Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası
Çin siyasi sistemi içerisinde bahsedilen yukarıdaki kurumların detaylı incelemesine geçmeden önce bu kurumlarla beraber siyasi sistemin bazı özelliklerine değinmek gerekiyor. Öncelikle parti-devlet yapılanması içerisinde oldukça karmaşık ve iç içe geçmiş bir yapılanmanın olduğunu görmekteyiz. Bilinenin aksine Çin’de devlet başkanının daha çok sembolik bir gücü vardır. Anayasal görevleri oldukça sınırlıdır. Ancak bu güç devlet başkanının aynı zamanda parti genel sekreteri olması sebebi ile daha dengeli bir hal alır.
Çin siyasi sistemi ve Çin’in yeni dönem yöneticileri/ Kadir Temiz
Çin Komünist Partisi Politbüro Daimi Komitesi üyelerinin kısa biyografileri ile muhtemel siyaset vizyonlarına dair dosya.
Güneydoğu Asya 02.12.2012, 09:22 15.07.2014, 13:14
Kadir Temiz/ Dünya Bülteni
Küresel siyasetin büyük bir kırılma yaşadığı ve uluslararası siyaset uzmanlarına göre uluslararası sistemin değiştiği bir kırılma dönemi olarak soğuk savaş sonrası dönem ilginç bir şekilde Çin Halk Cumhuriyeti’nin küresel ekonomi ve politika ile yoğun bir ilişki biçimi geliştirmesi ile çakışmıştır. Şu anda G-20 ülkeleri arasında Marksist ve Leninist kökenlerine vurgu yapan ve tek partili bir yönetim sistemini var oluşunun olmazsa olmazı sayan bir ülke olarak Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki ekonomik, siyasi ve sosyal dönüşümler gün geçtikçe daha fazla tartışılmaya başlamıştır.
Kısmen liberal düşünceye atfedilebilecek ana görüşe göre Çin Halk Cumhuriyeti küresel siyasetin içinde bir denge unsuru olarak tek kutuplu ve dolayısı ile daha fazla güvenlik riski taşıyan bir dünyanın oluşmasının önündeki en önemli engellerden biridir. Ekonomik anlamda ise 1978 sonrası başlayan açılım politikalarını modernleşme yolunda atılan büyük bir adım olarak okuyan bu görüşe göre Çin Halk Cumhuriyeti kademeli olarak küresel kapitalist sistem ile bütünleşmektedir. Dolayısıyla Çin Halk Cumhuriyeti’nin ekonomik olarak büyümesinden endişe etmeye gerek yoktur. Aksine bu büyüme teşvik edilmelidir. Diğer yandan siyasi reformlar aracılığı ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin batılı olmasa bile kendi içinde demokratik bir yönetime geçişi de teşvik edilmelidir.
Öte yandan daha çok neo-realist düşünceye atfedilecek görüşe göre Çin Halk Cumhuriyeti küresel ekonomi politiğin içinde kendine özgü otoriter ve hiyerarşik siyasal, ekonomik ve sosyal sistemi ile var olmaya devam etmektedir. Büyüme rakamlarına ve savunma harcamalarına bakıldığında Çin Halk Cumhuriyeti’nin büyümesi küresel sistem içinde büyük riskler oluşturmaktadır. Ayrıca Çin Halk Cumhuriyeti yönetim biçimi ile sistem içindeki süper güçler arasında en tahmin edilemeyen ülkelerden birisidir. Dolayısı ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin büyümesine karşı her türlü tedbir alınmalıdır. Çin tehdidi kavramının da bu düşünce tarafından kullanıldığı düşünülürse Çin Halk Cumhuriyeti mevcut sistem içinde modernleşmek yerine kendine özgü ve kapalı sistemini sürdürmektedir. Bu sebeple Çin Halk Cumhuriyeti’nin sistem içinde tutulması ancak onun askeri ve siyasi olarak kontrol edilebilmesi ile başarılabilir.
Diğer yandan üçüncü bir görüş olarak ortaya çıkmaya başlayan eleştirel düşünceye göre Çin Halk Cumhuriyeti küresel kapitalist sistemin neo-liberal dönemde keşfettiği sistemin olumsuz yönlerine önemli katkıda bulunan bir ülkedir. Dolayısı ile asıl soru Çin Halk Cumhuriyeti’nin sistemin içinde veya dışında olmasından ziyade bu sisteme ne tür bir katkıda bulunacağı ile ilgilidir. Bu görüşe göre Çin Halk Cumhuriyeti’nin açılım politikaları ile 1980 sonrası başlayan ve dünya çapında etkileri olan neo-liberalleşme ilginç bir şekilde çakışmaktadır. Bu sebeple Çin Halk Cumhuriyeti’nin küresel siyaset ve ekonomiye etkilerini anlamak için küresel kapitalizmin ortak sorunlarının Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki örnekleri incelenmelidir. Bu çerçevede küresel kapitalizmin diğer ülkelerde ortaya çıkardığı temel sorunlara baktığımızda Çin Halk Cumhuriyeti’nin mevcut nüfus ve sosyal yapısı ile bu sorunları en ağır şekilde hissettiği bilinmektedir. Bugün gelir adaletsizliği, emek sömürüsü, kır-kent arasındaki gelişmişlik farkları, işçi ücretleri, çevre kirliliği, doğal kaynakların sorumsuz tüketimi gibi konuların hemen hepsi küresel kapitalizmin emek kaynağı gibi görülen Çin Halk Cumhuriyeti’nin geleceğini belirleyecek olan temel sorunlardır. Dolayısı ile Çin Halk Cumhuriyeti tek başına ve şahsına münhasır bir şekilde değil aksine küreselleşmenin ortaya çıkardığı diğer sorunlarla beraber analiz edilmelidir.
Çin Halk Cumhuriyeti’nin yeni nesil liderlerini belirleyen 18. Parti Kongresi tam da yukarıda bahsedilen görüşlerin ve düşüncelerin farklı yorumları arasında gerçekleşti. Bugüne kadar gerek dil ve kültürel uzaklık gerekse Çin siyaset sisteminin kendine özgü kapalı yapısı sebebi ile fazla bilinmeyen siyasi, ekonomik ve sosyal yapısı son dönemde ciddi bir merak konusu oldu. Bu sebeple DUBAM’ın bu dosyasında önce Çin Halk Cumhuriyeti’nin siyasi sistemi ve idari yapısı değerlendirilecek daha sonra ise 18. Parti Kongresi’nde seçilen ve 25 kişiden oluşan Politbüro üyelerinin biyografileri üzerinden Çin Halk Cumhuriyeti’nin gelecek dönemdeki siyasal ve ekonomik politikalarına dair değerlendirmelerde bulunulacaktır.
ÇİN’İN SİYASAL KURUMLARI
Çin Halk Cumhuriyeti’nin siyasi sistemi 4 temel kuruma dayanmaktadır:
1) Parti-devlet yapılanmasının hakim olduğu hükümet/devlet yapısı.
2) Siyaset ve güvenlik gibi konularda tartışmalı bir yeri olan Çin Özgür Halk Ordusu.
3) Çin Büyük Millet Meclisi olarak ta çevirebileceğimiz Ulusal Halk Kongresi.
4) Bütün bu sistemin parti dışındaki siyasi aktörlerini birleştiren bir danışma organı olarak Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı.
Çin siyasi sistemi içerisinde bahsedilen yukarıdaki kurumların detaylı incelemesine geçmeden önce bu kurumlarla beraber siyasi sistemin bazı özelliklerine değinmek gerekiyor. Öncelikle parti-devlet yapılanması içerisinde oldukça karmaşık ve iç içe geçmiş bir yapılanmanın olduğunu görmekteyiz. Bilinenin aksine Çin’de devlet başkanının daha çok sembolik bir gücü vardır. Anayasal görevleri oldukça sınırlıdır. Ancak bu güç devlet başkanının aynı zamanda parti genel sekreteri olması sebebi ile daha dengeli bir hal alır.
Çin Ordusu’na baktığımızda da yine benzer bir şekilde bilinenin aksine Ordu siyasetin çok içinde bir kurum değildir. Politbüro’nun içinde genellikle her dönem en üst rütbede bulunan iki asker bulunur. 1997’den bu yana ise Politbüro Daimi Komitesi içinde ordu temsil edilmez. Buna rağmen Ordu’nun medya, yargı, Kamu İktisadi Teşekkülleri gibi alt birimler üzerinde kuvvetli etkisi olduğu bilinmektedir. Ulusal Halk Kongresi Çin siyasi sistemi içinde saydığımız dört temel kurum içinde Anayasa’nın verdiği güvence ile en üst makam olarak tanımlanır. En önemli gücü ise yasamayı şekillendirmesi ve onaylama sürecinin son organı olmasından kaynaklanır. Parti ile oldukça ilişkili bir yapılanma olan Ulusal Halk Kongresi diğer yerel halk kongreleri gibi genellikle parti tarafından domine edilmektedir.
Çin’in bu çok yapılı, değişken ve hiyerarşik siyasi sistemi aslında geleneksel olarak Çin siyasal kültürüne hakim olan meritokratik bir yönetim biçimine benzer. Devrimin ilk on yıllarını dışarıda bırakacak olursak, özellikle açılım politikalarından sonra devletin en üst düzey organlarının elit siyasetinin eline geçtiğini gözlemlemekteyiz. Çin siyasi sisteminin gün geçtikçe teknokratik ve liyakate önem veren bir yapı haline dönüşmesi onu meritokratik bir sistem olarak tanımlamamıza neden olmaktadır.
Çin siyasi sistemini etkileyen diğer bir konu da yaş ve dolayısı ile yeni nesil lider değişimi konusudur. Bunu önemli bir sorun olarak niteleyen uzmanların yanı sıra bu değişimin Çin’in küresel sistem ile bütünleşme sürecinde olumlu sonuçlarının olacağını düşünen uzmanlar da vardır. Özellikle 2000’li yıllardan itibaren Çin’de devrimi gerçekleştiren ve devrim sürecinde aktif olarak görev alan liderler artık emekliye ayrılmıştır. Son iki parti kongresinde 68 yaş üzerindeki liderler emekliye ayrılmıştır. Politbüro üyeliği için 62 yaş sınırlaması getirilmek istense de bu şu ana kadar başarılamamıştır.
Çin siyasi sisteminin eleştiri konularından biri de hukukun üstünlüğü kavramının bir türlü inşa edilememiş olmasıdır. Çinli uzmanların da katıldığı bir düşünce olarak hukukun üstünlüğünün sağlanmasında en önemli sorun olarak parti yapılanması ön plana çıkmaktadır. Genellikle parti üyeleri kendilerini hukukun üstünde sayarak birçok yolsuzluğa sebep olmaktadır. Bir başka sebep olarak Çin siyasi sisteminde dengesiz bir hiyerarşik yapıda olan bürokratik mekanizmalar da hukukun üstünlüğü önünde büyük bir engeldir. Örneğin hükümet bakanları ile eyaletlerdeki parti liderlerinin bürokratik rütbeleri birbirine eşittir. Bu sebeple merkezde alınan bir kararı yerelde uygulatma gücü bazı zamanlarda her iki yapının da üstüne çıkabiliyor.
Sonuç olarak Çin’de siyasi reformlar denildiğinde aslında mevcut kurumların da değişme gerekliliği ortadadır. Ancak parti-devlet yapılanmalarının en büyük sorunu da reform sürecinde ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple Çin siyasi sistemini anlamak için yukarıda bahsettiğimiz dört temel unsurun yanı sıra Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) de organizasyonel yapısını detaylı olarak incelemek yararlı olacaktır.
ÇİN KOMÜNİST PARTİSİ
2010 verilerine göre Çin Komünist Partisi 80 milyon üyesi ile Çin’deki en fazla üyeye sahip olan siyasi partidir. ÇKP parti kurallarına göre 18 yaşını doldurmuş ve parti ilkelerine bağlı kalacağına söz veren herkes parti üyesi olabilir. Ancak pratikte bu fazla gerçekleşememektedir. Örneğin 2010 yılında 21 milyon kişi parti üyesi olmak için başvurmuş ve bunun sadece %15’i kabul edilmiştir.
Parti birimleri resmi ve yarı resmi kurum ve organizasyonların hepsinde bulunmaktadır. KİT ve üniversiteler dahil olmak üzere her kurumun içinde parti yöneticileri yer almaktadır. Parti kararları ÇKP Merkez Komitesi toplantılarında ele alınır. Bu kararların uygulanması da yukarıda bahsedilen ve ülke çapında örgütlü parti birimlerince uygulanır. Parti’nin en temel icraatlarından biri çeşitli kampanyalarla parti ideolojisini örgüt tabanına yaymaktır. Bu çerçevede düzenlenen kampanyalarda dönemin siyasi gündemine göre belirli konular belirlenerek o konuda bütün partililerin eğitim alması sağlanır. Örneğin 2008 yılında düzenlenen ve yaklaşık 18 ay süren parti kampanyasında Hu Jintao’nun “bilimsel kalkınma” kavramı hakkında çeşitli seminerler düzenlenip kitaplar basılmıştır. Bu çalışmaların hepsi parti propaganda birimleri tarafından yürütülür.
Politbüro Daimi Komitesi (PDK): Aşağıdaki şekilde de görüldüğü gibi ÇKP’nin en üst yönetim organı PDK’dır. ÇKP Parti Genel Sekreteri aynı zamanda partinin Merkez Askeri Komisyonu’nun da başkanlığını yapar. PDK üyelerinin sayısı 7-9 arasında değişebilir ki 18. Parti Kongresi’nde 7 kişilik bir ekip uygun görülmüştür. PDK’nın iki numaralı ismi aynı zamanda Ulusal Meclis’in de başkanlığını yapar. Teoride Ulusal Meclis devletin en üst denetleyici mekanizması olduğu için meclis başkanı devlet başkanının üzerindedir. Bu durum parti genel sekreterinin dolayısıyla da devlet başkanının PDK’da bir numaralı konumda olması ile dengelenmiş olur. Böylece parti-devlet yapılanmasının en temel ayrımı da kurumsal anlamda oluşturulur. PDK’nın üç numaralı ismi aynı zamanda Devlet Konseyi başkanı, dolayısıyla da başbakan olarak görev yapar. PDK’nın dört numaralı ismi aynı zamanda Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı’nın başkanlığını yapar. Böylece partinin en üst mekanizmasında yer alan bir lider ileride daha detaylı inceleneceği gibi komünist ve parti üyesi olmayan siyasi ve ekonomik aktörlerle de iletişim kurar
ÇKP ORGANİZASYON ŞEMASI
Politbüro: Parti’nin diğer bir üst mekanizması olan Politbüro 25 üyeden oluşur. PDK üyeleri aynı zamanda Politbüro üyeleridir. Üye yapısına bakıldığına partinin üst düzey bürokrasisinden gelen liderlerin yanı sıra Ordu’nun en üst rütbeli iki generali de Politbüro’ya üye olarak seçilir. Bunların dışında bir Devlet Konseyi üyesi ve önemli şehir ya da eyaletlerin parti sekreterleri Politbüro üyesi olarak seçilmektedir. Politbüro üyeleri çok sık aralıklarla toplanmazlar. Genellikle gündeme bağlı olarak belirli konulara odaklanan toplantıların yanı sıra Ulusal Meclis ve Parti Kongresi gibi büyük toplantılar öncesinde bir araya gelirler.
ÇKP Merkez Komitesi: Parti kurallarına göre PDK ve Politbüro meşruiyetini ÇKP Merkez Komitesi’nden alır. Merkez Komite’de daimi ve değişen olmak üzere iki tür üye bulunmaktadır. PDK, Politbüro ve Parti Genel Sekreteri bu komite tarafından seçilir. Aynı zamanda partinin Merkez Askeri Komisyonu’nun da oluşmasında önemli bir rol oynar. Seçim süreci genellikle bir önceki dönem görevine devam eden üst düzey liderlerin aday listelerini komiteye sunması ile gerçekleşir. Komite bu listeler içinden yukarıda bahsedilen üst düzey kurumların liderlerini seçer.
