Təminedici informasiya sistemləri

Yeni Tədris metodları: VİDEO DƏRSLƏR, ONLINE TESTLƏR.

VİRTUAL-KURS.COM

Yeni Tədris metodları: VİDEO DƏRSLƏR, ONLINE TESTLƏR.

Sayfalar

Ana Səhifə
İnformatika VİDEO DƏRSLƏRİ
Riyaziyyat VİDEO DƏRSLƏRİ
Blogger VİDEO DƏRSLƏRİ
MBA VİDEO DƏRSLƏRİ
MƏQALƏLƏR
ONLINE Testlər
informatika
ƏLAQƏ

14.08.2020

İnformasiya sistemləri və onun elementləri

İnformasiya sistemləri

Sistem anlayışı:

Sistem dedikdə bütöv bir obyekti əmələ gətirən hissələrin toplusu başa düşülür. Məsələn: Əməliyyat sistemi
Sistemi təşkil edən hissələr isə sistemin elementləri adlanır.
Ümumi sistemlər nəzəriyyəsinə görə istənilən gerçək obyektə (əşya və ya hadisəyə) sistem kimi baxmaq olar.

İnformasiya sistemi:

İnformasiyanın toplanması, saxlanması və əlçatan olmasını təmin edən sistemlərə informasiya sistemləri deyilir.

İnformasiya sistemləri 5 əsas komponentdən ibarət olur:

Aparat təminatı
Proqram təminatı
Verilənlər
İstifadəçilər
Proses

İlk 3 komponent informasiya texnologiyaları kateqoriyasını təşkil edir.

İnformasiya sistemlərinin komponentləri:

Aparat təminatı (hardware) – bura kompüter və onun hissələri, periferiya qurğuları daxildir;
Proqram təminatı (software) – bu qola proqramlar aiddir;
Verilənlər (data) – kompüterin yaddaşında saxlanılan nə varsa veriləndir. Adətən böyük həcmli verilənlər berilənlər bazasında saxlanılır;
İstifadəçilər (uzers) – sistemdən istifadə edən insanlar;
Proses (process) – hədəfə çatmaq üçün atılmış addımlar ardıcıllığıdır.

4 və 5-ci komponentlərə ətraflı baxaq:

İstifadəçilərin qrupları:

Təsadüfi istifadəçi – xidməti vəzifəsi ilə bağlı olmadan informasiya sistemi ilə əlaqədə olan istifadəçi;
Son istifadəçi – informasiya sistemi bu şəxslər üçün (onların istifadə etməsi üçün) nəzərdə tutulur;
İnformasiya sistemləri (İS) heyəti – sistemi yaradanlar:

Verilənlər bazasının inzibatçısı (database administrator) – bazanın yaradılması, qorunması kimi vacib işləri icra edir;
Sistem analitiki (systems analyst) – informasiya sisteminin riyazi modelini qurur;
Sistem proqramçısı (systems programmer) – sistem və ya şəbəkə proqramını işləyib hazırlayan mütəxəssis;
Tətbiqi proqramçı (applications programmer) – bazada işləyən, sorğuları hazırlayan mütəxəssis.

Prosesin tərkibi:

Daxili və ya xarici mənbələrdən informasiyanın daxil edilməsi;
Giriş informasiyanın emalı və onun əlverişli şəkildə təqdim olunması;
Müştərilərə təqdim edilməsi və ya başqa sistemə ötürülməsi üçün informasiyanın çıxışa verilməsi;
Əks-əlaqə – giriş informasiyanın korrektəsi üçün sistemin istifadəçiləri tərəfindən emal edilmiş informasiya

_____________________________

Verilənlər Bazasının İdarəetmə Sistemləri (VBİS):

VBİS –lər informasiya sistemlərinin vacib tərkib hissəsidir. Bu sistemlər informasiyanın optimal şəkildə saxlanmasını, yüksəksürətli və effektiv axtarış aparılmasını, filtirləmələri təmin edir.
Kiçik informasiya sistemlərində daha çox lokal VBİS-dən istifadə edilir. Böyük həcmə malik informasiya sistemlərində isə çoxistifadəçi rejimini dəstəkləyən müştəri-server arxitekturalı güclü VBİS-dən istifadə edilir.
Çox istifadə edilən bəzi VBİS-lər: ORACLE, SQL Server, Informix, Sybase, DB2.

