Teatr Tarixi Qanday

Birinchi teatr Qadimgi Yunonistonda miloddan avvalgi IV asrlarda paydo bo’lgan va turli xil funktsiyalarga ega bo’lgan arenada namoyish etilgan, asosiysi sharob xudosi Dionisiyga bag’ishlangan bayramlar uchun xizmat qilishdir. Aynan Qadimgi Yunonistonda qonunlar, taqdir va adolat mavzusi bo’lgan janr paydo bo’ldi. Fojialar ko’pincha qahramonning o’limi bilan tugagan.

Teatr tarixi

Birinchi teatr Qadimgi Yunonistonda miloddan avvalgi IV asrlarda paydo bo’lgan va turli xil funktsiyalarga ega bo’lgan arenada namoyish etilgan, asosiysi sharob xudosi Dionisiyga bag’ishlangan bayramlar uchun xizmat qilishdir. Aynan Qadimgi Yunonistonda qonunlar, taqdir va adolat mavzusi bo’lgan janr paydo bo’ldi. Fojialar ko’pincha qahramonning o’limi bilan tugagan.

Bu davrda ajralib turadigan mualliflar quyidagilar: afsonalar va xudolar haqida hikoyalar bergan Esxil (miloddan avvalgi 525-456), pyesalarida haqiqiy figuralarga bag’ishlangan Sofokl (miloddan avvalgi 496-406) va Aristofan (miloddan avvalgi 445-386), Yunonistonda ham tomoshabinni kuldirish maqsadida paydo bo’lgan komediyalarning eng taniqli muallifi. Satira deb nomlangan spektakllarda hayotni idrok etishning kulgili usullari berilgan.

Batafsil: Yunon teatri

O’rta asr teatri

O’rta asrlarda teatr katolik cherkovi tomonidan dinni yoyish usuli sifatida ishlatilgan. O’sha paytda akrobatlar ham paydo bo’ldi, bu juda mashhur sayohat teatri. Truppalar (aktyorlar guruhlari) aravalardan turar joy sifatida va sahna sifatida foydalanib, ko’chib o’tgan joylarining ko’chalarida, maydonlarida va qal’alarida ijro etishgan. Sirk ushbu turdagi tomoshalardan olingan.

Batafsil: O’rta asr teatri

Uyg’onish teatri

Uyg’onish davrida commedia dell’arte, aktyorlar o’zlarining dialoglarini takomillashtirgan kulgili prezentatsiyalar bilan, ular qatorlarni yodlamadilar, lekin ular hikoyada nima bo’lishini bilishdi. Aktyorlar qo’shiqchilar, akrobatlar, hajvchilar, mimlar va raqqosalar aralashgan va har doim niqob kiyib yurishgan. Kolumbin, Arlequin, Polychinel, Pierrot va Pantaleão kabi eng mashhur turlari ular edi.

1564 yilda Uilyam Shekspir Angliyada tug’ilgan. U, birinchi navbatda, aktyor edi, o’tib, keyinchalik pyesalar yozdi. Drama va hazilga to’la bo’lgan hikoyalari dunyoga mashhur bo’lib, shu kungacha sahnalashtirilgan: Hamlet, qirol Lear va Romeo va Juliet.

Frantsiyada biz insonni masxara qilishning zaif tomonlarini va o’ziga xos xususiyatlarini o’rganib chiqadigan va ochib beradigan komediyalar yozgan Moliyerga e’tibor qaratdik. Uning mashhur qismlaridan ba’zilari: ayollar maktabi, tartufo, baxil va Don Xuan.

zamonaviy teatr

XVIII-XIX asrlarda burjuaziya avj oldi. Teatr dramaturgiya ustun bo’lgan va komediya rivojlangan ushbu davrning ta’siri ostida qoldi. Teatr yo’nalishi ko’proq shaxsiy, individual bo’lib qoldi va hikoyalar melodramani keltirib chiqaradigan hissiyot haqida gapirdi. Vakilliklar haqiqatga yaqinroq bo’lib, oddiy odamlar va ularning kundalik hayotlarini namoyish etdilar. Tabiatshunoslik teatri 20-asr teatri eshiklarini ochdi, bu teatr uni jamiyatni muhokama qilish va tanqid qilish vositasi sifatida ishlatdi.

Bertold Brext (1898-1956), nemis millati, 20-asrning eng muhim mualliflaridan biri edi. Uning teatri tasviriy va hikoya xarakteri bilan ajralib turadigan, odamlarga ko’ngil ochish va shu bilan birga odamlarni aks ettirishga qaratilgan ijtimoiy voqealarni namoyish etuvchi ajoyib pedagogik o’lchovga ega edi.Uning qiziqishi nafaqat dunyoni tushuntirish, balki uni o’zgartirish edi. Uning asosiy asarlari: Shaharlarning o’rmonida, Trepenny Opera, Ona, odam odam uchun, Galiley hayoti va jasoratli ona va uning bolalari.

Batafsil: G’arbiy teatr.

Dunyoning narigi tomonida sharqliklar teatr yaratishning o’ziga xos usulini ixtiro qildilar. Yaponlar Kabuki va Nohni yaratdilar (ularda ayollar qatnashmaydi), ular bugungi kunda ham mavjud. Teatrning ushbu shakllarining asosiy elementi tabiatdir. Hikoyalar olov, suv, havo, momaqaldiroq, mavjud yoki hayoliy hayvonlar haqida gapiradi. Barcha kiyimlar tafsilotlarga to’la; maskalari yaxshi tayyorlangan va bo’yanish ajralib turadi. Hikoyalar abadiy bo’lgani uchun, ba’zi zamonaviy aktyorlar ham ularni namoyish etishadi va shu bilan ming yildan ziyod an’anani saqlab qolishdi.

Batafsil: Sharq teatri.

Hozirda bizda bir nechta teatr turlari, shuningdek, muqobil maydonlar mavjud. Taxminan yuz yil muqaddam kino paydo bo’lganida, ko’pchilik bu teatrning oxiri bo’ladi, deb aytishgan, ammo ular noto’g’ri edi, chunki teatr o’zining kafolatlangan maydoniga va boshqa badiiy iboralarga ega.

Per: Uilson Teysheira Moutinyo

Teatr Tarixi Qanday?

Teatr qachon tashkil etilgani aniq ma’lum emas. Tarixdan oldingi ovchilar o’zlarining jasoratlari haqida hikoya qildilar, qadimgi misrliklar teatrlashtirilgan diniy marosimlarni namoyish etdilar, ammo teatr o’yin-kulgi va san’at sifatida g’oyani keyinroq paydo bo’ldi. Teatr tarixi qanday?

Antik teatr

Birinchi Evropa teatr tomoshalari miloddan avvalgi VI asrda paydo bo’lgan. sharob va unumdorlik xudosi Dionisga bag’ishlangan diniy festivallardan. Aktyorlar niqoblardan foydalanib, qahramonlarning his-tuyg’ularini namoyish etishdi, shuningdek tomoshabinlarga sahnada qaysi jins va yoshda bo’lganligini aniq ko’rsatib berishdi. Ayollarga sahnada o’ynashni taqiqlagan ming yillik an’ana aynan qadimgi yunon teatrida paydo bo’lgan.

Birinchi aktyor Dionis sharafiga she’rlar tanlovida g’olib chiqqan yunon Fesipi hisoblanadi.

Miloddan avvalgi III asrda. Rimliklar yunon teatridan ilhomlanib, qadimgi yunon o’yinlarining o’z variantlarini yaratdilar va ularni improvizatsiya qilingan sahnalarda namoyish qila boshladilar. Bunday spektakllarda aktyor rolini qullar ijro etishgan. Ayollarga faqat ikkinchi darajali rollarni o’ynashga ruxsat berildi. Rim teatrlari gladiatorlar jangiga, jamoat qatl etilishi va aravalar poygalariga o’rganib qolgan tomoshabinlar e’tiborini jalb qilish uchun raqobatlashishi kerak bo’lganida, tobora zo’ravonlik va qo’pol hazil namoyish etilayotgan o’yinlar. Xristianlikning tarqalishi bilan bunday tushunchalar tugadi.

O’rta asrlar teatrining paydo bo’lishi

O’rta asrlarda Evropada teatr tomoshalari gunoh deb hisoblangan bo’lsa-da, teatr an’analari rivojlandi. Minstrellar yarmarkalarda ijro etilgan balladalar, qo’g’irchoqbozlar, akrobatlar va ertakchilarni ixtiro qildi va ijro etdi. Pasxa marosimi paytida ruhoniylar sirlarni ijro etishdi – savodsiz odamlarga nima bo’layotganining ma’nosini tushunishga imkon beradigan teatrlashtirilgan hikoyalar.

Keyinchalik, sirlar boshqa diniy bayramlarda o’ynab, turli xil Muqaddas Kitobdagi hikoyalarni taqdim eta boshladi.

Uyg’onish teatri

Uyg’onish davrida (XIV-XVII asrlar) klassik yunon va rim teatrining tiklanishiga qiziqish paydo bo’ldi. Qadimgi va o’rta asr teatrlari an’analarining birlashmasida dunyoviy teatr tomoshalari paydo bo’ldi, “Komediya del Arte” komediyasi paydo bo’ldi – bir nechta niqobli aktyorlar tomonidan yaratilgan tezkor shou. Ushbu o’yinlarda Rim davridan beri birinchi marta ayollarning sahnaga qaytishiga ruxsat berildi. 1576 yilda Londonda birinchi teatr binosi qurildi, undan oldin barcha spektakllar mehmonxonalarda, ko’rgazma maydonchalarida yoki qal’alar va zodagonlarning uylari o’rtasida o’ynaldi. Angliya qirolichasi Yelizaveta I teatr san’atiga homiylik qildi, uning nomini olgan davrda birinchi professional dramaturglar paydo bo’ldi, ulardan eng mashhurlari buyuk Shekspir, aktyorlar, sahna ko’rinishlari paytida kiyim-kechak va liboslarni almashtirish odati. Oxirgi klassik teatr 18-asrning o’rtalariga kelib shakllandi.

XVII-XVIII ASR RUS TEATR TARIXI Текст научной статьи по специальности «Прочие социальные науки»

Аннотация научной статьи по прочим социальным наукам, автор научной работы — Sarbina-Bonu Temirova

Maqolada asosan rus teatr tarixi haqida gap ketadi. Bu davrda teatr shakllanishida kechgan qiyinchiliklar va rus teatring butunlay qiyofasini o‘zgartirib yuborgan, nufuzini nihoyatda oshirib yuborgan davr haqida so‘z yuritiladi

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим социальным наукам , автор научной работы — Sarbina-Bonu Temirova

O‘ZBEK SAN’ATIDA TEATRNING O‘RNI
MILANDAGI MASHHUR TEATR
O’ZBEKISTONDA XIZMAT KO’RSATGAN ARTIST USTOZ SAN’ATKOR XURSANOY UMAROVA SAN’AT FIDOIYSI
BOLALARNI TARBIYALASHDA QO‘G‘IRCHOQ TEATRINING AHAMIYATI
QO‘G‘IRCHOQ TEATRI AKTYORINING XUSUSIYATLARI
i Не можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «XVII-XVIII ASR RUS TEATR TARIXI»

XVII-XVIII ASR RUS TEATR TARIXI

O’zbekiston davlat san’at va madaniyat institutining Farg’ona mintaqaviy filiali

Annotatsiya: Maqolada asosan rus teatr tarixi haqida gap ketadi. Bu davrda teatr shakllanishida kechgan qiyinchiliklar va rus teatring butunlay qiyofasini o’zgartirib yuborgan, nufuzini nihoyatda oshirib yuborgan davr haqida so’z yuritiladi

Kalit so’zlar: Teatr, tarix, davr, san’at, havaskorlik, asr, imperiya

HISTORY OF RUSSIAN THEATER OF XVII-XVIII CENTURIES

Fergana regional branch of Uzbekistan State Institute of Arts and Culture

Abstract: The article is mainly about the history of Russian theater. We are talking about the difficulties in the formation of the theater during this period and the period when the Russian theater completely changed its image and greatly increased its prestige.

Keywords: Theater, history, period, art, hobby, century, empire

Teatr san’atining kelib chiqishi, uning ildizlari, kurtak otishi dunyoning barcha qismlarida bir xil kechgan. Undan keyingi shakllanish, rivojlanish yo’llari esa har mamlakatda o’ziga xos yo’ldan borgan. Jahon teatri tizimida g’oyat e’tiborli maqomga ega bo’lgan rus teatri 1917-yilga qadar jahon teatr madaniyatining umumiy konteksti doirasida, uning turli – tuman shakllari repertuarli teatr, antrepriz, xavaskor teatr va h.k ga ega holda rivojlanib keldi. Ammo Oktabr inqilobining dastlabki kunlaridayoq, 1917- yilning noyabrida Xalq Komissarlari Soveti dekreti bilan barcha teatrlar Davlat Maorif komissiyasi San’at bo’limi ixtiyoriga o’tkaziladi. 1919-yilda “Teatrlar ishini birlashtirish to’g’risida”gi Dekret bilan barcha teatrlar natsionalizatsiya qilinadi, yani davlat mulkiga aylantiriladi. 1672-yili podsho Aleksey Mixailovich saroyida teatr paydo bo’lishi rus madaniyati tarixida yangi saxifa bo’lib XVII – asr 70-yillar rus jamiyati etiboridan chetda qolmadi. Saroy elchilik xizmati boshlig’i A.C Matveev teatrni tashkil qilishda Nemis slobotkasi fuqorolari -ruhoniy I. Gregori uning shogirtlari va yordamchilari bilan bir qatorda Elchilki xizmati idorasiga aloqador rus yigitlarini ham jalb qilgan ediki, ular pyesalarni nemis tilidan ruschaga o’girar va aktyor ijrochiligiga ham o’rganar edilar. 1702 -yili podsho Pyotr 1 farmoyishiga binoan Moskva Qizil Maydonida hammabop ommaviy teatr tashkil qilinadi. Teatrda Kunst va Fyurst raxbarligida nemis aktyorlari truppasi faoliyat

I icclT^^^^H 597 http://oac.dsmi-qf.uz

ko’rsatadi. Ammo bu teatrning faoliyati uzoq cho’zilmadi, zotan u na Pyotrning na tomoshabinlarning ehtiyojini qondirolmadi.

Rus davlatining XVIII asr II yarmida tarixi muhim voqealarni qamraydi va Shvetsiya bilan urushda erishilgan g’alaba Dunayoldi va Don, Rossiya bilan iqtisodiy, milliy va tarixiy jihatlardan chambarchas bog’liq bo’lgan Ukraina va Belorusiyaning imperiya tarkibiga qo’shib olishni Rus davlatining xalqaro obro’sining ortishiga, savdo – sotiq, sanoat, ichki va tashqi bozorning kengayishiga katta turtki bo’ldi. Biroq bosib olingan va qo’shib olingan yerlarda ham Krepostnoy tuzum o’rnatilishi Rus imperiyasidagi yagona rejimni anglatar edi. XVIII asr birinchi yarmida Moskva va Peterburg hamda Rossiyaning boshqa yirik maskanlarida yarim professional, demomratik ruhdagi teatrlar tashkil topadi. Jumladan Yaroslavl shaxrida 1750 yili Fyodr Volkov tashkil qilgan teatr Rus imperiyasi xududida e’tiborga tushgan voqea bo’lgan. Shu teatr asosida birinchi rus professional teatri (1756) tashkil qilingan. Xavaskorlik spektakllari odatda muntazam ravishda emas, mavsumiy harakterga ega bo’lib , ayrim bayramlar munosabati bilan namoyish qilinar edi. Rojdetstvo, Maslenitsa va shunga o’xshash bayramlarda qo’yiladigan spektakllar keng aholini qamrab olar edi. Xavaskorlik truppalari fuqaro orasidan turli mayda mansab egalari, seminaristlar, xat ko’chiruvchilar xatto oshpazlar, uy ro’zg’or ishlarini boshqaruvchi xodimlaridan tashkil topgan bo’lib, azbaroyi teatrga ishqibozliklari sababli rol o’ynash uchun vaqt va mexnatini ayamas edilar. O’sha davrlarning saqlanib qolingan hujjatlariga ko’ra tomosha ko’rsatish uchun politsiya mahkamasidan ruxsat olish va tarbiya uyi uchun boj to’lash lozim bo’lgan.

Xavaskorlik teatrlari sahnasida ishtrokchilarning o’zlari tomonidan yozilib qo’yilgan qo’lyozma pyesalar ko’p bo’lgan va ularning aksari Rossiya muzeylarida saqlanib kelinadi. Bu qo’lyozma asarlar og’zaki satirik dialoglar, kulgili intermediyalar va kichik xajmli komediyalardan iborat edi va moxiyati va mazmuni jixatidan XVII asr oxiri va XVIII asr birinchi yarmida rivojlana boshlangan rus demokratik satirasi va xalq og’zagi dramalari bilan bog’liq bo’lib oddiy fuqaroning turli qatlamlari xayotiga oid manzaralarni aks ettirar edi. Xavaskor yarimprofessional teatrlarning hajviy va ixcham shakilli tomoshalari juda oddiy saxna- estrada tusli joylarda ijro etilgan ular uchun pardalar yoki kulislar shart bo’lmagan. Ammo rekvizit katta ahamiyatga ega bo’lgan, chunki rekvizit orqali saxnadagi personajning qaysi kasbga yoki tabaqaga mansubligi bilinib turgan. Maxsus kostyum, xarakterlovchi kiyim kechaklar ham hisobga olingan. Shuningdek, voqea kechadigan joy va shart- sharoitni ishonarli bo’lishi uchun oddiygina asbob, anjomlar, uy ro’zg’gor buyumlari (stol, idish-tovoq, uzun dastali tutqich va h.k)dan foydalanilgan. Shunday qilib, xavaskorlar teatrlari tomoshalarining mazmuni va bezaklari sodda va keng aholiga tushunarli va yaqin bo’lgan. Rus teatr tarixing birinchi bosqichi 16721752 yillarni o’z ichiga oladi. Bu davr teatrning yangi san’at turi sifatida tug’ilish,

I ihSi^^Bl ®98 http://oac.dsmi-qf.uz

shakillanishni belgilovchi, diniy va dunyoviy tusdagi xatti-harakatlardan iborat havaskorlik davri bo’lgan. Bu davrda teatrning intilishlari, izlanishlari milliy, ijtimoiy va madaniy jarayon bilan bog’liq holda kechadi. Bu jarayon esa rus jamiyatining o’rta asrlar xususiyatidan yangi bosqichga o’tish davri, birinchi rus imperatori Pyotrning islohotlari, Rossiyaning qiyofasini butunlay o’zgartirib yuborgan, mamlakatni xalqaro maydonda aloqalari keskin kuchayib, nufuzi nihoyatda oshgan edi. Bunday shart sharoitda teatr san’atining xavaskorlikdan Fyodr Volkov va Aleksandr Sumarokov asos solgan professional teatrga, so’ng milliy teatr darajasiga o’sib yetishuvi tabiiy va qonuniy hol bo’lgan.

1. M.A Jo’rayev. Jahon teatr tarixi.

2. Qurbonov, M. (2021). AKTYORLIK MAHORATIDA KECHINMA SAN’ATI. Oriental Art and Culture, (7), 26-36.

3. Qurbonov, M. (2021). Director and Author. International Journal of Culture and Modernity, 11, 83-89.

4. Mamatqulov, B. (2021). O’ZBEK AN’ANAVIY QO’G’IRCHOQ TEATRIDA IJROCHILIK SAN’ATINING O’ZIGA XOSLIKLARI. Oriental Art and Culture, 2(4), 139-148.

5. Mamatqulov, B. (2022). QO ‘G ‘IRCHOQ TEATRI AKTYORINING XUSUSIYATLARI. Oriental Art and Culture, 3(1), 70-76.

6. Mamatqulov, B. (2022). BOLALARNI TARBIYALASHDA QO ‘G ‘IRCHOQ TEATRINING AHAMIYATI. Oriental Art and Culture, 3(1), 435-442.

7. Xudoynazarova, S., & Mamatqulov, B. (2022). IMKONIYATI CHEKLANGAN BOLALAR VA YOSHLAR HAYOTIDA XOREOGRAFIYA SAN’ATINING O ‘RNI. Oriental Art and Culture, 3(1), 741-744.

8. Mamatqulov, B. (2022). Directing in Puppet Theater. Pindus Journal of Culture, Literature, and ELT, 2(1), 123-127.

9. Mamatqulov, B. (2021). QO’G’IRCHOQ SPEKTAKLLARINING YARATILISHIDA BOSHQARUV MEZONLARINING O’RNI. Oriental Art and Culture, 2(4), 131-138.

10. Ahmedov, Z., & Umarova, X. (2021). Stage Approach and Story Evaluation Criteria. International Journal of Culture and Modernity, 11, 8-15.

11. Raximberdiyevich, M. A. (2022). TEMP VA RITMNING AKTYORLIK SAN’ATIDA TUTGAN O ‘RNI. Oriental Art and Culture, 3(1), 15-19.

12. Raximberdiyevich, M. A. (2022). YOZMA DRAMATURGIYAGA ASOSLANGAN QO ‘G ‘IRCHOQ TEATRIDA AKTYORNING O ‘RNI. Oriental Art and Culture, 3(1), 20-28.

13. Madaliev, A., & Mirsolieva, D. (2022, March). QO ‘G ‘IRCHOQ TEATRI SAN’ATI. In Archive of Conferences (pp. 92-95).

14. Madaliyev, A. (2021). QO ‘G ‘IRCHOQ TEATRI VA IJROCHILIK MAHORATI. Oriental Art and Culture, 2(4), 9-16.

15. MaganneB, A. (2021). KYFHPTOK TEATP.ftAPH Y^YH MYTAXACCHC KA^P-ftAPHH TAHEP^Am MACA^ACH. Oriental Art and Culture, 2(4), 34-43.

16. Mamatqulov, B. (2021). QO’G’IRCHOQ SPEKTAKLLARINING YARATILISHIDA BOSHQARUV MEZONLARINING O’RNI. Oriental Art and Culture, 2(4), 131-138.

17. MaganneB, A. (2021). EO3OP HKTHCO^HETH BA K^FHPTOK TEATPH. Oriental Art and Culture, 2(4), 17-26.

18. Dadaboev, Y., & Dehqonov, R. Hordo Structures in Central Asian Architecture.

19. Dehqonov, R. (2022). Theoretical Foundations of Raising Children by Puppetry. Pindus Journal of Culture, Literature, and ELT, 2(1), 10-14.