FTTX – tezkor internet texnologiyasi haqida bilib qo‘ying

• Birinchi qism — barchani oiqitish;

Qaz təsərrüfat obyektlərinin qazlaşdırılması üzrə layihə şöbəsi üzrə test tapşırıqları

177. İstehsalat və mədəni məişət binalarında yanğın zamanı ən vacib məsələ hansıdır?

1. Qapı və pəncərələri açmaqla havalandırmanı təmin etmək
2. İnsanları və qiymətli əşyaları sanitar qovşaqların ətrafına toplamaq
3. Fövqəladə Hallar Nazirliyinin əməkdaşlarına yardım etmək
4. İnsanlara əleyhqaz paylamaq
5. İnsanları və qiymətli əşyaları yanğın sahəsindən köçürmək

178. Üstü örtülən işlər dedikdə nə başa düşülür?

1. Tikintinin növbəti mərhələlərində naturada yoxlanması tam və ya qismən mümkün olmayan iş növləri
2. Bünövrənin əks doldurulması prosesi
3. Əmək haqqı tam ödənmiş işlərin siyahısı
4. Dam konstruksiyası olan binalarda görülən işlər
5. Tikintinin mərhələsindən asılı olmayaraq təhvil verilmiş və naturada yoxlanması hər zaman mümkün olan işlər

1. Fövqəladə hallar nazirliyi
2. Podratçı
3. Ekologiya nazirliyi
4. Layihəçi
5. Sifarişçi
6. Yanğın idarəsi
7. Arxitektura komitəsi

1. 1, 3, 6
2. 3, 6, 7
3. 1, 5, 7
4. 2, 4, 5
5. 1, 4, 7

1. Sifarişçi –Tikintiyə müəllif nəzarətçisini
2. Podratçı –İş icraçısını
3. Sifarişçi – İş icraçısını
4. Layihəçi – Texniki nəzarətçini
5. Podratçı – Tikintiyə müəllif nəzarətçisini

1. Ətrafında abadlıq işləri görülmüş bina və ya qurğu
2. Dam örtüyü vurulmuş bina və ya qurğu
3. Növbəti mərhələsi təmir işləri olan bina və ya qurğu
4. Dəmir-beton işləri bitmiş bina
5. İstismara tam hazır olan bina və ya qurğuseh 7

1. Betona istilik verilməsi üçün
2. Betonun tez qurumasını təmin etmək üçün –
3. Betonu soyutmaq üçün
4. Betonu temperaturdan izolyasiya etmək üçünseh384
5. Qəlibi daha tez sökmək üçün

1. Növbəti mərhələ üçün sökülüb yenidən qurulmasının asan olması
2. İstənilən formalı konstruksiyaların betonlanmasında istifadəsi
3. Betonlanmanın axınabənzər üsulla aparılmasıseh386
4. Qısa zaman ərzində müxtəlif ölçüləri alması
5. Qurulmasının çox ucuz başa gəlməsi

1. Özül dabanı
2. Özül xətti
3. Özül səviyyəsi
4. Özül tiri
5. Üst qrunt

1. Tökmə qrunt
2. Qaya qrunt
3. Çökən qrunt
4. Əsas
5. Sərt qrunt

1. Süni əsas
2. Təbii əsas
3. Zəif əsas
4. Bərk əsas
5. Sabit əsas

187. Qruntların silikat məhlulu verərək möhkəmləndirilməsi hansı üsula aiddir?

1. Texnoloji
2. Fiziki
3. Kimyəvi
4. Mexaniki
5. Fiziki-kimyəvi

188. Hansı hallarda bina və qurğularda burulma fırlanma deformasiyası yaranır?

1. Bina və ya qurğu simmetrik olmadıqda
2. Bina və ya qurğu simmetrik olduqda
3. Sərtlik mərkəzi ilə ağırlıq mərkəzi üst-üstə düşdükdə
4. Sərtlik mərkəzi ilə ağırlıq mərkəzi üst-üstə düşmədikdə
5. Binanın ağırlıq mərkəzi simmetriya oxunun üzərinə düşdükdə

1. Kaşkarovun etalon çəkici ilə
2. Manometrlə
3. Dinamometrlə —–
4. Akseloqramla
5. Kəsik konusla

1. Sıxılmada möhkəmliyi
2. Əyilmədə möhkəmliyi

1. Prizmatik möhkəmliyi
2. Kəsilmədə möhkəmliyi

1. İnzibati
2. Mənəvi
3. İqtisadi
4. Maddi
5. Yazılı
6. Sosial psixoloji
7. Şifahi

1. 1, 3, 6
2. 2, 4, 6
3. 1, 5, 7
4. 2, 3, 4
5. 3, 5, 7

1. Üfüqi
2. Xətti
3. Funksional
4. Funksional-qərərgah
5. Qarışıq
6. Şaquli

1. 1, 3, 4
2. 1, 2, 6
3. 1, 5, 6
4. 2, 5, 6
5. 2, 3, 4

1. Tikintini keyfiyyətlə və ardıcıl tikmək üçün
2. Tikintini vaxtından əvvəl tikmək üçün
3. İşlərin fasiləsiz və ritmli yerinə yetirilməsini təmin edən idarəetmə üçün
4. Maşın, mal-material təchizatı üçün
5. İşləri keyfiyyətli, ritmli və ardıcıl olaraq vaxtından əvvəl təhvil vermək üçün

1. Daxili və xarici divarlar
2. Asma və dirək tipli divarlar
3. Asma və yükdaşıyan divarlar
4. Soyuq və isti divarlar
5. Uzununa və eninə divarlar

1. Diyirlədicilərdən
2. Bloklardan
3. Bir işçinin əl əməyindən
4. Tallardan
5. Bucurqadlardan

1. 24,0 m3
2. 12,0 m3
3. 3,0 m3
4. 6,0 m3

1. Qaz sızmaları baş verdikdə tez aşkar etmək
2. Zərərli qarışıqlardan təmizləmək
3. Qazın qurudulması
4. Qazın nəmliyinin azaldılması
5. Qazın sıxlığının azaldılması

198. Tikintiyə icazə əsasında yeni bina və qurğuların inşası, mövcud tikinti obyektlərinin yenidən qurulması və sökülməsi, eləcə də ərazilərin abadlaşdırılması və mühəndis hazırlığı necə adlanır?