ÇKP Ulusal Kongresi: Parti’nin en geniş halkasını oluşturan kongre aynı zamanda ÇKP Merkez Komite üyelerini seçer. Kongre her yıl bir kere toplanır. Bu toplantılara diğer toplantılardan farklı olarak partinin Genel Kurul toplantısı denir. Her beş yılda bir yapılan kongre toplantısında Parti Genel Sekreteri bir önceki döneme dair hazırlamış olduğu raporu okur ve bu rapor kongrenin onayına sunulur. Ayrıca gelecek beş yıl için parti vizyonu da kongre delegeleri ile bu toplantıda tartışılır. Bunların dışında her yıl yapılan toplantılarda belirli konulara odaklanarak çalışmalarını sürdürür. Ayrıca personel atamaları da kongre toplantılarında ele alınır. Örneğin, 17. Parti Kongresi’nin 5.genel Kurul toplantısında Xi Jinping partinin Merkez Askeri Komisyon başkan yardımcılığına seçilmişti. Teamüller gereği bir önceki dönem Merkez Askeri Komisyon başkan yardımcısı olan lider bir sonraki dönemin müstakbel Parti Genel Sekreteri olarak görülür. Nitekim Xi Jinping te 18. Parti Kongresi’nin 1. Genel Kurul toplantısında Parti Genel Sekreteri seçilmiştir. Her genel kurul toplantısında alınan kararlar kamuoyuna duyurulur ve partinin mevcut durumu ve bakış açısı kamuoyu ile paylaşılmış olur.
Yukarıdaki kurumlar ile birlikte parti sekretaryası partinin hükümet ve toplumun içinde geniş bir şekilde yayılan iletişim ağını yönetir. Devasa büyüklükteki bir ülkenin en ücra köşesine kadar örgütlenen parti böylece bütün yerel siyaseti de etkileme, yönlendirme ve şekillendirme gücüne sahip olur. Bu anlamda partinin bu yayılma stratejisini yöneten en önemli bürokratik yapı Organizasyon Birimi’dir. Bütün parti bürokrasisinin eğitimi, pozisyonların belirlenmesi (parti ve hükümet içinde), yasama, üniversite, KİT’ler ve diğer kamu kuruluşlarında örgütlenme faaliyetleri bu birim tarafından yönetilir.
Parti içindeki bir diğer güçlü bürokratik organ ise Propaganda Birimi’dir. Bu birim kanalıyla partinin mesajları örgüte ve topluma iletilir. Ayrıca medya faaliyetleri de bu birim tarafından denetlenir ve kontrol altında tutulur. Parti’nin özellikle iç güvenlik sorunlarında etkili olan Siyaset ve Hukuk Merkezi Komitesi iç güvenlik aygıtlarının kontrolünü sağlar. Uluslararası Birim ise genellikle partinin dış ilişkilerinden sorumludur.
Şimdi Çin siyasi sistemi içinde yukarıda bahsettiğimiz dört temel kuruma daha detaylı bir şekilde bakabiliriz.
1) DEVLET VE HÜKÜMET YAPISI
Çin siyasi sisteminin en büyük kurumu olarak devlet ya da hükümet yapısı devrimin ilk yıllarında parti ile beraber iki yapının tek bir kurum gibi çalışmasını esas alıyordu. Ancak 1970’lerin başı ile beraber daha kolay ve esnek bir yönetim amacı ile devlet ve parti bazı kurumlar ile birbirinden ayrıldı. Daha sonraki yıllarda bu ayrımı ideolojik seviyede yaşayan Çin’de bugün de siyasi sistemin en sorunlu ve karmaşık kurumu devlet ya da hükümet yapısıdır.
Bir çeşit kabine ya da devlet konseyi olarak tanımlayacağımız organla devlet yönetiminin en üst yapısını oluşturan sistemde partinin tamamen devre dışı olduğunu söylemek imkansızdır. Devlet yapısı içinde en üst pozisyonda olan liderler aynı zamanda Politbüro üyesi olarak partide görev yapmaktadır. Ancak son dönemlerde devletin daha fazla ekonomi ile ilgilendiği ve ideoloji, personel atamaları gibi tartışmalı konuları partiye bıraktığı biliniyor.
Hükümet yapısı içerisinde çalışan bütün personel kamu görevlisi olarak tanımlanır. Parti üyeliği hiçbir pozisyon için gerekli bir şart değildir. Örneğin 2007 yılında Sağlık Bakanı olarak atanan Dr. Chen Zhu ilk defa parti üyesi olmadan bakanlık seviyesine yükselen siyasetçi olmuştur.
Devlet/Hükümet yapısı içinde en üst düzey makam Devlet Başkanlığı ve Devlet Başkan Yardımcılığı’dır. Devlet Başkanı’nın çok önemli siyasi bir görevi yoktur. Bu anlamda yetkileri semboliktir. Anayasal bir zorunluluk olmamakla birlikte 1993’ten beri Parti genel Sekreteri aynı zamanda devlet Başkanlığı görevini de yapmaktadır. Bu partinin devlet yapısı içindeki önemini gösterdiği gibi bunun Parti Genel Sekreteri’nin komünist olmayan ülkelerde bir karşılığının olmamasından dolayı tercih edildiği de iddia edilmektedir.
Bu yapı içindeki uygulama gücünün toplandığı yer Devlet Konseyi’dir. Bir çeşit bakanlar kurulu gibi düşünülebilecek Devlet Konseyi’nin başında Başbakan bulunur. Başbakan dışında dört başbakan yardımcısı aynı zamanda Politbüro üyesidir. Bunların dışında ise beş devlet konseyi üyesi bulunur. İlgili konulardaki bakanlıklarla beraber Devlet Konseyi 35 kişiden oluşur. Her devlet konseyi üyesi daha önceden belirlenmiş özel konularla ilgilenir. Türkiye’deki devlet bakanlığı sistemine benzeyen ama daha çok kontrol ve denetleme olarak çalışan mekanizmada konsey üyesi ekonomi, dış işleri veya sağlık gibi konularda çalışır. Devlet Konseyi’ne bağlı olan bakanlıklar ve komisyonlar bazen yargı sistemi ile de çatışan oldukça rekabetçi kurumlardır. Yukarıda da bahsedilen bazı istisnalar dışında her bakan aynı zamanda ÇKP Merkez Komitesi üyesidir.
2) ÇİN ÖZGÜR HALK ORDUSU
Çin siyaset sistemi içinde en tartışmalı ve bir o kadar da güçlü kurumlardan biri Ordu’dur. Anayasa’da Çin Özgür Halk Ordusu devletin iç ve dış güvenliğinden sorumlu kurum olarak tanımlansa da parti ile ilişkiler düşünüldüğünde Ordu’nun ulusal çıkarları mı parti çıkarlarını mı savunduğu bazı durumlarda belli değildir.
Sistem içinde Ordu Parti Merkez Askeri Komisyonu ve Devlet Merkez Askeri Komisyonu’na bağlıdır. Her iki komisyonun da başında aynı kişi bulunur. Teamüller gereği Parti Genel Sekreteri ve Devlet Başkanı aynı zamanda bu komisyonların da başkanıdır. Böylece sistem içinde Ordu hem partinin hem de devletin Ordu’su gibi görünmekle beraber partinin çıkarları ve kararları Ordu içinde daha önemlidir.
Ordu yetkilileri kendilerini her zaman siyasetin dışında tanımlasalar da Ordu’nun siyasetteki rolü tartışma konusudur. Ordu’nun kendi içinde oldukça güçlü karar alma organları bulunur ve bu organların siyasi yönleri de vardır. Diğer yandan Politbüro Daimi Komitesi’nde 1997’den beri muvazzaf asker bulunmamaktadır. ÇKP Merkez Komitesi’nin yaklaşık %20’si asker kökenli üyelerden oluşmasına rağmen 25 kişilik Politbüro üyeleri içinde genellikle iki üst rütbeli asker bulunur.
Parti’nin Ordu içindeki en temel kontrol aracı Genel Siyasi Birim’dir. Bu birim diğer görevlerinin yanı sıra siyasal eğitim, askeri medya, kültürel aktiviteler ve askeri personel meseleleri ile ilgilenir. Genel Siyasi Birim’in başkanı aynı zamanda diğer generallerin rütbesi ile eşit derecededir. Ordu içindeki personele bakıldığında neredeyse bütün mensupların parti üyesi olduğu görülür.
Ordu içindeki bir diğer kurum da Genel Karargah’tır. İstihbarat, operasyonel faaliyetler, profesyonel askeri eğitim ve dış ilişkiler bu birimin sorumluluğundadır. Genel Lojistik Birimi’nin faaliyet alanları arasında askeri ödemeler, tedarik, sağlık ve ulaştırma bulunur. Genel Cephane ve Silah Birimi’nde ordunun silah ve her türlü ekipman tedariği sağlanır. Çin’in uzay programları da bu birim tarafından yönetilir.
Askeri idari mekanizmaların hepsi Merkezi Askeri Komisyon’a bağlıdır. Yukarıda da bahsedilen dört temel birimin dışında hava ve deniz kuvvetleri ile İkinci Ağır Silah Gücü bir nevi kara kuvvetleri bölümleri, 3 askeri hizmet bölümü ve 7 adet askeri bölge de komisyona bağlıdır. Ordu içinde özellikle iç güvenlik sorunları ile uğraşan Jandarma (People’s Armed Police) kelimesi ile çevirebileceğimiz bir kurum bulunmaktadır. Bu kurum da iç güvenlik ile ilgili sorunları Merkez Askeri Komisyon aracılığı ile Devlet Konseyi ve Kamu Güvenliği Bakanlığı’na iletir. Bu kurum partinin Hukuk ve Siyaset Merkez Komisyonu tarafından denetlenir.
Çin Özgür Halk Ordusu Organizasyon Tablosu
3) Ulusal Halk Kongresi (Ulusal Meclis)
Çin siyasi sistemi içinde üçüncü büyük kurum olan parlamento tek meclisli bir yapıdadır. Anayasa’nın 57. maddesine göre Ulusal Meclis devlet gücünün en üst organıdır. Bir anlamda devlet kendi gücünün meşruiyetini Ulusal Meclis’ten alır. Dolayısı ile devletin en üst düzey kurumlarının hepsi Ulusal Meclis’e karşı sorumludur. Ancak Anayasa’da yazılı olarak belirtilen bu güç pratikte oldukça zayıftır. Neredeyse bütün meclis yapısı parti tarafından kontrol edilir.
Ulusal Meclis genellikle her yılın Mart ayında 10 gün süren ve yaklaşık 3000 milletvekilinin katılımı ile toplanır. Bu toplantılarda sene içinde yapılan yasal değişiklikler, komisyon raporları, personel atamaları oylanır. Bu zamana karda yapılan oylamalara bakıldığında genellikle olumlu yönde oy kullanılsa da bazı hassas konularda çoğunluk oluşturulduğunda Ulusal Meclis ciddi bir baskı unsuru olarak ortaya çıkabiliyor.
Ulusal Meclis yılda bir defa ve çok sınırlı bir zamanda toplandığı için meclisi temsilen 175 üyeden oluşan Meclis Daimi Komitesi seçilir. Meclis Daimi Komitesi yıl içinde 5-6 defa toplanarak hükümet politikalarını ve alınan kararları denetler. Devlet Konseyi’ne benzer bir şekilde Ulusal Meclis de parti ile iç içe geçmiş bir yapıdadır. Ulusal Meclis Başkanı aynı zamanda Politbüro Daimi Komitesi’nin iki numaralı ismidir.
Ulusal Meclis milletvekilleri dolaylı seçim ile meclise seçilirler. Genellikle parti tarafından hazırlanan aday listelerinin belirlenme sürecinde partiye sadakat önemli bir rol oynar. Seçimler 35 seçim bölgesinde yapılır. Parti tarafından açıklanan aday listeleri gerekli milletvekili sayısının %20 ile %50 fazlası olarak belirlendiği için seçimler oldukça rekabetçi bir ortamda yapılır. Ulusal Meclis seçim kuralları içinde bazı ayrıcalıklar dikkat çekmektedir. Seçim sürecinde etnik azınlıklar, askerler, kadınlar ve partinin bazı birimlerine belirli kotalar verilir. Çin siyasi sisteminin genel yapısı içinde güçler ayrılığı olmadığı için devlet başkanı dahil olmak üzere diğer üst düzey kurum başkanlarının hepsi milletvekilidir. Milletvekilleri 5 yıl için seçilirler.
Çin Halk Cumhuriyeti İdari Yönetim Birimleri
Her ne kadar seçim sürecinde parti etkili olsa da son zamanlarda bağımsız adaylar da ortaya çıkmaya başlamıştır. 2011’den beri bazı şehir ve kasabalarda gözlenen bağımsız adayların gelecek dönemde de artması beklenmektedir.
4) Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı
Çin siyasi sistemi içerisinde parti liderlerinin en önem verdiği kurum olarak ön plana çıkan Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı partinin “sosyalist demokrasi” kavramını güçlendiren kurumların başında gelir. Bu sistem tam anlamı ile Parti’nin siyasi danışma organı olarak demokratik denetleme mekanizması gibi çalışmaktadır. Konferans toplantılarına siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları ve çeşitli sosyal çevrelerden entelektüel kişiler katılır.
Toplantılarda genellikle gündemdeki ekonomik, siyasi ve sosyal konular tartışılır. Pratikte parti üyesi olmayan üyelerden oluşur ve bazı politikalarda tavsiye kararları alır. Tabi bu kararlar tavsiye niteliğinde olduğu için Parti’nin bu kararlara uyma zorunluluğu yoktur. Son yıllarda bu toplantılar aracılığı ile kendisini sistem dışında hisseden kişilerin katılımı sağlanmaya çalışılmaktadır.
Şimdi 18. Parti Kongresi’nde seçilen Politbüro Daimi Komitesi ve Politbüro üyelerinin kısa özgeçmişlerine bakabiliriz.
POLİTBÜRO DAİMİ KOMİTESİ
Xi Jinping:
1953 doğumlu olan Xi Jinping, 2008 yılından beri devlet başkanı Hu Jintao’nun yardımcılığını yapıyor. 2010 yılında Merkezi Askeri Komisyon’un da başkan yardımcılığına seçilen Xi, bu tarihten itibaren Hu Jintao’nun halefi olarak kamuoyunda tartışılmaya başlandı. Parti’nin hemen hemen bütün kademelerinde görev alan Xi Jinping ilk defa 2007 yılında, on yedinci parti kongresi sonrasında, Politbüro Daimi Komitesi üyeliğine seçilmişti.
Çin’in kuzey eyaletlerinden biri olan Shaanxi’de doğan Xi Jinping kültür devrimi yıllarında uzak köy ve kasabalara gönderilen gençlerden biridir. Dolayısı ile partiye ve ülkenin kalkınmasına olan bağlılığı test edilmiş liderler arasında sayılmaktadır. Çin’in en iyi mühendislik okulu olarak tanınan Pekin’deki Qinghua Üniversitesi’nin kimya mühendisliğinden mezun olan Xi, yine aynı üniversitede hukuk ve sosyal bilimler alanında yüksek lisans eğitimi almıştır.
Xi Jinping’in babası Xi Zhongxun, 80’li yıllarda Deng Xiaoping ile başlayan açılım politikalarının destekçilerinden, politbüro üyeliği ve başbakan yardımcılığı da yapmış olan bir siyasetçidir. Xi Jinping’in daha önce parti sekreterliği ve vali olarak görev yaptığı yerler genellikle Çin’in gelişmiş sahil şehirleridir. Hu Jintao’dan önce devlet başkanlığı yapan Jiang Zemin’in çırağı olarak tanınan Xi Jinping ekonomik kalkınma ve açılım politikalarının devamından yana olan bir liderdir. Dolayısı ile ÇKP genel sekreteri seçilen Xi Jinping Çin için sürekliliğin bir simgesidir.
Li Keqiang:
1955 doğumlu olan Li Keqiang 2008 yılından beri Başbakan Wen Jiabao’nun yardımcılığını yapıyor. 2007 yılında Politbüro Daimi Komitesi üyeliğine seçilen Li aynı zamanda 1997’den beri partinin 25 kişiden oluşan Politbüro üyesi olarak görev yapıyor.
Çin’in doğu bölgesinde bulunan Anhui eyaletinde doğan Li Keqiang, Xi’ye göre daha mütevazi bir siyasi geçmiş ve aile yapısına sahip. Kariyerini genellikle parti kadrolarının üst düzey yöneticiliklerinde geliştiren Li Keqiang, Çin’in sosyal bilimler alanında en iyi okulu olarak bilinen Peking Üniversitesi’nde hukuk eğitimi aldıktan sonra yine aynı üniversitede ekonomi alanında yüksek lisans eğitimi almıştır.