__________________________

CASE proqramlaşdırma mühiti:

CASE (Computer Aided Software Engineering – kompüter dəstəkli proqram mühəndisliyi) – proqramlaşdırma mühiti mürəkkəb kompüter proqramlarının kodlaşdırılması, işlənib hazırlanması, modelləşdirilməsi kimi bütün mərhələlərini əhatə edir. CASE texnologiyalarının yaranmasına qədər mürəkkəb informasiya sistemlərinin yaradılması daha uzun və mürəkkəb proses idi.

İnformasiya sistemlərinin təsnifatı:

İnformasiya və ölçmə sistemləri – araşdırılan obyekt haqqında məlumatlar xüsusi texnologiyalarla (sensorlar, radiodalğalar və s.) əldə edilir. İstifadə sahələri: kosmiq tədqiqatlar, tibb, seysmologiya.
İnformasiya əldəetmə (axtarış) sistemləri – bura elektron lüğətləri, elektron ensklopediyaları, informasiya əldə etmək üçün nəzərdə tutulmuş müxtəlif sistemləri aid etmək olar;
Sənədlərin idarəedilməsi (və ya elektron sənəd dövriyyəsi) sistemləri – bu sistemlərdən müəssisələrarası və ya müəssisədaxili yazışmalar zamanı istifadə edilir;
Avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemləri (CAD) – müxtəlif obyektlərin modellərinin (sadə alətlər, kosmik gəmilər, təyyarələr, . ) hazırlanması
Ekspert sistemlər – hər hansı sahə üzrə biliklər (məlumatlar) bazası bu sistemlərin əsasını təşkil edir. Tibbi diaqnozların qoyulması, uzunmüddətli praqnozların verilməsi üçün bu sistemlərdən istifadə edilir;
Avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemləri (və ya Sənayeyə nəzarət sistemləri) – müxtəlif texnoloji proseslərin və ya istehsalın tam şəkildə idarə edilməsinin təmin edən sistemlərdir;
Coğrafi informasiya sistemləri – xəritələrin, sxemlərin, fəza verilənlərinin daxil edilməsini, saxlanmasını, əks etdirilməsini təmin edir;
Öyrəcidi informasiya sistemləri – elektron dərsliklər, online testlər, öyrədici proqramlar (həmçinin təyyarə və kosmik gəmilərin idarə edilməsinin öyrədilməsi üçün vasitələr) bura daxildir.

Coğrafi informasiya sistemləri:

Yer səthinin hər hansı hissəsini və ya bu səth üzərindəki obyektləri təsvir edən verilənlərə coğrafi verilənlər və ya fəza verilənləri deyilir.
Obyektlərin təsvir edilməsi zamanı müxtəlif atributlar (mətn, ədəd, qrafika, audio, video) istifadə edilir.
Coğrafi informasiya sistemlərinin layihələndirilməsi, yaradılması və istifadəsinin elmi, texniki, texnoloji, tətbiqi məsələləri ilə məşğul olan sahə geoinformatika adlanır.

Coğrafi informasiya sistemlərində informasiya qatları:

Coğrafi informasiya sistemlərində verilənlər bazası informasiya qatları şəklində təşkil edilir.
Goğrafi informasiya sistemlərində təsvir edilən obyektlər 2 kateqoriyaya ayrılır:
- Kəsilməz obyektlər: relyef, yağıntı səviyyəsi, orta temperatur, .
- Diskret obyektlər: evlər, obyektlər, ərazi zonaları, .
GPS (Glogal Positioning Sysyem)
- Yer səthində və ya fəzada obyektlərin yerini, hərəkət sürətini təyin etmək üçün Qlobal Mövqetəyinetmə Sistemindən (GPS) istifadə edilir. Hal hazırda GPS-dən naviqasiya sistemlərində istifadə edilir.
- GPS kosmik, idarətetmə və istifadəçi olmaqla 3 əsas seqmentdən ibarətdir. Bu sistem peykdən qəbul etdiyi siqnallarla olduğu yerin koordinatlarını təyin edir.
Kadastr
- Hər hansı obyekt və ya hadisələr haqqında məlumatların (keyfiyyət, kəmiyyət göstəriciləri) saxlanıldığı coğrafi sistemlərə kadastr deyilir.
- Kadastrların yaradılması zamanı obyektlər üzərində dövri və ardıcıl müşahidələr aparılır.
- Katastrların növləri: su kadastrı, torpaq kadastrı, iqlim kadasrtı, meşə qadastrı, landşaft kadastrı, mineral resurslar kadastrı, .
QEYD: materialın hazırlanması zamanı əsasən orta məktəb İnformatika dərsliklərindən istifadə edilmişdir.