1. Tikinti obyektləri
2. Tikililər sahəsi
3. Layihə obyektləri
4. İnşaat sahəsi
5. İnşaat obyektləri

1. Tənzimləmə xətləri
2. İstiqamətləndirici xətlər
3. Keçid xətləri
4. Kollektor xətləri
5. Ayırıcı xətlər

1. Keçidlər və aşırımlar
2. Su ilə təmasda olan qurğular+
3. Körpülər və keçidlər
4. Tünellər və panton
5. Asma qurğular

1. Tirlərin sayını azaltmaq
2. Dayaqların sayını azaltmaq
3. Aralıq seksiyanı ayırmaq
4. Dayaq milləri artırmaq
5. Model sxemi qurmaq

202. Layihə smeta sənədləri nədir?

1. Sifarişçi imzaladığı sənədlər toplusu
2. Cizgi vərəqələrini özündə birləşdirən sənəd
3. Tikiləcək tikintinin izahını özündə əks etdirən sənəd
4. Tikintinin texnoloji-iqtisadi göstəricilərlə əsaslanmış qrafiki və izahlı toplusu
5. Tikiləcək tikintinin cizgilərini özündə əks etdirən sənədlər toplusu

İstinad: İstinad: Azәrbaycan Respublikasının şәhәrsalma vә tikinti mәcәllәsi. 06 sentyabr 2012

1. Dairə, parabola və hiperbola şəklində
2. Parabola, hiperbola və dairə şəklində
3. Oval və ya ellips şəklində
4. Sınıq ox və ştrix şəklində
5. Parabola, çevrə qövsü, ellips və hiperbola

1. Bir il üçün
2. Üç il üçün
3. Beş il üçün
4. On il üçün
5. İyirmi beş il üçün

1. Deformasiya
2. Dağıntı
3. Çökmə
4. Yatma
5. Uçqun

1. Çox dərinləşdirilmiş bünövrə
2. Az dərinləşdirilmiş bünövrə
3. Donmuş bünövrə
4. Donmamış bünövrə
5. Ehtiyata götürülmüş bünövrə

207. Xarici yüklərdən, qruntun xüsusi çəkisindən, strukturunda köklü dəyişikliklər olmaqla qrunt əsasın deformasiyasının şaquli toplananı necə adlanır?

1. Deformasiyalar
2. Dağıntılar
3. Çökmələr
4. Batmalar
5. Uçqunlar

1. Unikal qurğular
2. Yüksək binalar
3. Hündür binalar
4. Hündür qurğular
5. Yüksək qurğular

1. Məhlul
2. Qrunt
3. Gilcə
4. Qumca
5. Gil və qumun qarışığı

1. Məhlul
2. Qrunt
3. Gilcə
4. Qumca seh 3
5. Gil və qumun qarışığı

1. Ağırlıq və deformasiya
2. Ağırlıq və yükdaşıma
3. Sıxlıq və nəmlilik
4. Nəmlilik və keçiricilik
5. Yükdaşıma və deformasiya

212. Tikinti layihəsinin ekspertizadan keçirilməsi üçün hansı rəhbər sənəd olmalıdır və neçə nüsxə hazırlanır?

1. Ekspert rəyi, 4 nüsxə
2. Ekspert rəyi, 3 nüsxə
3. Komissiya rəyi, 5 nüsxə
4. Komissiya aktı, 4 nüsxə
5. Ekspert rəyi, 5 nüsxə

1. 3 gün müddətində
2. 5 gün müddətində
3. 10 gün müddətində
4. 15 gün müddətində
5. 20 gün müddətində

1. 20 gün müddətində
2. 25 gün müddətində
3. 30 gün müddətində
4. 35 gün müddətində
5. 40 gün müddətində

1. 58 gün ərzində
2. 60 gün ərzində
3. 62 gün ərzində
4. 64 gün ərzində
5. 65 gün ərzində

1. 1:100
2. 1:1000
3. 1:5000
4. 1:10000
5. 1:20000

1. Təsirlər
2. Yüklər
3. Külək dalğaları
4. Fırtınalar
5. İqlim

218. Sərbəstlik dərəcəsi dedikdə nə başa düşülür?

1. Qurğunun müstəvi üzərində vəziyyətini müəyyən edən həndəsi parametrlərinin maksimum miqdarı
2. Qurğunu birləşdirən dayaqların həndəsi parametrləri
3. Qurğunun müstəvi üzərində həndəsi parametrlərinin minimum miqdarı seh18 2.2
4. Qurğunun hərəkət istiqamətləri
5. Qurğunun elementlərinin həndəsi parametrləri kra

1. Elastik, nazik elementli və millərdən təşkil olunmuş
2. Massiv, həcmi və nazik elementli
3. Həcmi, nazik elementli və millərdən təşkil olunmuş
4. Massiv, nazik elementli və millərdən təşkil olunmuş
5. Asma, massiv, elastik və həcmi

