləşir.

1) Adlıq hal

Bu halda olan isimlər əşyanın adını bildirir, şəkilçisi olmur, kim? nə? hara? suallarından birinə cavab olur. Bütün lüğətlərdə isimlər adlıq halda (başlanğıc formada) verilir. Məs: dəmir, dəmirçi, dəmirçilik, ev, evcik, daş, dağ, dağlıq, yazı, yazıçı, yazıçılıq və s.
İsimlər adlıq halda cəm və mənsubiyyət şəkilçiləri ilə də işlənə bilir. Məs: bacı (başlanğıc formada); bacılar (cəm şəkilçisi ilə); bacım (mənsubiyyət şəkilçisi ilə); bacılarım (cəm və mənsubiyyət şəkilçisi ilə).
Davamı →

Tamamlıq

• Azərbaycan dili
• 17 iyul 2014, 08:14

Tamamlıq cümlədə əşya məzmunu bildirir, adlıq və yiyəlik hallarından başqa, qalan halların suallarına cavab verir. Tamamlıq kimi? nəyi? nə? kimə? nəyə? kimdə? nədə? kimdən? nədən? kim ilə? nə ilə? kim üçün? nə üçün? kim haqqında? nə haqqında? nə barədə? suallarından birinə cavab verir. Məsələn: Uşağı (kimi) çağır. Kitabı (nəyi?) aldım. Müəllimdə (kimdə?) maraqlı kitablar var. Biz onunla (kim ilə?) fəxr edirik Milli qəhrəmanlar haqqında (kim haqqında?) nə bilirsiniz? və s.
Tamamlıq daha çox isim və əvəzliklərlə ifadə olunur. Məsələn: Anar Turala dedi. Biz onu tanıyırıq və s. Məsdərlər və isimləşmiş başqa nitq hissələri də cümlədə tamamlıq olur. Məsələn: Yaşamağı atalardan öyrənin (məsdərla). Yaxşını pisdən ayırın (sifətlə). Gələnləri qarşılayın (feli sifətlə) və s.
Davamı →

Zərflik

• Azərbaycan dili
• 17 iyul 2014, 08:17

Zərflik hərəkətin icrasını müxtəlif cəhətdən izah edən ikinci dərəcəli üzvdür.
Zərfliklər, əsasən, cümlənin feli xəbərlərinə aid olur və yanaşma əlaqəsi ilə onlara bağlanır. Məsələn: Şagirdlər imtahanlara ciddi hazırlaşırlar. Uşaqlar həyətdə oynayırlar. Axşam bizə gələrsən. Əsgərlər irəli cumdular. Xəstə olduğu üçün uşağın rəngi sapsarı idi və s. Bu cümlələrdəki ciddi zərfliyi işin icra tərzini, həyətdə və irəli zərflikləri iş və hərəkətin icra olunduğu yeri, axşam zərfliyi iş və hərəkətin icra zamanını bildirir. Bu zərfliklərin hamısı feli xəbərə aiddir. Sonuncu cümlədəki xəstə olduğu üçün zərfliyi isə əlamətin yaranma səbəbini bildirir və ismi xəbərə aiddir.
Davamı →

Cüttərkibli və təktərkibli cümlələr

• Azərbaycan dili
• 20 may 2014, 23:58

Baş üzvlərin iştirakına görə sadə cümlə iki növə bölünür: cüttərkibli cümlələr, təktərkibli cümlələr. Hər iki baş üzvün iştirak etdiyi cümlələrə cüttərkibli cümlələr deyilir.
Məsələn: Zəng vurulur. Dərs başlanır. Müəllim sinfə daxil olur. Şagirdlər ayağa qalxırlar və s. I və II şəxslərin tək və cəmində mübtədası nəzərdə tutulub, lakin buraxılan cümlələr də cüttərkibli cümlələr sayılır. Belə cümlələlərin mübtədasını xəbərdəki şəxs sonluqlarına əsasən asanlıqla bərpa etmək olur. Məsələn:
Dərslərimi oxudum. Kim? Mən.
Evə gedirsən? Kim? Sən.
Sabah bizə gələrsiniz Kim? Siz.
Dəniz sahilində dincəlirik Kim? Biz.

Metodiki Tövsiyə

Biz Hər zaman sizinləyik! Sualınız var? Dərsi qurmaqda çətinlik çəkirsiniz? İmkan tapıb kurslara gedə bilməmisiniz? İmtahana hazırlaşmaq üçün metodiki vəsaitlərə ehiyacınız var? Narahat olmağa dəyməz! Sullarınızla müraciət edə, bloqumuzdan yararlanaraq, çətinliklərinizi qismən aradan qaldıra bilərsiniz.

• Əsas Səhifə
• Bloqdan Istifadə Qaydası
• Əlaqə

DİQQƏT! DİQQƏT! Hörmətli İstifadəçilər!MÜƏLLİF HÜQUQLARI QORUNUR!Bloq yazarının İCAZƏSİ olmadan, bloqdakı materiallar elektron və ya kağız üzərində ÇOXALDILA BİLMƏZ! Həmçinin bloqdakı materiallardan KOMMERSİYA məqsədi ilə istifadə edilə BİLMƏZ!Materialların şəkillərinin çəkilərək paylaşılması QADAĞANDIR!

5 Aralık 2015 Cumartesi

Ədəbiyyat-Metodik Vəsaitlər

Paylaşıldı 10:25 by Leyla Bayramova

Ədəbiyyat fənni üzrə müəllimlərə

kömək məqsədi ilə hazırlanmış

siniflər üzrə elektron

metodiki vəsaitlər

V Sinif

(Azərbaycan Dilində)

Paylaşıldı Elektron və online vəsaitlər, Ədəbiyyat, Metodik Vəsait

1 yorum:

Mütəmadi olaraq paylaşılacaqdır. hazırda elektron versiya metodik vəsaitlərin hamısını əldə edə bilmədiyimdən, bir qismini yerləşdirirəm Yanıtla Sil

Dərsliklər niyə qəliz yazılır?

Orta məktəb dərsliklərindəki qüsurlar, onların qəliz dildə yazılması, çətin terminologiyası zaman-zaman müzakirə olunsa da, bu məsələ həllini tapmır. Ekspertlərin fikrincə, dərsliklərin bu cür tərtibi, onlara etinasız yanaşılması savadsızlığı artırır. Ekspertlər dərsliklərin kurrikulumu yüksək səviyyədə bilməyən müəlliflər tərəfindən hazırlandığını iddia edirlər.

“Elm və Təhsil” Nəşriyyatının direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor Nadir Məmmədlinin bildirdiyinə görə, orta məktəb dərsliyini orta məktəb müəllimi yazmalıdır: “2-ci müəllif kimi peşəkar, alim qoşula bilər. Bu gün dərsliklərin dili çox qəlizdir. Məsələn, “Azərbaycan dili” orta məktəb dərsliyinin ən böyük bəlası odur ki, müəllifi Rafiq İsmayılov ixtisasca peşəkar ədəbiyyatçıdır, amma “Azərbaycan dili” dərsliyini yazır. Onun baza təhsili Azərbaycan dərsliyi deyil, o bu dərsliyi necə yaza bilir? Və yaxud riyaziyyat üzrə dərsliklərin müəlliflərinin ixtisası fizikadır, amma riyaziyyat dərsliyini yazırlar. Orta dərslik müəlliflərinin baza təhsili fərqli, tamam başqa sahəyə aid olur”.

Məmmədli deyib ki, Təhsil Nazirliyində dərsliklər bölüşdürülərkən tenderlərdə həmişə eyni adamlar udur: “Dərslikləri eyni adamlar yazır. Necə olur ki, 12-15 ildə təfəkkür dəyişmədi? “Azərbaycan dili” dərsliyini, “Fizika”, “Riyaziyyat”, uşaqlar üçün dərslikləri eyni müəlliflər yazır. Kimsə tenderə gəldikdə, onu elə vəziyyətə qoyurlar ki, bir daha gəlmir”.

Onun sözlərinə görə, bu sahədə ən böyük bəlalardan biri də odur ki, alim təfəkkürü ilə şagirdlərə dərslik yazılır: “Dərslikləri uşaqlarla işləyən adam yazmalıdır. Dərsliklərimiz o səviyyədədir ki, onunla ali məktəbə daxil olmaq olmaz. Ancaq repetitorların hesabına şagirdlər dərsliklərdə yazılanları qavraya, öyrənə bilir. Heç bir məktəb öyünməsin ki, mənim filan qədər şagirdim ali təhsil müəssisəsinə qəbul oldu. Şagirdlər repetitorların sayəsində universitetlərə qəbul olur. Müəllim dərsliklərdəki çətin terminologiyanı, dərsliklərin qəliz dilini asan dildə şagirdə başa salmağa məcbur qalır”.