Menecmentdə informasiya təminatı

1. Menecmentdə informasiyanın rolu.
2. İdarəetmədə tətbiq edilən informasiyaların növləri və təsnifatı.
3. İnformasiyanın yaranma və alınma mənbələri.
4. Menecmentdə kommunikasiya.
5. İnformasiya texnologiyaları və sistemləri.

İnformasiya – idarəetmənin ən başlıca xammalıdır. İnformasiya, hər hansı bir yolla ölçülə bilən və tərkibində yenilik olan məlumatdır. Texniki-iqtisadi informasiyanın ölçü vahidi «bit»dir. İnformasiyanın toplanmasında, saxlanmasında, araşdırılmasında və verilməsində texniki və rabitə vasitələrindən istifadə olunduqda, onu kommunikasiya prosesi adlandırırıq.
Hazırkı dövrdə idarəetmə prosesini kommunikasiya və qərar qəbul etmə proseslərindən ayrı təsəvvür etmək qeyri mümkündür. İdarəetmənin 5 funksiyasının – planlaşdırma, təşkiletmə, motivləşdirmə, nəzarət və marketinqinin ümumi xüsusiyyətləri də bunlarla bağlıdır. Bu funksiyalar hamısı qərarların qəbul edilməsini tələb edir və hamısına informasiya lazımdır ki, düzgün qərar qəbul etmək üçün ondan istifadə etsinlər və bu qərarı müəssisənin başqa üzvlərinə çatdıra bilsinlər. Bu iki xüsusiyyət idarəetmənin bütün funksiyalarını özündə birləşdirdiyi üçün kommunikasiya və qərarların qəbul edilməsini çox vaxtı əlaqələndirici funksiyalar adlandırılırlar.
İdarəçilik işi, təsərrüfatçılıqla bağlı olsa da, əsasən zehni bir işdir. Təşkilatın mütəşəkkil işləməsi üçün, rəhbər qərar qəbul edərkən bir neçə alternativ ehtimallardan düzgününü seçməlidir. Alternativlərin birinin seçilməsi – qərardır. Beləliklə də, qərarın qəbul edilməsi – nəyin və necə planlaşdırılması, təşkil olunması, motivləşdirilməsi və nəzarət edilməsinin seçilməsidir. Bu, rəhbərin, o cümlədən, hər bir menecerin fəaliyyətinin əsas məzmununu təşkil edir.
Operativ, obyektiv və effektiv qərarın qəbul edilməsi üçün və ya problemin həqiqi miqyasının dərk edilməsi üçün əsas tələb, relevantdəqiq informasiyanın olmasıdır. Bu informasiyanın yeganə alınma üsulu isə kommunikasiyadır.
İnformasiyanın növləri çoxdur. Qlobal bölgü üzrə – texniki, sosial, iqtisadi, siyasi, tarixi, hərbi, tibbi və s. informasiyalarını fərqləndirmək olar. İdarəetmə prosesində zəruri olan və daha çox iştirak edən texniki-iqtisadi və sosial informasiyanın aşağıdakı bölgüsü vardır:
1.Yaranma səbəblərinə görə – ilkin, aralıq və hesabat növləri.
2.İcra etdiyi funksiyalara görə – plan, uçot, statistika və s. növlər.
3.Vaxta görə – gündəlik, həftəlik, aylıq, rüblük, illik və s., eləcə də daimi və dəyişən.
4.İstifadəyə yararlı olmasına görə – yararlı, artıq (izafi), səhv (yanlış).
5.Qeydiyyata götürülməsinə görə – rəqəmlə, əlifba ilə, simvollar və siqnallar ilə.
6. Ötürülmə qabiliyyətinə görə – görünən, eşidilən və görülüb-eşidilən.
7. İdarəetmədə tətbiqinə görə – iqtisadi, sosial, texniki, elmi və s.
8. Alınma mənbələrinə görə – daxili və xarici informasiyalar.