1. Yüklər
2. Uzunmüddətli yüklər
3. Qısamüddətli yüklər
4. Xüsusi yüklər
5. Daimi yüklər

1. Yüklər
2. Uzunmüddətli yüklər
3. Qısamüddətli yüklər
4. Xüsusi yüklər
5. Daimi yüklər

1. Yüklər
2. Uzunmüddətli yüklər
3. Qısamüddətli yüklər
4. Xüsusi yüklər
5. Daimi yüklər

1. Yüklər
2. Uzunmüddətli yüklər
3. Qısamüddətli yüklər
4. Xüsusi yüklər
5. Daimi yüklər

1. Yüklərin hesablama birləşmələri
2. Uzunmüddətli yüklər
3. Qısamüddətli yüklər
4. Xüsusi yüklər
5. Yüklərin hesablama qiymətləri

1. Xüsusi yüklərin qiymətləri
2. Uzunmüddətli yüklərin qiymətləri
3. Qısamüddətli yüklərin qiymətləri
4. Yüklərin hesablama birləşmələri
5. Yüklərin hesablama qiymətləri

1. 0.2
2. 0.4
3. 0.6
4. 0.8
5. 1.0

1. Əməyin mühafizə şöbəsinin mühəndisi
2. Əməyin mühafizəsi şöbəsinin rəisi
3. Sahə və ya işin rəhbəri
4. Həmkarlar ittifaqı komitəsinin sədri
5. Müəssisənin direktoru

1. Baş mühəndisin yanında
2. İşçinin göndərildiyi sahədə
3. Həmkarlar ittifaqı komitəsində
4. Əməyin mühafizəsi otağında
5. Əməyin mühafizəsi şöbəsinin rəisinin yanında

1. Təkrar təlimat
2. İlkin təlimat
3. Növbədənkənar təlimat
4. Birdəfəlik təlimat
5. Giriş təlimat

1. İlkin, giriş və növbədənkənar
2. İlkin, vaxtaşırı, növbədənkənar və birdəfəlik
3. Giriş, vaxtaşırı, birdəfəlik və növbədənkənar
4. Giriş, vaxtaşırı və növbədənkənar
5. Giriş, ilkin, vaxtaşırı, birdəfəlik və növbədənkənar

1. 8 saatdan artıq olmamalıdır
2. 10 saatdan artıq olmamalıdır
3. 7 saatdan artıq olmamalıdır
4. 5 saatdan artıq olmamalıdır
5. E) 6 saatdan artıq olmamalıdır

1. 40 saatdan artıq olmamalıdır
2. 35 saatdan artıq olmamalıdır
3. 36 saatdan artıq olmamalıdır
4. 33 saatdan artıq olmamalıdır
5. 45 saatdan artıq olmamalıdır

1. Kimyəvi, bioloji və psixofizioloji
2. Sosioloji, kimyəvi, bioloji və psixofizioloji
3. Bioloji və psixofizioloji
4. Fiziki və kimyəvi və psixofizioloji
5. Fiziki, kimyəvi, bioloji və psixofizioloji

1. İki ildə bir dəfədən az olmayaraq
2. Dörd ildə bir dəfədən az olmayaraq
3. Üç ildə bir dəfədən az olmayaraq
4. Beş ildə birdəfədən az olmayaraq
5. İldə bir dəfədən az olmayaraq

1. 25 kq-dan artıq olmamalıdır
2. 15 kq-dan artıq olmamalıdır
3. 30 kq-dan artıq olmamalıdır
4. 50 kq-dan artıq olmamalıdır

1. 80 metrdən artıq olduqda
2. 40 metrdən artıq olduqda
3. 60 metrdən artıq olduqda
4. 100 metrdən artıq olduqda E) 120 metrdən artıq olduqd

1. Yük qaldırılan meydança pilləkanla təchiz olunduqda və meydançanın hündürlüyü 3 mdən çox olmadıqda
2. Yük qaldırılan meydança pilləkanla təchiz olunmadıqda və meydançanın hündürlüyü 3 m-dən çox olmadıqda
3. Yük qaldırılan meydança pilləkanla təchiz olunduqda və meydançanın hündürlüyü 4 mdən çox olmadıqda
4. Yük qaldırılan meydança pilləkanla təchiz olunmadıqda və meydançanın hündürlüyü 4 m-dən çox olmadıqda
5. Yük qaldırılan meydança pilləkanla təchiz olunduqda və meydançanın hündürlüyü 5 mdən çox olmadıqda

1. 2 metrdən az olmamalıdır
2. 3 metrdən az olmamalıdır
3. 4 metrdən az olmamalıdır
4. 1 metrdən az olmamalıdır
5. 2,5 metrdən az olmamalıdır

1. Dezaktivasiya vasitələri
2. Səsboğan
3. İzoləedici örtüklər və qurğular
4. Hermetikləşdirici qurğu
5. İşıq filtrləri

1. Rezin əlcəkdən
2. Xüsusi çəkmələrdən
3. Qulaqcıqdan
4. Eynəkdən
5. Qoruyucu kəmərdən

1. Şlanqlı əleyhqazlardan
2. Süzgəcli əleyhqazlar və qulaqcıqlardan
3. Süzgəcli, oksigenli əleyhqazlar və dəbilqədən
4. Resperatorlar, əleyhqazlar və eynəkdən
5. Resperator və əleyhqazlardan