Orta seviye bir ailede yetişen Li Keqiang’ın babası partinin yerel örgütlerinde yönetici olarak çalışmıştır. Yine Anhui eyaletinde doğan devlet başkanı Hu Jintao’nun çırağı olarak bilinen Li Keqiang, Xi Jinping ile beraber adı parti genel sekreterliği ve devlet başkanlığı için geçen liderlerden biriydi. 2013 yılında Wen Jiabao yerine başbakan olarak getirilmesi beklenen Li Keqiang’ın Çin siyasetinde iki numaralı pozisyon olan Ulusal Halk Kongresi (Çin Büyük Millet Meclisi) başkanlığına da getirilmesi düşünülüyor. Wang Qishan’ın yedi kişilik Politbüro Daimi Komitesi’ne seçilmesi farklı senaryoları da gündeme getirebilir. Ancak tanıtım seramonisinde Xi Jinping’in hemen arkasından sahneye çıkması yeni dönemde Başbakan olarak görev yapacağının bir işareti olarak görülüyor.
Wang Qishan:
1948 doğumlu olan Wang Qishan, Li Keqiang gibi 2008 yılından beri başbakan Wen Jiabao’nun yardımcılığını yapıyor. 2007 yılında yirmi beş kişilik politbüro üyeliğine seçilen Wang, 2002 yılından beri ise ÇKP’nin merkez komite üyeliğini sürdürüyor.
Kuzey eyaletlerinden biri olan Shanxi’de doğan Wang, Xi Jinping gibi kültür devrimi yıllarında tarım kooperatiflerinde çalışmak üzere ülkenin en uzak eyaletlerinden biri olan Yunnan’a gönderilen gençlerden biridir. 1983 yılına kadar parti ile resmi bağı olmayan Wang daha çok akademik kariyerine önem vermiştir. Xian şehrinde bulunan Kuzeybatı Üniversitesi Tarih bölümünden mezun olan Wang, Çin Sosyal Bilimler Akdemisi’nde uzun yıllar araştırmacı olarak çalışmıştır. 90’lı yıllarda başlayan yükselişi kriz yönetimi ve ekonomi-politika konusundaki uzmanlığı sayesinde 2000’li yıllarda politbüro üyeliğine yükselişine kadar devam etmiştir. Yeni dönemde başbakanlık için de adı geçen Wang’ın Çin Ulusal Halk Meclis Başkanı olması da beklentiler arasındadır.
Zhang Dejiang:
1946 doğumlu olan Zhang Dejiang, Wang ve Li gibi 2008 yılından beri başbakan yardımcılığı görevinde bulunuyor. 2002 yılında politbüro üyeliğine seçilen Zhang, geçtiğimiz ay hakkındaki iddialardan dolayı politbüro ve parti üyeliği feshedilen Chongqing parti sekreteri Bo Xilai’ın yerine 2012 yılından beri Chongqing parti sekreterliğini yürütüyor. 1997’den beri ise ÇKP’nin merkez komite üyeliğini sürdürmektedir.
Çin’in kuzeydoğu eyaletlerinden biri olan Liaoning’te doğan Zhang Dejiang Politbüro Daimi Komitesi içinde lisans eğitimini Kuzey Kore’de ekonomi alanında almış ve iyi derecede Korece bilen tek liderdir. 1971 yılında parti üyesi olan Zhang partinin hemen hemen bütün seviyelerinde yöneticilik yapmıştır.
Guangzhou Askeri Bölgesi’nde üst düzey komutanlık yapmış asker bir babanın oğlu olan Zhang ‘ın üst düzey parti yönetimi ile ilk ilişkisi 90’lı yıllarda Jiang Zemin’in Kuzey Kore gezisine dayanmaktadır. Bu geziyi planlayan Zhang daha sonra parti ile ilişkilerini geliştirerek partinin üst organlarında kendisine yer bulmuştur. Zhang’ın parti içinde daha önce aldığı görevlerdeki başarısı nedeni ile gelecek dönemde özel yetkili başbakan yardımcısı olması beklenmekle beraber, Wang veya Li’nin pozisyonlarındaki değişime göre başbakanlık için dahi adı geçmektedir.
Liu Yunshan:
1947 doğumlu olan Liu Yunshan 2002 yılından beri partinin propaganda birimi yöneticisi ve politbüro üyesidir. 1997’den bu yana ise ÇKP merkez komitesi üyeliği yapmaktadır.
Wang Qishan gibi Shanxi eyaletinde doğan Liu, 1971 yılında partiye katılır. Bazı kaynaklara göre Liu’nun İç Moğolistan Özerk Bölgesi’nde doğduğu sadece ailesinin Shanxi eyaletinde bulunduğu iddia ediliyor. Kariyerine kültür devrimi dolayısı ile gönderildiği İç Moğolistan Özerk Bölgesinde öğretmen olarak başlar. 1993 yılında Pekin’de ÇKP’nin propaganda biriminin başkan yardımcılığına getirilene kadar İç Moğolistan Özerk Bölgesi’nde partinin üst düzey organlarında yöneticilik yapar.
Parti’nin en önemli gençlik yapılanması olan Çin Komünist Gençlik Birliği’nin Liu Yunshan’ın kariyerine çok önemli katkısı olur. Hu Jintao gibi bu birliğin önemli üyesi olan Liu bu sebeple Hu ile yakın bir ilişki kurma imkanı bulmuştur. Liu Yunshan’in partinin propaganda biriminin başına getirilmesi planlanıyor.
Zhang Gaoli:
1947 doğumlu olan Zhang Gaoli 2007 yılında politbüro üyeliğine seçilmiş yine aynı tarihten bugüne kadar Çin’in dört özel yönetimli şehrinden biri olan Tianjin parti sekreterliği görevini sürdürmüştür. 2002 yılından bu yana da ÇKP merkez komitesi üyesidir.
Zhang Gaoli, Çin’in ekonomik kalkınmasının kilit bölgelerinden olan Fujian eyaletinde doğmuş ve 1973 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Xiamen Üniversitesi ekonomi bölümünde tamamlayan Zhang, daha sonraki eğitimini ise parti okulunda sürdürmüştür. Kariyerinin ilk yıllarında petrol endüstrisi alanında üretim yapan şirketlerde yöneticilik yapmıştır. 1985 yılında Guangdong Eyaleti Ekonomi Komisyonu’nun başına getirilen Zhang, üç yıl sonra Guangdong vali yardımcılığına getirilmiştir. 2000’li yıllarda ise önce Shandong eyaletinde vali daha sonra ise parti sekreteri olarak görev almıştır.
Zhang Gaoli, Jiang Zemin ve Hu Jintao’nun ilk devlet başkanlığı döneminde başkan yardımcısı olan Zeng Qinghong gibi kariyerinin ilk dönemlerini şirket yöneticiliği yaparak geçirmiştir. Dolayısıyla piyasa ile ilişkileri diğer liderlere göre daha iyi olan Zhang, Jiang Zemin’in çırağı olarak anılmaktadır. Yeni dönemde ise Zhang’ın kalkınma ile ilgili birimlerin başına getirileceği iddia edilmektedir.
Yu Zhengsheng:
1945 yılında doğan Yu Zhengsheng 2007’den bu yana Şangay parti sekreteri olarak görev yapmaktadır. 2002 yılında politbüro üyeliğine seçilen Yu, 1997 yılında ÇKP merkez komite üyeliğine seçilmiştir.
Çin’in sahil bölgesindeki eyaletlerinden biri olan Zhejiang eyaletinde doğan Yu Zhengsheng, partiye 1964 yılında katılmıştır. Lisans eğitimini roket mühendisliği alanında HarbinTeknoloji Enstitüsü’nde alan Yu, 1982 yılında Elektronik Sanayi Bakanlığına getirilene kadar radyo ve elektronik teknolojileri ile ilgili birçok enstitüde araştırmacı olarak çalışmıştır. Daha sonra Shandong eyaletine bağlı Yantai şehrinin belediye başkanlığı ve parti sekreterliğini yapan Yu Zhengsheng, 1997-2001 yılları arasında İmar bakanı ve bakan yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur.
Yu Zhengsheng diğer liderlere göre ilginç bir aile geçmişine sahiptir. Yu’nün dedesinin kardeşi iç savaşta Mao Zedong’a karşı savaşan milliyetçi lider Çan Kayşek’in savunma bakanlığını yapmıştır. Babası Huang Jing ise daha sonra Mao Zedong ile evlenecek olan Jiang Qing’in eski kocasıdır. Babası 50’li yıllarda Tianjin belediye başkanlığı ve parti sekreterliği yapmıştır.
Yu Zhengsheng yaşı sebebi ile Politbüro Daimi Komitesi’ne seçilmesi beklenmeyen liderlerden biriydi. Ayrıca aile geçmişi de onu daimi komite üyesi olma konusunda zorlayacak etkenlerden biriydi. Son anda politbüro daimi komitesine seçilen Yu’nün Deng Xiaoping ve Jiang Zemin’in destekçisi olduğu biliniyor. Bu sebeple de Yu Zhengsheng hakkında ekonomik kalkınma, piyasa yanlısı reformlar ve yasal-idari reformların başlatıcısı olabilecek bir siyasi irade gösterebilir yorumları yapılıyor.
POLİTBÜRO ÜYELERİ
Meng Jianzhu
1947 yılında doğan Meng Jianzhu 2008 yılından bu yana Çin’in en yüksek idari yapılanması olan Devlet Konseyi üyeliğini yapmaktadır. 2007 yılından bu yana ise Kamu Güvenliği Bakanı olan Meng, 2002’den bu yana ÇKP Merkez Komitesi’nin daimi üyesidir.
Çin’in kalkınmış sahil eyaletlerinden biri olan Jiangsu’da doğan Meng Jianzhu 1971 yılında ÇKP’ye katılmıştır. Kariyerinin ilk dönemlerinde ÇKP gençlik teşkilatının farklı birimlerinde yöneticilik yapan Meng, lisans ve yüksek lisans eğitimini Şangay Mekanik Müdendisliği Enstitüsü’nde almıştır. Daha sonraki yıllarda Şangay belediye başkan yardımcılığı ve parti sekreter yardımcılığı görevlerinde bulunan Meng, ilk olarak 1997 yılında yapılan on beşinci parti kongresinde ÇKP Merkez Komitesi’ne değişen üye olarak katılmıştır.
Uzun siyasi kariyeri boyunca bazı siyasi analizciler tarafından “Şangay Çetesi” olarak tanımlanan Jiang Zemin ve Zu Rongji gibi liderlere yakın bir siyasi vizyonun taraftarı olmuştur. 2001 yılında Şangay belediye başkanlığına getirilmeyi bekleyen Meng’ın bu isteği gerçekleşmeyince Jiangxi parti sekreterliği görevine getirilmiştir.
Politbüro Daimi Komitesi’ne seçilmesi beklentiler arasındaydı. Ancak sadece Politbüro üyesi olarak seçilmiş ve muhtemelen gelecek dönemde PDK üyeliği için adı ön sıralarda olacak liderlerden biridir. Bu çerçevede Şangay ekibinin siyasi vizyonunu Politbüro’da seslendirecek olan Meng’ın daha çok sosyal ve ekonomik konularla ilgili kurumların başına getirilmesi bekleniyor.
Hu Chunhua
1963 yılında doğan Hu Chunhua 2009 yılından bu yana İç Moğolistan parti sekreteri olarak görev yapıyor. Politbüro’daki yaş ortalamasının oldukça altında kalan ve bu sebeple yeni nesil liderlerin başında sayılabilecek olan Hu, 2010 yılından beri İç Moğolistan Özerk Bölgesi Halk Meclisi Başkanı olarak görev yapmaktadır. 2007’den bu yana ise ÇKP Merkez Komitesi’nin daimi üyeliğini yapmaktadır.
Çin’in kuzey eyaletlerinden biri olan Hubei’de doğan Hu Chunhua, 1983 yılında partiye katılmıştır. Pekin Üniversitesi’nde Çin Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olan Hu, yüksek lisans eğitimini ise parti okulunda dünya ekonomisi bölümünde tamamlamıştır.
ÇKP’nin gençlik yapılanmasında önemli görevlerde bulunan Hu Chunhua kariyerinin önemli bir kısmını Tibet’te geçirmiştir. Tibet’te partinin gençlik örgütlenmesinden sorumlu olarak görev yapmış ve yine Tibet’te Shannan kasabasının parti sekreterliği görevinde bulunmuştur. 2006 yılında ÇKP’nin gençlik yapılanmasının merkezdeki en üst organı olan Çin Komünist Gençlik Birliği Merkez Komite başkanlığına getirilmiştir. 2008’de Hebei eyaletinde parti sekreter yardımcılığına seçildikten bir yıl sonra ise Hebei valisi olarak görev yapmıştır.
Parti içinden yetişmiş olan bir siyasetçi olarak Hu Jintao’ya benzer bir siyasi vizyonu olan Hu Chunhua’nın özerk bölgelerdeki etkili siyasi çalışmaları kariyerine de önemli katkı sağlamıştır. Hu Jinatao’nun bir kopyası tanımlaması yapılan Hu Chunhua mütevazi bir aile arkaplanına sahiptir. Fakir bir çiftçi ailesinin altı çocuğundan biri olan Hu, genç yaşı dolayısı ile Xi Jinping sonrası oluşması muhtemel altıncı nesil lider kadro arasında gösterilmektedir. Siyasi geçmişi ve parti içinde yetişmiş olması sebebi ile yeni dönemin propaganda biriminin en önemli liderleri arasında gösterilmektedir. Gelir dağılımındaki adaletsizlikler, sosyal ve ekonomik eşitsizlikler ile yargı sistemine dair sistem içi eleştirilerin Hu Chunhua tarafından dile getirilmesi bekleniyor.
Wang Huning
1955 yılında doğan Wang Huning 2007 yılından bu yana Politbüro Daimi Komitesi’nin sekretaryasında görev yapmaktadır. 2002 yılından beri ÇKP Merkezi Komitesi’nin Politika Araştırmalar Merkezi’nin yöneticiliğini yapan Wang, yine aynı tarihten bu yana ÇKP Merkezi Komitesi’nin daimi üyesidir.
Şangay doğumlu olan Wang Huning 1984 yılında partiye katılmıştır. Parti kadrolarının eğitimi için düzenlenen programlarda önce Şangay Normal Üniversitesi’nde Fransızca daha sonra Fudan Üniversitesi’nde uluslararası politika eğitimi almıştır. 1981 yılında ise Fudan Üniversitesi’nde Hukuk alanında yüksek lisans eğitimi almıştır. ABD’de çeşitli üniversitelerde ziyaretçi öğretim üyesi olarak bulunan Wang’ın akademik çalışmalarının siyasi kariyerine önemli katkısı olmuştur. Fudan Üniversitesi’nde yaklaşık 8 yıl okutman, doçent ve profesör olarak dersler veren Wang aynı üniversitede Uluslararası Politika bölümü başkanlığı ve Hukuk bölümü dekanlığı yapmıştır. İlk defa 1995 yılında Pekin’de göreve başlayan Wang, bundan sonra başlayacak olan siyasi kariyerine de yine bu şehirde devam etmiştir.
Wang Huning hem Jiang Zemin hem de Hu Jintao’nun gözüne girmeyi başarmış nadir liderlerden biridir. Şangay’daki akademik ve siyasi geçmişi sebebi ile Jiang Zemin’e bağlılığı daha fazla olduğu söylense de 2003 yılında Hu Jintao’nun devlet başkanlığından sonra özellikle uluslararası gezilerde Hu Jintao’nun yanında olarak desteklediğini göstermiştir.
Akdemik kariyeri boyunca hukuki ve siyasi reformların Çin için en önemli konular olduğunu dile getiren ve bu konularda birçok kitap ve makalesi bulunan Wang akademide otoriter düşünceleri ile parti liderlerini etkileyen önemli isimler arasındadır. Siyasi düşünce olarak Jiang Zemin’in “üç temsil” teorisinin temel ilkelerini belirleyen kişi olarak tanınan Wang Huning’in yeni dönemde yüksek pozisyondaki görevlerden birine getirilmesi beklenmektedir. Pekin’de kalması durumunda propaganda birimlerinin başına getirilmesi beklenen Wang’ın Şangay’da parti sekreteri olarak görev yapması da ihtimaller arasındadır.
