Tarixi janrda kino

1936-1941-ci illərdə ekranlara 10-dan çox səsli film buraxıldı.İkinci Dünya müharibəsi illərində qəhrəman döyüşçülər Kamal Qasımov və Bəxtiyar Kərimova həsr olunan “Vətən oğlu” və “Bəxtiyar” kinonovellaları, M.F.Axundovun həyat və fəaliyyətinə dair “Səbuhi” vahid süjet xətti ilə bağlı üç kinonovelladan ibarət “Bir ailə”, müharibə dövründə dənizçilərin göstərdikləri igidliklərə həsr olunmuş “Sualtı qayıq T-9” ( rejissor A.İvanov) bədii filmləri çəkildi. 1945-ci ildə Ü.Hacıbəyovun “Arşın mal alan” musiqili komediyası yenidən ekranlaşdırıldı. Rejissorlar R.Təhmasib və N.Leşşenko milli koloriti və xalq yumorunu saxlamaqla parlaq realist kinokomediya yarada bildilər. Film keçmiş SSRİ-də, eləcə də dünyanın bir çox ölkəsində uğurla nümayiş olundu. “Arşın mal alan” filminə görə rejissorlar R.Təhmasib və N.Leşşenko, bəstəkar Ü.Hacıbəyov, aktyorlardan R.Behbudov, L.Bədirbəyli, Ə.Hüseynzadə, M.Kələntərli və L.Abdullayev 1946-cı ildə SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görüldülər.40-cı illərin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində, “Bakı kinostudiyası”nın əsas istiqamətinin bədii-sənədli və publisistik filmlərin çəkilməsinə yönəldiyi bu dövrdə yalnız “Fətəli xan” və “Bakının işıqları” bədii filmləri çəkildi.50-ci illərdə ekranda fəhlə və kolxozçuların, müxtəlif peşə sahiblərinin əməyi və həyatı öz əksini tapdı. “Qızmar günəş altında”, “Kölgələr sürünür”, “Onun böyük ürəyi”, “Onu bağışlamaq olarmı?”, “Bizim küçə”, “Böyük dayaq”, “Telefonçu qız”, “Ögey ana” filmlərində biz bunu görürük. Bu filmlərin əksəriyyətində sovet quruculuq illərində kolxozlarda çalışan insanların əməyə olan münasibəti ön plana çıxarılsa da, rejissorlar milli koloriti və dəyərlərimizi də unutmamışdı. Kim bilir bəlkə də buna görə həmin filmlər indi də çox sevilir.Cəsur partizan Mehdi Hüseynzadəyə həsr edilən “Uzaq sahillərdə” filmi isə Azərbaycanın, eləcə də keçmiş sovet kinosunun nailiyyətlərindəndir.

50 лучших исторических фильмов

Историческое кино, популярный в середине ХХ века (после почти забытый, а сейчас вновь пришедший на экраны) жанр «пеплум», рассказы о реальных личностях прошлого, воссоздание атмосферы давно минувших веков – в конце концов, что может быть лучше, чем, использовав «машину времени», переместиться в былое и стать свидетелем свершений, определивших историю? А также – увидеть воочию быт тех лет, поучаствовать в приключениях? Что же – наша новая мини-энциклопедия посвящена лучшим, наиболее значимым и важным историческим картинам. Сугубо военного кино мы тут касаться не будем – для этого уже есть отдельный рейтинг.

50. Гамильтон / Hamilton (2020)

Обалденный мюзикл от Томаса Каила – жизненный путь первого министра финансов США Александра Гамильтона на фоне Войны за независимость и становления США. Парад отцов-основателей, яркое, броское и эффектное зрелище «на все деньги» – да-да, историческое кино может быть и таким, ломающим каноны, запреты и идущим вразрез с принятыми нормами.

49. Даки / Dacii (1966)

Румыно-французская (режиссер ленты – Серджиу Николаеску) реконструкция штурма «варварской» крепости римскими войсками, стремящимися превратить Дакию в провинцию Рима. Героическое кино о патриотизме народа, в котором не забыты и романтические линии, и яркие образы персонажей.

48. Ганди / Gandhi (1982)

Решающая роль в карьере Бена Кингсли – конечно, в эпике о жизни Ганди. Ричард Аттенборо детально опишет все события с 1869 г. (когда страна еще была под патронажем Великобритании) – до становления свободной Индии. Невероятные усилия человека действительно способны изменить мир.

47. Камо грядеши? / Quo Vadis (1951)

Мервин ЛеРой и Энтони Манн создают мозаику из жизни Римской империи образца первого века нашей эры. Хлеба и зрелищ тут много – от кровавых шоу в амфитеатрах, до военных побед и психоза Нерона. Местами вычурное и неповоротливое, но, без сомнения эффектное полотно.

46. Айла: Дочь войны / Ayla: The Daughter of War (2017)

Джан Улкаи расскажет реальную историю о Сулеймане из турецкой бригады «Северная звезда»: перед зрителями пройдут эпизоды Корейской войны, во время которой герой спасает местную девочку и берет ее к себе в расположение. Тонкая и проникновенная лента «на все времена».

45. Спартак / Spartacus (1960)

Классика Стэнли Кубрика с Кирком Дугласом и Лоуренсом Оливье в главных ролях. Одухотворенное, гармоничное и великолепно выстроенное произведение о легендарном гладиаторе, поднявшем восстание, щеголяет прекрасными съемками и объемным образами.

44. 12 лет рабства / 12 Years a Slave (2013)

Картина позволяет, что называется, «на своей шкуре» ощутить, как жилось рабам в Америке. Добропорядочный гражданин Соломон Нортап был похищен и продан – и теперь вынужден бороться за свою жизнь, будучи вещью в руках хозяев. Все многочисленные призы вполне оправданы – перед нами настоящая прививка от дикости.

43. Падение Римской империи / The Fall of the Roman Empire (1964)

Грандиозное кино от Энтони Манна с Софи Лорен и Стивеном Бойдом в главных ролях. Марк Аврелий передает бразды правления не своему сыну, Комадасу, а полководцу Гаю Ливи – это служит триггером для драматических событий, приведших империю к краху.

42. Унесенные ветром / Gone with the Wind (1939)

Один из наиболее важных фильмов ХХ века – историческая мелодрама Виктора Флеминга, Джорджа Кьюкора и Сэма Вуда. Настоящая «химия» между Вивьен Ли и Кларком Гейблом, огромный масштаб происходящего, любовь на фоне Гражданской войны – перед нами лента невероятной силы и мощи.

41. Король говорит! / The King’s Speech (2010)

Блестящая биография от режиссера Тома Хупера – с целым созвездием прекрасных актеров (в ленте задействованы Колин Ферт, Джеффри Раш, Хелена Бонем Картер и Гай Пирс). История о герцоге, который должен стать королем, и его логопеде Лайонеле Логе – идеальный пример и воссоздания духа эпохи, и рассказа о прекрасной дружбе.

40. Кагемуся: Тень воина / Kagemusha (1980)

Трехчасовой военно-исторический эпик Акиры Куросавы – как всегда, с натянутой тетивой действия и оголенным нервом чувств. Мелкий воришка Кагемуся, приговоренный к казни, может искупить свою вину, сыграв роль скончавшегося правителя Такеды…

39. Юлий Цезарь / Julius Caesar (1953)

Мощная биография от Джозефа Лео Манкевича – в которой Марлон Брандо буквально хватает звезды с неба, выступая в амплуа известного полководца, ставшего римским императором. Тут будут и придворные интриги, и заговоры, и сюжетные хитросплетения – при некоторой тяжеловесности, полотно, тем не менее, к финалу набирает грандиозные обороты.