FTTX – tezkor internet texnologiyasi haqida bilib qo‘ying

Tezlik – internet tarmog‘ida eng muhim jihat. Internet qancha tez bo‘lsa, ishlarimiz shuncha tez bitadi. Yaqin-yaqingacha ommaviy tarzda foydalanilgan Dial-up (dayl ap) modemi yordamida telefon tarmog‘i orqali internetga ulanish o‘z vaqtida bir qator qulayliklarga ega bo‘lgan. Shaxsiy kompyuter egalari mazkur Dial-up (dayl ap) modemi orqali uy telefonlarini global tarmoqqa ulaganlar. Uning qulayligi ham shunda bo‘lgan, ya’ni telefon tarmog‘i kirib borgan, olis hududlarda ham internetdan foydalanish imkoniyati bo‘lgan va nisbatan arzon bo‘lgan. Ammo ushbu modem yordamida ulanish telefonni band qilib qo‘ygan, aloqa uzilishi kuzatilgan va internet tezligi soniyasiga 4 kb(kilobayt)ni tashkil qilgan.

2000 yillardan boshlab internet tarmog‘iga ulanishning keyingi qulay texnologiyasi ADSL ingliz tilidan mutanosib abonent liniyasi ma’nosini beradi. Ya’ni uy telefonini ADSL modem orqali internet tarmog‘iga ulash telefonimizni band qilmaydi, ham internet, ham telefondan bir vaqtning o‘zida foydalanish imkoniyati tug‘iladi. Bu texnologiya yordamida soniyasiga 6 mbit. gacha ma’lumot olish imkoniyati tug‘ildi. Dial-up ga nisbatan qimmatroq bo‘lsa ham, odamlar sifatli internetni ma’qul ko‘rishdi. ADSL modemi soniyasiga 8 mbit (megabit) gacha ma’lumotlar qabul qila olgan.

Ammo tezkor zamonning fuqarolarini bu tezlik qanoatlantirmas edi. Internetga ulanishning yangi texnologiyasi – FTTX (fiber to the x – x manzilga qadar optik aloqa tarmog‘i) yaratildi.

FTTX texnologiyasi yoki optik aloqa tarmog‘i orqali soniyasiga 100 yoki undan ortiq megabit ma’lumotni olish imkoni mavjud. Bugun ko‘p qavatli uylarda o‘rnatilayotgan, uyga kirish yo‘lida o‘rnatilgan keng polosali telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatuvchi portlarga ko‘pchiligimiz e’tibor bermagan bo‘lishimiz mumkin. Ammo unutmang, ular yordamida siz tezkor axborot uzatish, internet telekanallarni tomosha qilish, masofaviy ta’lim olish, uzoqdagi qadrdonlar bilan yoningizdagidek suhbatlashish imkoniga ega bo‘lasiz.

Yaqin-aqingacha telekommunikatsiya tarmog‘ida misli kabellardan aloqa liniyalari yaratilar, bu telekommunikatsiya tarmog‘ining asosiy infratuzilmasini tashkil etar edi. 80-yillar oxiridan boshlab raqamli uzatish qurilmalari joriy etilishi natijasida tarmoqda FTTX – ingliz tilidan fiber to the x, ya’ni muayyan joygacha optik tolali aloqa tarmqolari keng joriy etila boshlandi. Agar optik aloqa tarmog‘i binogacha kirib borgan bo‘lsa, bu – FTTB (building), agar xonadongacha kirib borgan bo‘lsa, bu – FTTH (home) texnologiyasi deyiladi.

Hozirgi kunda mamlakatimizda deyarli barcha magistral, zonaichi va stansiyalararo aloqada optik tolali aloqa liniyalari qo‘llanilmoqda. Optik aloqa tarmoqlarini joriy qilish rejasiga ko‘ra, hozircha shahar hududidagi ko‘p qavatli binolarda mazkur texnologiya joriy qilinmoqda. Keyinchalik hovli, mahalla hududlarida ham optik aloqa tarmoqlarini yotqizish rejalashtirilgan.

Tarkibida metall va shisha komponenti mavjud optik tolali aloqa liniyalarining asosiy ustunligi — kengpolosali, yuqori tezlikdagi trafik (ma’lumot) uzatish imkoniyati, tashqi elektromagnit ta’sirlarga kam ta’sirchanligi, yuqori sifatida, ya’ni uzoq vaqt xizmat qilishida.

Misol uchun, mis aloqa kabeli bir soniyada 2.5 megabit ma’lumot uzatsa, optik tolali aloqa bir soniyada bir terrabit yoki bir million megabit ma’lumotni uzatadi. Ya’ni samaradorlik 500 ming marotabaga oshadi. Optik tolali aloqa liniyalari ma’lumotni yorug‘lik tezligida yetkazadi. Ya’ni, suratdagi bir bog‘lam mis kabel qila oladigan ishni undan bir necha marta kam bo‘lgan optik tarmoqlar bajara oladi.

FTTX (ef ti ti iks) texnologiyasi, ya’ni keng polosali telekommunikatsiya xizmatlarini ko‘rsatish axborot almashinishda tezkorlikka erishishning oxirgi yutuqlari sirasiga kiradi. Endi nafaqat internetdan foydalanish, balki internet kanallarni ko‘rish, videotelefoniya xizmatidan foydalanish mumkin. Unga qanlay ulanish mumkinligi haqida esa quyida ma’lumot beramiz.

Kompyuter yoki mobil aloqa vositalaringizni ushbu texnologiya asosida ishlaydigan internetga ulash maqsadida bo‘lsangiz, siz yashayotgan ko‘p qavatli xonadonga optik aloqa liniyalarini olib kelgan internet provayderini aniqlang va ulanish shartlari, internet ta’riflari, tezligi va hududiy qamrovi bilan tanishib chiqing.