Guo Jinlong
1947 yılında doğan Guo Jinlong 2012 yılında Pekin parti sekreteri olarak seçilmiştir. 2007’de Politbüro üyeliğine seçilen Guo 2002 yılından bu yana ÇKP Merkez Komitesi üyeliğini sürdürmektedir.
Nanjing’te doğan Guo Jinlong 1979 yılında partiye katılmış ve lisans eğitimini Nanjing Üniversitesi Fizik bölümünde almıştır. Kariyerinin ilk yıllarında çeşitli bölgelerde teknisyen olarak görev yapan Guo 80’li yıllarda parti yöneticiliği yapmaya başlamıştır. Sichuan ve Tibet gibi bölgelerde üst düzey parti yöneticilikleri yaptıktan sonra 1997 yılında ÇKP Merkez Komitesi üyeliğine seçilmiştir. 2008 Olimpiyatları’nın da düzenleme komitesi başkanlığını yapan Guo Jinlong Pekin’de etkili siyasi liderlerden biridir.
Hu Jintao’ya yakınlığı ile tanınan Guo Jinlong uzun yıllar Hu Jintao ile beraber Çin’in iç bölgelerinde parti yöneticiliği yapmıştır. Pekin parti sekreteri olmasında da Hu Jintao’nun etkisi olduğu düşünülen Guo, yeni dönemde de Pekin’deki görevine devam etmesi bekleniyor. Olimpiyat tecrübesinden sonra kent sorunlarını daha yakından takip etmesi beklenen Guo için partinin kentsel kalkınma reformlarının mimarı olabileceği yorumları yapılmaktadır.
Zhang Chunxian
1953 yılında doğan Zhang Chunxian 2010 yılından bu yanan Xinjiang Özerk Bölgesi parti sekreterliği ile Xinjiang Askeri Bölge Komitesi’nin birinci parti sekreteri olarak görev yapmaktadır. 2002 yılından bu yana ÇKP Merkez Komitesi’nin daimi üyeliğini yapan Zhang aynı zamanda 2011 yılından beri Xinjiang Merkezi Koordinasyon Grubu’nun da başkan yardımcılığını sürdürmektedir.
Çin’in orta bölgesinde bulunan eyletlerden biri olan Henan’da doğan Zhang Chunxian, 1973 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Çin’in kuzey doğu bölgesinde yer alan Heilongjiang eyaletindeki Kuzeydoğu Ağır Makine Enstitüsü’nde tamamladıktan sonra Pekin’deki Merkezi Parti Okulu’nda bir süre eğitim alan Zhang, yüksek lisans eğitimini yine aynı eyalette bulunan Harbin Teknoloji Enstitüsü’nde İşletme Mühendisliği alanında almıştır.
Kariyerinin ilk dönemlerine asker olarak başlayan Zhang Chunxian daha sonra birçok devlet kurumunda teknisyen olarak görev yapmıştır. 90’lı yıllarda parti yöneticiliği yapmaya başlayan Zhang, 1995 yılında Yunnan Valisi, 1998-2002 yılları arasında İletişim Bakan Yardımcısı ve 2002-2005 arasında ise İletişim Bakanı olarak görev yapmıştır.
Jiang Zemin’e yakınlığı ile tanınan Zhang Chunxian’in Jiang Zemin ile ilk tanıştığı yıllar kariyerinin erken dönemlerinde teknisyen olarak görev yaptığı devlet kurumları olmuştur. Siyasi kariyeri boyunca yaptığı işlerde çevresine güven veren yönetim biçimi ile tanınan Zhang, bakanlık yaptığı dönemde Çin’in ulaştırma politikalarını başarı ile yürütmüştür. Üst düzey liderler arasında kamuoyuna bütün aile ve kişisel varlıklarını açıklayan az sayıda liderden biridir. Xinjiang’taki yönetimi sürecinde kendinden önceki yöneticilere nazaran biraz daha müsamahalı politikalar izlemiştir. Yeni dönemde ise Xinjiang’tan ayrılacağı söylenmektedir. Devlet Konsey üyeliği veya başkan yardımcılığı gibi üst düzey pozisyonlara getirilmesi beklenmekle beraber doğu eyaletlerinde parti sekreterliği veya vali olarak ta görevlendirilebileceği iddia edilmektedir.
Wang Yang
1955 doğumlu olan Wang Yang 2007 yılından bu yana Guangdong valisi, Politbüro ve ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesidir.
1975 yılında partiye katılan Wang Yang Anhui eyaletinde bulunan Suzhou şehrinde doğmuştur. Pekin’deki Merkez Parti Okulu’nda ekonomi politika eğitimi alan Wang yine aynı okulda Kamu Yönetimi alanında lisans eğitimi almıştır. Yüksek lisansını ise Anhui eyaletinin Hefei şehrinde bulunan Çin Bilim ve Teknoloji Üniversitesi’nde işletme bilimleri alanında tamamlamıştır. Parti içindeki çalışmalarına partinin gençlik teşkilatında aktif çalışarak başlayan Wang Yang Anhui eyaletinde partinin üst düzey yöneticiliğini yaptıktan sonra 1999 yılında merkezde görevlendirilir. Bir süre Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu’nda başkan yardımcılığı yapan Wang 2003-2005 yılları arasında Devlet Konseyi sekreter yardımcısı olarak görev yapmıştır. 2005-2007 yılları arasında Chongqing parti sekreterliği yapan Wang’ın partinin üst yönetimi ile ilk organik bağı ise 2002 yılında başlamıştır.
Mütevazi bir ailede yetişen Wang Yang yine Anhui eyaletinden olan devlet başkanı Hu Jintao ile aynı siyasi gelenekten gelmektedir. Anhui’de komünist partinin gençlik teşkilatına dayanan ilişkileri ilerleyen yıllarda partinin ve devlet teşkilatının üst düzey yöneticiliklerinde devam etmiştir. 90’lı yıllarda Deng Xiaoping’in de gözüne girmeyi başaran Wang yetenekli ve çalışkan bir isim olarak ön plana çıkmaktadır.
Parti içinde üst düzey yöneticilik yapmış bir siyasi lider olarak PDK için adı geçen Wang Yang 18. Parti kongresinde PDK’ya seçilememiştir. PDK içinde olsaydı Başbakan Yardımıcılığı ya da özel yetkili başkan yardımcılığı için adı geçiyordu. Şu an için sadece Politbüro üyesi olarak seçilen Wang Yang’ın kamu güvenliği veya partinin kamu ve propaganda politikaları ile ilgili birimlerinin başına getirilmesi bekleniyor.
Liu Yandong
1945 doğumlu olan Liu Yandong 2008’den bu yana Devlet Konseyi üyesidir. 2007 yılında Politbüro üyeliğine seçilen Liu, 2002 yılından bu yana ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesidir.
Çin’in sahil eyaletlerinden Jiangsu’da doğan Liu Yandong 1964 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Çin’in en iyi mühendislik okulu olan Qinghua Üniversitesi Kimya Mühendisliği bölümünde alan Liu, Halk Üniversitesi’nde Sosyoloji bölümünde yüksek lisans daha sonra ise Jilin Üniversitesi’nde Hukuk alanında doktora eğitimini tamamlamıştır. Kariyerinin ilk dönemlerinde kamu iktisadi kuruluşlarında üst düzey teknisyenlik görevlerinde bulunan Liu, 80’li yıllarda merkez kadroda görev almaya başlamış ve Pekin’e bağlı Chaoyang ilçesinde parti sekreter yardımcılığı yapmıştır.
Politbüro’nun iki kadın üyesinden biri olan Liu Yandong elit bir aileden gelmektedir. Babası Tarım Bakan Yardımcılığı yapan Liu Ruilong aynı zamanda Jiang Zemin ve Zeng Qinghong gibi partinin etkili siyasi isimleri ile yakın ilişki içinde olmuştur. Liu Yandong da bu ilişki sürecinde ilköğretim eğitimini bu liderlerin çocukları ile beraber almıştır.
Aile geçmişi ve siyasi kariyeri düşünüldüğünde bir sonraki PDK üyeliği için adı geçen Liu Yandong’un tek dezavantajı yaşı olmuştur. Yeni nesil liderlerin daha genç bir yapılanma kurma isteği sebebi ile gelecek dönemde Liu’yu sadece Politbüro üyesi olarak göreceğiz. Parti’nin kısmen liberal görüşlerinin savunucusu olan Liu Yandong’un yeni dönemde parti dışı aktörler başta olmak üzere diaspora Çinlileri arasındaki kültür alışverişi gibi konularla ilgilenmesi beklenmektedir.
Li Yuanchao
1950 doğumlu olan Liu Yanchao 2007 yılından beri partinin üst düzey yöneticiliklerinde bulunmuştur. ÇKP’nin bütün organizasyonel faaliyetlerinin en üst birimi olan Merkezi Organizasyon Birimi’nin başında olan Li 2007’den bu yana Politbüro üyesidir. Yine aynı tarihten bu yana ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesidir.
Çin’in sahil şehirlerinden Jiangsu’da doğan Li Yuanchao ilk olarak 1978 yılında partiye katılmıştır. Kültür devrimi yıllarında uzak köy ve kasabalara gönderilen nesilden bir olan Li, 1968-1972 yılları arasında Jiangsu eyaletine bağlı Dafeng kasabasına gönderilmiştir. Şangay Normal Üniversitesi’nde Matematik eğitimi alan Li Yuanchao 1982 yılında Fudan Üniversitesi Matematik Bölümü’nde lisans eğitimini tamamlamıştır. Pekin Üniversitesi’nde ekonomi alanında yüksek lisans eğitimi alan Li, doktora eğitimini ise hukuk alanında Parti Okulu’nda almıştır. 2000’li yıllarda eğitimini Harvard Üniversitesi Kennedy School of Government’te sürdürmüştür.
90’lı yıllarda parti ile ilişkilerini geliştiren Li Yuanchao önce partinin gençlik teşkilatlarında daha sonra ise Devlet Konseyi basın bürosunda ve ÇKP Merkez Komitesi yabancı yayınlar bürosunda başkan yardımcısı olarak çalışmıştır. 2000 yılına kadar Kültür Bakan Yardımcılığı yapan Li Yuanchao 2002 yılında Jiangsu parti sekreter yardımcılığı görevine getirilmiştir. Politbüro üyeliğine kadar Nanjing ve Jiangsu’da parti sekreterliği de yapmıştır.
Elit bir aileden gelen Li Yuanchao 1960’lı yıllarda Şangay Belediye Başkan Yardımcılığı yapan Li Gancheng’ın oğludur. 80’li yıllarda partinin gençlik teşkilatında beraber çalıştıkları Hu Jintao ile siyasi yakınlığı bulunan Li’nin PDK üyesi seçilmesi bekleniyordu. Ancak sadece Politbüro üyesi seçildi. Şangay çetesi olarak bilinen ekibin içinde olmaması ve Hu-Wen ikilisine yakınlığı muhtemelen bu dönemde ön plana çıkmasını engelledi. Ancak gelecek dönemde muhtemel daimi komite üyeleri arasında yer alacak olan Li Yuanchao’nun parti içi demokrasi, daha ciddi siyasi reformlar ve yolsuzluklar üzerinde kuvvetli muhalefet ettiği biliniyor.
Sun Zhengcai
1963 yılında doğan Sun Zhengcai 2009 yılından bu yana Jilin eyaletinin parti sekreterliğini yapmaktadır. 2010 yılında Jilin Halk Kongresi Başkanlığı’na seçilen Sun, 2007’den bu yana ÇKP’nin Merkez Komitesi üyeliğini yapmaktadır.
Shandong’ta küçük bir çiftçi ailesinin çocuğu olarak doğan Sun Zhengcai 1988 yılında partiye katılmıştır. Akademik eğitimini ağırlıklı olarak tarım ve tarımsal üretim alanlarında alan Sun Zhengcai, eğitiminin bir bölümünü İngiltere’de sürdürmüştür. Kariyerinin ilk yıllarında uzmanlık alanı olan tarımsal üretim ve tarım ile ilgili bilimsel organizasyonlarda araştırmacı olarak çalışan Sun daha sonraki yıllarda bu kurumlarda partinin yetkili ismi olarak çeşitli görevlerde bulunmuştur. 2000’li yıllarda Pekin’e bağlı Shunyi ilçesinin parti sekreterliğini yaptıktan sonra yine Pekin Belediyesi’nde parti komitesinin genel sekreterliğini yapmıştır. 2006 yılında ise Tarım Bakanı olarak görev yapmıştır.
Parti içerisinde genç yaşına rağmen hızlı yükselişi ile dikkat çeken Sun Zhengcai’ın özellikle Wen Jiabao ile yakın ilişkisinin bu yükselişte önemli payı olduğu iddia ediliyor. Yeni dönemde tarım politikalarında en etkili konumda bulunması bekleniyor.
Liu Qibao
1953 yılında doğan Liu Qibao 2007 yılından bu yana Sichuan eyaletinin parti sekreterliğini yapmaktadır. 2007 yılından bu yana ÇKP Merkez Komite üyesi olan Liu 2008 yılında Sichuan Eyalet Halk Kongresi’nin başkanlığına seçilmiştir.
Anhui eyaletinde doğan Liu Qibao 1971 yılında partiye katılmıştır. Kültür devrimi yıllarında doğduğu köye işçi olarak gönderilen Liu Anhui Üniversitesi’nde Tarih eğitimi almıştır. Yüksek lisans eğitimini Jilin Üniversitesi İşletme Bölümü’nde tamamlayan Liu, daha sonra Anhui’de ÇKP’nin propaganda biriminde katip olarak çalışmıştır. 80’li yıllarda partinin gençlik teşkilatında başkanlık yapan Liu Qibao, Anhui eyaletinin başkenti olan Suzhou şehrinde parti sekreter yardımcılığı ve belediye başkan yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. 90’lı yıllarda partinin merkez organlarında görev alan Liu, 2006 yılında Guangxi eyaletinin parti sekreterliğini yapmıştır.
Liu oldukça mütevazi bir çiftçi ailesinin dördüncü çocuğudur. Dolayısı ile siyasi kariyerinin ilk dönemini partinin yerel teşkilatlarında ve gençlik birimlerinde geçiren Liu, 80’li yıllarda Hu Jintao ile hem Anhui eyaletinden olması hem de gençlik teşkilatında çalışması dolayısı ile yakın ilişki içinde olmuştur.
Liu Qibao’nun liderlik tecrübesi ve yerel teşkilatların yapısını çok iyi bilmesinden dolayı Politbüro üyeliğine kesin gözüyle bakılan liderler arasındaydı. Yeni dönemde ÇKP Merkez Komitesi’nin prpopaganda bölümünün başına getirilmesi beklentiler arasındadır. Sanayi, teknoloji ile büyüme, küçük şehirlerin kalkınması gibi konularda mevcut parti politikalarını destekleyen Liu’nun özellikle entelektüel özgürlük ve medya kontrolü gibi konularda muhafazakar görüşlerinin olduğu biliniyor.
Sun Chunlan
1950 doğumlu olan Sun Chunlan 2009 yılından bu yana Fujian eyaletinin parti sekreterliği görevini sürdürmektedir.2007 yılında ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesi olan Sun, 2010 yılından bu yana da Fujian Eyalet Halk Kongresi başkanlığını sürdürmektedir.
Politbüro’nun iki kadın üyesinden biri olan Sun Chunlan Çin’in kuzey eyaletlerinden biri olan Hebei’de doğmuştur. 1973 yılında partiye katılan Sun lisans eğitimini Liaoning eyaletinde bulunan Anshan Demir ve Çelik Teknolojileri Enstitüsü’nde almıştır. Yüksek lisans eğitimine yine aynı eyalette bulunan Liaoning Üniversitesi ekonomi ve işletme bölümünde devam eden Sun Chunlan bir yıl da Pekin’de parti okulunda eğitim almıştır.
Kariyerine Anshan şehrinde bir saat fabrikasında işçi olarak başlayan Sun Chunlan aynı fabrikada parti görevlisi olarak görev yapmıştır. Daha sonra farklı fabrikalarda çalışan Sun, 1988-1991 yılların arasında Anshan şehrinde bulunan Kadın Derneği başkanlığını yapmıştır. Kariyerini Liaoning şehrinde adım adım inşa eden Sun Chunlan 90’lı yıllarda Liaoning’in önde gelen siyasi liderlerinden biri olarak ortaya çıkar ve 1997-2005 yılları arasında Liaoning eyaletinde parti sekreter yardımcılığı görevinde bulunur. Hızla yükselen kariyeri 2007 yılında ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesi olması ile onu daha da merkeze taşır. Daha sonraki yıllarda ise merkez siyasetin güvenilir ismi olarak ön plana çıkar.