Həmsöhbətimiz tenderlərdə iştirak etdiyini, hər dəfə də dəhşətli mənzərələrin şahidi olduğunu vurğulayır. “Dərslikləri zəbt ediblər. Kurrikulumu yüksək səviyyədə mənimsəyən adamlar kənarda qalıb, naşı insanlar dərslik yazır. Bunu hamı bilsə də, heç kim dilinə gətirmir.

Dərslikləri açıb baxsaq, 90-cı illərin sonundan bu günə qədər eyni adamların dərsliklərin müəllifi olduğunu, tenderləri udduğunu görəcəyik”.

Təhsil eksperti Əjdər Ağayev deyir ki, 50 ilin mütəxəssisi olsa da, ibtidai sinif üçün dərslik yazmaz: “Dərsliklərdən narazılıqlar haqlıdır. İbtidai sinif dərsliklərini yazmaq çox çətindir. Xüsusən, aşağı siniflər üçün kurrikulumla hazırlanan dərsliklərin proqramı mürəkkəb olduğundan dərslikləri hazırlayanlar mütəxəssis olmalıdır. Məktəb dərslikləri yenidən işlənməli, müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırılmalı və yüksək keyfiyyətlə hazırlanması üçün yeni peşəkar müəlliflər cəlb olunmalıdır”.

Əməkdar müəllim, təhsil sahəsi üzrə ekspert Almaz Həsrətin sözlərinə görə, Təhsil Nazirliyi geniş ictimaiyyətin rəyi üçün müxtəlif müəllif heyəti tərəfindən hazırlanan dərslik komplektlərinin hamısını onlayn yerləşdirməlidir: “3-4 ekspert tərəfindən seçilmiş dərslik müzakirəyə verilməməli, əksinə, digər dərsliklərin hamısı yayımlanmalıdır. Məhz o zaman şəffaf və ədalətli seçim yolu ilə, tam gərəkli dərslik ərsəyə gəlmiş olar”.

Müsahibimiz bildirib ki, Azərbaycanda dərsliklərin hazırlanması və onların siyasəti yönündə işlər görülür: “Bütün dərsliklərin Dövlət İmtahan Mərkəzi və Təhsil Nazirliyi tərəfindən monitorinqinin aparılmasına ehtiyac var. Hər iki qurumun nəzarəti gücləndirməsi və qiymətləndirməni aparması daha dolğun nəticəyə əsaslanan və keyfiyyətli dərsliklərin ərsəyə gəlməsində çox yüksək rol oynaya bilər”.

Onun dediyinə görə, bəzən ekspertlərin bilgisi müəllifdən yüksək olmur: “Ekspertlərin seçiminə xüsusi diqqət ayrılmalıdır. Hər müəllim ekspert ola bilməz. Ancaq tam mükəmməl biliyə sahib, metodiki cəhətdən potensialı güclü olan müəllimlər dərsliklərin qiymətləndirilməsində iştirak edə bilər”.

Ekspert vurğulayıb ki, son zamanlar adi orta fənn müəllimləri dərsliklərin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olurlar: “Bu, nöqsanların aradan qalxmasına kömək etmir. Ancaq sevindirici haldır ki, DİM-də yüksək keyfiyyətli ekspertlərlə rastlaşırıq”,-deyən A.Həsrət əlavə edib ki, Azərbaycanda dərsliklərin qiymətləndirilməsinə cəlb olunan müəllimlərin biliklərini, metodiki cəhətdən savadını yoxlayan ölçü meyarları olmalı, bunlara uyğun gələnlər ekspert adına layiq görülməlidir: “Ekspertin bilik səviyyəsi müəllifin bilik səviyyəsindən aşağı olmamalıdır. Bütün dərsliklərin monitorinqi aparılmalıdır. 4-5 ekspertin rəyi ilə bu iş bitməməlidir. Müxtəlif müəllif komandaları tərəfindən yazılan bütün dəsrliklər qiymətləndirilmə üçün ictimaiyyətin geniş müzakirəsinə çıxarılmalıdır”.