Ko‘p qavatli xonadonlar kirish yo‘lagigacha yotqizilgan optik aloqa liniyasidan kompyuter yoki mobil uskunagacha qo‘shimcha aloqa liniyasi tortiladi. Shu orqali siz keng polosali internet xizmatlaridan bemalol foydalanishingiz mumkin. Yana bir ahamiyatli jihati, bu tezlik bilan xonadoningizdagi boshqa mobi aloqa vositalarini, misol uchun, planshet, smartfon, netbuk yoki noutbuklar yordamida internetdan foydalanish mumkin. Buning uchun Wi-Fi uskunasini o‘rnatsangiz kifoya.

-Mavzu: Individual ta`lim texnologiyasi

o‘qitish o‘quv jarayonini tashkil etish shakli, modeli sifatida belgilanadi.

O`qitishni individuallashtirish:

• pedagog faqat birgina talaba bilan o’zaro munosabatda bo‘ladi;

• bir talaba faqat o’qitish vositalari (kitoblar, komyuter va b.) bilan

o’zaro aloqada bo`ladi.

Individual o‘qitishda faoliyatning mazmuni, metodlari va surati talabaning xususiyatlariga moslashtiriladi.

Shaxsiy yondoshish deganda:

• pedagogikaning tamoyili bo’lib, unga ko’ra pedagog o’quv — tarbiya

ishlari jarayonida talabalarning shaxsiy xislatlarini hisobga olgan holda

ayrim talabalar bilan individual model bo’yicha o’zaro munosabatda bo’lish

hamda individual xususiyatlarga asoslanish;

• o’quv jarayonida talabalarning individual xususiyatini hisobga olish;

• barcha talabalarning rivojlanishigina emas, balki har bir talabaga

alohida rivojlanish uchun psixologik—pedagogik tadbirlaryaratish tushuniladi.

O`qitishni individuallashtirish

• o’quv jarayonini tashkil etish bo`lib, unda o’qitish usullari, suratini tanlash talabaning individual xususiyatlari bilan bog`lanadi;

• individual yondashuvni ta ’minlovchi turli o‘quv-metodik, psixologik pedagogik

va tashkiliy-ma ’muriy tadbirlardir.

Shunday qilib, didaktika bo‘yicha amalga oshirilgan tadqiqotlarga ko‘ra

o’qitishni individuallashtirish o‘quv jarayonining shunday tashkil qilinishiki, unda individual yondashuv va individual shakl ustuvor hisoblanadi.

O`qitishni individuallashtirish quyidagi mualliflik texnalogiyalarida asoslab

• Inge Untning o’qitishni individuallashtirish texnologiyasi;

• A.S. Gransikayaning moslashuvchan o‘qitish texnologiyasi;

• V.D. Shadrikovning individuallikka qaratilgan reja asosida o`qitish

Inge Untning o‘qitishni individuallashtirish texnalogiyasidagi asosiy

konsepsiya hoziigi sharoitda o‘qitishni individuallashtirishning muhim shakli o‘quvchilaming maktabdagi щ uydagi mustaqil ishlari deb qoidalashtirilgan.

Inge Unt uning mazmuni va metodikasi deb mustaqil ishlar uchun individual

o ‘quv vazifalari, joriy o ‘quv adabiyotiga moslashtirilgan, individuallashtirilgan mustaqil ishlar qo‘llanmasi asosida nashr etilgan ish daftarlarini tushunadi.

A.S.Graniskaya o‘zining moslashuvchan o‘qitish tizimini sinf-dars tizimida

tashkil etish va unda o‘qituvchi 60-80% vaqtini o‘quvchilar bilan individual

ishlashga ajratish mumkinligini qayd qiladi.

AS.Graniskaya metodikasining o‘ziga xosligi uning darsni muayyan g‘ayriodatiy qurilma asosida tashkil etishidir:

• Birinchi qism — barchani oiqitish;

• Ikkinchi qism — ikki parallel jarayon: oluvchilarning mustaqil ishlari va oiqituvchining ayrim oiquvchilar bilan individual ishlashi, ya ’ni umumlashtirilgan sxemalardan foydalanish, almashinib turuvchijuft o`qituvchi bo`lib ishlash, moslashuvchan ko‘p qirrali vazjfalar va boshqalar.

V.D.Shadrikov gipotezasigako‘ra agar bolagamurakkablashib boruvchi vazifalarning tafsiloti berilsa, unga o‘rganish jarayonini motivatsiyalash taklif

etilsa, lekin bolaga shu bugun uning uchun mumkin va qulay ishlash imkoniyati qoldirilsa, o‘quvchilar qobiliyati samarali rivojlanadi deb hisoblanadi. V.D.Shadrikov metodikasi asosini har bir o‘quvchining qobiliyatiga qarab o‘qitishga imkon beradigan olti darajadagi o‘quv rejasi, dastur va metodik qo‘llanma tashkil etadi. Har bir fanning murakkablik darajasiga ko‘ra kuchi yetgan variantni tanlab olib, o‘quvchilar sinfda tez-tez almashib turadi va fanning hajmi va mazmunini qo‘ldan chiqarmay birgalikda o‘quv dasturini o‘zlashtirishga harakat qiladilar. Murakkablik daiajasini tanlash tezlikda amalga oshiriladi va ba’zan uni amalga oshirib bo‘lmaydi. Chunki sinfdagi o‘quvchilaming tenglashish, qobiliyati holatiga bog‘liq bo‘ladi. Murakkablikning olti darajasi amalda barcha bolalarga e’tibor berishga, barchaning kuchi yetadigan hamda o‘quvchining qobiliyatiga, uning rivojlanishiga moslangan, o‘quv jarayonini tashkil etishga imkon beradi. Bu o‘qitishni individuallashtirish mualliflik texnologiyasi negizida umumiy tamoyillar mavjud:

• individuallashtirish oiqitish jarayoni strategiyasidir;

• individuallashtirish—individuallikni shakllantirishning zaruriy omili;

• barcha o’rganiladigan fanlarda individuallashtirilgan o‘qitishdan

• individual ishlami otquv faoliyatining boshqa shakllari bilan

• individual suratda, uslubda oirganish.

Individuallashtirish texnologiyasining umumiy xususiyatlariga quyidagilar

• ofzlashtira olmaslikka olib keluvchi omillami qayd qilish;

• fikrlash jarayonida bilim, malaka, ko(nikmalanti egallash asnosida

individual kamchiliklami tuzata olish usullari; ”*

• oila tarbiyasidagi motivatsiyaning bof’linmasligj hamda iroda sustligi

kamchiliklarini qayd qilish va yenga olish;

• qobiliyatli va iste’dodli oiquvchilarga nisbatan oiquv jarayonini

optimamshtirish (ijodiy faoliyat, sinf va sinfdan tashqari ishlami hisobga olish);

• oiqitish jarayonini tanlash erkinligini berish;

• umumiy oiquv malakalari va kolnikmalarini shakllantirish;

• (fquvchilaming o’z-o’ziga mos baho bera olishini shakllantirish;

• o’qitishning texnik vositalaridan, shuningdek, EHMdan foydalanish.

0 ‘qitishni individuallashtirish texnologiyasiga quyidagilar kiradi:

Batov tizimi. AQShda ishlab chiqilgan bu tizimda o‘quv jarayoni ikki qismgabo‘linadi:

Birinchi qism- butunicha sinf ishi.

Ikkinchi qism- individual mashg‘ulotlar.

Bunday mashg‘ulotlar unga zaruriyat sezgan o‘quvchilar bilan yo umum-

tomonidan qabul qilingan me’yorlardan orqada qolmaslik yoki nisbatan rivojlangan qobiliyatlari bilan ajralib turganlar bilan bir qatorda bo‘lishini

ta’minlash maqsadida o‘tkaziladi.

Yuqori qobiliyatli kategoriya o‘quvchilar bilan o‘qituvchi, nisbatan

kamroq qobiliyatli va qoloq o‘quvchilar bilan o‘qituvchi yordamchisi

Tramp rejasi – bu texnologiya AQShda juda mashhur. Bu o‘qitish shakllarining shunday tizimiki, unda katta auditoriyadagi mashg‘ulotlar kichik guruhlardagi individual mashg’ulotlar bilan qo‘shib olib boriladi.

Zamonaviy texnik vositalar yordamida 100-150 kishidan iborat kata guruhlarda yuksak malakali o‘qituvchilar, professorlar leksiya o‘qiydilar. 10- 15 kishidan iborat kichik guruhlar esa leksiya materiallarini muhokama qiladilar, bahs yuritadilar. Individual ishlar esa maktab kabinetlarida, laboratoriyalarida o‘tkaziladi. Leksiya mashg‘ulotlariga 40%, kichik guruhlardagi mashg‘ulotlaiga 20%, kabinet va laboratoriyalardagi individual ishlaiga esa 40% ajratiladi. Odatdagisinf tushunchasi yo‘q, kichik guruhlar ham doimiy emas.

6-Mavzu: Axborot texnologiyalari

1. Dasturlashtirilgan o‘qitish texnologiyasi
2. Selevko tadqiqotlarida o`qitish tizimi.

qismma-qism uzatishning muntazam programmasi asosiga qurish va uni

nazorat qilishni tavsiya etdi.

N.Krauder tarmoqlangan dastumi ishlab chiqdi, unda nazorat natijalariga

ko‘ra ta’lim oluvchilarga mustaqil ishlar uchun turli xildagi materiallar

G.K.Selevko dasturlashtirilgan o‘qitishga quyidagi ta’rifni beradi, ya’ni

dasturlashtirilgan o ‘qitish deganda o‘qitish uskunalari (EHM, programmalashtirilgan darslik, kinotrenajer va b.) yordamida programmalashtirilgan o‘quv materialining o‘zlashtirilishini boshqarishni

tushunadi. Dasturlashtirilgan o‘quv materiali muayyan mantiqiy izchillikda

beriladigan nisbatan katta bo‘lmagan o‘quv axborotlari (≪kadrlar≫, ≪fayllar≫,

≪odimlar≫) seriyasidan iborat bo‘ladi. V.P.Bespalko bilish faoliyatini tashkil etish va boshqarish namunasidagi pedagogik texnologiya tasnifini tavsiya etdi. U o‘qituvchi va ta ’lim oluvchi (boshqariluvchi) munosabatlarini quyidagicha

• berk- (oluvchilarning nazorat qilinmaydigan va tuzatilmaydigan

• davriy (nazorat, o^z-ofzini nazorat qilish, oizaro nazorat);

• tarqoq — (frontal) yoki yo’nalganlik (individuallik);

• qo4 (ogzaki) yoki avtomatlar (o’quv vositalari) orqali.

V.P.Bespalko texnologiyasi turlari:

1. klassik leksiya metodida oiqitish (boshqaruv-berk, tarqoq, qo4da);

2. audiovizual texnik vositalarda o‘qitish (berk, tarqoq,

3. «Konsultant (maslahatchilar)» tizimi (berk, yo‘naltirilgan, qoHda);

4. oiquv adabiyotlari yordamida o’qitish (berk, yo inaltirilgan,

avtomatlashtirilgan) — mustaqil ish;

5. «Kichik guruhlar» tizimi (davriy, tarqoq, qo4da) — guruhlardagi

o‘qitishning tabaqalashtirilgan usuli;

6. kompyuter o’qitishlari (davriy, tarqoq, avtomatlashtirilgan);

7. «Repetitor» tizimi (davriy, yoinaltirilgan, qoUda) — individual oiqitish;

8. «Dasturlashtirilgan oiqitish» (davriy, yoinaltirilgan, avtomatlashtirilgan),

ular uchun oldindan programmalar tuzib qoiyiladi.

Dasturlashtirilgan o‘qitishning beshta asosiy tamoyili farqlanadi:

1. Boshqarish qurilmalarining muayyan bosqichliligi (ierandya) tamoyili.

Bu programmalashtirilgan o‘qitish texnologiyasining ierarxiya tuzilmasida

awalambor pedagog turadi, va bu fanda dastlabki umumiy mo‘ljal

hisoblanadi; o‘qitishning murakkab nostandart vaziyatlarida individual

yordam va korreksiya o‘rin oladi.

2. Qayta aloqa tamoyili. U o‘quv faoliyatining har bir tadbiri bo‘yicha

o‘quv jarayonini boshqarishning davriy tashkil etish tizimini talab qiladi.

Bunda awalo to‘g‘ri aloqa o‘matiladi — zaruriy harakat obrazi to‘g‘risidagi

axborot boshqaruvchi obyektdan boshqariluvchiga uzatiladi. Qayta aloqa,

V.P. Bespalko ta’kidlashicha, pedagog uchungina emas, balki ta’lim

oluvchiga ham zarur; birinchisiga korreksiya uchun, ikkinchisiga esa o‘quv

materialini tushunish uchun.

Ichki va tashqi qayta aloqa ham mayjud. Ichki qayta aloqa ta’lim

oluvchilarning o‘z natijalarini va o‘zining aqliy faoliyati xarakterini mustaqil

korreksiya qilish uchun xizmat qiladi.

Tashqi qayta aloqa ta’lim oluvchiga bevosita o‘quv jarayonini boshqaruvchi qurilmalar vositasida yoki pedagog tomonidan ta’sir etishda amalga oshiriladi.

3. O`quv materialini yoritish va uzatishda amalga oshiriladigan odimlovchi texnologik jarayon tamoyili. Odimlovchi o‘quv tadbiri — bu texnologik usul bo‘lib, unda o‘kuv materiali programmada axborot bo‘laklari va o‘quv vazifalari (bilim va malakalarni samarali o‘zlashtirishni ta’minlashga xizmat qiladigan va ta’lim oluvchining bilimlarni o‘zlashtirishning muayyan nazariyasini aks ettirgan)ning kengligi bo‘yicha alohida, mustaqil, lekin o‘zaro bog‘langan va optimal bo‘lgan qismlardan iboratdir.

To‘g‘ridan-to‘g‘ri va qayta aloqa uchun zarur bo‘lgan axborotlar

to‘plami, bilish harakatlari va qoidalarining ta’limiy programma odimini

hosil qiladi. Bu odim tarkibiga uch o‘zaro aloqador kadr (zveno) qo‘shiladi: axborot, qayta aloqa tadbiri va nazorat. Odimlovchi о‘quv tadbirlari izchilligi programmalashtirilgan o‘qitish texnologiyasi asosini tashkil etuvchi ta’limiy programmani hosil qiladi.

4. O`qitishda individual namuna va boshqarish tamoyili davom ettiriladi. Bu tamoyil ta’lim oluvchining har biriga shunday axborot jarayonini yo‘naltiradi va tavsiya etadiki, u ta’lim oluvchiga mashq jarayonida, tezlikda oldinga siljishga imkoniyat beradi, chunki uningbilish kuchi unga muvofiq ravishda boshqaruvchi tomonidan uzatilgan axborotga, moslashishga qulay bo‘ladi.

5. Programmalashtirilgan o‘quv materialini uzatish uchun maxsus texnik vositalardan foydalanish tamoyili.

Programmalashtirilgan o‘qitish texnologiyasini ilmiy asoslash bir

qator ta’limiy programmalarni farqlash imkoniyatini beradi:

• bilimlarni to4a o’zlashtirish;

Ravon programmalar — bu nazorat topshiriqlari va o ‘quv

axborotiarining almashinib turuvchi u qadar katta bo‘lmagan bloklari

Ravon programmada ta’lim oluvchi to‘g‘ri javob berishi shart. Ba’zan

ehtimol deb topilgan javoblardan birini shunchaki tanlaydi. To‘g‘ri topilgan

javobda u yangi o‘quv axborotiga ega bo‘ladi. Agar javob to‘g‘ri chiqmasa,

axborotni qaytadan o‘rganishga tavsiya etiladi. Ravon programmalar

l-odim l-kadr 2-kadr 3-kadr axborot mashq nazorat |

2-odim 1-kadr 2-kadr 3-kadr

Tarmoqlanuvchi programma. Ta’lim oluvclii noto‘g‘ri javob berganda,

unga qo‘shimcha o‘quv axboroti beriladi va u ta’lim oluvchiga nazorat

topshiriqlarini bajarish, to‘g‘ri javob qaytarish va o‘quv axborotiarining

yangi bo‘laklarini olish imkoniyatini beradi.

Soddalashtirilgan programma. U ta’lim oluvchiga yangi o‘quv materialini

murakkablik darajasiga qarab tanlab olish, uni o‘zlashtirish jarayonida u yoki

bu tarzda o‘zgartirish, oddiy ma’lumotnoma, lug‘at va qo‘llanmalardan

foydalanish imkoniyatini beradi.

Aralash programma. U ravon, tarmoqlanuvchi, soddalashtirilgan

programma bo‘laklarini o‘zida qamrab oladi.

Algoritm. U aqliy va amaliy tadbirlar izchilligini belgilovchi tafsilotdir.

U o‘qitishning mustaqil vositasi hamda ta’limiy programmlaming qismi

bo‘lishi ham mumkin.

Blokli o‘qitish. Bu moslashuvchan programma asosida o‘quvchilarning

turli-tuman intellektual tadbirlar va egallagan bilimlaridan o‘quv vazifalarini

yechishda foydalanish imkoniyatlarini ta’minlaydi.

Quyidagi izchil bloklar farqlanadi:

• test-axborot (o’zlashtirishni tekshirish);

• korreksion-axborot (noto’gri javob qaytarilganda qo’shimcha o’qitish);

• muammoli blok: olingan bilimlar asosida vazifalami yechish;

• tekshirish va korreksiya bloki.

Modulli o`qitish. U modullar bo‘yicha tuzilgan o‘quv programmalari asosida o‘qitishni tashkil etishdir. Modul kurs mazmunini uch sathda qamrab oladi: to‘la, qisqartirilgan va chuqurlashtirilgan. Programma materiallari bir vaqtning o‘zida barcha ehtimol ko‘rilgan kodlarda: rasm, test, ramzlar va so‘z bilan berilishi mumkin.

O`qitish moduli o‘quv materialining avtonom (mustaqil) qismi bo‘lib,

quyidagi komponentlardan tashkil topadi:

• aniq ifodaga ega boHgan o’quv maqsadi (maqsadli programma);

• axborotlar banki: oiqitish programmasi shaklidagi ayni oiquv materiali;

• maqsadlarga erishish boiyicha metodik qoHlanma;

• zaruriy malakalami shakllantirish boiyicha amaliy mashgulotlar;

• qoiyilgan modul maqsadiga qatiy muvofiq keluvchi nazorat ishi.

Bilimlarni to`la o‘zlashtirish texnologiyasi. 0 ‘quv materiailari bir necha

bo‘laklarga bo‘linadi: o‘zlashtirilishi tegishli bo‘lgan o‘quv unsurlari, undan

so‘ng bo‘limlar bo‘yicha tekshirish uchun materiallar ishlab chiqiladi,

undan so‘ng o‘qitish, tekshirish — joriy nazorat, korrektirovka va qayta,

o’zgartirilgan tarzda ishlab chiqish – o‘qitish.

Xotima. Hozirgi davr o`quv jarayoniga pedagogik texnologiyalami tatbiq

qilish bilan xarakterlidir. Pedagogik texnologiyalardan foydalanish ta ’lim texnologiyalarining ilmiy asoslarini ishlab chiqish, pedagogik innovatsiyalar, mualliflik maktablari va yangi texnologiyalami eksperiment qilish bilan bogHiqdir. Bu tajribalar muayyan tizimni ishlab chiqish va umumlashtirishni talab etadi.

Pedagogik texnologiyaga yaxlit hodisa sifatida qaraladi. Texnologiyaning

interfaol sifatlari, tarkibiy qismlari, tuzilmasi,funksionaltavsifi, kommunikativ

xususiyatlari, tarixiyligi va uzviyligi tadqiq qilinmoqda.

«Texnologiya», «pedagogik texnologiya» tushunchalari hamott tadqiqotlar

bo’lishini taqozo etadi. Pedagogik texnologiyalar tasniflarini asoslash, texnologiya turlari mazjmunining yoritilishi, bu texnologiyalami o’quv jarayoniga tatbiq etish

yo’llarini belgilash ta’limning barcha bosqichlarida uning samaradorligini oshirishga imkon beradi.

O`z-o‘zini nazorat qilish uchun savollar va vazifalar

1. Pedagogik texnologiyaga ta’rif bering.

2. Pedagogik texnologiyalaming tasniflarini asoslab bering.

3. Muammoli o‘qitishning mohiyati nimadao*

4. Muammoli o‘qitish metodikasining o‘ziga xosligini yoritib bering.

5. Siz o‘yinli texnologiyalaming qaysi turlarini bilasizo*

6. Pedagogik o‘yinlar tasnifini aytib bering.

7. Mualliflik texnologiyalari namunalarini aytib bering

7-Mavzu: Rivojlantiruvchi ta`lim texnologiyalari.

1. Rivojlantiruvchi ta`lim texnologiyalari.

2. O`quv jarayonida rivojlantiruvchi ta`lim texnologiyalarini qo`llanilishi

• Auditoriya guruh vakillarining muntazam ravishda joy almashishlariga rotatsiya jarayonini amalga oshirish uchun qullay bo‘lmog‘i lozim.
• Talabalar topshiriqni bajarish uchun zarur bilim va malakalarga ega bo‘lmog‘i lozim
• Guruhlarga aniq topshiriqlar beriladi.
• Kichik guruh oldiga qo‘yilgan topshiriqni bajarish uchun etarli vaqt ajratiladi.
• Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari uchun o‘qituvchi tomonidan