Oldukça mütevazi bir aile geçmişine sahip olan Sun Chunlan bir işçi çocuğudur. Parti ile ilişkisi Hu Jintao ile yakın siyasi ilişkisine dayanmaktadır. 2012 yılında Politbüro üyeliği belirli suçlamalar sebebi ile feshedilen Bo Xilai’dan sonra Dalian şehrinde parti sekreterliği yapan Sun Chunlan’ın Bo’nun etkisini kısa vadede ortadan kaldırması onu daha önemli bir lider haline getirmiştir. İkinci olarak parti içinde sayılı kadın liderden biri olan Sun Chunlan’ın özellikle idari birimler yada Halk Kongresi Başkan Yardımcılığı gibi daha merkezde görevlerin verilmesi bekleniyor.
Xu Qiliang
1950 yılında doğan Xu Qiliang 2007 yılından bu yanan Merkez Askeri Komisyon üyesi ve Çin Özgür Ordusu’nun Hava Kuvvetleri komutanıdır. 2002 yılından bu yana da ÇKP Merkez Komitesi üyeliğini sürdürmektedir.
Shandong eyaletinde doğan Xu Qiliang 1966 yılında Ordu’ya 1967 yılında ise partiye katılmıştır. 1966 yılında Liaoning eyaletinde bulunan Hava Harp Okulu’nun hazırlık bölümünde okuyan Xu lisans eğitimini Liaoning ve Gansu eyaletlerindeki askeri okullarda almıştır. Daha çok operasyonel kuvvetlerde eğitim alan Xu 80’li yıllarda çeşitli şehirlerde idari görevlerde bulunmuştur. 90’lı yıllarda kariyerinin en üst düzey görevlerine getirilen Xu Qiliang 2000’li yıllarda Çin Ordusu’nun merkez karargahlarında üst düzey görevler almıştır.
Xu Qiliang 1992 yılında ÇKP Merkez Komitesi’ne geçici üye olarak seçilmiştir. 2002 yılında daimi üye olan Xu Qiliang bu sırada Ordu’da parti sekreter yardımcılığı ve Askeri Komisyon üyeliği yapmıştır. 1992 yılında tümgeneral olan Xu 1996 yılında korgeneral olduktan sonra 2007 yılında general rütbesini almıştır.
Parti ile olan ilişkisi Şangay’daki hava kuvvetlerinin başında olduğu döneme dayanan Xu Qiliang’ın Jiang Zemin ile yine aynı dönemde yakın siyasi ilişki içinde olduğu biliniyor. Kariyerini düzenli bir şekilde ileriye taşıyan Xu Qiliang’ın bu başarısı onu parti içinde de önemli bir askeri figür haline getirmiştir. Xu’nün yeni dönemde Savunma Bakanı olarak görev yapması bekleniyor. Özellikle hava kuvvetlerinin operasyonel gücünün teknolojik altyapsının geliştrilmesi taraftarı olan Xu’nün digital teknolojiyi yoğun bir şekilde kullanarak savaşa hazır bir ordu planladığı bilinmektedir.
Ma Kai
1946 yılında Şangay’da doğan Ma Kai 1965 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Pekin’de bulunan Renmin Üniversitesi’nde ekonomi politika bölümünden alan Ma Kai 1997 yılından beri ÇKP Merkez Komitesi daimi üyesidir. 2012 yılında yapılan 18. Parti Kongresi’nde Politbüro üyesi olarak seçilmiştir.
Kariyerinin ilk dönemlerine öğretmen olarak başlayan Ma Kai parti okulunda dersler vermiştir. 80’li yıllarda çeşitli devlet birimlerinde planlama ve finans konularında uzman olarak çalışmıştır. Yine aynı dönemde Pekin Belediyesi’nde ekonomik planlama ve yapısal reformlar biriminin yöneticiliğini yapmıştır. 90’lı yıllarda bu görevlerini devletin merkezi birimlerinde sürdüren Ma Kai 1998-2000 yılları arasında Devlet Konseyi genel sekreter yardımcılığı görevinde bulunmuştur. Ulusal kalkınma ve reform komisyonundan sorumlu devlet bakanlığı da yapan Ma Kai’ın yeni dönemde Çin’in kalkınması sürecinde küresel ısınma ve çevre kirliliği gibi konularda partinin ilgili birimlerinde görev alması bekleniyor.
Li Jianguo
1946 yılında Shandong eyaletinde doğan Li Jianguo 1971 yılında partiye katılmıştır. Halen Çin Ulusal Halk Kongresi genel sekreteri ve başkan yardımcılığı görevlerini sürdürmektedir.
Shandong Üniversitesi Çin Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun olan Li Jianguo kariyerinin ilk yıllarında Tianjin şehrinde üst düzey görevlerde bulunduktan sonra yine aynı şehrin parti sekreterliğini yapmıştır. 1997 yılında ÇKP Shaanxi Merkez Parti Komitesi’ne seçilen Li 1998 yılında aynı eyaletin Halk Kongresi’nin başkanlığına seçilmiştir. 2008 yılında partinin merkez organlarında görev alarak yükselen Li Jianguo böylece yeni dönem liderler arasına girebilmiştir.
Fan Changlong
1947 yılında Liaoning eyaletinde doğan Fan Changlong 1969 yılında partiye katılmıştır. 2002 yılından bu yana ÇKP Merkez Komitesi üyeliği yapan Fan 18. Parti Kongresi’nde Politbüro üyesi seçilmiştir. Halen ÇKP Merkez Askeri Komisyon başkan yardımcılığı görevini sürdürmektedir.
1969 yılında Kara Kuvvetlerine giren Fan Changlong 1973 yılında Kara Kuvvetleri’nin 16. Ordusu’nun siyasi birim yöneticiliğini yapmış ve 80’li yıllarda kariyerindeki ilk üst düzey görevlerde bulunmuştur. 2000’li yıllarda Çin Halk Ordusu’nun merkezi birimlerinde görev almaya başlayan Fan Changlong 2004-2012 yılları arasında Jinan Askeri Bölge Komutanlığı’nın başına getirilmiştir.
Zhao Leji
1957 yılında Shaanxi eyaletinde doğan Zhao Leji 2002 ve 2007 yıllarında ÇKP Merkez Komite üyeliği yapmıştır.1975 yılında partiye katılan Zhao Leji kültür devrimi yıllarında Qinghai eyaletinin kırsal bölgelerine gönderilen gençlerden biridir. 1980 yılında Peking Üniversitesi Felsefe bölümünden mezun olmuştur.
1999 yılında Qinghai eyaletinde vali yardımcılığı yapan Zhao 2002 yılında ise 42 yaşında Çin’in en genç valisi olarak aynı eyalette görev yapmıştır. 2007 yılında ise yine en genç parti sekreteri olarak Shaanxi eyaletinde görev yapmıştır. Politbüro’nun genç üyelerinden biri olarak gelecekteki parti kadrosunda yer alması muhtemel adaylardan biridir.
Li Zhanshu
1950 yılında Hebei eyaletinde doğan Li Zhanshu 1975 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Hebei Normal Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi alanında alan Li yüksek lisansını ise İşletme alanında yapmıştır.
Kariyerinin ilk yıllarında Hebei eyaletinin parti birimlerinde çeşitli görevler alarak geçiren Li Zhanshu 1983 yılında Hebei eyaletine bağlı olan Wuji şehrinin ÇKP sekreterliğini yapmıştır. Yine aynı eyalette partinin gençlik teşkilatının başına getirilen Li Zhanshu 2000’li yıllarda ÇKP Merkez Komitesi’ne seçilmiştir.
Hu Jintao’ya yakınlığı ile tanınan Li Zhanshu’nun parti içinde önemli idari görevlerde bulunması sebebi ile ismi ön planda geçen liderler arasındadır. Bazı kaynaklara göre parti içinde güçlü pozisyonlara getirilse bile geçici bir siyasi figür olarak düşünülmektedir. Xi Jinping’in karmaşık parti sorunlarına vakıf olmamasından dolayı Li Zhanshu’nun Politbüro üyeliği sürecinde Xi’nin sağ kolu olarak görev yapacağı beklenmektedir.
Han Zheng
1954 yılında Zhejiang eyaletinde doğan Han Zheng 1975 yılında partiye katılmıştır. Lisans eğitimini Doğu Çin Normal Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünde alan Han yüksek lisansını ekonomi alanında yapmıştır.
Kariyerinin ilk dönemlerini Şangay’da partinin gençlik teşkilatlarında görev alarak geçiren Han Zheng daha sonraki dönemde ise çeşitli şirketlerde yöneticilik yapmıştır. Bu şirketlerde parti temsilciliği görevlerinde de bulunan Han Zheng 90’lı yıllarda Şangay’a bağlı olan Luwan ilçesinde parti sekreter yardımcılığı ve sonraki yıllarda Şangay Belediye başkan yardımcılığı yapmıştır. 2000’li yılların başında Şangay Parti Komitesi başkan yardımcılığında bulunduktan sonra Şangay Belediye Başkanı seçilmiştir. 18. Parti Kongresi’nde Politbüro üyeliğine seçilen Han Zheng’ın Şangay Parti Sekreterliği görevine getirilmesi beklenmektedir.
Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası
Son illər aparılan sosial-iqtisadi siyasət nəticəsində ölkədə yüksək inkişafa nail olunmuş, əhalinin maddi rifahı xeyli yaxşılaşmış, yoxsulluğun səviyyəsi minimuma enmiş və Azərbaycan Respublikası orta gəlirli ölkələr sırasında yer tutmuşdur. Gerçəkləşdirilən islahatlar və genişmiqyaslı infrastruktur layihələri sosial-iqtisadi həyatın yenidən qurulması və davamlı inkişafı üçün şərait yaratmışdır.
Ölkə qarşısında duran növbəti strateji vəzifə sosial-iqtisadi həyatın daha da modernləşdirilməsi və qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması yolu ilə davamlı iqtisadi inkişafın təmin edilməsi və əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsindən ibarətdir. Müasirləşdirmə, ilk növbədə, qabaqcıl texnologiyaların və idarəetmə üsullarının, elmi nailiyyətlər əsasında yaradılan innovasiyaların ölkənin sosial-iqtisadi həyatına uğurlu tətbiqi ilə bağlıdır. Bunun üçün prioritet istiqamət ölkə iqtisadiyyatının dünya iqtisadiyyatına inteqrasiyasının sürətləndirilməsi ilə yanaşı, ölkədə insan kapitalının inkişafı, şəxsin müasir bilik və bacarıqlara yiyələnməsinin təmin edilməsidir. İnsan kapitalının inkişafı iqtisadiyyatın qlobal sistemə uğurlu inteqrasiyası və ölkənin beynəlxalq rəqabətdən daha effektli faydalanması prosesində ən mühüm şərtlərdən olub, ölkənin təhsil sisteminin başlıca vəzifəsini təşkil edir.
Azərbaycan Respublikasının inkişaf konsepsiyasına uyğun olaraq şəxsə hərtərəfli bilik və bacarıqların verilməsi məqsədi ilə təhsil sisteminin institusional əsasları, infrastrukturu və insan resursları inkişaf etdirilməlidir. Təhsilin inkişafı ölkədə əhalinin rifahının yaxşılaşması, həmçinin fərdin həyatının daha yüksək səviyyədə qurulması üçün zəmin yaradır. Təhsil insanlara texnologiyaları çevik mənimsəmək, əmək bazarında layiqli yer tutmaq və ömür boyu təhsil prosesinə qoşulmaq, sağlam həyat tərzi, ətraf mühitə münasibətdə düzgün mövqe seçmək imkanı verir.
Sosial-iqtisadi həyatın müasirləşdirilməsində təhsilin rolu təkcə təhsilalanın qazandığı bilik və bacarıqların iqtisadi amilə çevrilməsi ilə məhdudlaşmır. Təhsil prosesində əldə olunan bilik və bacarıqlar, həmçinin etik-əxlaqi norma və dəyərlər hər bir təhsilalanın cəmiyyətin layiqli üzvü olması üçün lazımi şərait yaradır, onu biliyi və etik davranışı sayəsində örnək ola biləcək həmkara, nümunəvi ailə üzvünə və vətəndaşa çevirir.
Son illərdə ölkədə təhsilin inkişafı istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır. Təhsilin normativ hüquqi bazası təkmilləşdirilmiş, maddi-texniki təminatı istiqamətində Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları əsasında geniş tədbirlər həyata keçirilmişdir. Həmin məqsədlə müxtəlif şəhər və rayonlarda 2500-ə yaxın məktəb binası tikilmiş və mövcud təhsil obyektlərində əsaslı təmir-bərpa işləri uğurla aparılmışdır. Təhsil müəssisələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi əhəmiyyətli dərəcədə genişlənmişdir.
Qeyd olunanlarla yanaşı, sürətlə modernləşən Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin insan kapitalının inkişafı çağırışlarına cavab verməsi istiqamətində yeni addımların atılmasına və ümumi təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin Avropa standartlarına uyğunlaşdırılmasına ehtiyac vardır. Təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması üçün təhsili idarəetmə sisteminin yenidən qurulması, bu sahədə insan resurslarının inkişaf etdirilməsi və müəllim peşəsinin nüfuzunun artırılması zəruridir.
“Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” (bundan sonra – Strategiya) Azərbaycan Respublikasında, keyfiyyət nəticələri və əhatəliliyinə görə dünya ölkələri sırasında aparıcı mövqe tutan, səriştəli müəllim və təhsil menecerlərinə, qabaqcıl texnologiyalara əsaslanan infrastruktura malik təhsil sisteminin yaradılması üçün beş strateji istiqamətdə genişmiqyaslı tədbirləri nəzərdə tutur.
Birinci strateji istiqamət səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönlü təhsil məzmununun yaradılmasına yönəlmişdir və təhsilin məktəbəqədər, ümumi, ilk peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali olmaqla, bütün pillələri üzrə kurikulumların inkişafı kimi vacib hədəfi əhatə edir.
İkinci strateji istiqamət təhsil sahəsində insan resurslarının müasirləşdirilməsini nəzərdə tutur. Bu istiqamət innovativ təlim metodlarını tətbiq edən, təhsilin məzmununun səmərəli mənimsənilməsini təmin edən səriştəli təhsilverənin formalaşdırılmasına xidmət edir və özündə təhsilverənlərin peşəkarlığının yüksəldilməsi, təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni sistemlərin qurulmasını, təhsilalanların istedadının aşkar olunması və inkişafı ilə bağlı, habelə xüsusi qayğıya ehtiyacı olanlar üçün inklüziv təlim metodologiyasının yaradılmasını ehtiva edir.
Üçüncü strateji istiqamət təhsildə nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli idarəetmə mexanizmlərinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu istiqamət təhsil sistemində tənzimləmə və idarəetmənin qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında müasirləşdirilməsi, təhsil müəssisələrində nəticəyönlü və şəffaf idarəetmə modelinin, təhsilin keyfiyyətinin təminatı və idarə olunması üzrə yeni məlumat və hesabat sistemlərinin yaradılması kimi hədəfləri əhatə edir.
Dördüncü strateji istiqamət müasir tələblərə uyğun və ömür boyu təhsili təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılmasını nəzərdə tutur. Bu istiqamət təhsil müəssisələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyaları əsaslı təlim metodologiyasına uyğun infrastrukturun yaradılması, təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması, distant təhsil, istedadlı və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün təhsil və inkişaf, yaşlıların təhsili, peşə-ixtisas və təhsil məsələləri üzrə məsləhət xidmətləri göstərən regional universal mərkəzlərin, müasir təminatlı peşə-tədris mərkəzlərinin və komplekslərinin qurulması, kampusların yaradılması kimi tədbirləri ehtiva edir.
Beşinci strateji istiqamət Azərbaycan Respublikasında iqtisadi cəhətdən dayanıqlı və dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin standartları ilə eyni səviyyəyə uyğun təhsil sisteminin maliyyələşdirilməsi modelinin qurulmasıdır. Bu istiqamət, o cümlədən müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla təhsili maliyyələşdirmə mexanizminin təkmilləşdirilməsini, təhsil müəssisələrinin adambaşına maliyyələşdirilməsinə keçidi, ödənişli təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin dəstəklənməsini, Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılmasını nəzərdə tutur.
2. Təhsil sahəsində beynəlxalq təcrübə və meyillər
Təhsilin sosial-iqtisadi rolu. Yüksək təhsil səviyyəsinə malik peşəkar kadrlar ölkənin intellektual potensialının əsasıdır. Müasir dövrdə ölkələrin uğurlu və davamlı iqtisadi yüksəlişi insan kapitalının məqsədyönlü inkişafı hesabına əldə edilmişdir. Bütün bunlar təhsilin dövlət xərclərində prioritetliyini getdikcə artırmaqdadır. Dövlətin təhsil xərcləri cəmiyyət üçün yüksək iqtisadi gəlirliyə malikdir.
Müasir dövrdə təhsilin iqtisadi həyatda rolu əhəmiyyətli dərəcədə artmışdır. Hazırda təhsil iqtisadiyyatda tələb olunan bilik və bacarıqların aşılanması ilə bərabər, vətəndaşın gələcək həyata və cəmiyyətə inteqrasiyasına hərtərəfli hazırlığı kimi vəzifələri yerinə yetirməlidir. İnsanın ömür boyu təhsil almaq tələbatının ödənilməsi isə təhsilin iqtisadi həyatda rolunu yüksəldən amillərdən ən mühümüdür.
Eyni zamanda, sürətli texnoloji tərəqqi bilik və bacarıqların müntəzəm yenilənməsini tələb edir. Bu isə yeni və daha münasib ixtisasa yiyələnməyə və səriştənin inkişafına tələbatı artırır.
Təhsilin keyfiyyəti və əhatəliliyi. Orta gəlirli ölkələr arasında rəqabətin güclənməsi, sürətli texnoloji irəliləyiş nəticəsində ixtisas profillərinin tez-tez dəyişməsi təhsilin keyfiyyətinə tələbi daha da artırmışdır. Digər tərəfdən, yalnız təhsilə cəlb etmə səviyyəsinin artırılması və təhsil infrastrukturunun genişləndirilməsi insanların bilik və bacarıqlarının yüksəlməsinə tam təminat vermir. Təhsil infrastrukturu zəruri amil olsa da, bilik və bacarıqlar təhsil müəssisələrinin sayı və təhsilin müddəti ilə deyil, öyrənmə prosesinin keyfiyyəti ilə əldə olunur. Son dövrlərdə bir sıra ölkələr tərəfindən təhsilin inkişafı məqsədi ilə təhsil infrastrukturuna, həmin infrastrukturun yeni avadanlıqlarla təchizatına xeyli vəsait xərclənsə də, həmin ölkələrdə təhsilin nəticələrində müsbət irəliləyiş əldə edilməmişdir. Ümumi təhsil pilləsini bitirməsinə baxmayaraq, hesab, oxu və yazı vərdişlərinə malik olmayan çoxlu sayda insanlar vardır. Həmin səbəblərdən təhsilin keyfiyyətinin təminatı başlıca strateji prioritetə çevrilməlidir.
Təhsilin keyfiyyətinə və əhatəliliyinə qoyulan yeni tələblər təhsil sistemi anlayışına baxışı da yeniləmişdir. Müasir təhsil sistemi fоrmal (dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə başa çatan) təhsil forması ilə yanaşı infоrmal (özünütəhsil yolu ilə biliklərə yiyələnmə) və qeyri-fоrmal (müxtəlif kurslarda, dərnəklərdə və fərdi məşğələlərdə əldə edilən və dövlət təhsil sənədinin verilməsi ilə müşayiət olunmayan) təhsil formalarını da nəzərdə tutmuşdur.
Təməl bacarıqlar uşaqlıq dövrünün ilk illərindən əldə edildiyinə görə uşaqların zehninin erkən yaş dövründən inkişaf etdirilməsi vacibdir. Bu səbəbdən məktəbəqədər təhsilin inkişafı dövlət siyasətində əhəmiyyətli yer tutur.
Bir çox qabaqcıl ölkələrdə təhsil müddətinin tədricən artırılması istiqamətində addımlar atılır. Kanada, Fransa, Hollandiya və Çexiyada ümumi təhsilin müddəti 14 il, Almaniya, Böyük Britaniya, İsveç, Avstraliya və Yeni Zelandiyada 13 il, ABŞ, Finlandiya, Cənubi Koreya, Polşa və bir sıra digər ölkələrdə isə 12 il təşkil edir. Ümumi təhsil müddəti az sayda ölkədə on bir il təşkil edir. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının məlumatına görə, hər hansı ölkədə istənilən təhsil pilləsi üzrə təhsil müddətinin bir il artırılması ölkədə Ümumi Daxili Məhsulun 3–6 faiz artımına gətirib çıxarır.
Təhsilin məzmunu. Beynəlxalq təcrübədə təhsilin məzmunu ilə bağlı başlıca meyillərdən biri təhsil kurikulumlarının ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf tələbləri və prioritetləri ilə sıx əlaqələndirilməsindən ibarətdir. Kurikulumlar iqtisadi inkişaf məqsədlərinə xidmət edən bilik və bacarıqları, səriştəni aşılayan məzmuna malik olmalıdır. İqtisadi uğurlar əldə etmiş ölkələrdə biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın yaradılması sosial-iqtisadi siyasətin prioriteti olduğundan, kurikulumlarda innovasiyaların əhəmiyyəti, təhsilalanların müxtəlif sosial fəaliyyətə təşviq olunması və onların tədris bacarıqlarının inkişafı xüsusi vurğulanır.
Son 30–40 il ərzindəki elmi-texnoloji tərəqqi, innovasiyalar və modernləşmə nəticəsində praktiki bilik və vərdişlərlə zənginləşməyən, sırf nəzəri xarakter daşıyan təhsil öz fundamental əhəmiyyətini itirməkdədir. Bu baxımdan təhsilin məzmununun formalaşmasında akademik biliklərlə yanaşı, praktik bilik və bacarıqların, səriştənin vacibliyi önə çəkilir. Səriştə əldə olunmuş bilik və bacarıqları praktiki fəaliyyətdə effektiv və səmərəli tətbiq etmək qabiliyyətidir. O, şəxsin qazandığı bilik və bacarıqların konkret fəaliyyətin nəticəsinə çevrilməsini təmin edir. Səriştəyə əsaslanan təhsil sosial-iqtisadi inkişafa daha effektli xidmət göstərir.
Kurikulumların məzmunu texnoloji irəliləyişin gətirdiyi yenilikləri nəzərə almaqla daim inkişaf etdirilir ki, bu da müxtəlif təhsil pillələrində spesifik yanaşma tələb edir. Burada ümumi təhsil pilləsində şəxsiyyətin hərtərəfli formalaşdırılması prioritet olduğu halda, ali təhsildə əmək bazarının cari və gələcək tələbləri əsas götürülür. Ali təhsil kurikulumunun daimi inkişafı əmək bazarı subyektlərinin tələblərinin sistematik öyrənilməsini vacib edir. Bu proses əmək bazarında iş təklif edən, istər dövlət, istərsə də qeyri-dövlət sektorunda fəaliyyət göstərən bütün subyektləri ali təhsil prosesində başlıca maraqlı tərəfə çevirmişdir.
Müəllim və tədris metodikaları. Müəllim amili təhsilalanın öyrənməsi və inkişafı, nailiyyətlərinin monitorinqi prosesində həlledici rol oynayır. Təhsilalanın savadlı və səriştəli şəxs kimi formalaşmasına müəllimin təsiri müəllimin akademik bacarıqlarından, tədris təcrübəsindən və peşəkarlıq səviyyəsindən xeyli asılıdır. Müəllimin bu keyfiyyətləri ilə təhsilalanların nailiyyətləri arasında sıx korrelyasiya mövcuddur.
Bilik və bacarıqlarını davamlı artıran müəllimlər təhsilalanların nailiyyətlərinə əlavə töhfə verirlər. Peşəkarlığa əsaslanan stimullaşdırıcı əmək haqqı sisteminin olmaması, təhsil müəssisəsi səviyyəsində idarəetmənin qeyri-effektivliyi, müəllim hazırlığı üzrə infrastrukturun zəif olması müəllim amilinə təsir edən amillər sırasındadır. Bu baxımdan təhsil islahatı uğurla aparılan ölkələrdə müəllim peşəkarlığının inkişafı üçün stimulların yaradılmasına və müəllim hazırlığının təkmilləşdirilməsinə xüsusi diqqət yetirilir.
Təhsilin inkişafında mühüm irəliləyişlərə nail olmuş ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına əsaslanan, yaradıcı düşüncəni inkişaf etdirən və təhsilalanın fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan müasir, fəal-interaktiv təlim metodları daha yüksək nəticələr verir. Həmin məqsədlə, davamlı olaraq mütərəqqi tədris metodlarının yaradılması və müəllimlərin səriştəsinin artırılması təhsil siyasətində mühüm yer tutur.
İdarəetmə. Təhsil sahəsində idarəetmə islahatlarının başlıca istiqamətlərini təhsil prosesinin iştirakçıları arasında münasibətlər sisteminin, eləcə də tənzimləmə orqanlarının funksiyaları, səlahiyyətləri və cavabdehliyinin dəqiq müəyyən olunması, təhsil müəssisələrinin idarəetmə səlahiyyətlərinin və təhsilin nəticələrinə görə cavabdehliyinin artırılması, fəaliyyətin monitorinqi və qiymətləndirilməsi, təhsilin keyfiyyətini ölçən göstəricilər sisteminin təkmilləşdirilməsi, təhsilin maliyyələşdirilməsinin onun keyfiyyətinə yönəldilməsi, adambaşına maliyyələşdirmə mexanizminin tətbiqi və bu zəmində stimullaşdırıcı mexanizmlərin gücləndirilməsi, habelə maliyyələşmə mənbələrinin yetərliyinin təmin edilməsi təşkil edir.
İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən aydın olur ki, təhsildə idarəetmənin ictimailəşməsi prosesi sürətlənməkdədir.
Təhsil strategiyasının uğurla həyata keçirilməsində və təhsilin keyfiyyətinin dayanıqlı yüksəlişində maraqlı tərəflərin cəlb olunmasını təmin edən səmərəli idarəetmə mühüm rol oynayır. Bu, ilk növbədə, bütün növ təhsil müəssisələrinin müstəqilliyinin artırılmasını, valideyn, şagird, tələbə və təhsil prosesinin digər iştirakçılarını geniş cəlb etməklə təhsil ocaqlarının idarə olunmasını, nəticəyönlü menecmentin və digər müasir idarəetmə texnologiyalarının prosesə tətbiqini tələb edir.
Qloballaşma prosesləri müxtəlif dövlətlərin təhsil sistemlərinin inteqrasiyasını şərtləndirir. Hədəflər kimi Avropa Şurası tərəfindən tövsiyə edilmiş kompetensiyalar qrupu əsas götürülür. Artan tələbə – müəllim mübadiləsi nəzərə alınaraq, təhsil standartlarının unifikasiyası məqsədi daşıyan Bolonya prosesi sürətlənir. Ali təhsildə özəl sektorun rolu tədricən güclənir, dövlət maliyyələşdirilməsi özəl sektorun maliyyəsi ilə əvəzlənir. Dövlət maliyyələşdirməsinin həcmi Almaniya, Avstriya və İtaliyada 90 faiz olduğu halda ABŞ, Avstraliya, Yaponiya və Kanadada cəmi 50–70 faiz təşkil edir.
3. Azərbaycan Respublikasında təhsilin vəziyyəti
Son illər ərzində Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı istiqamətində mühüm nailiyyətlər əldə edilmişdir. Həyata keçirilən dövlət proqramları çərçivəsində ölkənin bütün regionlarında ümumi təhsilin infrastrukturu əhəmiyyətli şəkildə yenilənmişdir. Ölkədə təhsilin müasir tələblərə cavab verən normativ hüquqi bazası yaradılmışdır. Ali təhsildə Bolonya Bəyannaməsindən irəli gələn başlıca prinsiplərin tətbiqi, təhsil müəssisələrinin müasir informasiya və elmi-metodiki təminatı, təhsil infrastrukturunun yenilənməsi, dərsliklə təminatın yaxşılaşdırılması, ucqar kənd məktəblərinin pedaqoji kadr təminatı, məktəbəqədər və peşə təhsili xidmətlərinin müasir tələblər səviyyəsində qurulması məqsədi ilə dövlət proqramları qəbul edilmiş, layihələr həyata keçirilmişdir.
Aparılan dövlət siyasətinə uyğun olaraq təhsilə ayrılan dövlət xərcləri yalnız son beş ildə 1,3 dəfə artmışdır. Bununla yanaşı, Azərbaycanda insan kapitalının inkişafı üzrə yeni uzunmüddətli çağırışlar təhsil sahəsinin maliyyələşdirilməsində mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsini zəruri edir.
Təhsilin keyfiyyəti və əhatəliliyi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 2010-cu il üzrə İnsan İnkişafı Hesabatına əsasən, 2005-ci illə müqayisədə Azərbaycan 34 pillə irəliləyərək 169 ölkə arasında 101-ci yerdən 67-ci yerə yüksəlmiş, “orta insan inkişafı” qrupundan “yüksək insan inkişafı” qrupuna daxil olmuşdur. Azərbaycan iqtisadi inkişaf tempini sürətləndirərək yoxsulluğun azaldılması və orta ömür uzunluğu göstəricisinin artması baxımından böyük nailiyyətlər əldə etmişdir.
Bununla yanaşı, aparıcı beynəlxalq təşkilatların statistik təhlilləri Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq rəqabətə davamlılıq göstəricilərinin və Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən ali təhsil müəssisələrinin reytinq səviyyəsinin yüksəldilməsinin zəruri olduğunu göstərir.
Ümumi təhsil müəssisələrinin şagird və məzunlarının keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılması aktual məsələlərdəndir.
Ali və ümumi təhsil üzrə dərsliklərin elmi və metodiki baxımdan təkmilləşdirilməsinə ehtiyac vardır.
Ali təhsil müəssisələri məzunlarının tərkibi iqtisadiyyatın tələbatları ilə tam uzlaşmır. Azərbaycanın ali təhsil müəssisələri tələbələrinin yalnız 1,2 faizi kənd təsərrüfatı ixtisasları qrupu üzrə təhsil alır. 25-34 yaş arasında olan ali təhsilli mütəxəssislərin 67 faizi dövlət sektorunda cəmlənmişdir. Özəl sektorda ixtisaslı işçi qüvvəsinin çatışmazlığı problemi yaranmışdır. Ən böyük kadr çatışmazlığı xidmət sektorunda və kənd təsərrüfatı sahəsində müşahidə olunur.
Hər 100 000 nəfərə düşən ali məktəb tələbələrinin sayına görə Azərbaycan Respublikası üzrə göstəricilər əhəmiyyətli dərəcədə artırılmalıdır. Əhali təbəqələri və regionlar arasında xüsusən ali təhsilə çıxış imkanları genişləndirilməlidir.
Son illərdə ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrinin infrastrukturunun inkişafı sahəsində işlər görülmüş, özəl sektor, işəgötürənlər və beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq əlaqələri qurulmuşdur. Qeyd olunanlara baxmayaraq, bu sahədə həlli vacib olan ciddi problemlər hələ də qalmaqdadır. İlk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrini bitirən şəxslərin sayı iqtisadiyyatın tələbatı ilə üst-üstə düşmür. Son illər ümumi təhsil müəssisələrini bitirən məzunların yalnız 11 faizinin ilk peşə-ixtisas təhsili müəssisələrini seçməsi, ümumilikdə həmin pillədə təhsilalanların cəmi 25–27 min nəfər təşkil etməsi əhalidə ilk peşə-ixtisas təhsilinə marağın aşağı olduğunu göstərir.
Məktəbəqədər təhsilə cəlb olunma səviyyəsi də aşağıdır. Belə ki, məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsi şəhərlərdə 23,4, kəndlərdə 8,7, ölkə üzrə isə 16,5 faiz təşkil edir. Son illərdə Bakı şəhərində yeni məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin inşası və ya əsaslı təmiri istiqamətində atılan addımlar nəticəsində məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsi artaraq 27 faizə çatsa da, bu sahədə həllini gözləyən problemlər qalmaqdadır. Ölkənin yaşayış məntəqələrinin 75 faizində məktəbəqədər təhsil müəssisəsi yoxdur.
Təhsilin məzmunu. Ümumi təhsilin dövlət standartları və proqramları “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq təsdiq edilmişdir. Həmin istiqamətdə yeni fənn kurikulumları və dərsliklər ümumi təhsilin I–VI siniflərində tətbiq edilir, VII–XI siniflərində isə həmin məqsədlə işlər davam etdirilir. Məktəbəqədər təhsil üzrə yeni kurikulumun tətbiqinin sürətləndirilməsi zəruridir.
İlk peşə-ixtisas və orta ixtisas təhsili kurikulumları müasir tələblərə cavab vermir. Müəllim hazırlığı üzrə yeni kurikulumlar tətbiq edilsə də, ümumilikdə ali təhsil müəssisələrinin kurikulumları əmək bazarında işçi səriştəsinə olan tələblərlə uyğun gəlmir. Ali təhsil pilləsində kurikulumların inkişafı iqtisadiyyatın inkişaf dinamikasından geri qalır.
Müəllim və tədris metodikaları. Səriştəyə əsaslanmayan, əmək bazarında yetərincə rəqabətli olmayan əmək haqqı sistemi və maddi stimullaşdırma mexanizmlərinin adekvat olmaması təhsildə müəllim amilinin inkişafına mənfi təsir göstərmişdir. Təhsil sisteminin bütün pillələrində müəllimlərin bilik, bacarıq və peşəkarlıq qabiliyyətləri müasir tələblərə uyğun yüksəldilməlidir. Müvafiq stimullaşdırıcı mexanizmlər və səmərəli monitorinq sistemi vasitəsilə müəllim fəaliyyətinin keyfiyyəti artırılmalıdır.
Son illərdə müəllimlərin əlavə təhsili sahəsində modul-kredit sisteminə əsaslanan, rəqabət mühiti yaradan, stimullaşdırma və karyera inkişafını nəzərə alan yeni modelin tətbiqinə başlanmış, fəal interaktiv təlim texnologiyaları təcrübədən keçirilmişdir. Bununla yanaşı, əksər müəllimlərin tədris prosesində tətbiq etdiyi metodlar müasir tələblərdən geri qalır. Bir çox hallarda təhsilalanlara əldə etdiyi bilikləri tətbiq etmə və müstəqil yaradıcı düşünmə qabiliyyətləri aşılanmır.
İdarəetmə. Təhsilin idarə olunmasında başlıca problemlərdən biri təhsildə tənzimləmə, idarəetmə və nəzarət funksiyalarının dəqiq müəyyən edilməməsidir. Təhsil sistemini idarə edən orqanların səlahiyyətlərinin, funksiyalarının və məsuliyyətinin dəqiq müəyyənləşməsi, idarəetmə prosesində şəffaflığın və maraqlı tərəflərin iştirakının təmin edilməsi zəruridir.
Təhsil müəssisələrinin idarəetmədə rolu məhduddur. Özünüidarəetmə prinsipi əsasında fəaliyyət göstərən təhsil müəssisələri istisna olmaqla, dövlət təhsil müəssisələri maliyyə müstəqilliyinə malik deyildir. Bununla yanaşı, təhsil müəssisələrinin rəhbərliyi tədrisin nəticələrinə görə ciddi məsuliyyət daşımır. Təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi təqdim etdiyi təhsilin nəticələrindən asılı deyildir və keyfiyyətə yönəlməmişdir.
Təhsilin effektiv idarə olunması məqsədi ilə informasiya sistemi yaradılsa da, onun inkişafına ehtiyac duyulur. Təhsilin yüksək keyfiyyətini təmin etmək üçün təhsil sahəsində monitorinq, keyfiyyət və fəaliyyət göstəriciləri sistemi inkişaf etdirilməlidir.
Təhsil və kadr hazırlığı prosesinə, həmçinin təhsilin məzmununun təkmilləşdirilməsinə işəgötürənlərin cəlb olunması çox aşağı səviyyədədir. İşəgötürənlər kadr hazırlığı prosesində iştirak etmək, hazırlanan kadra dair şərtlər irəli sürmək imkanına malik olmalı və buna müvafiq olaraq cavabdehliyini dərk etməlidir.
Təhsilin maliyyələşdirilməsi mexanizmi təkmilləşdirilməli və təhsil sistemində rəqabət mühitinin inkişafını dəstəkləməlidir. Bunun üçün təhsilin bütün pillələrində adambaşına maliyyələşdirmə prinsipinin tətbiqi, səriştəyə və fəaliyyətin nəticələrinə əsaslanan əməyin ödənişi sisteminin yaradılması, maliyyələşdirmənin tədrisin keyfiyyət nəticələrinə görə müəyyən edilməsi məqsədəuyğundur.
İnfrastruktur. Həyata keçirilən dövlət proqramları çərçivəsində təhsil təyinatlı yeni binalar inşa edilmiş, ümumi təhsil müəssisələrinin binaları əsaslı təmir olunmuşdur. Təhsildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi genişlənmiş, bütövlükdə təhsilin infrastrukturu müasirləşmişdir. Bununla yanaşı, təhlillər göstərir ki, tədris prosesində müasir texnologiyalar məhdud miqyasda tətbiq edilir, bəzi hallarda isə yaradılan sistemlərdən az istifadə olunur.
Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin V–XI sinifləri üzrə şagird–kompyuter nisbəti 2012-ci ildə 20:1 təşkil etmiş, təhsil müəssisələrinin yalnız 37 faizi internet bağlantısı ilə təmin olunmuşdur. Təhsil müəssisələrində internetə çıxış imkanları genişləndirilməklə, təhsildə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının səmərəli tətbiqi inkişaf etdirilməlidir.
Qlobal iqtisadi inkişafın tələblərinə uyğun şəkildə beynəlxalq təcrübədən istifadə təhsil prosesində müasir informasiya texnologiyalarının sürətli tətbiqini zəruri edir. Bu sahədə mövcud problemlərdən biri Azərbaycan dilində müvafiq tətbiqi kontentin olmamasıdır.
Ümumi təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması, regionlarda təhsilin bütün pillələri üzrə, o cümlədən ali təhsil pilləsini əhatə edən yeni təhsil ocaqlarının yaradılması və inklüziv təhsilin tətbiqi kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin inkişafına xidmət edəcəkdir.
4. Təhsil sisteminin başlıca vəzifələri
Təhsil sisteminin başlıca vəzifələri aşağıdakılardır:
– ölkənin modernləşməsi üçün zəruri olan insan kapitalını inkişaf etdirmək və bununla Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq rəqabət qabiliyyətini yüksəltmək;
– məsuliyyətini dərk edən, demokratiya prinsiplərinə və xalqının milli ənənələrinə, insan hüquq və azadlıqlarına hörmət edən, azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirmək;
– milli mənəvi və ümumbəşəri dəyərləri qoruyan və inkişaf etdirən, geniş dünyagörüşünə malik olan, təşəbbüsləri və yenilikləri qiymətləndirməyi bacaran, nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnən, müasir təfəkkürlü və rəqabət qabiliyyətli kadrlar hazırlamaq;
– sistemləşdirilmiş bilik, bacarıq və vərdişlərin mənimsənilməsini və əlavə təhsili təmin etmək, təhsilalanları ictimai həyata və səmərəli əmək fəaliyyətinə hazırlamaq.
5. Strategiyanın məqsədi
Strategiyanın məqsədi ölkədə səriştəli təhsilverənlərə, ən yeni texnologiyalara əsaslanan infrastruktura malik, keyfiyyət nəticələri və əhatəliliyinə görə dünya ölkələri sırasında qabaqcıl mövqe tutan təhsil sistemini yaratmaqdır. Azərbaycanın təhsil sistemi iqtisadi cəhətdən dayanıqlı və dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin standartlarına uyğun olmalıdır.
Strategiyanın reallaşdırılması təhsilin məzmununun, kadr hazırlığının, təhsili idarəetmə sisteminin və təhsil infrastrukturunun qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə və Azərbaycanın inkişaf konsepsiyasına uyğun yenidən qurulmasına imkan verərək, ölkədə biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın bərqərar olmasını, informasiya cəmiyyətinin təşəkkülünü və ölkənin davamlı inkişafını təmin edəcəkdir.
6. Strateji istiqamətlər
1. Səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönlü təhsil məzmununun yaradılması.
2. Təhsilalanların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan innovativ təlim metodları və texnologiyaları vasitəsilə təhsilin məzmununun səmərəli mənimsənilməsini təmin edən yüksək nüfuzlu təhsilverənin formalaşdırılması.
3. Nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə malik, dövlət-ictimai xarakterli və dövlət-biznes partnyorluğuna əsaslanan təhsildə yeni idarəetmə sisteminin formalaşdırılması.
4. Müasir tələblərə cavab verən və ömür boyu təhsili təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılması.
5. Təhsilin dayanıqlı və müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla yeni maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılması.
7. Strateji hədəflər və tədbirlər
1. Səriştəyə əsaslanan şəxsiyyətyönlü təhsil məzmununun yaradılması.
1.1. Uşaqların erkən yaş dövründə inkişafının səmərəli təhsil modelinə əsaslanan standart və kurikulumlarının hazırlanması:
1.1.1. məktəbəqədər yaşlı uşaqların fiziki və əqli inkişafını, sosiallaşmasını təmin edən, yaradıcılıq qabiliyyətlərini üzə çıxaran, onlarda həyati bilik və bacarıqları, davranış qaydalarını aşılayan təhsil standartlarının və yeni kurikulumların hazırlanması;
1.1.2. uşaqların davamlı inkişafına yönəlmiş pedaqoji fəaliyyətə dəstək vermək məqsədi ilə valideynlərin sistemli şəkildə pedaqoji-psixoloji maarifləndirilməsi üçün “Səriştəli valideynlər” proqramının hazırlanması;
1.2. səriştə əsaslı ümumi təhsil standartları və kurikulumlarının hazırlanması:
1.2.1. 12 illik ümumi təhsilə keçidin təmin olunması üçün mövcud təhsil standart və kurikulumlarının yenilənməsi, tam orta təhsil pilləsində təlimin istiqamətlər üzrə bölünməsi;
1.2.2. kurikuluma əsaslanan yeni dərsliklərin yaradılması, şagird və müəllimlərin müvafiq dərslik seçiminin təmin olunması;
1.2.3. istedadlı uşaqlar üçün xüsusi inkişaf proqramlarının hazırlanması;
1.2.4. xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün inkişaf və inklüziv təlim proqramlarının hazırlanması;
1.3. cəmiyyətin tələblərinə uyğun səriştə əsaslı ilk peşə-ixtisas və orta ixtisas təhsili standartları və kurikulumlarının hazırlanması;
1.4. ali təhsil müəssisələrinin təhsil–tədqiqat–innovasiya mərkəzlərinə çevrilməsinə dəstək verən və rəqabətqabiliyyətli mütəxəssis hazırlığını təmin edən ali təhsil standartlarının tətbiqi:
1.4.1. cəmiyyətin və iqtisadiyyatın tələbatlarına uyğun olaraq hər bir ixtisas üzrə müasir standartların hazırlanması;
1.4.2. qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında pedaqoji, mühəndis-pedaqoji və elmi-pedaqoji kadr hazırlığı üzrə müasir kurikulumların hazırlanması;
1.4.3. ali təhsil müəssisələrinə təhsilin məzmununun tətbiqi müstəqilliyinin verilməsi;
1.4.4. ali təhsilin səviyyələri arasında əlaqələrin və varisliyin gücləndirilməsi, doktorantura səviyyəsi üçün elmi tədqiqatlar sahəsində yüksək hazırlığı və elmi-pedaqoji fəaliyyət üzrə mükəmməl səriştəyə yiyələnməni təmin edən müasir standartların hazırlanması.
2. Təhsilalanların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan innovativ təlim metodları və texnologiyaları vasitəsilə təhsilin məzmununun səmərəli mənimsənilməsini təmin edən yüksək nüfuzlu təhsilverənin formalaşdırılması.
2.1. Təhsilverənlərin peşəkarlıq səviyyəsinin daim yüksəlməsini təmin edən yeni sistemin yaradılması:
2.1.1. təhsilverənlər üçün təhsilin bütün pillələrində təhsilalanların təfəkkürü və şəxsiyyətinin inkişafına yönəlmiş, onların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan innovativ təlim metodologiyasının və müvafiq resursların hazırlanmasının təmin edilməsi;
2.1.2. təhsilverənlərin əlavə təhsili üzrə strukturların yaradılmasının stimullaşdırılması;
2.1.3. müəllimlərin təhsil müəssisəsi səviyyəsində, tədrisdən ayrılmadan peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması üzrə özünü doğrultmuş innovativ modellərin tətbiqi;
2.1.4. pedaqoji heyət üçün yeni modul–kredit və rəqabətəsaslı təlimlər sisteminin yaradılması;
2.2. təfəkkürün və şəxsiyyətin inkişafına yönəlmiş, təhsilalanların fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alan innovativ təlim, qiymətləndirmə metodologiyası və resurslarının inkişafı:
2.2.1. yeni kurikulumlara və informasiya-kommunikasiya texnologiyaları əsaslı təlim metodologiyalarına uyğun metodiki vəsaitlərin, didaktik materialların və təlim vasitələrinin hazırlanmasını stimullaşdıran yeni mexanizmlərin yaradılması;
2.2.2. təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması;
2.3. müəllim peşəsinin nüfuzunun artırılması üzrə dövlət siyasətinin inkişafı:
2.3.1. səriştə və nəticə əsaslı diferensiallaşdırılmış, əmək bazarında rəqabətqabiliyyətli əmək haqqı sisteminin yaradılması;
2.3.2. müəllimin karyera inkişafı və fəaliyyətinin stimullaşdırılması üzrə yeni sistemin yaradılması;
2.3.3. müəllim hazırlığı sistemində internatura modelinin tətbiq edilməsi;
2.4. şəxsiyyətin, cəmiyyətin və dövlətin maraqları baxımından istedadın erkən yaşdan aşkar olunması, inkişafı və dəstəklənməsi üzrə sistemin yaradılması:
2.4.1. istedadın aşkar edilməsi üzrə qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə uyğun diaqnostik metodikaların, psixometrik vasitələrin hazırlanması və bütün təhsil müəssisələrində tətbiqinin təmin edilməsi;
2.4.2. hər bir xüsusi istedadlı təhsilalan üçün fərdi təhsil və inkişaf proqramlarının müəyyənləşdirilməsi, onların fərdi plan əsasında tədris prosesi və kurikulumdankənar məşğuliyyətinin təşkili mexanizmlərinin yaradılması;
2.5. xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların həyata və təhsil mühitinə inteqrasiyasını təmin edən inklüziv təlim metodologiyasının yaradılması:
2.5.1. xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların təhsili və sosial adaptasiyası üçün imkanların təmin edilməsi məqsədi ilə optimal inklüziv təhsil modellərinin tətbiq edilməsi;
2.5.2. məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələri təhsilverənlərinin inklüziv təhsil üzrə məqsədli əlavə təhsilinin təmin edilməsi.
3. Təhsilin nəticələrə görə cavabdeh, şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə malik, dövlət–ictimai xarakterli və dövlət–biznes partnyorluğuna əsaslanan idarəetmə sisteminin formalaşdırılması.
