Sənaye iqtisadiyyatı: anlayışı, əhəmiyyəti, Meksikadan nümunə

Hazırda Azərbaycan dünyanın iqtisadi cəhətdən ən sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasında qərar tutur. Ölkəmizin iqtisadi-maliyyə imkanlarının artması isə öz növbəsində respublikamızın qarşısında yeni inkişaf perspektivləri açıb. Prezident İlham Əliyev respublikamızın iqtisadi müstəqilliyinin təmin olunmasını, o cümlədən də artan maliyyə imkanlarından bəhrələnərək yerli istehsalı genişləndirməyi, əsas məhsullar üzrə daxilitələbatı məhz yerli istehsal hesabına təmin etməyi, eyni zamanda, ölkənin ixrac potensialını artırmağı strateji hədəf kimi qarşıya qoyub.

Azərbaycanın sənaye və iqtisadiyyatı durmadan inkişaf edir

Hazırda Azərbaycan dünyanın iqtisadi cəhətdən ən sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasında qərar tutur. Ölkəmizin iqtisadi-maliyyə imkanlarının artması isə öz növbəsində respublikamızın qarşısında yeni inkişaf perspektivləri açıb. Prezident İlham Əliyev respublikamızın iqtisadi müstəqilliyinin təmin olunmasını, o cümlədən də artan maliyyə imkanlarından bəhrələnərək yerli istehsalı genişləndirməyi, əsas məhsullar üzrə daxilitələbatı məhz yerli istehsal hesabına təmin etməyi, eyni zamanda, ölkənin ixrac potensialını artırmağı strateji hədəf kimi qarşıya qoyub.

Ərzaq təhlükəsizliyinə nail olunması Azərbaycanın əsas hədəflərindən biridir Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) məlumatına görə, əgər 1950-1985-ci illərdə ərzaq istehsalının illik artımı 30 milyon ton, 1985-1995-ci illərdə 12 milyon ton təşkil edirdisə, 2030-cu ilədək bu göstərici cəmi 9 milyon tonsəviyyəsində olacaqdır. Bu və digər faktlar bir daha təsdiqləyir ki, müasir dövrdə aqrarsektorun inkişaf etdirilməsi, ələlxüsus da ərzaq təhlükəsizliyinə nail olunması hər bir ölkə və xalq üçün ümummilli, strateji mahiyyət kəsb edir.

Ölkəmizdə də ərzaq təhlükəsizliyinə nail olunması dövlətin iqtisadi sahədə həyata keçirdiyisiyasətin mühüm istiqamətlərindənə birini təşkil edir. Prezident İlham Əliyev ölkəmizdə əsas ərzaq məhsulları ilə təminatın daxili istehsal hesabına təmin olunmasını bir vəzifə kimiqarşıya qoyub: “Bizdə istehsal olunan ərzaq məhsulları tam şəkildə tələbatımızı təmin etməlidir. Biz buna yaxınlaşırıq və çalışmalıyıq ki, növbəti 5 il ərzində, bəlkə də ondan datez bir müddətdə 3-cü regional inkişaf Proqramının icrası başa çatanda artıq ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı olan bütün məsələlər öz həllini tapsın”.

Ölkəmizdə Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə qəbul edilən “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın, eləcə də 2004-cü ildən bəri regionların sosial-iqtisadi inkişafına dairiki Dövlət Proqramının uğurla reallaşdırılması, bölgələrdə genişmiqyaslı strukturlayihələrinin yerinə yetirilməsi, fermerlərə ardıcıl şəkildə maliyyə və texniki dəstək göstərilməsi sayəsində ölkəmizdə ərzaq məhsullarının istehsalının artması və istehlakın daxili istehsal hesabına ödənilməsi sahəsində diqqətəlayiq uğurlar əldə olunub. Cari ilyanvarın 16-da isə dövlət başçısı “Kənd təsərrüfatı və ərzaq məhsulları bazarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında” Sərəncam imzalayıb. Sənəddə respublikanın ərzaq təhlükəsizliyi ilə bağlı qəbul edilən Dövlət Proqramının icrası sahəsində əlavə tədbirlərin görülməsi, kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının artırılması, aqrar sahədə istehsalçıların və istehlakçıların maraqlarının qorunması, ərzaq bazarının səmərəli fəaliyyətinin təşkil edilməsi ilə bağlı qarşıya mühüm vəzifələr qoyulub.

