Riyazi fizika tnliklri

1. Giriş.2. Fizikanın əsas mövzusu və əsas tədqiqat obyekti.3. Fizikanın tədqiqat üsulları.

Fənn sillabusu Kafedra: Fizika, riyaziyyat və informatika Fənnin adı: Fizika

1. N.M.Mehtiyev. Ümumi fizika kursu. Bakı, Çaşıoğlu, 2010.

2. Abdinov C.Ş., Axundova N.M., Cəfərova S.Z. Fizika. Bakı. 2007.

3. N.M.Mehtiyev. Ümumi fizika kursu. Bakı, Çaşıoğlu, 2010.

4. B.D.Əliyev, Q.T.Həsənov. Ümumi fizika kursu. Bakı, Çaşıoğlu, 2005.

5. N.M.Qocayev. Ümumi fizika kursu. Optika. Bakı, 1998.

6. M.H.Ramazanzadə. Fizika kursu. Bakı, Maarif, 1987.

7. N.Ş.Məmmədzadə. Fizika. Bakı. Maarif. 1996.

8. Y.Ş.Feyziyev, R.M.Rzayev. Ümumi fizika kursu. Bakı. 2001.

9. Y.Q.Nurullayev, R.F.Babayeva, M.M.Tağıyev, Fizika praktikumu. Bakı, Çaşıoğlu, 2003.

10. Т.И.Трофимова. Курс физики. М.: Высшая школа. 2003.

11. И.В.Савельев. Курс общей физики. Т. III. М.: Наука. 1987.

12. Д.В.Сивухин. Общий курс физики. Т.IV,V-1,V-2. М.: Высшая школа. 1987.

13. А.А.Детлаф, Б.М.Яворский. Курс физики. Т. III. М.: Высшая школа. 1989.

14. Э.В.Шпольский. Атомная физика. Т. I, II. М.: Наука. 1984.

KURS İŞİ – Bu fənn üzrə kurs işi nəzərdə tutulmayıb.

Tövsiyyə olunan dərsliklər və dərs vəsaitləri:

2. Friş S.A. Timoryeva A.N. Ümumi fizika kursu. I, II, III hissələr, 1962.

3. Qocayev N. M. Ümumi fizika kursu. Mexanika. Bakı,1978.

4. Xaйкин С.Э. Физические основы механики.М.,1971.

5. Ramazanzadə M. H. Fizika kursu. Bakı,1987.

6. Кикоин И.К. Кикоин А.К. молекулярная физика. М.,1963.

7. Kalaşnikov S. Q. Elektrik bəhsi. Bakı,1980.

8. Грабовский Р.И. Курс физики. М. 2007

9. V.Nəsirov, G.Aslanov Elektrik və maqnetizm “Adiloğlu” Bakı 2008

10. Ümumi fizika kursu A.Mehrabov 2002

11. T.Əzizov Fizikadan mühazirə kursu (4 hissə) 2003-2006

12. Əmiraslanov A. Fizikadan laboratoriya praktikumu 1989

Fənnin təsviri və məqsədi:

tələbələrə müyyən eksperimental ( təcrübi) iş vərdişlərini aşılamaq, onları fiziki kəmiyyətlərin dəqiq ölçü üsulları ilə, əsas fiziki cihazlar və təcrübi nəticələrin sadə işlənməsi metodları ilə tanış etmək, laborator işlərinin aparılmasında nəticələrin qiymətləndirilməsi, xətaların hesablanması, qiymətləndirilməsi kimi bacarıqların aşılanması

Davamiyyətə verilən tələblər:

Qiymətləndirmə:

gündəlik sorğuya görə-seminar və mühazirədə iştiraka görə-laboratoriya işlərinin düzgün yerinə yetirilməsinə və təhvil verilməsinə görə-ev tapşırıqlarına görə-sərbəst işlərə görə-kollokviumlara görə

Davranış qaydalarının pozulması halları olduqda:

Dərsə gecikən tələbələr qaib alır.
Tələbələr Universitetin təyin etdiyi daxili intizam qaydalarını gözləməli, bir birinə hörmətlə yanaşmalı və dərsin gedişinə mane olmamalı, tələbə kimi dərsin gedişinin normal təşkilinə maraqlı olmalıdır
Dərs vaxtı texniki avadanlıqlardan (mobil telefon, kalkulyator, kompüter və s.) istənilən formada istifadə, dərs zamanı yemek yemək, digər tələbələrlə danışaraq dərsin gedişionə mane olmaq – dərsi pozma kimi hesab edilir və belə tələbə auditoriyadan kənarlaşdırılır.

Dərsə, verilən tapşırıqlara məsuliyyətlə yanaşmalı, vaxtinda yerinə yetirilməsinə çalışmalı, seminar və laboratoriya işlərinə hazır gəlməli, dərs zamanı qrup yoldaşlarının fikirlərinə diqqətlil olmalı, dinləməli, öz münasibtətini müasir tələb olunan formada bildirməlidir

8. Təqvim planı:

Mühazirə 30 saat

Laboratoaiya 10 saat

Mühazirə mövzuları üzrə açıqlama

Mövzu № 1

1. Giriş.2. Fizikanın əsas mövzusu və əsas tədqiqat obyekti.3. Fizikanın tədqiqat üsulları.

4. Fizika və texnika.5. Fiziki modellər (mexanikada).6. Skalyar və vektorial kəmiyyətlər.

Mövzu №2 Maddi nöqtənin kinematikası.

1. Hərəkətin təsnifatı.2. Maddi nöqtənin bərabər sürətli düzxətli hərəkəti.3. Düzxətli dəyişən hərəkət. Bərabərdəyişən hərəkət.4. Maddi nöqtənin əyrixətli hərəkətinin kinematikası.5. Bərk cismin fırlanma hərəkətinin kinematikası.

Mövzu № 3 Klassik dinamika.

1. Nyutonun qanunları.2. İmpulsun saxlanma qanunu.3. Kütləsi dəyişən cismin hərəkət tənliyi.

4. Mexaniki qüvvələr:-. Sürtünmə qüvvələri (sükunət, sürüşmə, diyirlənmə və özlü sürtünmə);

-. Elastiki qüvvələr. Hük qanunu (deformasiyalar);-. Cazibə qüvvəsi. Ümumdünya cazibə qanunu.

5. Klassik mexanikanın tətbiq olunma hüdudları.

Mövzu № 4 İş.Enerji.

Mexaniki iş və güc.

1. Sabit və dəyişən qüvvənin işi.2. Ağırlıq qüvvəsinin gördüyü iş3. Elastilik qüvvəsinin gördüyü iş.

4. Sürtünmə qüvvəsinin gördüyü iş.5. Enerji. Kinetik və potensial enerji.6. Enerjinin saxlanması qanunu.7. Kürələrin elastik və qeyri-elastik toqquşması.

Mövzu № 5 Hidrostatika və dinamika

1. Mayelərin xassələri . Mayelərin axını.2. Bernulli tənliyi. Torriçelli düsturu.3. Real maye axını.Özlüklük. Laminar və turbulent axın. Reynolds ədədi.4. Real mayenin laminar axını.

5. Puazeyl düsturu.6. Cismin maye daxilində hərəkəti. Stoks düsturu.

Mövzu №6 Qazların kinetik nəzəriyyəsi.

1. Statistik fizika və termodinamika.Molekulyar kinetik təsəvvürlər.2. Termodinamik sistem və onun halı 3. İdeal qazın hal tənliyi.4. Kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyi5. Kinetik nəzəriyyənin əsas tənliyindən çıxan nəticələr.6. Sərbəstlik dərəcəsi.7. Enerjinin sərbəstlik dərəcəsinə görə paylanması.

Real qazlar. Statistik paylanmalar.

1. Qazların mayeləşməsi. Mayenin böhran halı.2. Real qazların hal tənliyi. Van-der-Vaals tənliyi. Böhran nöqtəsi.

Statistik paylanmalar:

3. Qaz molekullarının sürətə görə paylanması. Maksvel paylanması.4. Cazibə sahəsində olan qaz. Barometrik düstur.5. Bolsman paylanması.

Mövzu № 7 Termodinamikanın qanunları.

1. Termodinamik sistemin daxili enerjisi.2. Həcmin dəyişməsi zamanı görülən iş.3. Termodinamikanın I-ci qanunu.4. İdeal qazın daxili enerjisi və istilik tutumu.5. Adabatik proses.. Puasson tənliyi.

6. İzoproseslərdə qaz genişlənərkən gördüyü iş

Termodinamikanın II- ci qanunu.

1. Dönən və dönməyən proseslər.2. Termodinamikanın II- ci qanunu.3. Karno tsikli.4. Entropiya.5. Ideal qazın entropiyası.

Mövzu № 8 Elektrostatika

1. Elektrik yükləri. Kulon qanunu.2. Elektrik sahəsi. Elektrik sahəsinin intensivliyi.3. Elektrik sahəsinin potensialı. Elektrik sahəsində görülən iş.4. Potensiallar fərqi ilə sahə intensivliyi arasında əlaqə.

5. İntensivlik vektorunun süli. Qauss teoremi.6. Elektrik dipolu. Dipolun elektrik sahəsi.7. Naqilləri elektrik tutumu. Kondensatorlar.8. Elektrik sahəsinin enerjisi.9. Keçiricilər elektrik sahəsində.

10. Dielektriklər elektrik sahəsində.

Mövzu № 9 Sabit elektrik cərəyanı. Metalların keçiriciliyi.

1. Sabit elektrik cərəyanı və onun yaranma şərtləri.2. Metalların klassik elektron nəzəriyyəsi.3. Elektron nəzəriyyəsinə əsasən Om qanununun izahı.4. Metalların istilik keçiriciliyi ilə elektrik keçiriciliyi arasında əlaqə.5. Coul-Lens qanununun elektron nəzəriyyəsinə əsasən izahı.

6. Om qanununun inteqral şəkli. Potensiallar fərqi. E.H.Q. Gərginlik.7. Kirxhof qaydaları.

8. Metalların klassik elektron nəzəriyyələrinin çətinlikləri.9. Om qanununun tətbiqi hüdudları.

Mövzu № 10 Müxtəlif maddə və mühitlərdə elektrik cərəyanı.

1. Qazlarda elektrik cərəyanı.2. Plazma.3. Vakuumda elektrik cərəyanı.4. Kontakt potensiallar fərqi. Volta qanunu.5. Termoelektrik hərəkət qüvvəsi. Termoelektrik effect (Zeebek effekti)6. Peltye effekti (elektrotermik effekt)7. Tomson effekti (elektrotermik effekt)

Mövzu № 11 Maqnit sahəsi.

1. Maqnit sahəsi.2. Maqnit sahəsinin induksiyası.3. Cərəyanın maqnit sahəsinin induksiyası. Bio-Savar-Laplas qanunu.4. Maqnit sahəsinin cərəyanlı naqilə təsiri. Amper qüvvəsi.5. Maqnit sahəsinin hərəkət edən yüklü zərrəciyə təsiri. Lorens qüvvəsi.6. Düzxətli cərəyanlı naqilin maqnit sahəsi.7. Dairəvi cərəyanın əmələ gəlmiş maqnit sahəsinin induksiyası..8. Cərəyanlı naqillərin qarşilıqlı təsir qüvvəsi.9. Maqnit sahəsinin burulğanlılığı.Vakuumda maqnit sahəsi üçün tam cərəyan qanunu.

10. Maqnit sahəsində cərəyanlı naqilin hərəkəti zamanı görülən iş.11. Maqnit seli. Maqnit sahəsi üçün Qauss teoremi.12. Hərəkət edən yükün maqnit sahəsi.

Elektromaqnit induksiyası.

1. Faradey təcrübəsi. Lents qaydası.2. İnduksiya cərəyanının e.h.q.- nin təyini. Faradey qanunu.

3. İnduksiya zamanı konturda axan elektrik yükü. Maqnit sahəsinin intensivliyinin ölçülməsi.

4. Öz- özünə induksiya. Dövrənin açılması və qapanmasızamanı yaranan ekstra cərəyanlar.

5. Qarşılıqlı induksiya.6. Maqnit sahəsinin enerjisi.

Dəyişən cərəyan.

1. Dəyişən cərəyanın dövrəsində müqavimət. Kvazistasionar cərəyanlar.2. Dəyişən cərəyan dövrəsində induktivlik.3. Dəyişən cərəyan dövrəsində tutum.4. Dəyişən cərəyan dövrəsi üçün Om qanunu.

5. Dəyişən cərəyan dövrəsində iş və güc. Cərəyan və gərginliyin effektiv qiyməti.

Mövzu №12 Rəqslər.

1. Harmonik rəqslər.2. Rəqqaslar (yaylı, riyazi, fiziki).(M. i.)3. Harmonik rəqsi hərəkət edən cismin enerjisi.4. Rəqslərin toplanması. Döyünmə.(Müstəqil iş).5. Harmonik rəqslərin differensial tənliyi:

– Sərbəst rəqslər.- Sönən rəqslər.- Məcburi rəqslər.6. Elektromaqnit rəqslər.7. Elektromaqnit rəqslərin differensial tənliyi.

Dalğalar

1. Dalğavari hərəkət.2. Dalğa tənliyi. Faza sürəti.3. Dalğavari tənlik (Dalğanın diferensial tənliyi).

4. Dalğanın enerjisi.5. Dalğa qrupu. Qrup sürəti. Reley düsturu. Dalğanın dispersiyası.6. Elektromaqnit dalğaları.7. Dalğaların superpozisiya prinsipi.8. Dalğaların interferensiyası.

9. Durğun dalğalar.10. İşığın interfferensiyası. Interferensiya mənzərəsi.

Mövzu № 13 Işığın difraksiyası və polyarlaşması.

1. Işığın difraksiyası. Hüygens-Frenel prinsipi.2. Bir yarıqdan işığın difraksiyası.3. Difraksiya qəfəsi. Vulf-Breqq düsturu.4. İşığın polyarlaşması. Malyus qanunu.5. İşığın polyarlaşdırma üsulları. Maddənin optik anizotropiyası.+-

Mövzu 14 Işığın maddə ilə qarşılıqlı təsiri.

1. Işığın dispersiyası.2. Işığın səpilməsi.3. Işığın udulması.4. Işığın təzyiqi.5 Dopler effekti.6 Rentgen şüalarının maddə ilə qarşılıqlı təsiri.7. Koherent (klassik) səpilmə.8. Qeyri-koherent səpilmə (Kompton effekti).

Istilik şüalanması. Şüalanma qanunları.

1. Istilik şüalanması. Mütləq qara cisim.2. Kirxhof qanunu.3. Mütləq qara cismin şüalanma qanunları:

– Stefan-Bolsman qanunu.- Vin qanunu.4. Reley-Cins qanunu.5. Plank düsturu.

Mövzu № 15 Atom fizikası haqqında məlumat.

1. Rezerford təcrübəsi. Hidrogen atomu.2. Bor postulatları.3. Hidrogen atomunun kvant nəzəriyyəsi (Bora görə).4. Frank və Hers təcrübəsi.5. Kvant ədədləri.6. Pauli prinsipi. Atomda elektron örtüklərin quruluşu.

Nüvə fizikası haqda məlumat.

1. Atom nüvəsinin quruluşu. Proton və neytron.Izotoplar. Nüvə daxilindəki çevirmələr.2. Kütlə defekti. Rabitə enerjisi.3. Radioaktivlik.4. Radioaktiv çevirmə (parçalanma) qanunu.
Verilən mövzularin bir qismi əlavə mövzu kimi (tanışlıq üçün oxu), bir qismi isə müstəqil iş kimi təqdim olunacaqdır. Materiallar “Fizika Sizin üçün” www.phys-for-you.narod.ru internet saytda xüsusi ilə Lənkəran Dövlət Universitetinin tələbələri üçün ayrilmiş səhifədə elektron variantda verilmişdir. http://www.phys-for-you.narod.ru/ldu.htm
Dərsin işlənmə forması

1. Dərslər müəllimin izahlarından və mövzu ətrafında interaktiv (qarşılıqlı) müzakirələrdən ibarət olacaqdır.

2. Keçilən dərslərin tezisləri sonra tələbələrə verilsə də, dərslərdə qeydlər götürmək olduqca vacibdir! Çünki bu tezislər dərslərdə izah, təhlil və müzakirə edilən məsələləri bütün dolğunluğuyla əks etdirməyəcəkdir.

3. Dərslər azərbaycan dilində keçiləcəkdir. Lakin dərsdə sualları, imtahanda cavabları və nəhayət esseləri Azərbaycan, Rus və ya İngilis dilində ifadə etmək olar.

4. Dərslərin mövzu ardıcıllığı iş planında göstərildiyi kimidir.

5. Sərvbəst işlərdə azərbaycan, rus və ingilis dilində hazırlanıb təhvil verilə bilər.

Dərsə hazırlaşma forması

Dərslərə hazırlaşma forması aşağıdakı kimi tövsiyə olunur:

1.Hər bir dərsdən qabaq növbəti dərsin mövzusuna uyğun oxumaq, mövzunu dərsə qədər müəyyən dərəcədə öyrənmək, əlavə .materialları dəftərə qeyd edib müəllimə göstərmək

2.Hər bir dərsdə diqqətli olmaq, diskussiyalarda aktiv iştirak etmək və qeydlər götürmək

3.Hər bir dərsdən sonra keçilmiş dərsdə danışılanları xatırlamaq, onları düşünmək və dərsdə götürülmüş qeydləri tamamlamaq lazımdır.

4.Dərslərdə ekspromt (bədahətən, meyxanavari) və assosiativ (ağla ilk gələn fikirlərlə) aktivlik göstərmək mümkün deyil. Buna görə də, hər bir dərsin mövzusuna qabaqcadan hazırlaşmaq lazımdır. Adi səviyyədə hazırcavablıq aktivlik balı sayılmayacaqdır!

SƏRBƏST İŞLƏRİN MÖVZULARI VƏ TƏHVİL VERİLMƏSİNİN SON TARİXİ

Eynşteynin nisbilik nəzəriyyəsi. Lorens çevrilmələri.

Kürələrin elastiki və qeyri–elastiki toqquşması.

Özlü mayenin hərəkəti.

Klassik mexanikanın tətbiqolunma hüdudları.

Riyazi və fiziki rəqqaslar.

Sönən və məcburi rəqslər.

Dalğa sürəti. Dalğa tənliyi.

Molekulların sürətinin təyini. Ştern təcrübəsi.

Molekulların sürətlərinə görə Maksvell paylanması.

Barometrik düstur. Bolsman paylanması.

Termodinamikanın I qanunun müxtəlif izoproses-lərə tətbiqi.

Dairəvi proseslər. İstilik maşınları.

Dönən və dönməyən proseslər.

Termodinamikanın II qanunun statistik mənası.

Molekulyar qüvvələr. Maddənin böhran halı.

Faza keçidləri. Üçqat nöqtə.

Mayelərdə daşınma hadisələri.

Kristal qəfəsin növləri. İzotrop və anizotropluq.

Bərk cisimlərin istilik xassələri.

Dipolun elektrik sahəsi.

Qauss teoreminin tətbiqləri.

Yüklənmiş sonsuz keçirici lövhənin elektrik sahəsi.

Bərabər yüklənmiş sferik səthin elektrik sahəsi.

Əks işarəli yükə malik iki paralel lövhənin elektrik sahəsi.

Yüklənmiş sonsuz silindrin elektrik sahəsi.

Dielektriklər elektrik sahəsində.

Kondensatorlar. Müstəvi kondensatorun tutumu.

Silindrik kondensatorun tutumu.

Kürəvi kondensatorun tutumu.

Elektron nəzəriyyəsinə görə Om qanununun izahı.

Termoelektrik hərəkət qüvvəsi. Termoelement.

Coul – Lens qanununun elektron nəzəriyyəsinə görə izahı. Yarımkeçiricilərin müqavimətinin temperaturdan asılılığı.

Maqnit sahəsinin cərəyanlı kontura təsiri.

Selenoidin oxu istiqamətində maqnit sahəsinin induksiyası.

Dairəvi cərəyanın maqnit sahəsi. Dairəvi cərəyanın mərkəzində əmələ gələn maqnit sahəsinin induksiyası.

Cərəyanlı maqnit sahəsinin enerjisi.

Hərəkət edən yükün maqnit sahəsi.

Elektromaqnit dalğaları. Elektromaqnit dalğalarının enerjisi.

Umov – Poytinq vektoru.

Eyni mailliyin əyriləri.

Maykelson, Jamen interferometrləri.

Yunq təcrübəsi. Eyni qalınlığın interferensiyası.

Difraksiya qəfəsi. Fəza qəfəsi.

Rentgen şüalarının difraksiyası.

Polyarlaşmış şüanın interferensiyası.

Əksolma və sınma zamanı işığın polyarizasiyası.

Nikol prizması. Süni anizotropluq.

Kerr effekti. Polyarizasiya müstəvisinin fırlanması.

İşıq sürəti. Faza və qrup sürəti.

Mikroskop və onun böyütməsi.

İstilik şüalanması qanunları.

Reley – Cins qanunu.

Optik kvant generatoru.

İşığın kombinasion səpilməsi.

Süni radioaktivlik. Süni nüvə çevrilmələri.

Kütlə defekti. Rabitə enerjisi.

QİYMƏTLƏNDİRMƏ:

Fənn üzrə krediti yığmaq üçün lazımı 100 balın toplanması aşağıdakı kimi olacaq.

50 bal – imtahana qədər O cümlədən:

10 bal – dərsə davamiyyət

20 bal – seminar dərslərindən toplanılacaq ballardır.

Seminar ərzində 3 dəfə kollokvium keçiriləcəkdir (minimum 3). Kollokviumda iştirak etmədikdə jurnalda 0 (sıfır) bal qeyd olunacaqdır.

50 bal – imtahanda toplanılacaq.

İmtahan test üsulu ilə keçiriləcəkdir. Test 50 sualdan ibarət olacaqdır. Hər bir sual bir baldır. Səhv cavablardan suallar, düzgün cavabların suallarının ballarını silir.

Qeyd: İmtahanda minimum 17 bal toplanılmasa, imtahana qədər yığılan ballar toplanılmayacaq.

İmtahan və imtahana qədər toplanan ballar cəmlənir və yekun miqdarı aşağıdakı kimi qiymətləndirilir:

A – «Əla» -91-100 B – «Çox yaxşı» -81-90 C – «Yaxşı» -71-80 D – «Kafi» -61-70

Fənn üzrə tələblər, tapşırıqlar:

Tələbələr dərsə verilən tapşırıqları hər gün həm mühazirəyə, həm seminara həmdə laborator məşğələyə hazır gəlməli,
Dərslərdə fəal iştirak etməli,
Seminarda müstəqil həll etmək üçün verilən məsələləri həll etməli, həll etməyə cəhd göstərməli
Tapşırılan laboratoriya işlərini yazmalı, nəzəri olaraq hazırlaşmalı, işin gedişini və ardıcıllığını bilməli, təyin edəcəkləri və hesablayacaqları kəmiyyətlərin dusturunu, ifadənin çıxarılışını və xətaları cıxarmağı bacarmalıdırlar.
Onlar fənnin tədrisinin sonunda fiziki nəzəriyyələr, qanunlar və qanunauyğunluqlar haqqında biliklərə malik olmalı,
Qanunları ifadı edən riyazi münasibətəri, sadə təcrübər aparmağı, nəticələri hesablamağı, xətaları hesablanma metodlarını bilməlidir.
Fiziki qanunları məsələ həllinə tətbiq etməyi bacarmalıdırlar.
Dərsə davamiyyətə görə aldıqları qaiblar üçün referat təqdim etməlidirlər
Marağa görə tələbələr əlavə iş təqdim edə bilərki, bu da onların qiymətləndirilməsində nəzərə alınacaqdır.
Hər tələbə kurs müddətində 5 sərbəst iş yazıb təhvil verməlidir- sərbəst işin həcmi 2-3 kompüterdə yazılmış vərəq olmalıdır.
Dərs müddətində mobil telefon və digər kompüter avadanlığından istənilən formada istifadə qəti qadağandır – bu formada dərsi pozmuş tələbələr dərsdən kənar edilir.

Dostları ilə paylaş:

Görkəmli fiziklər

Məşhur fiziklərin həyatı, elmi kəşfləri
Nyuton,Volta,Plank,Eynşteyn,Faradey,Hüygens kimi fiziklər haqda maraqlı məlumatlar.

Yaradılıb 8 fevral 2010 Topik 55 Abunəçi 28 Reytinq 35.83

Moderatorlar (0):
Moderator yoxdur

Andre-Mari Amper

Görkəmli fiziklər
12 iyul 2019, 12:49

Andre-Mari Amper Lion şəhərində, zadəgan ailəsində anadan olub. Gəncin istedadı tez bir zamanda üzə çıxıb: o, qeyri-adi yaddaşa malik olub və təhsili ilə, demək olar ki, özü məşğul olub. 1793-cü ildə inqilab zamanı atasının qilyotində ölümü onun üçün böyük sarsıntı olub.

Gələcək fizik 14 yaşında 28 böyük kitabdan ibarət olan fransız “Ensiklopediyasının” bütün cildlərini oxuyub. Paskal kimi Amper də əvvəlcə riyaziyyatla maraqlanıb və konusşəkilli kəsik nəzəriyyəsinə dair traktat yazıb.

Amper Burkan-Bre şəhərinin Mərkəzi məktəbində fizika professoru təyin olunana qədər riyaziyyat fənnindən dərs deyib. “Oyunların riyazi nəzəriyyəsinə” adlı elmi işi dərc olunandan sonra o, London Universitetinin fizika kafedrasına dəvət olunub. Burada alim daha bir sarsıntı keçirib. Sevimli həyat yoldaşının ölümü ömrünün sonuna qədər ona əziyyət verib.
Davamı →

Nils Bordan mükəmməl cavab

Görkəmli fiziklər
8 sentyabr 2017, 23:17

Bir dəfə Kral akademiyasının prezidenti olan Ernest Rezerforda bir kolleqası kömək üçün müraciət edir. O tələbələrindən birinə fizikadan ən aşağı qiyməti verməyə hazırlaşdığı bir vaxtda həmin tələbə ən yüksək qiymətə layiq olduğunu iddia edirdi. Müəllim və iddialı tələbə mübahisənin həlli üçün üçüncü tərəfin köməyindən istifadə etməyi qərara alırlar. Üçüncü şəxs olaraq isə Ernest Rezerford təyin edilir. İmtahan sualı belə idi: “Barometrin köməkliyi ilə binanın hündürlüyünü necə ölçmək olar?”.

Tələbənin cavabı belə idi: “Barometrlə dama qalxmaq, onu uzun kəndirlə aşağı sallamaq, daha sonradan geri çəkmək və kəndiri ölçmək lazımdır. Kəndirin uzunluğu binanın hündürlüyünü dəqiq olaraq bildirəcək. Burada vəziyyət qəliz hala alır. Belə ki, tələbənin cavabı məntiqi cəhətdən doğru idi. Digər tərəfdən isə imtahan fizika fənni olduğundan cavabın bu sahə ilə əlaqəsi yox idi.
Davamı →

Stiven Hokinqin həyat qaydaları

Görkəmli fiziklər
18 may 2017, 13:13

İQ-ümün neçə olduğunu bilmirəm. Məncə bununla yalnız uğursuzlar maraqlanır.

Mənim məqsədim sadədir; Bütün kainatı anlamaq istəyirəm. O, niyə belədir, necə qurulub və biz niyə buradayıq?

Bərabərlik riyaziyyatın ən maraqsız hissəsidir. Mən şeylərə həndəsənin gözüylə baxmağa çalışıram.

Biz xüsusi görkəmi olmayan bir ulduzun balaca planetinin meymundan törəmiş, inkişaf etmiş varlıqlarıyıq. Amma bizim kainatı öyrənmək şansımız var. Bizi özəl edən budur.

Biz kainatın həyata yararlı olmasına təəccüblənməməliyik. Axı bu, o demək deyil ki, kainat həyat üçün düşünülmüşdür.

Nüvə fizikasının banisi – Enriko Fermi

Görkəmli fiziklər
26 aprel 2017, 11:25

Enriko Fermi 1901-ci il sentyabrın 29-da İtaliyanın Roma şəhərində anadan olub. Atası Alberto Fermi dəmiryolu idarəsində qulluqçu vəzifəsində çalışıb. Anası İda de Qattis isə ibtidai sinif müəllimi olub. Baxmayaraq ki ailədə valideynlərdən heç biri onu elmlə məşğul olmağa həvəsləndirməyib, Enriko Fermi hələ uşaq yaşlarından riyaziyyat və fizikaya böyük maraq göstərib. Enriko yazmağı və oxumağı çox tez öyrənib. Son dərəcə güclü hafizəyə və riyazi təfəkkürə malik olan Enriko sinifdə asanlıqla birinci şagird olub. 13 yaşı tamam olanda Enriko iki ay ərzində tərsimi həndəsə kursunu tam mənimsəyib. O, müstəqil surətdə dərslikdə olan 200-dən artıq tapşırığı həll edərək bütün teoremləri təklikdə sübut edə bilmişdi. Fizika və riyaziyyatın ayrı-ayrı bölmələrinə həsr olunmuş bir sıra kitabları müstəqil surətdə öyrənməyə cəhd etmişdi. Enriko nəinki qeyri-adi istedadı, eləcə də çox iti, fövqəladə yaddaşı ilə yaşıdlarından seçilirdi. Əlinə aldığı hər hansı kitabı bir dəfə oxumaq onu mükəmməl surətdə öyrənmək üçün kifayət idi. Atasının dostu Adolfo Amideyi Enrikoda fizika və riyaziyyat elmlərinə maraq oyadıb. Amideyi tezliklə onun nəzəri fizika sahəsində qabiliyyətini hiss edib.

Enriko uşaqlıq dostu E.Persio ilə birlikdə müxtəlif fiziki təcrübələr qoyurdu (məsələn, içməli suyun dəqiq sıxlığını müəyyən etməyə çalışırdı). 1918-ci ildə üçillik lisey kursunu iki ilə başa vuran Ferminin qarşısında gələcək təhsilini harada davam etdirmək sualı durmuşdu.
Davamı →

Mariya Sklodovskaya-Küri

Görkəmli fiziklər
21 fevral 2017, 23:16

1867-ci il 7 Noyabr dünya ilə bir adı olan fizik və kimyagər Mariya Sklodovskya-Küri doğulmuşdur. Polyak əsilli fransız kimyagəri və fiziki olan bu qadın iki dəfə Nobel mükafatı laureatı (fizika (1903) və kimya (1911)) olmuşdur.

Mariya Kyürinin elmi fəaliyyətində həyat yoldaşı Pyer Kürinin də böyük rolu olmuşdur. Onların 1895-ci ildə baş tutan evliliyi tezliklə dünya əhəmiyyətli nəticələr əldə edən əməkdaşlığın təməlini qoydu. 1896-cı ildə A. Anri Bekkerel təsadüf nəticəsində xarici işıq mənbəyi (Günəş və ya süni işıq) olmadan uran duzlarının şüalanmasını kəşf etdi. Bu, fiziklər üçün əsl sürpriz idi. Sonralar Mariya Bekkerelin bu kəşfini “radioaktivlik” adlandırdı. Fiziklər və kimyaçılar qarşısında əlavə sual meydana çıxdı: görəsən, bu xassə yalnız urana və onun duzlarınamı məxsusdur, yoxsa bu başqa elementlərdə də var? Mariya Küri məhz bu sual ətrafında əri Pyer Küri ilə birlikdə uranda aşkarlanan radioaktivliyin digər elementlərdə mövcud olmasını araşdırmağa qərar verdi və toriumda da radiovtivlik olmasını aşkarladı.
Davamı →

Riçard Feynman

Görkəmli fiziklər
6 fevral 2017, 22:36

Riçard Fillips Feynman (Richard Phillips Feynman, 11 may 1918-15 fevral 1988) – görkəmli amerika fiziki. Kvant elektrodinamikasının banilərindən biri. 1943-45-ci illər aralığında Los-Alamosda atom bombası hazırlayan alim-fiziklər qrupuna daxil edilmişdir. Kvant mexanikasında trayektoriyalar üzrə inteqrallama üslunu (1938), eləcə də elementar hissəciklərin çevrilmə və qarşılıqlı təsirini təsvir edən kvant sahə nəzərtiyyəsinin Feynman diaqramları metodunu (1949) işləmişdir. Həmçinin ifrat axıcılıq nəzəriyyəsi və nüvənin parton modelini irəli sürmüşdür. 1965-ci ildə S. Tomonaqo və C. Şvingerlə birgə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.

Uşaqlıq və gənclik illəri
Riçard Fillips Feyman zəngin bir ailədə anadan olmuşdur. Valideynləri — Melvil və Lüsil Nyu-Yorkda Kuinsin cənubunda Far-Rokveydə yaşayırdılar. Atası Riçardın dünyaya gəlməməsindən əvvəl oğlunun alim olacağını qərara almışdı (Həmin illərdə qızlar de-yure akademik dərəcə ala bilsələr də, onların gələcəyi adətən qeyri-müəyyən qalırdı. Bununla belə, Riçard Feymanın kiçik bacısı bu fikri rədd edərək sonralar məşhur astrofizik olur).
Davamı →

Vavilov Sergey İvanoviç

Görkəmli fiziklər
24 aprel 2016, 03:23

S.İ. Vavilov görkəmli Sovet fiziki, elm xadimi və akademikidir. Vavilov Moskvada ticarət qulluqçusu ailəsində anadan olub. O, ticarət məktəbini qurtardıqdan sonra kamal attestatı imtahanı vermək üçün müstəqil hazırlaşıb.
1909-cu ildə Vavilov Moskva universitetinin fizika-riyaziyyat fakültəsinə daxil olur. Bu dövrdən Vavilov elmi yaradıcılığa başlayır və elmi mövzu götürmək üçün P.N. Lebedevə müraciət edir. Lebedev Vavilovu öz köməkçisi P.P. Lazarevə həvalə edir. P.P.Lazarev ona fotokimya sahəsində işləməyi məsləhət görür.
S.İ.Vavilov 1914-cü ildə universiteti bitirir. Birinci dünya müharibəsi ona ardıcıl iş aparmasına mane olur. O, dörd il müharibədə iştirak edib. 1918-ci ildə ordudan tərxis olduqdan sonra P.P.Lazarevin təşkil etdiyi biofizika institutuna gəlir.
Davamı →

Ersted Hans Kristian

Görkəmli fiziklər
24 aprel 2016, 03:17

«Dünya professoru Ersted özünün böyük kəşfi ilə
fiziklərə tədqiqatın yeni yolunu bəxş etdi.»
A. Amper

Hans Kristian Ersted Danimarkanın kiçik Rudkyobink şəhərində aptekçi ailəsində anadan olub. O, atasının aptekində əczaçılıq öyrənməklə fəaliyyətə başlayır.
1794-cü ildə Ersted təbabət və təbiətşünaslığı öyrənmək üçün Kopenhagen universitetinə daxil olur. 1797-ci ildə oranı bitirib, tibb fakültəsinin əczaçılıq kafedrasına kiçik elmi işçi keçir. İnstituta daxil olduğu vaxtdan Ersted fizika və fəlsəfənin vurğunu olur, öz üzərində çalışmağa başlayır və 22 yaşında fəlsəfə elmləri doktoru olur.
Davamı →

Nils Bor

Görkəmli fiziklər
5 aprel 2016, 22:16

Gizli şəraitdə iş aparan danimarkalılara əmr edilmişdi ki, professor Borun qiymətli şüşəsini almanlardan qabaq ələ keçirsinlər. Şüşənin oğurlanması müharibə illərinin igidliklərindən biri oldu, almanlar doktor Borun yoxa çıxdığını öyrənən kimi, onun laboratoriyasının qapısına keşikçi qoymuşdular və şüşəni laboratoriyadan həmin keşikçilərin gözü qabağında çıxartmaq lazım gəlmişdi.
1939-cu il fevralın 24-də Kolumbiya Universitetində amerikan fizikləri cəmiyyətinin iclasında ən məşhur fizik danimarkalı Nils Bor və italiyalı Enriko Fermi tarixin ən böyük kəşflərindən biri olan uran atomunun parçalanması haqqında məlumat verdilər. Fermanın ağzından çıxan «Zəncirvarı reaksiya» sözləri gələcək insanların müqəddəratını həmişəlik dəyişməz olan sözlər idi.
Dünya müharibəsi illərində Avropa qitəsinin işğal olunmuş ölkələrinin tərəqqipərvər alimləri Hitler Almaniyasında işləməmək üçün gizlicə öz vətənlərini tərk edib, okeanın o tayına mühacirətə gedirdilər. Onların arasında Nobel laureatı Nils Bor da var idi.
1943-cü ilin şaxtalı payız günlərinin birində, amerikan kompaniyasına məxsus sərnişin təyyarəsində professor N.Bor ABŞ-a uçmağa məcbur olur. Yola düşməzdən əvvəl alim bərk həyəcan keçirirdi. Onu 20 ildən artıq bir müddətdə qiymətli və əziz xatirə kimi saxladığı Nobel mükafatının qızıl medalı düşündürürdü. Əgər alim amerikanların əlinə keçsəydi, o qızıl medaldan həmişəlik məhrum ola bilərdi. Çox fikirləşdikdən sonra, o, nə¬hayət çıxış yolu tapdı — medalı xlorid və nitrat turşularının müəyyən nisbətdə qarışığı olan «çar arağı»nda həll edib çalışdığı laboratoriyanın xəlvət guşələrinin birində gizlətdi. N.Bor müharibənin sonunadək Amerikada qaldı. Lakin onu qızıl medalın taleyi bərk narahat edirdi. Müharibə qurtardıqdan və Danimarka faşizm əsarətindən azad edildikdən sonra, alim dərhal vətəninə qayıtdı və birinci növbədə medalı həll edib, saxladığı məhlulla maraqlandı. Xoşbəxtlikdən hər şey qaydasında idi. O, məhluldakı qızılı kimyəvi üsulla çıxarıb, yenidən medal tökdürməyə verdi.
Möhkəm bədənli Borun başı o qədər yekə imiş ki, o, çox yüksəkdən uçmağa məcbur olan təyyarəyə mindikdə standart oksigen maskalarından heç biri onun başına keçməmişdi. Nəticədə təyyarə İngiltərədə yerə enərkən dahi fizik oksigen çatışmamazlığı üzündən huşunu itirmişdi. Boru ayıldıb özünə gətirdikləri zaman o, ən əvvəl ağır su olan yaşıl şüşəni qapmışdı. Lakin birdən baxıb görmüşdü ki, demə çox tələsdiyi üçün soyuducudan gözəl Danimarka pivəsi ilə dolu başqa bir yaşıl şüşəni götürübmüş.
Nils Bor demişdir: «Mütəxəssisə aşkar səhvlərini bilmək lazım olduğu kimi, bunlardan yaxa qurtarmağı da bacarmaq lazımdır.»

Mənbə İlyas Həsənov,Ellada Həziyevanın Əslində onlar kimdir? kitabından

Bekkerel Antuan Anri

Görkəmli fiziklər
25 mart 2016, 21:21

Dünyanın fizika alimləri xəzinəsində Bekkerel familiyalı dörd nəfər fizik vardır.
1. Antuan Sezar Bekkerel (08.03.1788 — 18.01.1878), Paris EA-nın üzvü (1829), Paris Milli Təbiyyat-Tarix muzeyinin professoru (1837). Əsərləri: flüoressensiya, fosforessensiya, termoelektrik, elektrokapilyarlıq, kristallooptika, qalvanik elementlər nəzəriyyəsi və bu kimi elm sahələrinə aiddir. 1829-cu ildə zəif polyarlaşan qalvanik element kəşf edib.
2. Aleksandr Edmon Bekkerel (24.3.1820-11.5.1891) Antuan Sezarın oğlu. Paris EA-nın üzvü (1863), əsas tədqiqat sahəsi fosforessensiya hadisələrinin öyrənilməsinə aiddir.
Davamı →

Riyazi fizika

Riyazi fizika — fizika problemlərinə tətbiq olunan riyazi metodların işlənib hazırlanması ilə məşğul olan elm sahəsi. Journal of Mathematical Physics bu sahəni “riyaziyyatın fizikadakı problemlərə tətbiqi və bu cür tətbiqlərin və fiziki nəzəriyyələrin formalaşdırılması üçün uyğun olan riyazi metodların təkmilləşdirilməsi” kimi təyin edir. [1]

Mündəricat

1 İnkişaf tarixi
- 1.1 Klassik riyazi fizika
- 1.2 Müasir riyazi fizika
İnkişaf tarixi Redaktə
Riyazi fizikanın bir neçə fərqli bölməsi var və bunlar təqribən müəyyən tarixi dövrlərə uyğundur.

Klassik riyazi fizika Redaktə

Əvvəlcə riyazi fizika diferensial tənliklər üçün sərhəd məsələləri ilə məşğul olurdu. Bu istiqamət klassik riyazi fizikanın mövzusudur ki, bu da müasir dövrdə öz əhəmiyyətini qorumaqdadır.

Klassik riyazi fizika İsaak Nyutonun dövründən bəri fizika və riyaziyyatın inkişafına paralel olaraq təkmilləşmişdir. 17-ci əsrin sonunda diferensial və inteqral hesabı kəşf edildi (İ. Nyuton, Q. Leybnits) və klassik mexanikanın əsas qanunları, həmçinin ümumdünya cazibə qanunu formalaşdırıldı (İ. Nyuton). XVIII əsrdə simlərin, çubuqların, riyazi rəqqasların rəqslərinin öyrənilməsi, habelə akustika və hidrodinamika ilə bağlı məsələlərin öyrənilməsi üçün riyazi fizikaya aid üsullar formalaşmağa başlayır; analitik mexanikanın əsası qoyulur (J. Dalamber, L. Eyler, D. Bernulli, J. Laqranj, K. Qauss, P. Laplas). 19-cu əsrdə riyazi fizikanın üsulları istilikkeçirmə, diffuziya, elastiklik nəzəriyyəsi, optika, elektrodinamika, qeyri-xətti dalğavari proseslər və s. problemlərlə əlaqədar olaraq yeniliklər ortaya çıxdı; potensial nəzəriyyəsi, hərəkətin dayanıqlığı nəzəriyyəsi yaradılır (J. Furye, S. Puasson, L. Bolsman, O. Koşi, M. V. Ostroqradski, P. Dirixle, C. K. Maksvell, B. Riman, S. V. Kovalevskaya, C. Stoks, Q. R. Kirxhof, A. Puankare, A. M. Lyapunov, V. A. Steklov, D. Hilbert, J. Adamar, A. N. Tixonov — burada adları çəkilən alimlərdən bəziləri 20-ci əsrdə və ya 20-19-cu əsrlərin sonunda işləmişlər). 20-ci əsrdə qazodinamikanın, hissəciklərin daşınması nəzəriyyəsinin və plazma fizikasının yeni problemləri ortaya çıxır.

Müasir riyazi fizika Redaktə

XX əsrdə fizikanın yeni sahələri meydana çıxır: kvant mexanikası, kvant sahə nəzəriyyəsi, kvant statistik fizikası, nisbilik nəzəriyyəsi, qravitasiya, sinergetika (A. Puankare, D. Hilbert, P. Dirak, A. Eynşteyn, N. N. Boqolyubov, V. A. Fok , E. Şredinger, H. Veyl, R. Feynman, C. fon Neyman, V. Heyzenberq, İ. Priqojin, S. Kurdyumov).

Bu hadisələri öyrənmək üçün istifadə olunan riyazi vasitələr toplusu əhəmiyyətli dərəcədə genişdir: riyaziyyatın ənənəvi sahələri ilə yanaşı, operatorlar nəzəriyyəsi, ümumiləşdirilmiş funksiyalar nəzəriyyəsi, kompleks dəyişənli funksiyalar nəzəriyyəsi, topoloji və cəbri üsullar, ədədlər nəzəriyyəsi. , p-adik analiz, asimptotik və ədədi üsullar geniş şəkildə istifadə edilmişdir. Kompüterlərin meydana çıxması ilə ətraflı analiz aparmağa imkan verən riyazi modellər sinfi əhəmiyyətli dərəcədə genişləndi; hesablama eksperimentləri aparmaq, məsələn, atom bombasının partlamasını və ya nüvə reaktorunun işləməsini real vaxtda simulyasiya etmək üçün real imkan var idi. Müasir nəzəri fizika ilə müasir riyaziyyatın bu intensiv qarşılıqlı əlaqəsindən yeni sahə — müasir riyazi fizika formalaşmışdır. Onun modelləri həmişə diferensial tənliklər üçün sərhəd məsələlərinə gətirilmir, onlar çox vaxt aksiomlar sistemi kimi formalaşdırılır.
1. ↑ Definition from the Journal of Mathematical Physics. “Arxivləşdirilmiş nüsxə”. 2006-10-03 tarixində orijinaldan arxivləşdirilib.
- Арнольд В. И. Математические методы классической механики. — М. : Наука, 1989. — 472 с.
- Арнольд В. И. Что такое математическая физика? // УФН. — 2004. — Т. 174, № 12. — С. 1381—1382.
- Владимиров В. С.Что такое математическая физика? — Препринт, Математический институт им. В. А. Стеклова РАН. — М.: МИАН, 2006. — 20 с.
- Владимиров В. С. Уравнения математической физики. — М. : Наука, 1981. — 512 с.
- Владимиров В. С., Волович И. В., Зеленов Е. И. Р-адический анализ и математическая физика. — М. : Физматлит, 1994. — 352 с.
- Джеффрис Г., Свирлс Б. Методы математической физики. — М. : Мир, 1969—1970. — 424+352+344 с.
- Курант Р., Гильберт Д. Методы математической физики. — М. : ГИТТЛ, 1951. — 476+544 с.
- Математическая физика. Энциклопедия / Гл. ред. Л. Д. Фаддеев. — М. : Большая Российская энциклопедия, 1998. — 691 с.
- Морс Ф. М., Фешбах Г. Методы теоретической физики. — М. : Издательство иностранной литературы, 1958—1960. — 930+886 с.
- Мэтьюз Дж., Уокер Р. Математические методы физики. — М. : Атомиздат, 1972. — 400 с.
- Петровский И. Г. Лекции об уравнениях с частными производными. — М. : Физматгиз, 1961. — 400 с.
- Полянин А. Д. Справочник по линейным уравнениям математической физики. — М. : Физматлит, 2001. — 576 с.
- Полянин А. Д., Зайцев В. Ф. Справочник по нелинейным уравнениям математической физики: Точные решения. — М. : Физматлит, 2002. — 432 с.
- Полянин А. Д., Зайцев В. Ф., Журов А. И. Методы решения нелинейных уравнений математической физики и механики. — М. : Физматлит, 2005. — 256 с.
- Рид М., Саймон Б. Методы современной математической физики. — М. : Мир, 1977—1982. — 356+396+444+432 с.
- Рихтмайер Р. Принципы современной математической физики. — М. : Мир, 1982—1984. — 488+384 с.
- Тирринг В. Курс математической и теоретической физики. — К. : TIMPANI, 2004. — 1040 с.
- Тихонов А. Н., Самарский А. А. Уравнения математической физики. — М. : Наука, 1977. — 735 с.
Xarici keçidlər Redaktə
- EqWorld — Riyazi tənliklər aləmi. Riyazi fizikanın xətti və qeyri-xətti tənlikləri (xüsusi törəməli diferensial tənliklər), inteqral tənliklər və digər riyazi tənliklər haqqındakı geniş məlumatları əhatə edir.
- John Baez, This week’s finds in mathematical physics — riyazi fizikadakı irəliləyişlərin həftəlik icmalı
Related posts: