Mirzə Ələkbər Sabirin lağa qoyduğu Füzuli şeirləri

Bimar tənim küftəvü bozbaş ələmindən,

Qadında sonsuzluq

Qadında sonsuzluğun əsas səbəbləri onun cinsiyyət yollarına tam keyfiyyətli spermatozoidlərin düşməsi, mayalanmağa qadir yumurta hüceyrənin yaranması, qarın boşluğunda uşaqlıq borusunun saçaqlan tərəfindən tutulub borunun içərisinə çəkilməsi və orada spermatozoidlərə tərəf hərəkət etməsi, yumurta hüceyrənin spermatozoidlə mayalanması və uşaqlığın içərisinə düşüb onun divarlarından birinə yapışması, orada dölün inkişafı və onun doğuşa qədər saxlanması və s. proseslərin pozulmaSı ilə əlaqədardır. Normal vəziyyətdə bütün bu proseslər sinir sistemi ilə daxili sekresiya vəzilərinin (hipofizin, hipotalamusun, qalxanvarı və böyrəküstü vəznlərin), yumurtalıqların hormonları ilə idarə olunur. Burada əsas yeri mərkəzi sinir sistemi və qadının psixikası tutur. Qadının orqanizmində patoloji üzvü dəyişikliklər və funksional pozğunluqlar nəsil törətmə qabiliyyətini azaldır, yaxud da sonsuzluğa səbəb olur.

Xarici cinsiyyət üzvlərinin və uşaqlıq yolunun patologiyası.
Anadangəlmə inkişaf qüsurlarına (cinsiyyət dodaqlarının çatışmazlıqları, uşaqlıq yolunun olmaması və ya onun iki olması və s.) nadir hallarda təsadüf olunur (əksər hallarda bu irsi xəstəliyin əlamətidir). Adətən belə çatışmazlıqlar müxtəlif səbəblərə görə (aybaşı gec başlanması, tamamilə olmaması və s.) həkimə müraciət etdikdə aşkar edilir. Qızlıq pərdəsinin qalın olması və cinsi əlaqədə onun deşilməməsi sonsuzluğa səbəb ola bilməz, çünki sperma uşaqlıq yolu dəhlizimə düşdükdə belə hamiləlik baş verə bilər. Bəzən müəyyən zədələr, xəstəliklər nəticəsində uşaqlıq yolu və hətta uşaqlıq xaricə çıxa bilər, belə vəziyyətdə cinsi əlaqə, ümumiyyətlə, mümkün olmur; yalnız müalicədən sonra (cərrahi müdaxilə) cinsi əlaqə aktı və hamiləlik baş verə bilər. Uşaqlıq yolunun iltihabında mayalanma imkanının azalması və ya tamamilə itməsi burada mühitin dəyişməsi və bunun da spermatozoidlərin həyat fəaliyyətini və hərəkətini pozması ilə əlaqədardır.

Uşaqlıq boynunun patalogiyası.
Son vaxtlar mütəxəssislər uşaqlıq boynunun diatomiyasına və funksional vəziyyətinə çox böyük əhəmiyyət verirlər. Bu isə hamiləliklə çox sıx əlaqədardır. Uşaqlıq boynunun kanalındakı vəzilər uşaqlığa yalnız aktiv spermatozoidləri buraxıb mikro orqanizmləri buraxmayan xüsusi maddə ifraz edirlər. Uşaqlıq boynunun zəif mühitli selikli maddəsi spermatozoidlərin, aktiv hərəkətinə şərait yaradan vasitədir. Amma müxtəlif iltihab prosseləri, hamiləliyin süni surətdə pozulmasından baş verən zədələr nəticəsində zəif qələvi mühit kəskin turş mühitə çevrilə bilər və bu da spermatozoidlərə öldürücü təsir göstərərək hamiləliyin baş verməsinin qarşısını alar.

Uşaqlığın patalogiyası.
Bəzi hallarda inkişaf etməmiş uşaqlıq qişalarda sterilliyə (sonsuzluğa) səbəb ola bilər. Anatomik quruluşu cəhətdən çaqış azlığı olan uşaqlıqda hamiləlik baş versə də, belə vəziyyətdə döl normal inkişaf edə bilməz və hamiləlik vaxtından əvvəl öz-özünə pozular. Uşaqlığın xoşxassəli şişləri (miomalar) hamiləliyin vaxtından əvvəl pozulmasına səbəb olur. Təkrar olunan süni «bortlar, uşaqlıq divarlarının vərəmi selikli qişaların iltihabını əmələ gətirdiyindən mayalanmış yumurta hüceyrə uşaqlığın divarına yapışıb inkişaf edə bilmir.

Uşaqlıq borularının xəstəlikləri.
Hamiləliyə mane olan əsas səbəblərdən biridir; İnfeksiyalara qarşı boruların selikli qişalarının yüksək; dərəcədə həssas olması, nəticədə məhfəzin daralması, hətta tamamilə tutulması hamiləliyin qarşısını alan əsas səbəblərdəndir. Belə vəziyyətdə spermatozoidlər yumurta hüceyrə ilə rastlaşıb onu mayalandıra bilmir. Buna səbəb olan infeksiyalardan süzənəyi və cinsi orqanların verimini göstərmək olar. Qeyd etmək lazımdır ki, borularda iltihabın əmələ gəlməsinə hətta xəstəlik şəraitində aparılan abortlar da səbəb ola bilər. Çünki abort zamanı uşaqlıq divarları xüsusi olaraq qaşındıqda uşaqlığa açılan sahə də zədələnir. Nəticədə çəmi 1 mm diametri olan boru məhfəzində , bitişmə baş verir və uşaqlıqla yumurtalıq arasında əlaqə pozulur. Əkər boruların hər ikisində də belə vəziyyət yaranıbsa, əlbəttə ki, hamiləlik baş verə bilməz. Əkər boruların məhfəzi tutulmayıb yalnız daralıbsa, spermatozoidlər borulardan keçərək yumurta hüceyrəyə doğru gedib onu ya borularda, yay da qarın boşluğunda mayalandıra bilər. Amma mayalanmış yumurta hüceyrə həcmcə daha böyük olduğundan borunun daralmış məhfəzindən keçib uşaqlığa düşə bilmir və boru divarına yapışaraq orada inkişaf etməyə başlayır. Bu hadisə uşaqlıqdan kənar hamiləlik adlanır və qadının həyatı üçün böyük təhlükə törədir. Əkər uşaqlıqdan kənar hamiləlik vaxtında müəyyən olunub, cərrahi yolla kənar edilməzsə, döl böyüyüb borunun yırtılmasına, güclü qanaxmaya və nəhayət qadının tələf olmasına səbəb ola bilər.

Yumurtalıqların xəstəlikləri.
Qadının yumurta hüceyrəsinin yumurtalıqda inkişafı müntəzəm bir dövrü qayda ilə, ayda bir cinsi baş verir; hipofizin və ya yumurtalıqların hormonal təsirinin qeyri-kafiliyi və ya olmaması bütün cinsiyyət sisteminə təsir edərək mayalanmağa qadir olmayan keyfiyyətsiz yumurta hüceyrənin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bunun . əsas səbəblərindən hipofiz və hipotalamusda baş verən pozğunluqları (piylənmə, şişlər və s), qalxanvarı vəzinin (hiper- və hipotrsodizm), böyrəküstü vəzilərin (Adisson xəstəliyi, İsenko-Kuşinq sindromu) və mədəaltı vəzini! xəstəliklərini (şəkərli diabet) göstərmək olar.
Ağır əsəb-psixi travmalarda, yoluxucu xəstəliklərdə (xüsusilə spidemik parotitdə), E və S vitaminlərinin çatışmazlıqlarında, xroniki alkoqol və nikotin zəhərlənmələrində hormon hasil edən şişlərdə və s. yumurtalıqlarda çatışmazlıqlar baş verir. Yumurtalıqların hormon ifraz etməyən şişlərində, yaxud şiş zamanı aparılan cərrahi müdaxilədə yumurtalığın heç olmazsa əsaslandırılarsa normal aybaşı və hamiləlik ola bilər.

Sonsuzluğun profllaktikası.
Məlumdur ki, xəstəliyin profilaktikası onun müalicəsindən qat-qat asandır. Bu, tam mənası ilə sonsuzluğa aiddir. Sonsuzluğun profilaktikası isə hələ uşaq doğulmamışdan başlanmalıdır. hamilə qadının iş və istirahət rejimi qaydalarına əməl etməsi, keyfiyyətli və düzgün qidalanma, gigiyena tədbirlərinin yerinə yetirilməsi, ailədə sağlam psixoemosional iqlim ana bətnində dölün cinsiyyət sisteminin normal inkişafım təmin edir. Uşaq orqanizminin formalaşmasına pis təsir göstərən amillərin (alkoholun və nikotinin) zərərli təsirindən hamilə qadının qorunması vacib şərtlərdəndir. Unutmaq olmaz ki, hətta papiros çəkilən otaqda hamilə qadının müəyyən müddətdə qalması həm onun özünə və həm də dölə zəhərləyici təsir göstərir. Əkər cinsi əlaqə vaxtı ər-arvaddan biri sərxoş olarsa bu da dölün inkişafına mənfi təsir göstərib onun qeyri— normal doğulmasına səbəb ola bilər.

Uşaqların cinsi yetişkənlik dövründə keçirdikləri yoluxucu xəstəliklər və onların fəsadları çox vaxt cinsiyyət vəzilərinin zədələnmələrinə səbəb olur. Əksər hallarda valideynlər qız uşağın cinsiyyət sahəsindəki . İltihabı prosesləri ilə əlaqədar uşaq ginekoloquna müraciət edirlər! Kiçik yaşlarından uşaqlara şəxsi gigiyena qaydalarının öyrədilməsi, xarici cinsiyyət üzvlərinin təbii ifrazatlardan sonra yuyulması iltihaba /qarşı ən sadə və vacib profilaktik tədbirlərdəndir. Yaddan çıxarmaq olmaz ki, qızların cinsiyyət yollarının selikli qişaları infeksiyaya çox həssasdır. Belə ki, yoluxma prosesi cinsiyyət üzvlərində yuxarıya qalxaraq uşaqlığı, boruları və hətta yumurtalıqları da zədələyə bilər. Valideynlər oğlan uşaqlarının da şəxsi gigiyena qaydasını öyrənmələrinə və ona ciddi surətdə əməl etmələrinə nəzarət etməlidirlər.

Uşaqlarda xarici cinsiyyət üzvlərinin qeyri-normal quruluşunu valideynlər adətən çox tez aşkar edirlər, bu da vaxtında tibbi yardım almağa imkan verir (əgər müraciət edilirsə). Bu, kriptorxizmi plan oğlan uşaqlan üçün xüsusilə vacibdir. Çünki xayalar vaxtında daimi yerlərinə (xayalığa) enmədikdə onlar öz daxili quruluşunu dəyişərək fizioloji vəzifələrini yerinə yetirə bilmirlər.

Vərəm xəstəliyinin hər hansı bir formasını keçirmiş qızlarda fəsadlardan ən mühümü yumurtalıqların zədələnməsidir. Belə hallarda qızlar müntəzəm surətdə uşaq ginekoloqunun nəzarət altında olmalıdırlar. Gec aparılmış cərrahi müdaxilələrdə korbağırsaq çıxıntısının yumurtalıqlarda sistlərin və s. kənar edilməsində) bitişmələr, kobud çapıqlar əmələ gələrək uşaqlıq borularını, .onların saçaqlarını əhatə edir və hamiləliyin baş verməsinin qarşısını alır.

Birinci aybaşının gecikməsi və onun qeyri-müntəzəm olması ginekoloqa və endokrinoloqa müraciət etmək zəruriyyəti yaradır. Kontraseptiv preparatlardan istifadə etməyi bacarmamaq və vaxtından əvvəl cinsi əlaqə arzu olunmayan və faciəli nəticələr verən hamiləliyə və beləlİklə, məcburi abort zəruriyyətinə gətirib çıxarır. Abortun gənc qadın orqanizmində nə kimi fəsadlar və sonsuzluq törətməsi haqqında yuxarıda qeyd olunmuşdur. Yalnız onu da əlavə etmək lazımdır ki, abortdan sonra qadın düz bir il müddətində mama-ginekoloqun nəzarəti altında olmalıdır.
Əkər cinsiyyət üzvlərində iltihab törədən xəstəliklər qadını həkimin köməyinə müraciət etməyə məcbur edirsə, kişilər belə xəstəliklərə çox soyuqqanlılıqla baxaraq kəskin ağrılar və ya cinsi əlaqə qabiliyyətinin azalması onları narahat etməyincə həkimə müraciət etmirlər. Buna görə yadda saxlamaq lazımdır ki, cinsiyyət üzvlərinin gec və keyfiyyətsiz aparılan müalicəsi cinsiyyət vəzilərinin işində ciddi pozğunluqlar əmələ gətirərək çox vaxt kişini nəsil yaratmaq qabiliyyətindən məhrum edir.
Müxtəlif səbəblərdən qadında sonsuzluq baş verdikdə ər-arvadın hər ikisinin razılığı və istəyi ilə süni mayalandırma üsulundan istifadə oluna bilər. Bu üsul hazırda ABŞ-da tətbiq olunur.
Bu üsul son vasitədir. Keçmiş SSRİ-də bu üsul 60-cı illərdə məşhur ginekoloq İ. Jordaniya tərəfindən tətbiq olunmuşdur və hazırda da istifadə olunur. O, birinci, cinsi hərtərəfli yoxlanılmış donordan alınmış spermanı 3 qadının uşaqlığına yeritmiş, bu əməliyyatın nəticəsində isə hər cəhətdən tamamilə normal 3 uşaq – iki qız və bir oğlan doğulmuşdu.
Süni mayalandırmanın başqa bir üsulundan da müvəffəqiyyətlə istifadə olunur. Bu üsulda qadından cərrahi müdaxilə ilə götürülmüş yumurta hüceyrə orqanizmdən kənarda kişinin sperması ilə mayalandırılır və sonra mayalanmış yumurta hüceyrə həmin qadının və ya başqa bir qadının uşaqlığına daxil edilir. Bu zaman da qadının bətnində inkişaf edib böyüyən döldən normal uşaq doğulur.

İngilis həkimləri Patrik Steptou və Robert Edvarde 12 il müddətində orqanizmdən kənarda mayalandırma tədqiqatları aparmışlar. Onlar 1977-ci ildə uşaqlıq boruları tamamilə bitişib, məhfəzi tutulmuş 32 yaşlı bir qadının qarın boşluğunu açıb onun yumurtalığından yetişmiş yumurta hüceyrəni götürərək kişinin spermatozoidləri ilə mayalandırılmışlar, Onlar orqanizmdən kənar-da .rüşeymi xüsusi qab içərisində iki gün yarım (60 saat) saxladıqdan sonra onu həmin qadının uşaqlığına “əkmişlər”. hamiləliyin 16-cı həftəsində-xüsusi xromosom diaqnostikası üsulu ilə normal qız uşağının inkişaf etdiyi müəyyən edilmişdi. Və nəhayət 1988-ci ilin 25 iyulunda Qeysər kəsiyi üsulu ilə 2700 q çəkili normal qız uşağı dünyaya gəlib.
Deməli sonsuzluq böyük bir bədbəxtlik, çarəsiz bır hesab olunmamalıdır. Təbabət insanların başına gələr çətinliyin əlacını tapmışdır.

Mirzə Ələkbər Sabirin lağa qoyduğu Füzuli şeirləri

Böyük Azərbayaan şairi Mirzə Ələkbər Sabir satirlar, qəzəllər, uşaq şeirləri ilə yanaşı Məhəmməd Füzulinin qəzəllərinə də nəzirə və bənzətmələr yazıb.

Milli.Az lent.az-a istinadən xəbər verir ki, özü bunları “nəzirə-təməsxüranə”, yəni ironik nəzirələr adlandırırdı. Həmin şeirlərin bir neçəsini təqdim edirik.

Füzulinin qəzəlinin ilk beyti:

Ah eylədiyim sərvi-xuramanın üçündür,

Qan ağladığım qönçeyi xəndanın üçündür.

Ah eylədiyim nəşeyi-qəlyanın üçündür,

Qan ağladığım qəhveyi-fıncanın üçündür;

Vəz eylədiyim hədyəvü ehsandan ancaq

Ümdə qərəzim kisəvü həmyanın üçündür;

Sərkəştəliyim xirməni-buğdalar ucundan,

Aşiftəliyim sərvətü samanın üçündür;

Fərş eylədiyim sinəmi hər gün qədəmində,–

Kəskin təməim süfrədəki nanın üçündür;

Bimar tənim küftəvü bozbaş ələmindən,

Xunin ciyərim dolma-badımcanın üçündür;

Ağzım dolusu neməti-firdovs dedikdə,–

Boşqabda qara gözlü fisincanın üçündür;

Vəsf eylədiyim zövqlə ənhari-behişti,–

Kövsər məzəli şərbəti-reyhanın üçündür;

Gördüm ki, plov bişmədədir, aclığa dözdüm,

Bildim bu tədarük şəbi-ehsanın üçündür.

Ax, bircə görəydim səni, ey sevgili varis,

Meylim sən ilə dəsti-zərəfşanın üçündür!

Münimlərə can ver, könül, uyma füqərayə,

Sinəmdə səni bəslədiyim anın üçündür.

Ahın şərəri etməz əsər bir kəsə, Hop-hop,

Bu od sənin ancaq alışan canın üçündür.

Yan, dinmə, sən allah!

Qan, dinmə, sən allah!

Həq söyləmiş olsan,

Dan, dinmə, sən allah!

Könlüm açılır zülfü-pərişanını görcək,

Nitqim tutulur qönçeyi xəndanını görcək.

Könlüm bulanır küçədə cövlanını görcək,

Nitqim tutulur hərzəvü hədyanını görcək.

Canım üzülür əldəki qalxanına baxcaq,

Qəlbim alışır beldəki patranını görcək.

Baxdıqca revolverinə əndamım olur süst,

Bağrım yarılır xəncəri-bürranını görcək.

Təfriq edəməm: məstmi, hüşyarmısan sən,–

Məstanərəviş, məşyi-pərişanını görcək.

Düşdün lotuluq məşqinə, islama uyuşma,

Öldür nerədə olsa müsəlmanını görcək.

Qoy börkünü kəc qaşının üstündə, fırılda

Kəndin kimi bir lotiyi-meydanını görcək.

Məst ol gecə-gündüz, nə bilim, yat nerələrdə,

Yum gözlərini xaneyi-viranını görcək.

Əmrədlər ilə keyfıni çək bağda, çəməndə,

Bir baxma da ətfali-ciyərqanını görcək.

Gah “iskoroxod” çəkmə, gəhi gey “lakoronni”,

Vellən gecə-gündüzdə xuramanını görcək,

Var-yoxunu sərf eylə barişnalara, ancaq

Söy həmsəri-məzlumeyi-nalanını görcək.

Gül, gül ki, cavansan,

Vaxta ki, qocaldın,

Rişi döşə saldın,

Pis günlərə qaldın

Əql yar olsaydı, tərki-eşqi-yar etməzmidim?

İxtiyar olsaydı, rahət ixtiyar etməzmidim?

Məndə ar olsaydı ölmək ixtiyar etməzmidim?

Abrunun nolduğun bilsəydim ar etməzmidim?

* Mətndə orfoqrafik səhv aşkar etdinizsə, səhv olan hissəni qeyd edib Ctrl + Enter düymələrini sıxın.