3.1. Təhsil sisteminin tənzimlənməsinin və dövlət təhsil sektorunun idarə edilməsinin qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında yenidən qurulması:
3.1.1. tənzimləmə və idarəetmə funksiyalarını həyata keçirən dövlət qurumlarının səlahiyyət və məsuliyyət dairəsinin beynəlxalq təcrübəyə uyğun yenidən müəyyənləşdirilməsi;
3.1.2. təhsil pillələri və səviyyələrinin beynəlxalq təcrübəyə uyğunlaşdırılması:
3.1.2.1. məktəbə hazırlıq təhsilinin (1 il) icbariliyinin təmin olunması;
3.1.2.2. erkən yaşlı uşaqların məktəbəqədər təhsillə əhatəsinin 90 faiz səviyyəsinə çatdırılması;
3.1.2.3. 10 illik icbari ümumi orta təhsil və 2 illik tam orta təhsil modelinə mərhələli şəkildə keçidi təmin etməklə, 12 illik ümumi təhsil sisteminin yaradılması;
3.1.2.4. tam orta təhsil səviyyəsində təhsil müəssisələrinin müxtəlif istiqamətlər üzrə bölünməsi;
3.1.2.5. təhsil müəssisələrinin infrastrukturuna dair norma, standart və qaydaların təkmilləşdirilməsi;
3.1.3. beynəlxalq təcrübə əsasında təhsil müəssisələrinin akkreditasiyası sisteminin yaradılması;
3.1.4. təhsil sahəsində dövlət-biznes partnyorluğu sisteminin yaradılması;
3.1.5. təhsil sistemində dövlət sifarişinin formalaşdırılmasına yenidən baxılması, ölkənin siyasi, iqtisadi və sosial inkişafının real tələbatına əsaslanaraq prioritet sayılan sahələr üzrə kadr hazırlığının təmin edilməsi;
3.1.6. ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinə qəbul və yerləşdirmə mexanizminin təkmilləşdirilməsi, dövlət və özəl ali təhsil müəssisələrinə ödənişli təhsil üzrə qəbul planının ləğv edilməsi və dövlət sifarişinin yalnız ixtisaslar üzrə müəyyənləşdirilməsi;
3.2. təhsil müəssisələrində nəticəyönlü və şəffaf idarəetmə modelinin yaradılması:
3.2.1. təhsil müəssisələrinə idarəetmə, akademik, maliyyə və təşkilati muxtariyyət verilməsi;
3.2.2. təhsil müəssisələrində strateji idarəetmənin tətbiqi mexanizmlərinin yaradılması;
3.2.3. maraqlı tərəflərin nümayəndələrinin iştirakı təmin edilməklə təhsil müəssisələrinin dövlət-ictimai xarakterdə (Valideyn–Müəllim Assosiasiyası, İdarəedici Şura, Qəyyumlar Şurası və s.) idarə olunmasının təmin edilməsi;
3.3. təhsilin keyfiyyətinin təminatı üzrə yeni sistemin yaradılması:
3.3.1. qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında təhsilin pillələri və səviyyələri üzrə keyfiyyət standartları və göstəricilərinin hazırlanması;
3.3.2. ömür boyu təhsil üzrə Milli Kvalifikasiya Çərçivəsinin yaradılması və tətbiqi;
3.3.3. beynəlxalq təhsil proqramlarının tanınması və təhsil müəssisələrində dövlət təhsil proqramları ilə yanaşı ödənişli əsaslarla tətbiqi;
3.3.4. təhsil müəssisələrinin reytinq sisteminin yaradılması;
3.3.5. qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında məktəbəqədər və ümumi təhsil üzrə pedaqoji və idarəetmə heyətinin müstəqil sertifikatlaşdırma (lisenziyalaşdırma) sisteminin yaradılması;
3.3.6. keyfiyyətin yaxşılaşdırılması üçün stimullaşdırma mexanizmlərinin, təhsil sistemində innovativ fəaliyyəti stimullaşdıran qrant sisteminin yaradılması və tətbiqi;
3.3.7. təhsil proqramları, tədris resursları, təlim metodikaları, təhsilverənlər, təhsil müəssisələri arasında sağlam rəqabətin stimullaşdırılması, rəqabət elementlərinin müəyyənləşdirilməsi və tətbiq edilməsi;
3.4. təhsilin idarə olunmasının məlumat sistemləri və yeni hesabatvermə modelinin yaradılması:
3.4.1. bütün təhsil pillələri üzrə Təhsilin İdarə olunmasının Məlumat Sistemləri və “Tələbə–məzun” sistemi əsasında hesabatvermə, təhlil və proqnozlaşdırma sisteminin yaradılması və mütəmadi yenilənməsinin təmin edilməsi;
3.4.2. təhsil müəssisələrində məlumat bazalarının, məzun–koordinasiya–informasiya sistemlərinin yaradılması, onların mütəmadi yeniləndirilməsi və idarəetmə prosesində istifadəsinin təmin edilməsi;
3.4.3. əmək bazarının mütəmadi öyrənilməsi sisteminin yaradılması;
3.5. qabaqcıl beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq, təhsil pillələrinin bütün səviyyələrini əhatə edən yeni qiymətləndirmə mexanizmlərinin hazırlanması:
3.5.1. təhsil müəssisələrində keyfiyyətin monitorinqi (xarici və daxili) və qiymətləndirmə mexanizmlərinin yaradılması;
3.5.2. ümumi təhsilin səviyyələri nəzərə alınmaqla, şagird nailiyyətlərinin monitorinqi və qiymətləndirilməsi üzrə sistemin təkmilləşdirilməsi;
3.5.3. ümumi təhsil müəssisələri şagirdlərinin biliyin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq proqramlarda iştirakının təmin olunması.
4. Müasir tələblərə cavab verən və ömür boyu təhsili təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılması.
4.1. Təhsil müəssisələrində informasiya-kommunikasiya texnologiyaları əsaslı təlim metodologiyasının tələblərinə uyğun infrastrukturun yaradılması, hər bir təhsil müəssisəsinin internetlə, ümumi orta təhsil səviyyəsində hər bir şagirdin elektron dərsliklərlə yüklənmiş kompyuter-planşetlə təmin olunması;
4.2. təhsil müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması;
4.3. distant təhsil, istedadlı və xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün təhsil və inkişaf, yaşlıların təhsili, peşə-ixtisas və təhsil məsələləri üzrə məsləhət xidmətləri göstərən regional universal mərkəzlərin yaradılması;
4.4. müasir təminatlı peşə-tədris mərkəzlərinin və komplekslərinin yaradılması;
4.5. məktəbəqədər təhsil müəssisələrinin yaradılması, onların fəaliyyətinin stimullaşdırılması mexanizmlərinin hazırlanması;
4.6. kampusların yaradılmasının təşviqi;
4.7. ömür boyu təhsilə artan tələbatın ödənilməsi üçün kitabxana fəaliyyətinin modernləşdirilməsi, rəqəmsal təhsil resurslarından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi;
4.8. təhsillə bağlı media və internet resurslarının inkişafının təmin edilməsi.
5. Təhsilin dayanıqlı və müxtəlif mənbələrdən istifadə olunmaqla yeni maliyyələşdirmə mexanizminin yaradılması.
5.1. Təhsilə adekvat həcmdə maliyyə resurslarının cəlb edilməsi, təhsilin maliyyələşdirilməsi xərclərinin Ümumi Daxili Məhsula nisbətinin mərhələlərlə 5–6 faizə çatdırılması, nəticəyönlü büdcə planlaşdırılması və müxtəlif mənbəli maliyyələşdirmə mexanizmlərinin yaradılması;
5.2. təhsil müəssisələrini bir təhsilalana düşən xərc əsasında maliyyələşdirmə mexanizminə keçid;
5.3. dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələrində özünümaliyyələşdirmə prinsiplərinin təşviqi, ödənişli təhsil xidmətlərinin göstərilməsinin dəstəklənməsi;
5.4. büdcədənkənar vəsaitlər hesabına formalaşdırılan Təhsilin İnkişafı Fondunun yaradılması;
5.5. təhsil tədqiqatlarının yeni maliyyələşmə mexanizminin tətbiqi;
5.6. mülkiyyət formasından asılı olmayaraq müvafiq təhsil qurumları cəlb edilməklə təhsilverənlərin əlavə təhsilinin dövlət sifarişi əsasında adambaşına maliyyələşdirilməsi;
5.7. təhsil müəssisələrinin keyfiyyət göstəricilərinə əsaslanan investisiya xərcləri sisteminin yaradılması;
5.8. ali təhsil müəssisələrində dövlət büdcəsi vəsaitindən istifadə olunmayaraq məqsədli kapital fondlarının yaradılmasının stimullaşdırılması;
5.9. aztəminatlı ailələrdən olan uşaq və gənclər üçün bərabər təhsil imkanlarının yaradılması məqsədi ilə maddi dəstək sisteminin yaradılması;
5.10. müəllimlərin maddi motivasiyasının yaxşılaşdırılması, onların illik əmək haqqının adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsula nisbətinin mərhələlərlə, səriştə və nəticə əsasında diferensiallaşdırmaqla 1,8–2 dəfəyədək artırılması;
5.11. tam orta təhsildə bir şagirdə düşən illik xərclərin adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsula nisbətinin mərhələlərlə 2 dəfəyədək artırılması;
5.12. müasir, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına əsaslanan təhsil infrastrukturunun, o cümlədən elektron təhsilin yaradılmasına əlavə vəsaitlərin ayrılması;
5.13. təhsil şəbəkəsində rasionallaşdırma tədbirləri həyata keçirməklə, regionlar arasında təhsilin keyfiyyətini bərabərləşdirmək üçün ucqar regionlarda yerləşən təhsil müəssisələri üçün əlavə maliyyələşmənin təmin olunması;
5.14. təhsilə çıxış imkanlarını yaxşılaşdırmaq üçün maliyyə mexanizmlərinin, o cümlədən tələbə kreditləri sisteminin genişləndirilməsi;
5.15. məktəbəqədər və ümumi təhsil müəssisələrində uşaqlara pulsuz əsasda müvafiq xidmətlərin (dərs və ya təlim vəsaitləri və s.) göstərilməsi.
8. Strategiyanın həyata keçirilməsi
Strategiyanın uğurlu həyata keçirilməsinin əsas şərtləri onun məqsədi və məzmunu haqqında aydın təsəvvürün yaradılması, ictimai dəstək qazanması və reallaşmasını təmin edən effektiv icra mexanizminin formalaşdırılmasıdır.
Strategiyanın məqsədi və məzmunu kütləvi informasiya vasitələri və digər üsullarla əhaliyə, təhsil müəssisələrinin pedaqoji heyətinə və digər hədəf qruplarına çatdırılır.
Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə fəaliyyət planı beynəlxalq ekspertlər cəlb olunmaqla hazırlanır və təhsil sisteminin hazırlığı nəzərə alınaraq, islahatların məqsədini və strateji istiqamətləri, seçilmiş prioritetləri, onların reallaşdırılması üçün qəbul olunmalı dövlət proqramlarını, icraya məsul və tərəfdaş qurumları, ara və yekun hədəfləri və icra dövrünü müəyyən edir.
Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə fəaliyyət planı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq olunur.
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə Strategiyanın icrasının gedişi barədə hər il üzrə hesabat təqdim edir.
Nuklein kislotalar – tuzilishi va vazifasi
Nuklein kislotalar barcha tirik mavjudotlarda mavjud bo’lgan hayotiy biopolimerlar bo’lib, ular genlarni kodlash, uzatish va ekspresatsiya qilish vazifasini bajaradi. Ushbu yirik molekulalar nuklein kislotalar deb ataladi, chunki ular dastlab hujayralar yadrosi ichida aniqlangan, ammo ular mitoxondriya va xloroplastlarda, shuningdek bakteriya va viruslarda uchraydi. Ikkita asosiy nuklein kislotalar deoksiribonuklein kislotasi (DNK) va ribonuklein kislotasi (RNK).
Hujayralardagi DNK va RNK
DNK – bu hujayralar yadrosida joylashgan xromosomada tashkil topgan, u erda organizmning genetik ma’lumotlarini kodlaydigan ikki zanjirli molekula. Hujayra bo’linishda ushbu genetik kodning nusxasi yangi hujayraga o’tadi. Genetik kodni nusxalash replikatsiya deb ataladi.
RNK – DNKni to’ldirishi yoki “moslashtirishi” mumkin bo’lgan bir qatorli molekula. Xabarchi RNK yoki mRNK deb nomlangan RNK turi DNKni o’qiydi va uning nusxasini transkripsiya deb ataladigan jarayon orqali amalga oshiradi. mRNA bu nusxani yadrodan sitoplazmadagi ribosomalarga olib boradi, bu erda RNK yoki tRNK aminokislotalarni kodga moslashtirishga yordam beradi, natijada translyatsiya deb ataladigan jarayon orqali oqsillarni hosil qiladi.
Nuklein kislotalarning nukleotidlari
DNK ham, RNK ham nukleotidlar deb nomlangan monomerlardan tashkil topgan polimerlardir. Har bir nukleotid uch qismdan iborat:
- azotli asos
- besh karbonli shakar (pentoza shakar)
- fosfat guruhi (PO)4 3- )
DNK va RNK uchun asoslar va shakar har xil, ammo barcha nukleotidlar bir xil mexanizm yordamida bog’lanadi. Shakarning birlamchi yoki birinchi uglerodi asos bilan bog’lanadi. Shakarning 5-sonli uglerodi fosfat guruhiga bog’lanadi. Nukleotidlar bir-biri bilan bog’lanib, DNK yoki RNK hosil qilganda, nukleotidlardan birining fosfati boshqa nukleotiddagi shakarning 3-uglerodiga birikib, nuklein kislotaning shakar-fosfat omurgasi deb ataladi. Nukleotidlar orasidagi bog’lanish fosfodiester aloqasi deb ataladi.
DNK tuzilishi
Ikkala DNK ham, RNK ham asoslar, pentoza shakar va fosfat guruhlari yordamida ishlab chiqariladi, ammo azotli asoslar va shakar ikki makromolekulada bir xil emas.
DNK adenin, timin, guanin va sitozin asoslari yordamida tayyorlanadi. Bazalar bir-biriga juda aniq tarzda bog’lanadi. Adenin va timin aloqasi (A-T), sitozin va guanin aloqasi (G-C). Pentoz shakar 2′-deoksiribozdir.
RNK adenin, uratsil, guanin va sitozin asoslari yordamida tayyorlanadi. Adenin uratsil (A-U) ga qo’shilishidan tashqari, tayanch juftlari xuddi shu tarzda hosil bo’ladi, tsitozin (G-C) bilan guanin bog’lanadi. Shakar ribozdir. Qaysi asoslarning bir-biri bilan juftligini eslashning oson usullaridan biri bu harflarning shakliga qarashdir. C va G ikkalasi ham alfavitning egri harflari. A va T ikkalasi ham kesishgan to’g’ri chiziqlardan iborat. Agar siz alifboni o’qiyotganda T-ni ta’qib qilsangiz, U-ning T ga mos kelishini eslay olasiz.
Adenin, guanin va timin purin asoslari deb ataladi. Ular bisiklik molekulalar, ya’ni ular ikki halqadan iborat. Sitozin va timin pirimidin asoslari deyiladi. Pirimidin asoslari bitta halqadan yoki heterosiklik amindan iborat.
Nomenklatura va tarix
19-20 asrlarda olib borilgan katta tadqiqotlar nuklein kislotalarning mohiyati va tarkibini tushunishga olib keldi.
- 1869 yilda Fridrik Myescher kashf etdi nuklein eukaryotik hujayralarda. Nuklein – bu yadroda mavjud bo’lgan material, asosan nuklein kislotalar, oqsil va fosfor kislotasidan iborat.
- 1889 yilda Richard Altmann nukleinning kimyoviy xossalarini tadqiq qildi. U o’zini kislota kabi tutganini aniqladi, shuning uchun material qayta nomlandi nuklein kislota. Nuklein kislota ham DNK, ham RNKni anglatadi.
- 1938 yilda Astbury va Bell tomonidan DNKning birinchi rentgen difraksiyasi modeli nashr etildi.
- 1953 yilda Uotson va Krik DNKning tuzilishini tasvirlab berishdi.
Eukaryotlarda kashf etilgan olimlar vaqt o’tishi bilan hujayraning nuklein kislotalarga ega bo’lishi uchun yadrosi bo’lmasligi kerakligini angladilar. Barcha haqiqiy hujayralar (masalan, o’simliklardan, hayvonlardan, zamburug’lardan) ham DNK, ham RNKni o’z ichiga oladi. Istisno ba’zi etuk hujayralar, masalan, insonning qizil qon hujayralari. Virusda DNK yoki RNK bor, lekin kamdan-kam ikkala molekula ham mavjud. DNKning aksariyati ikki zanjirli va RNKning ko’pi bitta zanjirli bo’lsa ham, istisnolar mavjud. Bir zanjirli DNK va ikki zanjirli RNK viruslarda mavjud. Hatto uchta va to’rtta ipli nuklein kislotalari topildi!
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.