Şəkil 8. İdarəetmə informasiyalarının təsnifatı

İdarəetmə prosesində ən çox lazım olan informasiya relevant informasiyadır. Relevant sözü – mənasına görə, üst-üstə düşmək deməkdir. Məqsəd ilə üst-üstə düşən, həll edilən məsələyə bilavasitə aid olan informasiya – relevant informasiya adlanır.
Semantika – dilçilik elementidir. İdarəetmədə anlaşılmazlıq odur ki, biri dediyini o biri başa düşmür. İdarəetmədə idarə edən adam idarə etdiyinin dilini bilmirsə buna semantik baryer deyilir. Baryerin mənası – maneə deməkdir.
İdarəetmənin informasiya təminatını ödəmək üçün avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi və yaxud avtomatlaşdırılmış informasiya sistemi yaradıla bilər. Avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemi müəssisənin, təşkilatın, firmanın idarə edilməsində üzə çıxan məsələləri həll etmək və ya qərar qəbul etmək məqsədilə yaradılır. Burada, əsasən texniki vasitələrdən, kompüterlərdən və kadrlardan istifadə olunur. Belə sistemlərdə adamlar sistemin elementi kimi çıxış edirlər, yəni adamların iştirakı zəruridir. Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemlərində informasiyanın toplanması, saxlanması, işlənməsi və verilməsi ayrı-ayrı sahələr üzrə və yaxud ümumi məqsədə xidmət üçün yaradıla bilər.
İdarəetmədə istifadə olunan informasiyaları əsasən aşağıdakı mənbələrdən əldə etmək olar:
-İnformasiya büroları.
-Mətbuat, kütləvi informasiya vasitələri.
-Ticarət – sənaye palatası.
-Statistika komitəsi.
-Standartlaşdırma və metrologiya komitəsi.
-İqtisadi İnkişaf nazirliyi.
-Banklar.
-Xidmət və konsaltinq (məsləhət) firmaları və s.
Bunlardan başqa digər mənbələr də vardır. Lakin, məhdudiyyət qoyulur. Buna misal Gömrük Komitəsini göstərə bilərik. Hal-hazırda bizim ancaq xammal xaricə çıxarılır, hazır məhsul isə çox az çıxarılır ki, bunların haqqında məlumat almaq çox çətindir.
Daxili nəzarət çərçivəsində isə hər bir rayonun özünün vergi müfəttişliyindən məlumat almaq olar. Banklar informasiya mənbəyi kimi çıxış edə bilərlər. Əsasən elmi-texniki tərəqqi ilə bağlı yeni məhsullar istehsalını şərh edən referativ jurnallarda geniş informasiya olur. Bu jurnallardan faydalı informasiya almaq olar. Digər jurnallardan, arxivdən və kitabxanalardan da informasiya mənbəyi kimi istifadə edə bilərik.
İnformasiyalar əsasən bir məqsədə qulluq edirlər – idarəetmədə qərar qəbul etmək üçün şərait və imkan yaratmaq.

İnformasiya sistemi – idarəetmə prosesinin informasiya ilə təmin olunmasını təşkil edən vasitə olub, bütün idarə sisteminin bölmələrinə lazım olan dəqiq məlumatların vaxtında verilməsinə imkan verir. İnformasiya sistemi aşağıdakı elementləri özündə əks etdirir:

– İnformasiyanın toplanması.
– İnformasiya dövriyyəsinin təşkili.
– İnformasiyanın saxlanması və aktuallaşdırılması.
– İnformasiya sisteminin texniki təminatı.
– İnformasiya sisteminin riyazi (proqram) təminatı.
– İnformasiyanın verilməsi.
İnformasiya sistemləri sadə və mürəkkəb quruluşlarda hazırlana bilərlər. Sadə informasiya sistemləri əsasən müəssisədaxili bölmələr üçün nəzərdə tutulur və informasiyanın toplanması, saxlanması, verilməsi prosesləri insanlar tərəfindən əl ilə həyata keçirilir. Mürəkkəb informasiya sistemləri isə bütün əməliyyatların avtomatlaşdırılmış qaydada icrası və tətbiqi ilə bağlıdır. Bu halda, ilkin informasiyadan tutmuş hesabat sənədlərinin alınmasınadək bütün işlərin icrası texniki vasitələrin köməkliyi ilə və avtomatlaşdırılmış qaydada həyata keçirilir.
Menecmentin təşkili və tətbiqi üçün bütün müəssisə və təşkilatlar zəruri informasiya bazasına malik olmalıdırlar. Bunun üçünsə ilkin informasiya massivləri təşkil odunmalıdır. Bu informasiya massivləri normativ-sorğu, cari və axtarış informasiya blokları şəklində tərtib oluna bilərlər.
Ümumiyyətlə hər bir informasiya sistemi aşağıdakı parametrlərlə xarakterizə olunur:
– Bütün halqalardakı sabit informasiyanın həcmi.
– Daim hərəkətdə olan axın xarakterli dəyişən informasiyanın həcmi.
– İnformasiya sistemində kommunikasiya şəbəkəsinin buraxa bilmə qabiliyyəti.
– İnformasiya sistemin operativ və dəqiq fəaliyyəti.
– İnformasiya işlərində əlaqələndirmə dərəcəsi.
İnformasiya sisteminin təşkili üzrə mövcud olan bütün variantları müxtəlif həlqələr üzrə təsnif etmək olar ki, onların da hər biri onun bu və ya digər xüsusiyyətini açıb göstərir:
1. İdarəetmənin müxtəlif səviyyələrinə görə – informasiya toplanması dərəcəsini, mərkəzləşdirilən və qeyri-mərkəzləşdirilən sistem kimi ayırmaq olar.
2. Əhatə dairəsinə görə – informasiya sistemi kompleks və lokal sistemlərə bölünür. Lokal sistemi məlumatları ayrı-ayrı problem və ya idarəetmə funksiyaları üzrə istiqamətləndirir. Kompleks sistemi isə idarəetmə prosesində bütün məlumatların olunmasını tələb edir.
3. Təyinatına görə – istehsalat informasiya sistemi və elmi-texniki informasiya sistemləri fərqləndirilir.
4. İnformasiya sisteminin mürəkkəblik dərəcəsinə görə – sadə və mürəkkəb informasiya sistemləri ayrılırlar.
5. İnformasiyanın işlənməsinin avtomatlaşdırılması və mexanikləşdirilməsi səviyyəsinə görə – əl ilə işlənən, mexanikləşdirilmiş və avtomatlaşdırılmış sistemlər mövcuddur.
İnformasiya sistemlərinin işlənməsinin və tətbiq edilməsinin ən mühüm üstünlüklərindən biri, informasiyanın toplanması və işlənməsində operativliyi təmin etməklə yanaşı, həm də çoxvariantlı idarəetmə qərarlarının hazırlanması üçün imkan yaratmasıdır. Nər bir menecer bu sistemin köməyi ilə müxtəlif qərar variantlarından ən əlverişlisini seçmək və tətbiq etmək imkanı əldə edir
Kommunikasiya. Kommunikasiya iki və daha çox insanlar arasında informasiya mübadiləsi prosesidir. İnsanların vacib fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri mücərrəd (abstrakt) fikirləri ifadə etmək bacarığıdır. Bu, insanların şəxsi əlaqələrinin nə qədər dəqiq və səmimi olmasını, onlar arasında möhkəm əlaqələrin mövcudluğu ilə bağlıdır.

İdarəetmənin Şərq və Qərb modelləri
Cədvəl 3

Şərq modeli

1. Qərarlar fərdi qaydada qəbul olunur.

1.Qərarlar yekdillik əsasında kollektiv tərəfindən qəbul edilir.

2. Cavabdehlik fərdidir.

2. Cavabdehlik kollektivindir.

Sabit Kərimov İnformasiya Sistemləri

Müasir informasiya texnologiyalarının ən səmərəli vasitələrindən biri Ġnformasiya sistemləridir.Hazırda informasiya sistemlərindən həm idarəetmə proseslərinin, həm də ayrı-ayrı istifadəcilərin informasiya tələbatını ödəmək ücün geniĢ istifadə olunur. Təqdim olunan kitabda informasiya sistemlərinin yaradılması və tətbiqi ilə bağlı olan bütün məsələlər:informasiya sistemlərinin qurulma əsaslarıёverilənlər bazalarıёQBE və SQL sorğu dilləriёverilənlər bazasının layihələndirilməsi və idarə olunmasıёfərdi kompüterlər ücün verilənlər bazalarının idarəetmə sistemləriё informasiya təhlükəsizliyi Ģərh olunur.Kitabın müəyyən hissəsi sənədli informasiya sistemlərinə və onların ən cox yayılmıĢ növü olan informasiya-axtarıĢ sistemlərinə həsr olunmuĢdur.ĠNTERNET-də informasiya-axtarıĢ probleminə də geniĢ yer ayrılmıĢdır.Kitabda həmcinin verilənlərin operativ analizinə yönəlmiĢ sistemlərə və verilənlərin intellektual analizi ücün geniĢ tətbiq olunan DATA MĠNĠNG texnologiyasına ətraflı baxılır. Kitab informasiya texnologiyaları və sistemləri sahəsində calıĢan mütəxəssislər və bu sahədə ixtisaslaĢan tələbələrёmagistrantlarёaspirantlar ücün nəzərdə tutulub.

Hazırda kütləvi kоmpütеrləĢmə dövrünü yaĢayırıq. Bu Ģəraitdə müasir insanın iĢgüzar fəaliyyətini, qabaqcıl müəssisənin və təĢkilatın idarə оlunmasını kоmpütеrsiz təsəvvür еtmək mümkün dеyil. Uçоt və nəzarət məsələlərinin həllində, о cümlədən, mühasibat uçоtunda, planlaĢdırmada, istеhsalatın idarə оlunmasında, malların alınıb-satılmasında və s. kоmpütеrlərdən çоxdan istifadə еdilirdi. Lakin müasir biznеs müəssisənin idarə оlunmasında infоrmasiya tеxnоlоgiyalarında daha gеniĢ və sistеmli istifadə оlunmasını tələb еdir. Müasir biznеs idarəеtmədə buraxılan səhvlərə çоx həssasdır.Rəhbərin intuisiyası , Ģəxsi təcrübəsi və kapitalın həcmi bir çоx hallarda rəqabətə tab gətirmək üçün kifayət еtmir. Bazar iqtisadiyyatına xas оlan dinamiklik, qеyri-müəyyənlik və risk Ģəraitində düzgün qərarların qəbul еdilməsi üçün müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrini ( istеhsalat,kadr, təchizat, satıĢ və s.) daima nəzarət altında saxlamaq lazımdır. Оdur ki, idarəеtməyə müasir yanaĢma digər amillərlə yanaĢı,infоrmasiya tеxnоlоgiyalarına kifayət qədər vəsaitin qоyulmasını tələb еdir. Müəssisənin miqyası nə qədər böyük оlarsa, qоyulan vəsaitin miqdarı da uyğun оlaraq çоx оlmalıdır. Sərt rəqabət mübarizəsində infоrmasiya tеxnоlоgiyalarından daha yaxĢı istifadə еdən və nəticədə daha səmərəli təĢkil оlunan müəssisə qalib gəlir. Infоrmasiya tеxnоlоgiyalarından istifadə еdilməsinə sistеmli yanaĢma оnların tətbiqinin səmərəliliyini daha da artırır. Ġnfоrmasiya sistеmi-müxtəlif miqyaslı və xaraktеrli müəssisələrdə infоrmasiya tеxnоlоgiyalarının tətbiqinə sistеmli yanaĢma ilə qurulan və aparat, prоqram, infоrmasiya, təĢkilatı, mеtоdоlоji və hüquqi təminat vasitələrindən ibarət оlan mürəkkəb kоmplеksdir. Ġnfоrmasiya sistеminin əsas vəsifəsi idarəеtmə hеyyətini və müxtəlif mütəxəssisləri lazımi infоrmasiya ilə təmin еtməkdən ibarətdir. Bunun üçün о, infоrmasiyanın avtоmatlaĢdırılmıĢ tоplanmasını, saxlanmasını, axtarıĢını, еmalını və nəticələrin istifadəçilərə çatdırılmasını yеrinə yеtirməlidir.

Yükləməyə Keç [6,21 Mb] [ : 4829] –>
Related posts: