Səməd vurğun əsərləri v cild

Deyin, gülün, Övladlarım!

Azərbaycanın Mədəniyyət və Ədəbiyyat Portalı

Sayt 2012-ci il fevral ayının 14-də Bakı şəhərində gerçəkləşdirilən “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafına dəstək” layihəsi çərçivəsində istifadəyə verilib. E-mail:edebiyyat-az.com@mail.ru Əlaqə telefonu: 051 785 44 33; 070 815 12 96 Ünvan: Azərbaycan Respublikası, Bakı şəhəri

Xalq şairi Səməd VURĞUN.Seçmə şeirlər

Quşlar qatar-qatar ellərdən keçər,
Bəşər nəsil-nəsil dünyadan köçər;
İnsanlıq gah zəhər, gah şərbət içər…
Əzəldən belədir hökmü zamanın –
Düyümlü bir sirri var asimanın!

Çarxını qurduqça dövranın əli
Bəzən ağlar olur, bəzən gülməli…
İnsanın ən böyük eşqi, əməli
Bəzən aslan kimi çırpınır darda,
Bəzən də qərq olur fırtınalarda…

Dəyişir səmtini daima sular,
Dəyişir fikirlər, dönür duyğular.
Kainat tutmayır bir yerdə qərar:
– Çarpır sinəsini qayalıqlara-
O gah qışa çıxır, gah da bahara!

Dünya binasını qurandan bəri
Səadət adlanan o gözəl pəri
Gəl! – deyə səsləmiş qərinələri;
Yazıqlar olsun ki, hələ insanlıq
Gəlib qovuşmamış ona bir anlıq.

Ey dünya gözəli, qaçma bəşərdən!
İnsandır ayıran xeyiri bəşərdən!
Gəl onun eşqini ücüz tutma sən, –
Qəlbi var, hissi var hər məhəbbətin,
Qaralmaz ulduzu əbədiyyatın!…

Ölüm bir iblisdir, həyat bir mələk!
Varlığı izləyir heçlik kölgə tək…
İşıq qaranlıqla pəncələşərək
Yaşatmaq istəyir cahanda bizi,
Günəş salamlayır iradəmizi!

Yamanlıq, yaxşılıq durmuş üz-üzə,
Dilsiz əsrlərdən mirasdır bizə.
Əsir bahar yeli qəlblərimizə,
Lakin arxasınca kəfən geyir qış,
Təbiət varlığa belə qarğamış.

Bir bayram sözü var, bir də ki, matəm,
Nəşə bir aləmdir, qüssə bir aləm.
Həyat öz atını sürür dəmadəm;
Odlar içində də hər bir mənzərə
Yenə qanad verir düşüncələrə!

Yenə də insanın xəyal şəhpəri
Gəzir fəzaları, göy dənizləri.
Sən ey səadətin gözəl pak əməlini,
Uzat yer üzünə hünər əlini!

Zamandır, bəşərin imdadına gəl!
Xəstə bir gözəldir hünərsiz əməl…
Hünər söylədiyim o qüdrətli əl
Bütün kainata qoy qanad gərsin,
Bəşər karvanına o yol göstərsin.

Hünər qanad versin torpağa, daşa,
Dənizlər çatılıb gəlsin baş-başa…
Azadlıq ordusu varsın birbaşa,
Hər zəfər dastanı yadigar olsun,
Ölüm təslim olsun, həyat var olsun!

Dünyaya bir şöhrət yaranmışıq biz,
Günəş çökməmişdir qaranlığa diz.
Qoy ölsün yamanlıq, o xain iblis!…
Yaxşılıq çağırsın hər qəlbin neyi,
Qurtaraq zəncirdən Prometeyi…

Fəlakət qocalmış…qartdır o köpək.
Onun sümükləri tez çürüyəcək…
Səadət – gənclikdir, adı – gələcək!
Onun gözlərində həyat eşqi var-
Var olsun gələcək! Var olsun bahar!

Deyin, gülün, Övladlarım!

Şəhər üstə qanad gərib mürgülədi yorğun axşam…
Nеçə çadır qurdu göydə topa-topa sıx buludlar.
Yavaş-yavaş qaraldıqca mavi sular, yaşıl otlar,
Çəkib məni öz ardınca еvə saldı gəlin – ilham…
Şəhər üstə qanad gərib mürgülədi yorğun axşam…

Dağılmışdır mеydanların, döngələrin izdihamı,
Sеyrəlmişdir küçələrdə avtoların xəbər səsi.
Şəhər böyük, hər insanın öz zövqü var, öz həvəsi.
Saraylara, tеatrlara, kinolara dolmuş hamı,
Dağılmışdır mеydanların, döngələrin izdihamı.
Mənsə bir ay görmədiyim masam üstə baş əyərək,
Dеyirəm ki, salam vеrim şеir-sənət dünyasına…
Söz еvimi bomboş görüb at çarpmasın əsən külək…
Ürək qoyub can yandırıb hər bir sözün mənasına,
Dеyirəm ki, salam vеrim şеir-sənət dünyasına.

Ürək böyük, arzular çox, yollar uzun, səbrimsə az…
Ah dеyirəm, qıra bilsəm zəncirini ətalətin…
Dolmuş ürək boşalmasa can yanğısı sakit olmaz,
Yaratmaqdır, yaratmaqdır al bayrağı səadətin!
Ah dеyirəm, qıra bilsəm zəncirini ətalətin.
Bu fikirlər dünyasına əyilmişdir yеnə başım,
Sanki mənə qulaq asır sakit olmuş böyük şəhər…
Ağ kağıza kotan kimi şırım açır karandaşım,
Hərdən gəlir qulağıma qəlbimdəki döyüntülər,
Sanki mənə qulaq asır sakit olmuş böyük şəhər…

Еv o qədər səssizdir ki. Nə danışan, nə gülən var.
Kəsilmişdir uşaqların ağız dolu qəhqəhəsi.
Danışmayır hər zamankı qarmon səsi, kaman səsi.
Bəzən uşaq dünyasını nə anlayan, nə bilən var;
Еv o qədər səssizdir ki, nə danışan, nə gülən var.
Yusif alıb fırçasını şəkil çəkir bir kənarda.
Nəsə qurub-quraşdırır kiçik-kiçik tablolarda.
Aybəniz də sağ əlini söykəmişdir çənəsinə,
Divan üstə qulaq asır nağıl dеyən nənəsinə.
Vaqif də ki, yuvarlanır, gah da dönür üzü üstə;
Xumarlanır pişik kimi anasının dizi üstə!

Onlar nеçin danışmayır? Nеçin gülüb oynamayır?
Nеçin mənim təbim kimi bulaq olub qaynamayır?
O körpəcik ürəklərdən nələr kеçir indi, nələr!
Nənəm dеyir: – Səs salmayın! Əsər yazır atan, əsər…
O hər şеir oxuduqca, dağa dönür ürəyimiz;
Onun halal zəhmətilə qazanılır çörəyimiz! –
Yox, yox, əziz balalarım! Hеç qısmayın səsinizi,
Sizin şaqraq dilinizi еşitməsəm bir anlıq mən,
Qaya boyda daş asılar mənim ata ürəyimdən…
Gülər görüm, oynar görüm, xoşbəxt görüm hər vaxt sizi.
Gülün, əziz balalarım! Hеç qısmayın səsinizi!

Mən görmüşəm uşaqlıqda çörək dərdi düşünəni –
Anam soyuq bir daxmada ac qarına doğdu məni…
Sizə nə var, övladlarım, görmədiniz o pis günü.
Görmədiniz yoxsulların xəcalətdən öldüyünü.
Görmədiniz qələm qaşlı, durna gözlü o gəlini,
Can üstündə mənə sarı uzatmışdı öz əlini…
Siz işıqlı, yaraşıqlı binalarda yarandınız,
Səadətdir ilk еviniz, azadlıqdır ilk andınız!
Boynunuza al qırmızı qalstuklar taxanda siz,
Bilirəm ki, mənsiz bеlə xoşbəxtlikdir nəsibiniz…
Bilirəm ki, sizin kimi sabahın da şaddır üzü…
Gözəl günlər ana kimi oxşayacaq ömrünüzü.

Еlin qadir əllərilə çoxaldıqca еlin varı,
Atasız da ömür sürür min-min vətən balaları,
Bir əbədi al bahara təslim oldu boranlı qış…
Sabahın duz-çörək dərdi alnınıza yazılmamış…
Bir də məndən çəkinməyin, sükunətə düşmənəm mən,
Səssiz kеçən günlərimi saymamışam öz ömrümdən…
Mən əzəldən tufanların qoynunda bir ötən quşam,
Fırtınalar, qasırğalar qucağında doğulmuşam…
Ağır toplar dilə gəlib səs saldıqca dağ dalına,
Mənim şair ürəyim də dönür dağlar qartalına.
Şirlər kimi çox çıxmışam yanğınların arasından;
İgid igid ola bilməz qan axmamış yarasından.

Polad kimi, odda bişib bir mərmiyə dönsə ürək,
Sözün hökmü mеydan sürər uzaq vuran mərmilərtək.
Dеyin, gülün övladlarım! Sükunətə düşmənəm mən,
Səssiz kеçən günlərimi saymamışam öz ömrümdən.
Dеyin, gülün, əl də çalın, hеç qısmayın səsinizi,
Gülər görüm, oynar görüm, xoşbəxt görüm hər vaxt sizi.

Başımın üstünü kəssə də ölüm
Sağ əli baltalı bir cəllad kimi,
Mənim talеyimə yanma, sеvgilim!
Lakin bu dəhşətə baxma yad kimi…

Solsa da qüssədən al yanaqların,
Sən bu müsibəti qəlbində saxla…
Dil açsın hər yеrdə gül dodaqların
Bir əxlaq, bir sеvgi, bir qanacaqla.

O zaman mənim də ruhum şad olar,
Qəbrim çiçək açar bu ülfətinlə;
Sorsalar nə qaldı məndən yadigar?
Dayan hеykəl kimi məhəbbətinlə!

Son Yazılar

• Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik
• 21 Mart-Novruz bayramıdı!
• 22 Mart-Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının doğum günüdü
• 22 Mart-Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin doğum günüdü
• 21 Mart-Xalq şairi Səməd Vurğunun doğum günüdü

Arxivlər

Blogroll

Kateqoriyalar

• “Açık Kara” dergisi
• “Alkış” dergisi
• “Ədəbi Körpü” dərgisi
• “Güzlek”
• “Güzlek” dərgisi
• “Hece Taşları” dergisi
• “Kümbet” dergisi
• “Mevsimler” dergisi
• “Türkay” dərgisi
• “Usare” dergisi
• “Yarpuz” dergisi
• “Yeni nəşrlər”
• “Zərif kölgələr”
• “Zərrələr”
• “Kardelen” dergisi
• AJB Sumqayıt şəhər təşkilatı
• Ana səhifə
• Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
• Azərbaycan ədəbiyyatı
• Azərbaycan Prezidenti
• Dilçilik İnsitutu
• Ədəbiyyatşünaslıq
• Haqqımızda
• Mədəniyyət
• Müsabiqə
• Müsahibə
• Pakistan ədəbiyaytı
• Prezident Mükafatçıları 2022
• Publisistika
• Ruskaya literatura
• SOCAR «Azərikimya» İB
• Sumqayıt RMTİ
• Türk xalqları ədəbiyyatı
• Türkiyə Cümhuriyyəti
• Türkiyə ədəbiyyatı

Təqvim

Mart 2023

BE	ÇA	Ç	CA	C	Ş	B
1	2	3	4	5
6	7	8	9	10	11	12
13	14	15	16	17	18	19
20	21	22	23	24	25	26
27	28	29	30	31

Son Yazılar

• Novruz bayramı münasibətilə Azərbaycan xalqına təbrik 19 Mart 2023
• 21 Mart-Novruz bayramıdı! 19 Mart 2023
• 22 Mart-Xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının doğum günüdü 19 Mart 2023
• 22 Mart-Xalq yazıçısı Mehdi Hüseynin doğum günüdü 19 Mart 2023
• 21 Mart-Xalq şairi Səməd Vurğunun doğum günüdü 19 Mart 2023
• Müstəqillik dövrünün ən irimiqyaslı incəsənət layihəsinə böyük maraq var 17 Mart 2023
• Banu MUHARREM.”Türkiyəm O günəş yenə doğacaq!” 17 Mart 2023
• Banu MUHARREM.”Fərqli olanı sevdim hər zaman” 17 Mart 2023
• Xəyalə SEVİL.”Üstümdə” 17 Mart 2023
• Xəyalə SEVİL.”Səhər eyni, axşam eyni” 17 Mart 2023
• Arzu HÜSEYN.”Ən gözəl çiləm” 17 Mart 2023
• Arzu HÜSEYN.”Hər şey səni xatırladır” 17 Mart 2023
• Nigar ARİF.”GEDƏK ÜZÜ KÜLƏYƏ?” 17 Mart 2023
• Azərbaycanlı gənc xanım yazar Şəfa Vəliyevanın məqaləsi “Kardeş Kalemler” dərgisində işıq üzü görüb 17 Mart 2023
• Azərbaycanlı yazıçı Coşqun Xəliloğlunun şeiri Kardeş Kalemler” dərgisində işıq üzü görüb 17 Mart 2023
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunda Xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun oğlu Aqil Rəhimovla görüş keçirilib 16 Mart 2023
• Prezident cənab İlham ƏLİYEVƏ Xalq yazıçısı ANARdan təşəkkür məktubu 16 Mart 2023
• Milli Kitabxanada “Xalq yazıçısı Anar” adlı elektron məlumat bazası hazırlanıb 16 Mart 2023
• Xalq Yazıçısı Anarın 85 illiyi münasibəti ilə hekayə müsabiqəsi elan edilir 16 Mart 2023
• Azərbaycan animasiya filmi Annecy festivalı müsabiqəsində 16 Mart 2023

Səməd vurğun əsərləri v cild

SƏMƏD VURĞUN VƏKİLOV – AZƏRBAYCAN ELMLƏR AKADEMİYASININ VİTSE-PREZİDENTİ

Görkəmli ictimai xadim, böyük sənətkar, akademik Səməd Vurğun Vəkilov 1954-cü ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti vəzifəsinə seçilmişdir. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının prezidenti, akademik Musa Əliyevin sədrliyi ilə 29 mart 1954-cü il tarixdə keçirilmiş həqiqi üzvlərin Ümumi yığıncağında təşkilati məsələyə baxılmış, səsvermə nəticəsində akademik Səməd Vurğun Vəkilov vitse-prezident vəzifəsini tutmuşdur. O, eyni zamanda Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin tərkibinə də daxil edilmişdir.[1] Səməd Vurğun ictimai elmlər üzrə vitse-prezident vəzifəsini daşımışdır. Lakin o zamankı anlayışa görə olan İctimai Elmlər Bölməsi sözü indiki mənada Humanitar Elmlər Bölməsinə aid olan elm sahələrini də əhatə etmişdir.
Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti kimi Səməd Vurğun ölkəmizin elm tarixinin yaddaqalan səhifələrini təşkil edən aşağıdakı işləri həyata keçirmişdir:

1. tarixi”nin hazırlanmasına rəhbərlik etmişdir.

Akademik Məmməd Arif Dadaşzadənin elmi redaktorluğu ilə hazırlanan bu «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi» akademik sistemlə yaradılan ilk çoxcildlik olduğu üçün, həmin əsərin dövrlər və mərhələlər üzrə tərtibi, yazıçıların icmalda, yaxud ayrıca oçerk səviyyəsində təmsil olunması, ayrı-ayrı sənətkarlara münasibətlərin ümumi məqamlarının müəyyən edilməsi kimi ciddi fikir mübadiləsi tələb edən məsələlər akademik Səməd Vurğunun rəhbərliyi ilə dəfələrlə geniş müzakirədən keçirilmiş, müvafiq prinsiplər müəyyən olunmuşdur. Məhz Səməd Vurğunun zəmanəti ilə Kamal Talıbzadə, Əziz Mirəhmədov, Məsud Əlioğlu və başqaları kimi gənc alimlərin ədəbiyyat tarixi kimi məsul bir nəşrdə müəllif qismində iştirakına etimad göstərilmişdir. Bütün bunlar «Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi»nin 3 cildlik nəşrinin yüksək elmi-nəzəri səviyyədə hazırlanmasında mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” üçcildliyinin cavan müəlliflərindən biri olmuş Əziz Mirəhmədov bu akademik nəşrin hazırlanmasında Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti Səməd Vurğun Vəkilovun rolundan bəhs edərək yazmışdır: «Üçcildlik «Azərbaycan tarixi»nin və üçcildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin hazırlanmasında Səməd Vurğunun böyük rolu oldu. O, bu sanballı əsərlərin müəllif və redaktorlarını özünəməxsus atəş və ehtirasla həvəsləndirir, səfərbər edir, lazım gəldikdə Akademiyadakı kabinetinə yığıb onlarla birlikdə saatlarla bu və ya başqa məsələni müzakirə edirdi. Professor Heydər Hüseynovdan sonra bir neçə il Akademiyada ictimai elmlər sahəsinə rəhbərlik edən belə bir fəal, nüfuzlu adam görmədiyimiz üçün işə həvəsimiz xeyli artmışdı».1
Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik Səməd Vurğun “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” çoxcildliyinin hazırlanmasına rəhbərlik edərkən klassik və müasir yazıçıların ədəbiyyat tarixindəki xidmətlərinə görə yerinin müəyyən edilməsinə ciddi fikir vermişdir. Bu isə XX əsrin 50-ci illəri üçün son dərəcədə əhəmiyyətli məsələ idi. Çünki həmin dövrdə sovet ideologiyasının klassik ədəbi irsə və klassik yazıçılara siyasi baxışlarına görə təqib edilməsi halları hələ də mövcud idi. Böyük ehtimal ki, “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin planı hazırlanarkən ideoloji prinsiplər hər hansı bir səviyyədə gözlənilmişdir. Səməd Vurğun Akademiyanın vitse-prezidenti kimi mövcud ideoloji tələbləri tam aradan qaldıra bilməsə də, müəyyən dəyişikliklərin edilməsində öz sözünü demişdir. Bunu Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü Əziz Mirəhmədov örtülü şəkildə olsa da, 1973-cü ildə zamanın imkan verdiyi səviyyədə aşağıdakı kimi ifadə etmişdir: «Burada Səməd Vurğunun başçılığı ilə “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”nin I və II cildlərinin mövzu planının müzakirəsini misal göstərmək olar. Bu mövzular planının layihəsi əvvəlcədən tutulmuşdu. Məmməd Arif, Məmməd Cəfər, Cəfər Xəndan, Mirzağa Quluzadə, Kamal Talıbzadə və başqalarının iştirakı ilə Səməd Vurğun bu layihədə bir sıra dəyişikliklər etdi. Planda bir-bir Azərbaycan klassiklərinin adlarını oxuduqca onun şair xəyalı qanad çalır, elə bil böyük sənətkarların surəti gəlib onun gözü qabağında dayanırdı… Səməd Vurğun bir şair kimi sitat göstərməklə qalmayıb, həmin klassiklərin ədəbiyyat tarixindəki mövqeyi, orijinal xüsusiyyətləri haqqındakı yığcam, lakin elmi cəhətdən düzgün, qiymətli fikirlər də deyir və bununla da «tarix»in orada əyləşən gələcək müəlliflərinə, xüsusən cavan nəslə bir növ istiqamət vermiş olurdu».[2]
Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti, akademik Səməd Vurğunun rəhbərliyi və Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik Məmməd Arif Dadaşzadənin elmi redaktorluğu ilə hazırlanıb 1957-1960-cı illərdə nəşr olunmuş 3 cildlik “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” uzun zaman ərzində ali məktəblərdə və elmi-tədqiqat institutlarında əsas mənbə kimi istifadə edilmişdir. İdeoloji mühitin dəyişməsinə baxmayaraq, həmin nəşr bu gün də əsasən öz əhəmiyyətini saxlamaqdadır.[3]

1. [4] Ona görə də Səməd Vurğun “Azərbaycan tarixi” üçcildliyi hazırlanarkən xalqımızın qədim milli dövlətçilik tarixinin yazılmasını vacib saymış, bu məsələyə xüsusi diqqət yetirmişdir. Bundan başqa, o, çoxcildlikdə Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixinin qızıl səhifələrini xarakterizə edən[5] icmalların yazılmasını da diqqət mərkəzinə çəkmişdir. Səməd Vurğun “nəinki ictimai fikrin inkişafının və Azərbaycanın dövlət quruluşunun tarixinin, hətta ölkəmizin tarixi xəritəsinin” olmamasını böyük nöqsan hesab etmiş, xəritələrin hazırlanmasını zəruri saymış və Azərbaycan tarixi” üçcildliyində xəritələrin verilməsini gündəmə gətirmişdi. Bütövlükdə akademiyada ictimai elmlərə rəhbərlik edən Səməd Vurğun hələ 1940-cı ildə yazdığı bir məqaləsində ifadə olunan kimi «Azərbaycanın elm tarixini yaratmaq» üçün bütün səyləri göstərmişdir. Bu məqamda da o, XX əsrin 50-ci illərinin tarixçilərinə Azərbaycanın tarixinin yazılmasında müəyyən ideoloji maneələrin az-çox nəzərə alınmamasında dayaq olmuşdur. Nəticədə meydana çıxan Azərbaycan tarixi” üçcildliyindən istifadə edilmişdir.

Səməd Vurğun bu qənaətdə idi ki, “Qobustanda tapılmış qaya təsvirləri kompleksi Azərbaycan xalqının qədim tarixi və mədəniyyətinə dair qiymətli abidədir.”1
Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun aşağıdakı xatirə qeydləri bir daha Səməd Vurğunun Qobustana münasibətdəki mövqeyini təsəvvür etməyə imkan verir: “Bir xatirəni də qeyd etmək istəyirəm. Səməd Vurğun Qobustan qayaüstü rəsmlərini xilas edib. Mirzə İbrahimovun “Zim” maşınını götürdü, mən də yanında idim. Prokurorluqdan da bir nəfər, Qobustana gəldik. İsaq Cəfərzadə ilə Yampolski orada idilər. Qobustanda bir neçə qayaüstü rəsmlər əldən getdi. Uçurdular, kəsdilər. Bütün Qobustanı kəsirdilər. Ora gələndə atam prokurordan tapançasını aldı, maşından düşən kimi başladı atmağa. Söydü, dedi ki, nə edirsiniz?! Səməd Vurğunun Qobustan qayalarının qalmasında rolu oldu. Sonra oranı qoruq etdilər.”2

6. Səməd Vurğun görkəmli Azərbaycan yazıçısı və dramaturqu Nəcəf bəy Vəzirovun anadan olmasının 100 illik yubileyi ilə əlaqədar keçirilən tədbirlərin əsas təşkilatçısı vəzifəsini həyata keçirmişdir. Onun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Rəyasət Heyətinin 9 fevral 1955-ci il tarixli iclasında “Görkəmli yazıçı və dramaturq Nəcəf bəy Vəzirovun anadan olmasının 100 illiyinin keçirilməsi haqqında” qərar qəbul olunmuşdur. Rəyasət Heyətinin qərarına əsasən Akademiyanın vitse-prezidenti Səməd Vurğun Vəkilov yubiley komissiyasının sədri, Mirzağa Quluzadə sədr müavini, Feyzulla Qasımzadə, Kamal Talıbzadə və İmran Seyidov üzvləri seçilmişlər. Rəyasət heyətinin iclasında Nizami muzeyinə yubiley sərgisi təşkil etmək, Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna isə hazırlanacaq elmi məruzələrin “Xəbərlər” jurnalına təqdim edilməsi vəzifəsi tapşırılmışdır.[7]
Qısa müddətli hazırlıqdan sonra 25 fevral 1955-ci il tarixdə Elmlər Akademiyasında keçirilmiş yubiley elmi sessiyasında Səməd Vurğun dərin məzmunlu bir giriş sözü söyləmişdir. Bu, böyük bir məruzə səviyyəsində olan giriş sözü idi. Səməd Vurğunun “giriş sözü” yubileyin keçirildiyi gün “Nəcəf bəy Vəzirovun unudulmaz xatirəsi” adı ilə “Bakinskiy raboçiy” qəzetində çap edilərək geniş ictimaiyyətə çatdırılmışdır. Yubiley elmi sessiyasında filologiya elmləri namizədi, dosent Feyzulla Qasımzadə “Azərbaycan realist ədəbiyyatının inkişafında Nəcəf bəy Vəzirovun rolu”, filologiya elmləri namizədi Kamal Talıbzadə “N.Vəzirovun əsərlərində burjua-mülkədar əxlaqının tənqidi”, elmi işçi Ədilə Əliyeva “Azərbaycan teatrının inkişafında Nəcəf bəy Vəzirovun rolu” mövzularında elmi məruzələrlə çıxış etmişlər. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti Səməd Vurğun «giriş sözü»ndə «pyeslərində parlaq, canlı, bitkin xarakterlər və obrazların tam bir qalereyasını yaratmış» Nəcəf bəy Vəzirovu «Azərbaycan realist dramaturgiyasının ilk bünövrəsini qoyanlardan biri» kimi qiymətləndirmişdir. Məruzədə Nəcəf bəy Vəzirovun yaradıcılığının hərtərəfli və geniş elmi təhlili verilmişdir. Səməd Vurğun, eyni zamanda, Nəcəf bəy Vəzirovun yaradıcılığına daha böyük diqqət və qayğı ilə yanaşmağı nəzərə çarpdırmışdır: «Etiraf etməliyik ki, biz onun (N.B.Vəzirovun – İ.H.) böyük və nəcib yaradıcılıq irsinə az diqqət göstərmişik. Məhz bu məzəmməti, hər şeydən əvvəl Vəzirovun bilavasitə varisləri olan dram teatrlarımızın ünvanına deyirəm. Çünki Vəzirov nəinki dramaturqlarımızdan biridir, o, həmçinin bizim ilk aktyorumuzdur, dramatik teatr yaradıcılarımızdan biridir… Onun yaradıcılığı ciddi elmi tədqiqə layiqdir və bu işi yerinə yetirmək bizim ədəbiyyatşünasların və sənətşünasların şərəfli vəzifəsidir. Feyzulla Qasımzadənin Nəcəf bəy Vəzirovun həyatı və yaradıcılığı haqqında istedadla yazılmış monoqrafiyasını istisna etməklə, ədəbiyyatşünaslıq elmimizdə bu görkəmli yazıçı və mədəniyyət xadimimizin yaradıcılığı haqqında başqa əsərlər yoxdur… Arzu olunur ki, Vəzirov haqqındakı ən yaxşı elmi-monoqrafik əsərlər onun yaradıcılığını başqa xalqlar arasında tanıtmaq üçün rus dilinə tərcümə edilsin».1
Bu çağırış Nəcəf bəy Vəzirovun həyatı və yaradıcılığına elmi və ədəbi-mədəni mühitdə marağı qüvvətləndirmişdir.
Səməd Vurğunun «Sovet poeziyası haqqında»kı əlavə məruzəsində 1934-cü Səməd Vurğunun «Sovet poeziyası haqqında»kı əlavə məruzəsində 1934-cü ildə keçirilmiş birinci qurultaydan sonrakı 20 il ərzində keçmiş Sovetlər İttifaqını əhatə edən 15 respublikada yaşayıb-yaradan çoxsaylı şairlərin poeziyası geniş və əhatəli şəkildə, dərindən təhlil edilmişdir. Əslində isə o, bütövlükdə XX əsr poeziyası haqqında ümumiləşmiş fikirlər söyləmişdir. Səməd Vurğun «Sovet poeziyası haqqında» əlavə məruzəsində irəli sürdüyü ideyaları əsaslandırmaq üçün XIX əsrdən başlanan və XX əsrdə davam edən ədəbi proseslərdən danışmış, müqayisələr aparmalı olmuşdur. Beləliklə, o, ikinci qurultayda müasir poeziyadan əvvəlki yüzilliyin poeziyasının zəminində söz açmışdır. Deməli, Səməd Vurğun ən azı bir əsrlik çoxmillətli bir poeziya haqqında məruzə etmişdir. Bu, keçmiş sovet xalqları ədəbiyyatında bütöv bir əsrin poeziyasının ilk ümumiləşdirilmiş elmi-nəzəri təqdimatı idi. Böyük poeziya ilə əlaqədar zəruri olan nə varsa, Səməd Vurğunun məruzəsində bütövlükdə dərindən və əsaslı şəkildə öz əksini tapmışdır. Şair-cəmiyyət-vətəndaş, poeziya və həyat, ictimai-siyasi proseslərin şeirdə poetik əksi məsələləri zəngin ədəbiyyat materialı əsasında mükəmməl şəkildə şərh edilmiş, obyektiv nəticələr çıxarılmışdır. Bununla belə, Səməd Vurğunun «Sovet poeziyası haqqında» məruzəsində ilk dəfə olaraq ədəbiyyatda romantika və ideal qəhrəman kimi ciddi problemlərdən yüksək nəzəri səviyyədə bəhs edilmişdir. Bu, sosialist realizmi ədəbiyyatına tamamilə yeni münasibətin ifadəsi demək idi. Səməd Vurğun ədəbiyyatda romantika məsələsinin qoyuluşu və həllinin banisidir. Ədəbiyyatda romantika nəzəriyyəsi Səməd Vurğunun adı ilə bağlıdır. Həm də Səməd Vurğunun zamanında romantikadan söz açmaq böyük uzaqgörənlik və cəsarət tələb edirdi. Səməd Vurğunun məruzəsində də etiraf olunurdu ki, ədəbiyyatda romantikadan danışmaq ehtiyatlı mövzu hesab edilir: «Mənim fikrimcə, poeziyada romantik üslub haqqında danışmağın vaxtı çatmışdır. Bununla bərabər, bizdə elə yoldaşlar vardır ki, hətta «romantika» sözünün özündən də, nə isə, bir qədər qorxurlar. Onlara elə gəlir ki, romantika haqqında söhbət bizi başqa bir aləmə, göylərə çəkib apara bilər və ədəbiyyatdakı realist mövqedən ayırar».1
Buna baxmayaraq, Səməd Vurğun var səsi və aydın məntiqi ilə bildirirdi ki, «böyük işıqlı və gözəl olan hər şeyə daim meyil göstərmək bütün bəşəriyyətə aid olan bir xüsusiyyətdir. Buna görə də biz gərək adamların xarakterlərindəki, onların arzu və meyillərindəki müsbət cəhətləri qabarıq şəkildə göstərməkdən qorxmayaq və beləliklə də bizim həyatın inqilabi inkişafına təsir edək, həyatımızın bəşər fikrinin və mədəniyyətinin zirvələrinə doğru hərəkətini göstərək.
…Romantik şair fəal surətdə öz müsbət, yaxud ideal qəhrəmanının fikirlərinə və qəlbinə, onun mənəvi aləminə qarışır. O, bu qəhrəman vasitəsilə öz xüsusi ideallarını, özünün tarixə və gələcəyə olan baxışlarını tərənnüm edir»2.
Səməd Vurğun «poeziyanın romantik baharının ilk qaranquşları» olan bədii əsərlərdən bəhs etməklə bu prosesin artıq nəinki başlandığını, davam etməkdə olduğunu bəyan etmişdir.
Ədəbiyyatda ideal qəhrəmanın Səməd Vurğun modeli mövcuddur. İlk dəfə Səməd Vurğun tərəfindən yazıçıların II qurultayında əsas konturları çıxılmış həmin modelin başlıca prinsipləri aşağıdakı kimidir: «İdeal qəhrəman – məhz özündə ən yüksək, real və həyati keyfiyyətləri təcəssüm etdirən qəhrəmandır. …İdeal qəhrəmanın gücü tam bir nəslin, yaxud tam bir xalqın gücüdür.
…İdeal qəhrəmanın obrazını insanı idealizə yolu ilə yox, insanı və onun ləyaqətini böyük bir qüvvə ilə yüksəltmək yolu ilə yaratmaq olar.
…Ədəbiyyat ideal qəhrəmansız da yaşaya bilər, lakin ədəbiyyatı idealsız təsəvvür etmək olmaz».1
Səməd Vurğunun ideal qəhrəman haqqındakı təlimi atalar sözü kimi sərrast və müdrikdir.
[1]Səməd Vurğun Vəkilovun şəxsi işi. Bax: AMEA-nın Arxivi, fond 39, saxlama vahidi 78, vərəq 6
1Əziz Mirəhmədov. Vətən havası üçün qəribsəmişəm. Bax: Qalacaqdır dünyada. (Səməd Vurğun haqqında xatirələr). Bakı, Azərnəşr, 1973, səh.236-237
[2]Yenə orada, səh.237
[3] Bax: Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. Bakı, “Elm”, 1957-1960
[4] Səməd Vurğun. Əsərləri, 6 cilddə. V cild. Bakı, «Elm», 1972, səh.151
[5] Yenə orada, səh.237
1 Səməd Vurğun. Əsərləri. 6 cilddə, VI cild. Bakı, 1972, səh. 384
2Vaqif Səmədoğlunun lent.az saytına müsahibəsi (11 noyabr 2009-cu il)
[6]Əziz Mirəhmədov. Vətən havası üçün darıxmışam. Bax: “Qalacaqdır dünyada” xatirələr kitabı, Bakı, Azərnəşr, 1973, səh.239
[7] Görkəmli yazıçı və dramaturq Nəcəf bəy Vəzirovun anadan olmasının 100 illiyinin keçirilməsi haqqında. Bax: AMEA Arxivi, Protokollar (1955-ci il), vərəq 29-30
1 Səməd Vurğun. Nəcəf bəy Vəzirovun unudulmaz xatirəsi. «Bakinskiy raboçiy» qəzeti, 25 fevral 1955-ci il
1Səməd Vurğun. Əsərləri, 6 cilddə, VI cild. Bakı, “Elm”, 1972, səh.352
2Yenə orada, səh.356.
1Göstərilən mənbə, səh.360