Təhsil Nazirliyinin Məktəbəqədər və ümumi təhsil şöbəsinin müdiri Aydın Əhmədov ibtidai siniflərin “Azərbaycan dili” dərsliklərinə məzmun baxımından səlis olmayan şeirlərin, “Musiqi” və “Təsviri incəsənət” dərsliklərinə isə ağır terminlərin daxil edilməsinə münasibət bildirərkən deyib ki, ibtidai sinif dərsliklərindən şagirdlər üçün əhəmiyyətinə görə ikinci dərəcəli hesab olunan, eləcə də onlar üçün ağır sayılan terminlər çıxarılacaq. Onun “Trend”ə dediyinə görə, məzmun baxımından səlis olmayan şeirlərin dərsliklərə daxil edilməsi halları var: “Şəkildə də, poetik və ya nəsr mətndə də belə hal ola bilər. Ümumiyyətlə, dünyada ideal dərslik yoxdur. Dərslik yazmaq və hamının tələbini ödəmək, hamını razı salmaq çox çətindir”.

Dərsliklərə bəzi lazımsız terminlərin daxil edilməsi ilə də razılaşan Əhmədov qeyd edib ki, Təhsil Nazirliyi tərəfindən 3-cü dəfə qəbul olunması məqsədilə hazırlanan “Ümumi təhsil pilləsinin yeni dövlət standartları” layihəsində belə hallar tədricən aradan qaldırılır: “Yeni standartlarda biz onları çıxarmışıq. Çalışmışıq ki, standartları yüngülləşdirək. Proqramlar da yazılanda onlar hamısı nəzərə alınacaq. Ancaq belə başa düşmək lazım deyil ki, “Musiqi” dərsi mahnı oxumaq, “Təsviri incəsənət” dərsi şəkil çəkmək dərsidir. Xeyr, belə deyil. Bu fənlərin məqsədi tamam başqadır”.

Onun bildirdiyinə görə, “Musiqi” və “Təsviri incəsənət” fənlərinin məqsədi şagirdlərin estetik tərbiyəsini formalaşdırmaq, eyni zamanda şagirdlərin Azərbaycan mədəniyyəti, incəsənəti, bu sahənin tanınmış şəxsiyyətləri haqqında məlumat dairəsini genişləndirilməkdir: “Biz həm də şagirdin şəxsiyyət kimi formalaşdırılmasından danışırıq. Şəxsiyyət o demək deyil ki, o, fizikanı, riyaziyyatı bilir. Onun başqa keyfiyyətləri də olmalıdır. Uşaq bilməlidir ki, kvartet, orkestr, trio nədir. Bu, onun ümumi dünyagörüşünə təsir edir”.

Sabirabad rayonu Babək Rəhimov adına Qəzli kənd orta məktəbinin direktor müavini Zəka Cabbarlının sözlərinə görə, bu günün dərslikləri ən böyük problemdir: “Təhsil islahatları yenilik gətirdi, lakin əngəlli tərəflər çoxdur. Fəal təlim metodlarına əsaslanan yeni dərsliklərdə məlumat azlığı nəzərə çarpır”,- deyən Cabbarlıya görə, təkcə “Azərbaycan dili”, “Ədəbiyyat” və “Riyaziyyat” dərsliklərinə baxmaq kifayətdir ki, bu qüsurları görəsən. Onun sözlərinə görə, “Azərbaycan dili” dərsliyində qrammatik qaydalar bəsit şəkildə verilib.

Z.Cabbarlı bildirib ki, dərsliklərin redaktə məsələsi də ciddi problemdir: “Düşünürəm ki, dərsliklərlə bağlı ciddi komissiya yaradılmalı və geniş ictimai müzakirələr aparılmalıdır. Əsas problemlərdən biri də şagirdlərin həddən artıq yüklənməsi ilə nəticələnən ağır dərsliklərin olmasıdır. Ciddi narahatlıqlar əsasən ibtidai təhsil pilləsindəki dərsliklərdədir. Dərslik müəllifləri şagirdlərin yaşını ciddi nəzərə almalıdır. Dərsliklər onların başa düşəcəyi şəkildə yazılmalıdır”.