Son illərdə ölkəmizdə aqrar sektorun inkişafına dövlət dəstəyindən söhbət açarkən Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun kredit portfelinin 65-70 faizinin kənd təsərrüfatı istehsalına və kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı sahələrinə yönəldilməsini xüsusivurğulamaq gərəkdir. Bundan başqa, respublikamızda fermerlər torpaq vergisi istisnaolmaqla, bütün növ vergi ödənişlərindən azaddırlar. Müasir meliorasiya, irriqasiya sistemləri dövlət investisiyaları hesabına qurulur. Kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarına əkin sahələrinin becərilməsində istifadə olunan mineral gübrələrin satışı zamanı tətbiq olunan və dövlət büdcəsindən maliyyələşən güzəşt 50 faizdən 70 faizədək artırılıb.

Kənd təsərrüfatında çalışanların texnika ilə təchizatında “Aqrolizinq” ASC mühüm roloynayır. 2014-cü ilin birinci yarısında ASC-nin xətti ilə kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına lizinq yolu ilə 68,5 milyon manat dəyərində 504 taxılyığan kombayn, 499 müxtəlif növ traktor, 355 kotan, 44 səpici aqreqat, 42 otbiçən, 30 çiləyici və tozlayıcı maşın, 22 ot dırmıqları, 15 gübrəsəpən maşın və 55 digər kənd təsərrüfatı maşın və avadanlıqları satılıb. Cari ildə “Aqrolizinq” Səhmdar Cəmiyyətinə dövlət büdcəsindən və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Ehtiyat Fondundan 62 milyon manat vəsait ayrılıb. Ümumiyyətlə, “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nın icrası çərçivəsində cari ildə 105 milyonmanat vəsait sərf edilib ki, bu da əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3 faiz və yaxud 3 milyon manat çoxdur.

Məlumdur ki, hazırda Azərbaycan dünyanın onlarca ölkəsinə neft və neft məhsulları ixracedir. Lakin ölkəmizin qeyri-neft sektorunda da geniş ixrac potensialı vardır. Prezident İlhamƏliyev bu potensialdan səmərəli istifadə olunmasının zəruriliyinə diqqət çəkərəkvurğulayıb: “Biz ixrac potensialımızı artırmalıyıq. Bu məsələlərlə bağlı çox böyük işlərgörülübdür. Yeni imkanlar açılır. Xüsusilə kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı üçün yeni imkanlar yaranmışdır. Biz bu imkanlardan səmərəli şəkildə istifadə etməliyik”.

Qeyd etmək yerinə düşər ki,Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi strateji xəttə uyğun olaraq yeni investisiya proqramları hazırlanarkən ixrac qabiliyyətli müəssisələrin yaradılması diqqət mərkəzində saxlanılır. Təkcə son illərdə qablaşdırma, saxlama,daşınma imkanlarının artırılması üzrə bir neçə layihələr həyata keçirilib, hazırda Aktau şəhərindəlogistik mərkəzin yaradılması layihəsi reallaşdırılır.

Məqsədyönlü investisiya layihələriçərçivəsində yeni yaradılan müəssisələr hesabına 10 il ərzində ölkənin qeyri-neft ixracı 4,7 dəfə, cümlədən, emal məhsullarının ixracı 2,5 dəfə, ixrac olunan qeyri-neft məhsullarınınçeşidi 1,7 dəfə, ixrac ölkələrinin say isə 20 vahid artıb. Hazırda Azərbaycan dünyanıntəxminən 105 ölkəsinə 25 adda qeyri-neft məhsulu ixrac edir.

Azərbaycanın ixrac potensialının artmasını şərtləndirən mühüm amillərdən birison illərdəölkəmizdə modern, innovativ əsaslı sənaye quruculuğu siyasətinin həyata keçirilməsi iləbağlıdır. Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında ölkəmizdə həyata keçirilənməqsədyönlü investisiya siyasəti sayəsində Azərbaycanın sənaye xəritəsi əhəmiyyətlidərəcədə zənginləşib. Son 10 il ərzində respublikamızda 500-dən çox sənaye müəssisəsiyaradılıb. Yeni yaradılan sənaye müəssisələri hesabına son illərdə Azərbaycandan yaxın vəuzaq xarici ölkələrə göndərilən qeyri-neft məhsullarının həcmi və çeşi­di artıb. Xaricibazarlarda ölkəmizin emal sənayesi məhsulları geniş rəqabət imkanları ilə seçilir.

Respublikamızda güclü müdafiə sənayesinin yaradılması sənaye quruculuğu siyasətində çoxhaqlı olaraq yeni mərhələ kimi səciyyələndirilir.Cəmi bir neçə il ərzində Müdafiə SənayesiNazirliyinin birlik və müəssisələrində 45 yeni istehsal sahəsi yaradılıb.

Əlbəttə, kənd təsərrüfatında olduğu kimi, sənaye istehsalı sahəsində də əldə olunan uğurlarölkəmizin zəngin potensialı və maliyyə imkanları baxımından son hədd deyildir. Məsələn, inşaat materialları istehsalı sahəsində respublikamız çox geniş perspektivə malikdir. Yeni istifadəyə verilən müəssisələr hesabına daxili istehlakı təmin edən Azərbaycan yaxıngələcəkdə xarici bazara da sement və digər inşaat malları çıxaracaq. Prezident İlhamƏliyevin vurğuladığı kimi: “Azərbaycanda kifayət qədər xammal da və artıq sənayepotensialımız da var. Həm özümüzü maksimum dərəcədə təmin etməliyik, həm də ixracetməliyik.Burada alüminium, poladtökmə, metallurgiya sənayesinin inkişafı nəzərdə tutulur və inkişaf etdirilir. Burada da böyük potensial var”.

Nəsimi rayon Ağsaqqallar Şurasının üzvü

Sənaye iqtisadiyyatı: anlayışı, əhəmiyyəti, Meksikadan nümunə

The sənaye iqtisadiyyatı bazar üçün maddi nemətlər istehsal etmək üçün müxtəlif istehsal amillərini (imkanlar, təchizat, iş, bilik) birləşdirən fəaliyyətlərə aiddir.

Bu şirkətlər, sənaye və bazarların öyrənilməsidir. Yerli künc mağazalarından WalMart və ya Tesco kimi çoxmillətli nəhənglərə qədər hər ölçülü şirkətləri tarar.

Əlavə olaraq, elektrik enerjisi istehsalı, avtomobil istehsalı və ya restoranlar kimi bir sıra sahələri bir neçə adda nəzərdən keçirir.

Sənaye iqtisadiyyatı qərar verməyi anlamaq üçün nəzəri modellərdən istifadə edir. Bundan əlavə, tez-tez maraq dəyişənləri arasındakı əlaqələri müəyyənləşdirmək üçün empirik statistik modellər hazırlayır. Məsələn, məhsul qiyməti, reklam və qazanc arasındakı əlaqəni anlayın.

Sənaye iqtisadiyyatındakı əsas suallardan biri də bazarın rəqabətə davamlı olub olmadığını qiymətləndirməkdir.

Rəqabətli bazarlar istehlakçılar üçün çox vaxt yaxşıdır, baxmayaraq ki, onlar həmişə mövcud deyillər, bu səbəbdən də sənaye iqtisadiyyatının əksər kursları bazarlarda rəqabət dərəcəsinin necə ölçülməsinin təhlilini əhatə edir.

Konsepsiya

Sənaye iqtisadiyyatı rəqabət şəraitinin və inhisarın öyrənilməsidir, çünki bazar nəticələrinə təsir göstərə bilər.

Schererə görə, sənaye iqtisadiyyatı, ilk növbədə məhsuldar fəaliyyətlərin sərbəst bazar kimi bəzi təşkilati mexanizmlər vasitəsi ilə mal və xidmətlərə olan tələblə necə uyğunlaşdırılması ilə bağlıdır.

Ferguson sənaye iqtisadiyyatını şirkətlərin, bazarların və sənaye sahələrinin analizində mikroiqtisadi nəzəriyyənin tətbiqi kimi tərif edir.

Digər tərəfdən, iqtisadi inkişaf adambaşına daha yüksək gəlir, daha yaxşı təhsil və səhiyyə ilə yanaşı ətraf mühitin qorunmasını nəzərdə tutan həyat səviyyəsinin davamlı artması kimi müəyyən edilir.

Firmanın nəzəriyyəsi

Sənaye iqtisadiyyatı, əsasən müxtəlif bazar strukturlarının və iqtisadi rifah üçün təsirlərinin təhlilindən ibarət olan firma nəzəriyyəsinin inkişafı kimi qəbul edilir.

Sənaye iqtisadiyyatı, şirkətlərin tez-tez oligopolist, çoxmillətli, çox məhsullu və çox platformlu olduqlarını qəbul edir:

– Məhsullarını fərqləndirərək bir-birləri ilə rəqabət edirlər.

– Patent dəstəyi ilə yeniliklərini qoruyurlar.

– Rəqiblərindən satın alaraq bütün sahələrdə islahatlar aparırlar.

– Hökumətdən imtiyazlı müalicə üçün geniş lobbi.

Buna görə də, sənaye iqtisadiyyatı rəqabətli bazar quruluşları nəzəriyyəsinin tarazlıq olduğu zaman həll edilməsi asan olsa da, əksər hallarda sənayedə firmaların tərkibini və davranışını izah edə bilmədiyini qəbul edir.

Qərar qəbul etməyi iş səviyyəsində təhlil edərək sənaye iqtisadiyyatı aşağıdakı kimi məsələləri başa düşməyə kömək edir.

– Tutum, istehsal və qiymətlərin qurulduğu səviyyələr.

– Məhsulların bir-birindən fərqlənmə dərəcəsi.

– Şirkətlər tədqiqat və inkişafa nə qədər investisiya qoyurlar.

– Şirkətlər necə və niyə reklam verirlər.

Əhəmiyyət

Milli gəlirin artması

Ölkələrin az mənbələrdən optimal şəkildə istifadə etmələrini təmin edir. Şirkətlərdə istehsal olunan məhsulların miqdarını və keyfiyyətini artırır ki, bu da ümumi milli məhsula daha çox töhfə verir.

Yüksək həyat səviyyəsi

Görülən iş daha dəyərlidir. Üstəlik, daha yüksək məhsuldarlıq sayəsində fərdi gəlir artır. Gəlirdəki bu artım adi insanlar üçün yaşayış səviyyəsini yüksəldir.

İqtisadi sabitlik

Yalnız xammal istehsalına və ixracına bağlı olan bir xalq sürətli iqtisadi böyümə sürətinə nail ola bilməz.

Kənd təsərrüfatı məhsulları və xammala olan tələbin dəyişməsi iqtisadi tərəqqini əngəlləyir və qeyri-sabit iqtisadiyyata gətirib çıxarır. Sənayeləşmə iqtisadi sabitliyi təmin etməyin ən yaxşı yoludur.

Ödəniş balansını yaxşılaşdırın

Sənayeləşmə istehsal olunmuş məhsulların ixracını xarici valyutada daha sərfəli artırır. Eyni zamanda, xammalın yerli emalı malların idxalını azaldır və xarici valyutanın qorunmasına kömək edir.

Sənaye iqtisadiyyatının ixracata yönəldilmiş təsiri və eyni zamanda idxal əvəzetməsi ödəniş balansının yaxşılaşdırılmasına kömək edir.

Kənd təsərrüfatı istehsalında artım

Sənayeləşmə, traktorlar, qırıcılar, kombaynlar və havadan çiləmə üsulları kimi texnologiyalar daxil olmaqla kənd təsərrüfatı sahələrinə maşın verir.

Müasir texnologiyalardan istifadənin artması hektarda məhsul verimini artırdı.

Artan qənaət və investisiyalar

Sənayeləşmə işçilərin gəlirlərini artırdıqca, qənaət etmə qabiliyyətlərini də artırır. Bu könüllü qənaət iqtisadi böyüməni stimullaşdırır.

Dövlət gəlirlərində artım

Malların ixracı xarici valyuta təmin edir. Bundan əlavə, məhsullara görə aksizlər və digər vergilər ölkə hökumətinin gəlirlərini artırır.

Sənayeçilərdən alınan gəlir vergisi də hökumətin gəlir axınını artırır.

Meksikada sənaye iqtisadiyyatı

Meksika, Latın Amerikasının qalan hissəsi ilə birlikdə eyni miqdarda məhsul istehsal edir və ixrac edir. Meksikanın əsas ixracatı istehsal olunmuş məhsullardır.

Meksikanın ticarət müqavilələri istehsalçılarına dünyanın 60% -inə rüsumsuz giriş imkanı verir. Bu mənfəət xarici fabrikləri cəlb edir.

Avtomobil sənayesi

2010-2015-ci illər arasında Meksika ən böyük avtomobil istehsalçıları arasında doqquzuncu yerdən yeddinci yerə yüksəldi.

Nəqliyyat vasitələri ixracatında dördüncü yerdədir. Bu yaxınlarda ABŞ-a ikinci ən böyük avtomobil hissələri ixracatçısı olaraq Yaponiyanı keçdi.

Meksika avtomobil sənayesi üçün keyfiyyət standartları beynəlxalq səviyyədə tanınır. Bu sənaye yalnız tədqiqat və inkişaf etdirmə işləri ilə məşğul deyil, həm də texnoloji cəhətdən mürəkkəb komponentlər istehsal edir.

Qida sənayesi

Qərbi Avropa ölkələri və ABŞ ilə müqayisədə, ölkənin sənaye iqtisadiyyatının böyük bir hissəsi bəzi dünya səviyyəli şirkətləri əhatə edən qida istehsalındadır.

Bimbo, Amerikanın çörək fabriki Sara Lee’yi aldığından ən böyük çörək istehsalçısıdır və Gruma, dünyanın ən böyük çörek istehsalçısıdır.

Elektron sənayesi

Meksika elektron məhsullar üçün vacib bir istehsal mərkəzidir. Ölkədəki elektron sənayesi son on ildə böyük bir böyümə yaşadı.

Dünyada altıncı böyük elektronika sənayesinə sahib olan ölkədir. Buraya ABŞ-da satılan əksər düz ekran televiziyalar daxildir.Tibbi cihazlar və aerokosmik hissələr də istehsal edir.

Neft sənayesi

Şimali Amerika ölkəsi gündə təxminən 3 milyon barel ilə dünyanın ən böyük neft istehsalçısıdır. İraq, İran və ya Kanadanın altındadır, lakin Braziliya, Nigeriya və ya Küveyt kimi digər böyük ixracatçıların üstündədir.

Xalqa məxsus Meksikanın Pemex şirkəti neftin tədqiqi, kəşfiyyatı və satışından məsuldur. Braziliya Petrobras’dan sonra ikinci ən böyük Latın Amerikası şirkətidir.

İstinadlar

1. Insee (2019). Sənaye iqtisadiyyatı. Buradan götürülmüşdür: insee.fr.
2. Caroline Elliott (2019). Sənaye İqtisadiyyatı. İqtisadiyyat təhsili. Buradan götürülmüşdür: studyeconomics.ac.uk.
3. Owlcation (2018). Sənayeləşmə və İqtisadi İnkişaf. Owlcation.com saytından götürülmüşdür.
4. Gideon Gono (2019). Sənaye İqtisadiyyatı və İqtisadi İnkişaf. AIU. Buradan götürülmüşdür: aiu.edu.
5. Kimberly Amadeo (2019). Meksikanın İqtisadiyyat Faktları, Fürsətləri və Problemləri. Balans. Alınan: thebalance.com.
6. Dünya Atlası (2019). Meksikadakı ən böyük sənaye sahələri hansılardır? Alınan: worldatlas.com.