38. Мюнхен / Munich (2005)

Триллер Стивена Спилберга, основанный на реальных событиях – повесть о том, как агенты израильских спецслужб выслеживали и уничтожали виновных в смерти спортсменов в аэропорту Мюнхена после Олимпиады 1972 г. Высочайший драматизм постановки, блестящая режиссура – «Мюнхен» хорош во всех смыслах.

37. Миссисипи в огне / Mississippi Burning (1988)

Жесткий подход Алана Паркера идеально подошла к сюжету об агентах ФБР Андерсоне и Уорде, пытающихся раскрыть убийства борцов за свободу в Миссисипи образца 1964 г. Шикарный тандем Джина Хэкмена и Уиллема Дефо, великолепная композиция, рассказы очевидцев реальных событий, присутствующие в кадре – картина сделана так, что придраться не к чему.

36. Колосс Родосский / Il colosso di Rodi (1961)

До создания лучших в мире вестернов Серджио Леоне занимался постановкой пеплумов – и «Колосс Родосский», несмотря на очевидные сценарные и актерские огрехи, впечатляет по полной программе. Приключения афинянина Дарио, пытающегося свергнуть тирана Ксеркса, здесь поданы с традиционным авторским лоском и поэтикой.

35. Баунти / The Bounty (1984)

Рассказ об известном мятеже на фрегате «Баунти» (судно в 1789 г. возвращалось с Таити с грузом хлебного дерева). Актерский ансамбль, который хватает звезды с неба (Мэл Гибсон, Энтони Хопкинс, Лоуренс Оливье, Дэниэл Дэй-Льюис) и режиссура Роджера Дональдсона, с умелой расстановкой акцентов.

34. Захар Беркут (1971)

Важнейший фильм Леонида Осыки – гипнотизирующее противостояние карпатских славян и татаро-монгольских войск. Литературная основа Ивана Франко здесь бережно сохранена, колорит так и плещет с экрана, образы героев кажутся абсолютно живыми, а напряжение доведено до предела. Призы за операторскую работу и воссоздание на экране традиций народного героического эпоса, полученные на советских фестивалях, лишь малая толика того, чего заслуживает лента.

33. Вся президентская рать / All the President’s Men (1976)

Классика Алана Дж. Пакулы с Дастином Хоффманом и Робертом Редфордом – история расследования репортеров газеты «Вашингтон пост», приведшая к скандалу под названием «Уотергейт» (уничтожившего президентство Никсона). Роман о настоящей силе духа и возможностях, которые имеют СМИ.

32. Война и мир (1965)

Даже более шести часов хронометража этого эпика, на создание которого ушло $29 млн., с трудом вмещают всю многоплановость романа Льва Толстого. Но, пожалуй, только Сергей Бондарчук мог перенести на целлулоид «дух и букву» оригинала, не растеряв ни изящества литературного произведения, ни толики его масштаба.

31. Лев зимой / The Lion in Winter (1968)

Питер О’Тул и Кэтрин Хепберн в этой картине Энтони Харви разыгрывают историю придворного заговора, который превращается в летопись людских пороков. 1183 год, король Англии Генрих II должен назвать имя наследника – на этом фоне семейные споры трансформируются в сражение не на жизнь, а на смерть, в котором каждая из сторон готова пойти на все, ради желанной цели.

30. Броненосец Потемкин (1925)

Один из столпов мировой культуры, картина Сергея Эйзенштейна «Броненосец Потемкин» – абсолютно новаторская по своей сути, прорывная и революционная.

29. Джон Ф. Кеннеди: Выстрелы в Далласе / JFK (1991)

Копий не тему убийства Джона Кеннеди сломано много, но Оливер Стоун в своей ленте, похоже, расставил все точки над «i». Как всегда, у маэстро все по высшему разряду: начиная от актеров (Кевин Костнер, Гари Олдман, Томми Ли Джонс, Кевин Бейкон, Сисси Спейсек, Джо Пеши) и заканчивая фирменной гипнотической подачей материала.

28. Елизавета / Elizabeth (1998)

Кейт Бланшетт и Джеффри Раш рисуют историю Англии, начавшуюся в 1554 г. Юная Елизавета восходит на трон и, неожиданно для всех, решает все давно назревшие конфликты – как внутри страны, так и вовне (с Испанией, Францинй и Папой Римским). Роскошное и абсолютно аутентичное плотно Шекхара Капура.

27. Александр Невский (1938)

Еще один классический эпик – Сергей Эйзенштейн, Дмитрий Васильев и Борис Иванов описывают сражение русичей на Чудском озере с рыцарями Тевтонского Ордена. Абсолютная классика, великая как в своем посыле, так и в богатстве постановки.

26. Последний император / The Last Emperor (1987)

Биография императора Поднебесной, Пуи, который был заперт во дворце в Запретном городе. Бернардо Бертолуччи описывает удивительную картину жизни человека в замкнутой золотой клетке, где нет ветра перемен – по сути, антипод его же бурлящему «Двадцатому веку». Медленный, обволакивающий, этот фильм неспешно завладевает вашим вниманием, но, когда он это сделал, отойти от экрана решительно невозможно – настолько натуральным кажется происходящее.

25. 300 спартанцев / The 300 Spartans (1962)

Оригинальная лента Рудольфа Мате – повесть об известном сражении, когда триста отважных воинов сдерживали многотысячную армию царя персов Ксеркса. «Вместе победить или вместе умереть!» – перед нами настоящий гимн мужеству, поставленный, надо сказать, просто роскошно.

24. Царство небесное / Kingdom of Heaven (2005)

Мало кто из современных режиссеров умеет настолько точно создавать колорит, как Ридли Скотт. Что инопланетные виды, что Средние века, в руках настоящего мастера оживает любое произведение. Вот и «Царство небесное» заставляет почувствовать себя рыцарем, позволяет окунуться в детские мечты и гарантирует настоящие американские горки по части накачки адреналина.

23. Последние дни Помпеи / Gli ultimi giorni di Pompei (1959)

Пеплум-катастрофа Серджио Леоне (он, работая ассистентом, сменил Марио Боннара и, по сути, и снял весь фильм) – экранизация романа Эдварда Джорджа Бульвер-Литтона о центурионе Глацисе и его приключениях на фоне будущего крушения города. Как всегда у маэстро – и череда «вкусных» кадров, и парад колоритных персонажей, и подлинный размах действия.

22. Генрих V: Битва при Азенкуре / Henry V (1989)

Могучий эпик Кеннета Браны (с самим собой в главной роли) – шекспировская история об историческом сражении войска английского монарха Генриха V с огромными французскими силами в местечке Азенкур. Высочайшее мастерство съемок, одухотворенные речи (от которых мурашки бегают по коже) – перед нами настоящий бриллиант кинематографа.

21. Клеопатра / Cleopatra (1963)

Один из самых известных и дорогих пеплумов ХХ века – «Клеопатра» Джозефа Лео Манкевича. Дуэт Элизабет Тейлор и Ричарда Бертона уже вошел во все учебники по кино, а $44 млн. бюджета позволили сотворить зрелище, от которого волосы на загривке встают дыбом и сегодня.

20. Троя / Troy (2004)

Еще одна лента, которую испортили продюсерские «ножницы». «Трою» стоит смотреть только в режиссерской версии Вольфганга Петерсена (196 минут) – радикально перемонтированной и видоизмененной, имеющей очень далекое отношение к тому недоразумению, что вышло в кинозалах в 2004 г. В таком виде античная повесть пробирает до самых печенок и оглушает как своим размахом, так и скрупулезностью в подаче материала.

19. Пожнешь бурю / Inherit the Wind (1960)

Стэнли Крамер ерунды не делает – а события, описанные в «Пожнешь бурю» (когда в 1925 году в Детройте школьный учитель был осужден за преподавание эволюционной теории), являются актуальными и сегодня. Конфликт прошлых норм и современных взглядов, моральные победы и поражения на ниве давно минувших лет – перед нами развернется действительно уникальное зрелище.

18. Агора / Agora (2009)

Алехандро Аменабар в режиссерском кресле, Рэйчел Вайс и Макс Мингелла в главных ролях – пеплум о жизни в Александрии в конце эпохи Римской империи довольно быстро превращается в философскую притчу о столкновении идей – именно такое преломление истории о философе и астрономе Гипатии делают «Агору» действительно выдающимся фильмом.

17. Доктор Живаго / Doctor Zhivago (1965)

История вечных чувств на фоне трагических событий в России ХХ века – блестящая экранизация классического романа Бориса Пастернака. Омар Шариф и Джули Кристи в своих канонических ролях, режиссура Дэвида Лина строга и точна, а масштаб происходящего может буквально смести зрителя.

16. Комплекс Баадера-Майнхоф / Der Baader Meinhof Komplex (2008)

Скрупулезное описание создания в семидесятые годы в Германии запрещенной организации под руководством Андреаса Баадера и Ульрики Майнхоф – молодые люди объединяются против полицейского произвола и начинают сеять смерть и разрушение. Отстраненная подача материала, скупое препарирование фактов превращается в полноценный калейдоскоп ужасов – нисколько не щадящий зрителя.

15. Александр / Alexander (2004)

На старте проката «Александра» не поругал даже ленивый, но, оцените не театральную, а режиссерскую версию картины – и увидите, что Оливер Стоун, как был, так и остался шаманом. Без продюсерских правок (полная версия ленты идет 214 минут) перед нами предстанет (без преувеличения) открытое окно в эпоху – расцвеченное всеми красками великолепных ролей Колина Фаррелла, Анджелины Джоли, Вэла Килмера, Джареда Лето и Энтони Хопкинса.

14. Двадцатый век / Novecento (1976)

За 318 минут экранного времени Бернадро Бертолучии позволит зрителям прожить аж две жизни – друзья-итальянцы Олмо и Альфредо (Роберт Де Ниро и Жерар Депардье) выживают на фоне событий ХХ века, жизненные уклады меняются, мирное небо сменяют войны, но отношения и чувства людей остаются все теми же. Настоящий колосс кинематографии.

13. Бункер / Der Untergang (2004)

Оливер Хиршбигель расскажет о событиях апреля 1945 года – советские войска окружают Берлин, верхушка Германии прячется в бункере и выслушивает бредни своего фюрера. Наилучшая иллюстрация того, что расплата всегда приходит.

12. 300 спартанцев / 300 (2006)

Чистая визуалистика от Зака Снайдера – скорее оживший сон, иной мир, чем преломление известной истории. Комикс? Да. Шикарное кино? Безусловно. Кровь в жилах кипит, рапиды изумляют, ничего равного по боевым сценам мир еще не видел – настоящий танец страсти.

11. Агирре, гнев Божий / Aguirre, der Zorn Gottes (1972)

Жуткая история от Вернера Херцога с Клаусом Кински в главной роли – поиски богатой страны Эльдорадо после разграбления государства Инков здесь поданы с настоящей одержимостью, если не сказать безумием. Пример перфекционизма и формы, и содержания.

10. Лоуренс Аравийский / Lawrence of Arabia (1962)

Дэвид Лин в режиссерском кресле, Питер О’Тул, Алек Гиннесс и Энтони Куинн в главных ролях – этот оживший роман о герое Первой мировой войны, английском разведчике Т.Э. Лоуренсе, действовавшем среди арабских племен, к финалу набирает такие обороты, что скулы сводит от напряжения.

9. Трон в крови / Kumonosu-jo (1957)

Кто лучше Акиры Куросавы может описать историю Японии? «Трон в крови» расскажет о двух лордах, Васидзу и Мики, получивших карьерное пророчество и идущих строго по тому пути, который для них начертала предсказательница. Атмосфера ленты дает полноценную возможность погружения в былое страны Восходящего солнца, а мастерская режиссура Куросавы выстраивает перед нами настоящий парад людских пороков.

8. Страсти Жанны д’Арк / La passion de Jeanne d’Arc (1928)

Карла Теодора Дрейера можно назвать исследователем человеческих душ: «Страсти Жанны д’Арк» буквально выворачивают перед нами главную героиню, раскрывают все ее чувства, эмоции и мысли. Краеугольный камень современного игрового кино, феноменально снятый и потрясающий в своей мощи.

7. Гладиатор / Gladiator (2000)

Можно сколь угодно долго журить картину за мелкие исторические неточности, но, лишь спустя двадцать лет после выхода, становится видна вся сила «Гладиатора». Вне всяческих сомнений, перед нами идеальное кино – демонстрирующие, как и прекрасные образы героев (актерский состав впечатляющ – Рассел Кроу, Хоакин Феникс, Конни Нильсен, Оливер Рид и Ричард Харрис), так и звериную яркость боевых сцен и держащее зрителя в напряжении до самых титров.

6. Андрей Рублев (1966)

Эпохальное плотно о вере на фоне событий на Руси образца начала XV века, разрываемой дикостью междоусобиц и набегами татар. Ключевая лента в творчества Андрея Тарковского, полностью сформировавшая фирменный стиль мастера и продемонстрировавшая миру, что такое настоящая аутентичность.

5. Бен-Гур / Ben-Hur (1959)

Лучший классический пеплум в истории кино. Немыслимая режиссерская работа, ошеломляющие декорации, максимальный драматизм действия – история соперничества иудея и римского трибуна в режиссуре Уильяма Уайлера кажется настоящим примером того, как надо снимать высокобюджетное (для 1959 г. $15 млн. были очень крупной суммой) кино.

4. Амадей / Amadeus (1984)

Одна из наиболее ярких картин Милоша Формана обыгрывает известный конфликт гения и посредственности. Том Халс и Ф. Мюррэй Абрахам идеально вписались в роли Моцарта и Сальери, а антураж двора императора Иосифа II (1781 г.) выстроен безукоризненно.

3. Храброе сердце / Braveheart (1995)

Размашистое, жестокое и яростное кино, роман о жизненном пути народного героя Шотландии Уильяма Уоллеса. Десять номинаций на премию «Оскар», отличный грим, идеально проработанные костюмы и фантастически поставленные боевые сцены. Мел Гибсон фильмы снимать умеет – картина до сих поря является стандартом для жанра.

2. Гроздья гнева / The Grapes of Wrath (1940)

Разорившиеся фермеры из Оклахомы пытаются найти новое счастье в Калифорнии – времена Великой депрессии в этой картине Джорна Форда оживают, а настолько бережного переноса литературной основы (кстати, одноименная книга Джона Стейнбека была удостоена Пулитцеровской премии) на экраны мир еще не видел. Лента многими критиками называется одним из величайших кинофильмов в истории – и мы с этим полностью согласны.

1. Барри Линдон / Barry Lyndon (1975)

Стенли Кубрик – настоящий гений, но «Барии Линдон» стоит особняком даже в творчестве маэстро. Уникально снятый гипнотический эксперимент (использовались только подлинные декорации, не применялось искусственное освещение, съемка велась через «космическую» сверхсветосильную оптику НАСА), зеркальный лабиринт эмоций, ожившие мизансцены былой эпохи – все это кажется настоящей машиной времени. Нет, это уже не кино – скорее точка в том, что может сделать истинный перфекционист в своих попытках реконструировать прошлое.

Azərbaycan kino sənətinin tarixi

Azərbaycan kinosu hər zaman fərqliliyi, milliliyi özündə birləşdirib. Hətta sovet rejimində belə filmlərimizdə bizə xas olan dəyərlərimiz elə ustalıqla verilib ki, hər dəfə bu filmlərə baxanda tamaşaçı özü üçün yenilik tapır. Azərbaycan kino sənətinin tarixi 1898-ci il avqustun 2-dən başlayır. İlk filmlər fotoqraf və nasir Aleksandr Mişon tərəfindən çəkilmiş xronika süjetlər – “Bibiheybətdə neft fontanı yanğını”, “Şəhər bağında xalq gəzintisi”, “Qafqaz rəqsi”ndən və bir bədii kinosüjetdən – “İlişdin”dən ibarət idi. 1915-ci ildə Qafqazda Pirone qardaşlarının açdığı səhmdar cəmiyyətlər (ticarət evləri) tərəfindən Bakı, Tiflis, İrəvan şəhərlərində prokat kontorları yaradıldı. 1915-ci ildə adıçəkilən cəmiyyət neft sənayeçilərinin pulu ilə İbrahim bəy Musabəyovun “Neft və milyonlar səltənətində” romanı əsasında eyniadlı ilk Azərbaycan bədii filminin çəkilişinə başladı. Filmi çəkmək ücün Peterburqdan rejissor Boris Svetlov dəvət olundu. Təbiət mənzərələri Bakıda və ətraf kəndlərdə, pavilyonla bağlı səhnələr isə Tiflisdə çəkilirdi. Filmdə Lütfəli bəy rolu Hüseyn Ərəblinskiyə həvalə edildi.

1918-cı ildə Bakıda Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” operettası əsasında ilk Azərbaycan kinokomediyası çəkildi. 1919-cu ildə isə Azərbaycanın müstəqilliyinin ildönümü münasibətilə “Təntənə” adlı tammetrajlı film ekranlarda nümayiş etdirildi. 1923-cü ildə Azərbaycan Foto-Kino İdarəsi (AFKİ) təsis olundu. AFKİ ayrı-ayrı sahibkarların foto, kinoteatr və prokat kontorlarının milliləşdirilməsi və birləşdirilməsi tədbirlərini həyata keçirirdi. O zamanlar AFKİ-nin nəzdində Bakıda “Təyyarə”, “Edison”, “Milyon”, “Ladya”, “Mədənçi” və s. kinoteatrlar da var idi.1924-cü ildə AFKİ ikiseriyalı “Qız Qalası əfsanəsi” (rejissor V.V.Vallyuzek) adlı bədii filmi ekranlara çıxardı. Etnoqrafik cəhətdən maraqlı olan bu filmdə müəlliflər Şərq ekzotikasından qaça bilməmişdi.Azərbaycanda milli rejissor və aktyor kadrları hazırlamaq üçün 1925-ci ildə Ş.Mahmudbəyovun təşəbbüsü ilə AFKİ-nin nəzdində studiya təşkil edildi. Filmlərin bədii keyfiyyətini yüksəltmək, milli kadrların inkişafına kömək məqsədilə Bakıya V.İ.Pudovkin, N.M.Şenqelaya, M.E. Çiaureli kimi məşhur kinorejissorlar, eləcə də Q.M.Lemdeq, V.R.Lemke, A.V.Qalperin, İ.S. Frolov, Ə.M.Feldman, L.L.Kosmatov, V.M.Şneyder və başqa kinooperatorlar dəvət olundu, C.Cabbarlı, A.M.Şərifzadə və başqaları kino yaradıcılığı işinə cəlb edildilər.AFKİ sonralar “Azdövlətkino” (1926-1930), “Azərkino” (1930-1933), “Azfilm” (1933), “Azdövlətsənayesi” (1934), “Azərfilm” (1935-1940), “Bakı kinostudiyası” (1941-1959) kimi adlar daşıyaraq 1961-ci ildən C.Cabbarlı adına “Azərdaycanfilm” kinostudiyası adlandı.Xurafat və cəhalətə qarşı mübarizə, inqilab, qadın azadlığı ötən əsrin 20-ci illərində Azərbaycan kinosunun əsas mövzusu idi. “Bismillah” , “Vulkan üzərində ev” , “Hacı Qara” kimi kino əsərləri, eləcə də öz azadlığı uğrunda mübarizə aparan Azərbaycan qadını obrazını bədii və real şəkildə ifadə edən “Sevil” həmin dövrdə yaradılmış uğurlu filmlərdəndir.

XX əsrin 20-ci illərində Bakıda yerli operatorlar və xarici kino şirkətlərinin nümayəndələri tərəfindən şəhərin həyatından, neft mədənlərindən bəhs edən kinoxronikalar və sənədli filmlər çəkilirdi. Sonrakı illərdə müəyyən hadisələrlə bağlı kinoreportajlar hazırlandı.20-ci illərdə Azərbaycan kinosunda tarixi-sənədli filmlərlə yanaşı tamaşaçıları gənc respublikanın təsərrüfat və mədəni həyatındakı nailiyyətlərlə tanış edən “Azərbaycan ekranı” kinojurnalı buraxılmağa başlandı. Bu illər Azərbaycan sənədli kinosunda M.Mikayılov, A.A.Litvinov, A.A. Makovski kimi istedadlı rejissorlar, V.P.Lemke, A.Valovoy, A.Tolçan, İ.S.Tartakovski, İ.S. Monakov kimi operatorlar çalışırdılar. 30-cu illərdə bu sahədə B.V.Pumyanski, S.Bədəlov, V. Yeremeyev, Ə.Həsənov, Ə.Ələkbərov və b. fəaliyyətə başladılar. Bu sənətkarların filmlərində ilk beşilliklərdə respublikanın həyatı, kolxoz quruculuğu, mədəniyyət sahəsindəki uğurlar, neft sənayesinin yeni texnika ilə təchizi və s. əksini tapmışdı. Sənədli filmin imkanları daxilində bitkin insan obrazı yaradılması sahəsindəki cəhdlər o dövrun bədii nailiyyətlərindəndir.30-cu illərin əvvələrində mövzusu müasir həyatdan alınmış, məişəti bədii şəkildə təsvir edən, eləcə də tarixi-inqilabi mövzulu filmlər çəkilirdi: “Lətif”, “İsmət” , “Almaz” və “Yeni horizont” , “Bakılılar” , “Kəndlilər” və s.1935-ci ildə “Azərfilm”in Moskvanın “Mejraypromfilm” kinostudiyası ilə birgə yaratdığı “Mavi dənizin sahilində” bədii filmi ilə Azərbaycanda səsli kino əsərlərinin istehsalına başlanıldı. Filmdə baş rollarda görkəmli sovet kinoaktyorları L.N.Sverdlin, N.A.Kryuçkov, V.A.Kuzmina və başqaları çəkildilər.

1936-1941-ci illərdə ekranlara 10-dan çox səsli film buraxıldı.İkinci Dünya müharibəsi illərində qəhrəman döyüşçülər Kamal Qasımov və Bəxtiyar Kərimova həsr olunan “Vətən oğlu” və “Bəxtiyar” kinonovellaları, M.F.Axundovun həyat və fəaliyyətinə dair “Səbuhi” vahid süjet xətti ilə bağlı üç kinonovelladan ibarət “Bir ailə”, müharibə dövründə dənizçilərin göstərdikləri igidliklərə həsr olunmuş “Sualtı qayıq T-9” ( rejissor A.İvanov) bədii filmləri çəkildi. 1945-ci ildə Ü.Hacıbəyovun “Arşın mal alan” musiqili komediyası yenidən ekranlaşdırıldı. Rejissorlar R.Təhmasib və N.Leşşenko milli koloriti və xalq yumorunu saxlamaqla parlaq realist kinokomediya yarada bildilər. Film keçmiş SSRİ-də, eləcə də dünyanın bir çox ölkəsində uğurla nümayiş olundu. “Arşın mal alan” filminə görə rejissorlar R.Təhmasib və N.Leşşenko, bəstəkar Ü.Hacıbəyov, aktyorlardan R.Behbudov, L.Bədirbəyli, Ə.Hüseynzadə, M.Kələntərli və L.Abdullayev 1946-cı ildə SSRİ Dövlət Mükafatına layiq görüldülər.40-cı illərin sonu, 50-ci illərin əvvəllərində, “Bakı kinostudiyası”nın əsas istiqamətinin bədii-sənədli və publisistik filmlərin çəkilməsinə yönəldiyi bu dövrdə yalnız “Fətəli xan” və “Bakının işıqları” bədii filmləri çəkildi.50-ci illərdə ekranda fəhlə və kolxozçuların, müxtəlif peşə sahiblərinin əməyi və həyatı öz əksini tapdı. “Qızmar günəş altında”, “Kölgələr sürünür”, “Onun böyük ürəyi”, “Onu bağışlamaq olarmı?”, “Bizim küçə”, “Böyük dayaq”, “Telefonçu qız”, “Ögey ana” filmlərində biz bunu görürük. Bu filmlərin əksəriyyətində sovet quruculuq illərində kolxozlarda çalışan insanların əməyə olan münasibəti ön plana çıxarılsa da, rejissorlar milli koloriti və dəyərlərimizi də unutmamışdı. Kim bilir bəlkə də buna görə həmin filmlər indi də çox sevilir.Cəsur partizan Mehdi Hüseynzadəyə həsr edilən “Uzaq sahillərdə” filmi isə Azərbaycanın, eləcə də keçmiş sovet kinosunun nailiyyətlərindəndir.

60-cı illərin əvvəllərindən Azərbaycanda rəngli filmlərin çəkilişi genişləndirildi. “Koroğlu” bədii filmi Azərbaycan genişekranlı rəngli kinosunun ilk nümunəsidir. “Arşın mal alan” filmindən etibarən Azərbaycan kinosunda musiqili komediya janrına meyil gücləndi. “Görüş”, “Bəxtiyar”, “O olmasın, bu olsun” , “Romeo mənim qonşumdur”, “Əhməd haradadır?”, “Ulduz”, “Arşın mal alan”, “Qayınana” və s. filmlərdə bu ənənə davam etdirildi.70-ci illərdə “Uşaqlığın son gecəsi”, “Gün keçdi” filmləri özünə tamaşaçı topladı və indi də baxımlı filmlər sırasındadır.70-ci illərin sonralarında və 80-cı illərdə Azərbaycan kinosunda mənəvi-əxlaqi problemlərə diqqət daha da artır. Ssenariçi R.İbrahimbəyovla rejissor R.Ocaqovun filmlərində mürəkkəb psixoloji vəziyyətlər, əsil insan ləyaqəti ilə əlaqədar müşahidələr, xudbinlik, sərtlik, mərhəmətsizliyə qarşı etiraz kimi mövzulara meyil güclüdür. “İstintaq”, “Bağlı qapı”, “Park”, “Özgə həyat”, “Ölsəm, bağışla” filmlərində biz bunu aydın hiss edirik. Həmin mövzular “De ki, məni sevirsən” , “Gümüşü furqon”, “Şeytan göz qabağında”, “Babamın babasının babası”, “Bağ mövsümü”, “İlıq dənizdə buz parçası” (rejissor Y.S.Qusman), “Gümüş göl əfsanəsi”, “Burulğan”, “Təxribat” filmlərində yeni cəhətlərdən açılır. Hətta bu filmlərdə rejissorlar sovet dövrünün cəmiyyətə sırımaq istədiyi bayağı ideyaları da tamaçılara açıb göstərir, onları düşünməyə vadr edirdilər. 60-80-ci illərdə tarixi-inqilabi janrda bir sıra maraqlı, orijinal filmlər çəkilib. “Mosfilm” kinostudiyası ilə birgə yaradılmış N.Nərimanovun fəaliyyətindən bəhs edən “Ulduzlar sönmür” filmi bu baxımdan diqqətəlayiqdir. S.Vurğunun “Komsomol poeması”nın motivləri üzrə çəkilən “Yeddi oğul istərəm” filmi 20-ci illərin komsomolçularına həsr olunub. Yüksək ideyalılıq, vətəndaşlıq motivləri ilə kinematoqrafiyanın ifadə vasitələrinin uyarlığı, gözəl aktyor oyunu bu filmin mühüm məziyyətlərindəndir. “Axırıncı aşırım”, “Qatır Məmməd” filmlərində sovet hakimiyyətinin ilk illərində Azərbaycan kəndində gedən sinfi mübarizədən bəhs olunur. “Sevinc buxtası”, “Atları yəhərləyin” , “İşarəni dənizdən gözləyin” filmlərində bu mübarizə çox gözəl nümayiş olunur.”Nəsimi” filmində feodal dünyasının haqsızlıqlarına qarşı çıxan şairin həyatı və o dövrün sosial və əxlaqi problemləri əksini tapıb. “Dədə Qorqud” filmi poetikliyi ilə fərqlənir. “Babək” filmində IX əsr Azərbaycan sərkərdəsi Babəkin başçılığı ilə xilafətə qarşı xalqın mübarizəsi təsvir edilib. “Nizami” filmində N.Gəncəvinin, “Qəm pəncərəsi” filmində isə C.Məmmədquluzadənin obrazı canlandırılıb.Azərbaycan bədii televiziya filmlərindən “Ad günü” xüsusilə fərqlənir. “Dantenin yubileyi”, “Təkcə adanı özünlə apara bilməzsən”, “Ötən ilin son gecəsi”, “Bilmək istəyirəm” və s. bədii filmlər də Azərbaycan Televiziyasının istehsalıdır. “Uzun ömrün akkordları” isə televiziya filmi olaraq geniş arxiv materialları əsasında yaradılıb.Bəzi filmlərimizə diqqət etdikdə isə İkinci Dünya müharibəsi mövzusu əksini tapıb – “Bizim Cəbiş müəllim”, “Tütək səsi” və s. Hər dəfə maraqla baxdığımız “Şərikli çörək” filmində isə müharibənin son aylarında Bakının həyatı xüsusi səmimiliklə təsvir olunur. Müharibə mövzusunda çəkilən “Mən sizi həyatımdan artıq sevirdim” filmi isə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Həzi Aslanova həsr edilib. Azərbaycan kinosunda uşaq filmlərinin istehsalına da mühüm əhəmiyyət verilir: “Bir qalanın sirri”, “Sehrli xalat”, “Qərib cinlər ölkəsində”, “Şirin evdən getməsi”, “Mən mahnı qoşuram”, “Gəmi saatının sirri”, “İsmayıl bəyin mücrüsü” və s.

1989-cu ildə ilk fantastik Azərbaycan bədii filmi – “Əlaqə” çəkilir. Ötən əsrin sonlarında milli kinomuzda durğunluq illəri yaşansa da, filmlər çəkilirdi. Qarabağda gedən müharibə və onun fəsadları kinolentlərə köçdü – “Fəryad”, “Ağ atlı oğlan” və s. İndi milli kinomuza dövlət qayğısı filmlərin çəkilişinə daha da təkan verib. Dövlət sifarişi ilə çəkilən filmlərin sayı artır, gənc rejissorlara öz potensiallarını nümayiş etdirmək üçün yeni imkanlar verilir. Bir sözlə, milli kinomuzda yeni simalar, yeni ideyalar görürük. “Qala”, “Qırxıncı qapı”, “Cavad xan”, “Niyyət”, “Hökmdarın taleyi” və daha neçə-neçə filmlərimiz ölkəmizdən kənarda da öz tamaşaçılarını heyran qoyur. Deyə bilərik ki, bir çox problemlər hələ də öz həllini tapmasa da, kino ictimaiyyəti bu maraqlı sənəti yaşatmaq üçün əzmlə çalışır. Çünki kino sənəti qəliz olduğu qədər də maraqlıdır.

Mənbə: Palitra qəzeti | Nüşabə Zövqət

KINO SAN’ATINING JANRLARI VA KINO SAN’ATINING BADIIY ASOSLARI Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

Ushbu maqolada kino san’atining vujudga kelishi, uning janrlari hamda kino san’atining asoslari haqida hikoya qilinadi.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим социальным наукам , автор научной работы — Z.Ahmedov

СHET EL MUSIQASI TARIXIGA BIR NAZAR
YOSH AVLODNI MUSIQIY RITM, ESLAB QOLISH VA ESHITISH QOBILIYATINI RIVOJLANTIRISH USULLARI
MUSIQA NAZARIYASINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
CHOLG’U IJROCHILIGIDA NOTAGA QARAB IJRO QILISH
Sahnalashtirish faoliyati vositasida bolalarda ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GENREES OF CINEMATOGRAPHY AND THE ARTICAL BASIS OF CINEMATOGRAPHY

This article discusses the origins of the art of cinema, its genres, and the foundations of the art of cinema.

Текст научной работы на тему «KINO SAN’ATINING JANRLARI VA KINO SAN’ATINING BADIIY ASOSLARI»

KINO SAN’ATINING JANRLARI VA KINO SAN’ATINING BADIIY

O’zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining

Farg’ona mintaqaviy filiali

Annotatsiya: Ushbu maqolada kino san’atining vujudga kelishi, uning janrlari hamda kino san’atining asoslari haqida hikoya qilinadi.

Kalit so’zlar: Kashfiyot, syomka, film, fotografiya, apparat, ixtiro, rejissyor, aktyor.

GENREES OF CINEMATOGRAPHY AND THE ARTICAL BASIS OF

Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: This article discusses the origins of the art of cinema, its genres, and the foundations of the art of cinema.

Keywords: Discovery, filming, film, photography, hardware, invention, director, actor.

San’atning yangi turi bo’lgan kinoning vujudga kelishi va rivojlanishi fan, texnika taraqqiyoti hamda ungacha bo’lgan san’at turlarining erishgan yutuklari bilan bog’liqdir. Kinoning paydo bo’lishiga bir qator kashfiyotlar ham sabab bo’ldi. XIX asrning oxirlarida odamlar turmushiga elektr quvvati kirib keldi, kimyo fani rivojlandi, u fotografiya (surat olish)ning paydo bo’lishiga, keyinroq esa plyonkani ixtiro qilishda (1887 yil) katta rol o’ynaydi. Bo’lajak kino uchun J. Plato ixtiro etgan harakatlanuvchi rasmlarga ega bo’lgan apparat, Edisonning harakatni plyonkaga uzatuvchi apparati muhim ahamiyat kasb etdi. Ayni vaqtda proyeksion apparatni ham yaratish yuzasidan tajribalar olib borildi. Bir qancha mamlakatlarda (AQSH, Germaniya, Fransiya, Rossiyada) kinoni kashf etish yuzasidan aniq maqsadga qaratilgan izlanishlar olib borildi va asosiy texnikaviy kashfiyotlar qilindi: suratga oluvchi va ko’rsatuvchi (syomka va proyeksion) apparatlar yaratildi, maxsus kinoplyonka ishlab chiqildi. Xuddi mana shu narsalardan ixtirochi aka-uka L. va O. Lyumyerlar (1895 yil 28 dekabr) Parijda “Poyezdning kelishi”, “Jiqqa ho’l sug’oruvchi”, “Bolani ovqatlantirish” nomli dastlabki filmlarni suratga olish va namoyish qilish uchun foydalandilar. Ushbu kun kino san’atining vujudga kelish kuni hisoblanadi. Kinoning san’at turi sifatida

shakllanishida an’anaviy san’atlar ham sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Qadim zamonlarda jahon xalqlari qoyalarga chizib qoldirgan rasmlar, miniaturalar, XVIII va X1Xasrlarda esa grafikaning rivojlanishi, rangtasvir va nihoyat, fotografiyaning paydo bo’lishi — bularning hammasi makon va vaqt, harakat va vaqtni birlashtirish yo’llarini izlash bilan to’liq bo’ldi. Har bir san’at turini batafsil o’rganishda shu muhim vazifalarni hal etishga intilishni ko’ramiz. Masalan, har qanday sharq miniatyurasining kompozitsiyasi unda kechayotgan harakatning murakkab izchil uyg’unlashuvidan iborat bo’lib, bu esa ularning mualliflari o’z asarlarida vaqtni aks ettirishga intilganliklarini ko’rsatadi. Ko’pgina rassomlarning ijodida (Domye: “Don Kixot va Sancho Panso”, mashhur fransuz fotografi Pol Nodarning olgan rasmlarida) zamonaviy til bilan aytganda “seriyalik”ning paydo bo’lishini, ularda vaqt va harakat jarayonini to’liq ko’rsatib berishga, gavdalantirishga intilishni ko’rish mumkin. Jahon rassomlari o’z san’atlarida shunday ifoda vositalarini izlaganlarki, natijada ular o’zlari ishlagan rasmlarda harakatni g’oyat xilma-xil plan va rakurslarda ko’rsatib berishga erishganlar. Vaqt va makonda harakat dinamikasini tasviriy san’at orqali ko’rsatib berish yo’lidagi tinimsiz izlanishlar rassomlardan P.Breygel, I.Repin hamda impressionistlar asarlarida kuzatiladi. Binobarin, yosh kino ham ana shu izlanishlarga befarq bo’la olmadi, u o’zining rivojlanishida ana shu izlanishlar natijalaridan foydalandi. Kino ovozsiz bo’lgan davrda uning tasviriy san’atga yaqinligi, ayniqsa yaqqol seziladi. Shunga ko’ra ko’pgina kino nazariyotchilarining kinoni tasviriy san’atga mansub deb hisoblashlari bejiz emas. Masalan, buyuk kinorejissyor S. M. Eyzenshteynning fikricha, kino tarixi rangtasvir tarixining bir qismidir.

Kino o’zigacha bo’lgan barcha san’atlar tajribasini o’zlashtirgan hodda shakllandi. Bu san’atlarning har biridan o’zining ifoda vositalarini rivojlantirishga yordam beradigan xususiyatlarni olishga intildi. Uzbek badiiy kinosi shakllanib kelayotgan davrda (1927 yilda) Fitrat o’zining “San’atning manbai (kelib chikishi)” nomli maqolasida “kino ham teatr singari oltita ajoyib san’at: raqs, musiqa, adabiyot, rangtasvir, haykaltaroshlik, me’morlikdan kelib chiqqan: yoki boshqacha qilib aytganda: kino oltita qadimiy ajoyib san’atning samarali mevasidir” deb yozgan edi. Oradan biroz vaqt o’tgach kino muayyan tajribaga ega bo’ldi, bu tajriba nazariy umumlashmalar qilish imkonini berdi va kino to’g’risida ko’plab asarlar yozgan S. M. Eyzenshteyn ham “kinodagi har bir unsurning ildizlari boshqa san’atlarda yotadi”, “chunki kinoning o’z-o’zdan vujudga kelish nazariyasi allaqachon o’z umrini yashab bo’lgan”, “kinoning xususiyatlarini san’atning bir-biriga yaqin turlaridan qidirish kerak” deb xulosalar chiqargan. Kino o’zining shakllanish bosqichida bir-biriga yaqin san’atlardan tajribalarni singdirib olganligi bois qisqa vaqt ichida chinakam san’atga aylanishiga, an’anaviy san’atlar bilan bir safda turishiga imkon yaratildi. Kino rivojlangani sari uning muayyan mamlakatdagi badiiy madaniyat tizimi bilan

munosabatlari murakkablashib, chuqurlashib o’zaro ijodiy aloqa, o’zaro yordamlashish xususiyatlarini kasb etadi.

Kino turlarining janrlari badiiy adabiyot ta’sirida shakllandi. Kinoning ilk davrida adabiy janrlar badiiy filmlarga o’tgan va rejissyorlar ularning qonun-qoidalariga qatiy amal qilganlar. Biroq, kino rivojlanib borgan sari janr chegaralari kengayib bordi. Filmning g’oyasi, mavzusi, maqsadini, qahramonlar xarakterini chuqurroq ochib berish uchun badiiy kinoda janrlar aralashuvi sodir bo’ladi. Bu hodisa hozirgi zamon kinosiga ham xos. Mashhur rus rejissyori E.Ryazanovning “Avtomobildan saqlaning” nomli filmini eslaylik. Uni komediya janriga kiritish mumkin, lekin ayni vaqtda u detektiv holida namoyon bo’ladi. U yoki bu janrning ifoda vositalari bir-biriga ko’chadi, biroq ular niyat va qahramon xarakterining birligi bilan yagona asarga aylanadi. Kinoning barcha turlari janrlarining boy bo’lishi kinematografchilarning yangi-yangi mavzularni, syujetlarni, hayotiy materiallarni o’zlashtirishlari bilan bog’liq. Kino ijodkor o’z ssenariysi va film uchun tanlagan janr, ijodkorning materialga bo’lgan munosabatini ham, uslubini ham, talqinini ham aniq ifodalaydi. Janrda uning dunyoqarashi, badiiy tafakkuri namoyon bo’ladi. Ssenariy muallifi, rejissyor o’z asari uchun muayyan janrni tanlashi, bu film dramaturgiyasiga asos qilib olingan materialni muayyan tarzda inkishof etishi bu asarning badiiy o’lchovini belgilashdir. Shunday qilib, janr rejissyorga o’z niyatini amalga oshirish uchun zarur ifoda vositalarining tanlanishini belgilab beradi. Janrni tanlash ssenariy muallifining ham, rejissyorning ham ishidagi ma’suliyatli jihatlardan biridir. Ertaklar morfologiyasi va janrlarini tadqiq etgan mashxur olim V. Y. Progsh: “Asarning janrga mansubligi yuzaki bir xususiyat emas, balki u asarning butun badiiy to’qimasini belgilab beradigan fazilatdir” degan edi. Kinoning har bir turida janrlar o’z xususiyatlariga egadir. Kino san’ati poetikasi esa janrlar xususiyatini, ulardan foydalanish yo’llarini belgilab beradi. Misol uchun rangtasvirdagi va hujjatli kinodagi portret janrini taqqoslab ko’raylik. Har ikkala san’atda bu janrda bir inson haqida hikoya qilinadi. Unisida ham, bunisida ham mualliflar ushbu insonning o’ziga xosligini, betakrorligini ko’rsatib berishga intiladilar. Lekin bunda rassom ham, kinematografchi ham turli ifoda vositalaridan foydalanadilar. Rassom o’z asari uchun kompozitsiyadan, koloritdan foydalanadi, e’tiborni qahramonning kiyimiga, uning detallariga qaratadi va ayniqsa, qahramonning chehrasini sinchiklab tasvirlaydi, bundan maqsad uning shaxsini yorqin ochib berishdan iboratdir. Kinoda bularning hammasiga qahramonning plastikasi va albatta, nutqi qo’shilib, obrazning ichki dunyosini alohida kuch bilan ochib berish mumkin. Zero makon va vaqtdagi harakat kinoga xos bo’lib, portret janrida muhim ahamiyatga ega. Kinodagi janr qotib qolgan narsa emas. Ular rivojlanib, yangilanib boradi, ayrimlari o’tmishda qolib ketadi. Janr qonunlari badiiy usullar, qoidalar majmuidan iborat. Ular xar bir janr uchun zarur, chunki film janrini rivojlantirib yangi qonun-qoidalar bilan boyitadi. Rejissyor o’z niyatini amalga oshirishda ifodaviy yorqinlikka

intilib ba’zan janr qonunlaridan chetga chiqishi mumkin. Ko’p hollarda buni rejissyorning shaxsi, o’ziga xosligi emas, balki filmga tanlangan material taqozo etadi. Rejissyor E.Ryazanov o’zining har bir filmida janrni yangilashdan iborat maxsus vazifani o’z oldiga qo’ymaydi, balki syujetlar qonun-qoidasidan chetga chiqishni nazarda tutadi. Shuning uchun ham uning mashxur “Karnaval kechasi” filmi ayni vaqtda ham lirik, xam hajviy komediya hisoblanadi. “Shafkatsiz romans” filmi satira va tragediya unsurlariga ega bo’lgan melodramalar, “Orzular osmoni” esa yaqqol ifodalangan dramadir. Lekin rejissyor chegaralarni buzib, ularga komediya na tragediya ohanglarini kiritgan. Janrlarning bir-biriga aralashib ketishi – bu ularning ifoda vositalari va tamoyillarini filmni yaratishda vujudga keladigan vazifalar bilan bog’liq ravishda ichki jihatdan qayta joylashtirishdir. Hozirgi zamon kinosida janrlarning aralash holda ishlatilishi odatiy voqeadir. Dramaturgiya, g’oya, rejissura jiddiy bo’lganda janrlarning aralash kelishi ijobiy natijalar beradi. Masalan, M. Kalatozovning “Turnalar uchmoqda” filmida melodramatik syujet tragediya ga yaqinlashib qolgan vizual uzviy birlikda o’zaro munosabatga kirishadi. Shuning uchun plastik yechimi bilan g’oyat xilma-xil janr vositalari filmga chuqur, boy ma’no bag’ishlaydi. Dramaturgiya yetarli darajada pishiq bo’lganda janrni aniq tanlash, o’ziga xos ifoda vositalardan foydalanish filmning muvafaqqiyatini belgilab berishi mumkin. XX asrning ikkinchi yarmidagi badiiy filmlarda quyidagi janrlarni ajratib ko’rsatish mumkin: tragediya (L. Fayziyevning “Ulug’bek yulduzi”, G.Kozinsevning “Qirol Lir”, D.Kemeronning “Titanik” filmlari), drama (SH.Abbosovning “Sen yetim emassan”, E.Ishmuhammedovning “Alvido, g’o’r yoshligim. “, B.Flemingning “Shamollarda uchgan hislarim”), komediya (Y. Protazanovning “Nasriddin Buxoroda”, N.G’aniyevning “Nasriddinning sarguzashtlari”, M.Abzalovning “Kelinlar qo’zg’aloni”, “Chimildiq” filmlari), melodrama (Hindistondagi Bombey maktabi filmlari), shuningdek, detektiv, sarguzashtlar, fantastika va boshqalar. Deyarli har bir janrda ularning har xil turlari uchraydi. Komediya o’ziga xos belgilarga ega bo’lgan alohida janr bo’lib, u musiqali (Y.A’zamovning “Maftuningman”), maishiy (rejissyor SH.Abbosovning “Mahallada duv-duv ran”), hajviy (E.Ryazanovning “Garaj”) bo’lishi mumkin. Vaziyat komediyalar ham (Chaplinning ilk filmlari) mavjud. Kinoning dastlabki – boshlanish paytlarida “piroxen” komediyalar ommalashgan edi, bu komediyalarda albatta qahramonlar bir-biriga toshlar otishardi. Hujjatli va ilmiy-ommabop kinoda portret, ocherk, manzarali film, filmintervyular janrlari ommalashgan. Animatsiyali kino esa mavjud janrlarning butun boyligini o’zida mujassamlashtirgan. Badiiy ijodda bo’lajak filmning qaysi janrga mansub bo’lishi muhim ahamiyatga ega, chunki u aktyorning rol ijro etishdagi uslub va harakat tarzini ham belgilaydi. Film qaysi janrga mansubligining aniqligi uni tomoshabin tomonidan yaxshi idrok etilishiga samarali ta’sir ko’rsatadi.

1. Mahmudov J. O’zbekiston teatrlari. – Т., 1997.

2. Mahmudov J. San’at fidoyilari.

3. Sayfullayev B., Mamatqosimov J. Aktyorlik mahorati. – Т., Fan va texnologiya, 2012.

4. RahmonovM. R., Toshxo’jayeva M.T., Muxtorov 1. A. O’zbek milliy akademik drama teatri tarixi. – Т., 2003.

5. Rizayev O. Nabi Rahimov. – Т., 1997.

6. Rizayev Sh. Jadid dramaturgiyasi. – Т., 1998.

7. Юсупова M.P. Упражнения по актёрскому тренинг. – Т., 2005.

8. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. – 2019. – №. 3.

9. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 4. – С. 559-567.

10. Болтабоева У. Нут; санъатининг узига хос хусусиятлари: муаммо ва ечимлар //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

11. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1.

12. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. – С. 125.

13. Усмонов Ш. САХНАДА ТАШ^И ^ИЁФАГА АКТЁРНИНГ МУНОСАБАТИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. II.

14. Усмонов Ш. Илм даргохдга бир назар //Oriental Art and Culture. – 2019. -№. IV (1).

15. Умарова Х., Усмонов Ш. Санъатга багишланган умр //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

16. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 3. – С. 91-95.

17. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – Т. 5. – №. Conference. – С. 4-4.

18. Абдуназаров З. МИЛЛИЙ УЙИНЛАРИМИЗ ИШТИРОКИДА ЁШ АКТЁРЛАРНИ ТАСАВВУРИ ВА ДЩ^АТИНИ ЧАРХЛАШ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

19. Абдуназаров З. ТИМСОЛЛАР СИЙМОСИНИ ЯРАТИШ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

20. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – С. 148-152.

21. Юлдашева С. Китоб-кунгил чироги //Oriental Art and Culture. – 2020. -№. I (2).

22. Юлдашева С. Китоб мутолаасини шакиллантиришда кутубхоначилик фаолияти //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

23. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – С. 121-124.

24. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

25. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

26. Ахмедов Р. Миллий мусикий ижрочилик санъатига бир назар //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

27. Юлдашев К., Эгамбердиев Х. Режиссура: кеча ва бугун //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

28. Талабоев А. Маком санъатида сузнинг урни //Oriental Art and Culture. -2019. – №. IV (1).

29. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

30. Акбаров Т. ФОЛЬКЛОР ВА АНЪАНАВИЙ МУСЩА МАСАЛАЛАРИ //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV

1. Mahmudov J. O’zbekiston teatrlari. – Т., 1997.

2. Mahmudov J. San’at fidoyilari.

3. Sayfullayev B., Mamatqosimov J. Aktyorlik mahorati. – Т., Fan va texnologiya, 2012.

4. RahmonovM. R., Toshxo’jayeva M.T., Muxtorov 1. A. O’zbek milliy akademik drama teatri tarixi. – Т., 2003.

5. Rizayev O. Nabi Rahimov. – Т., 1997.

6. Rizayev Sh. Jadid dramaturgiyasi. – Т., 1998.

7. Юсупова M.P. Упражнения по актёрскому тренинг. – Т., 2005.

8. Boltaboeva U., Sh U., Rahmonova N. CREATIVE PERSON-THE ROLE OF LIVE WORD IN EDUCATING AN ACTOR //European Journal of Arts. – 2019. – №№. 3.

9. Boltaboyeva U., Rakhmonova N., Usmonov S. Characteristics of speech Art: problems and solutions //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 4. – C. 559-567.

10. EonTa6oeBa Y. HyTK caHtaTHHUHr y3ura xoc xycycutfraapu: MyaMMO Ba enuMnap //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

11. Boltaboeva U. Using Oral Folk Art Methods in Improving Speech Technology //Eastern European Scientific Journal. – 2019. – №. 1.

12. Akbarova M., Tursunova G., Abdunazarov Z. Section 3. Theater art //European Journal of Arts. – C. 125.

13. YCMOHOB m. CAXHA^A TAmKH KHEOATA AKTEPHHHT MYHOCAEATH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. II.

14. Ycmohob m. Hhm gaproxura Sup Ha3ap //Oriental Art and Culture. – 2019. -№. IV (1).

15. YMapoBa X. Ycmohob m. CaHtaTra SarurnnaHraH yMp //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

16. Dehqonov R., Tursunova G., Abdunazarov Z. Pedagogical aproaches to the formation of musical literacy of students in the sytem of higher education //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – T. 10. – №. 3. – C. 91-95.

17. Tursunova G., Karimov B. PEARLS OF UZBEK NATIONAL DANCE //International Engineering Journal For Research & Development. – 2020. – T. 5. – №2. Conference. – C. 4-4.

18. A6gyHa3apoB 3. MH^^HH YHHmAPHMH3 HfflTHPOKH^A Em AKTEP^APHH TACABBYPH BA ^HKKATHHH ^APX^Am //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

19. A6gyHa3apoB 3. THMCO^^AP CHHMOCHHH ^PATHm //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. III.

20. Yuldasheva S., Madumarova M. TASKS AND CONTENT OF BIBLIOGRAPHIC WORKS //European Journal of Arts. – 2020. – №№. 1. – C. 148-152.

21. ro^garneBa C. KHTo6-KyHrun nuporu //Oriental Art and Culture. – 2020. -№. I (2).

22. rongarneBa C. KHTO6 MyTonaacuHH maKHnnaHTupumga KyTySxoHanunHK ^aonuflTH //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

23. Yunusov G., Juraev I., Ahmedov R. A LOOK AT THE REGIONAL SEASONAL FOLKLORE AND THEIR ORIGIN. THE ROLE AND IMPORTANCE

OF FOLKLORE IN THE DEVELOPMENT OF DANCE ART //European Journal of Arts. – 2020. – №. 1. – C. 121-124.

24. Yunusov G. X., Juraev I., Ahmedov R. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

25. Talaboev A., Akbarov T., Haydarov A. The European Journal of Arts, Issue 1/2020.

26. AxMegoB P. Mh.mhh MycHKUH h^pohhhhk caHtarara 6np Ha3ap //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. I (2).

27. ro^garneB K., 3raM6epgneB X. Pe^nccypa: Kena Ba 6yryH //Oriental Art and Culture. – 2019. – №. IV (1).

28. Tana6oeB A. MaspM caHtaraga cy3HHHr ypHH //Oriental Art and Culture. -2019. – №. IV (1).

29. Haydarov A. QOSHIQLAR ORQALI O’QUVCHILARDA VATANPARVARLIK TUYGUSINI SHAKLLANTIRISH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV.

30. AK6apoB T. OO.TBK.nOP BA AHLAHABHH MYCH^A MACA.TA.TAPH //Oriental Art and Culture. – 2020. – №. IV