Dəbiyyat və Azərbaycan dili

82 yaşında vəfat eden Tolstoy dəfələrlə böyük sıxıntılar yaşamışdır. Marksizm’dən etkilənərək özündə yaratdığı mülkiyyət mövzusundakı radikal fikirləri səbəbiylə bütün sərvətini kəndlilərə payladı, hər halıyla onlar kimi yaşamağa başladı. Bu səbəblə ailəsiylə problemləri yarandı. Xiristiyan anaxiyasının inkişafının çalıştığı kitabı “tanrının əgəmənliyi içimizdədir” kitabıyla yeni bir xiristiyanlık axımı tanımlaması provoslav kilisəsi tərəfindən qovulmasına səbəb oldu. Tolstoy, ömrünün son illərini büsbütün dərbədər bir şəkildə keçirdikdən sonra, bir küskünlük nəticəsində, evini bıraxıb yollara düşdü. Astapovo dəmiryol stasiyasında ölü olaraq tapıldı. Ölümünə sətəlcəmin səbəb olduğu bilinməkdədir. Həyatı boyunca yaşayışın necə bir şey olduğunu anlamağa çalışdı. Əsərlərində bunu əksiksiz olaraq yansıtmağı hədəf etmiş ən böyük rus yazarlarından birisi olarak ədebiyyat və dünya tarixindəki yerini aldı [1].

21 марта — Навруз: значение древнего праздника, традиции и запреты

Во многих странах 21 марта отмечают праздник Навруз, зародившийся еще до нашей эры и связанный с приходом весны. Он совпадает с датой весеннего равноденствия — событием, при котором световой день равняется ночи. Какова история древнего праздника, кто и как его отмечает — читайте в материале «Известий».

Навруз – 2023: значение праздника

Историки расходятся во мнении о том, как давно отмечается праздник Навруз, название которого означает в переводе с персидского языка «новый день». Он связан с приходом весны, началом нового периода, для некоторых культур торжество даже равносильно Новому году. Праздник справляют иранские и тюркские народы, традиции торжества в некоторых странах глубоко переплелись с мусульманской религией, хоть оно и не является его частью.

Уже не пхай-пхай: из-за чего исламский мир рассорился с Индией
И как в стране действительно относятся к мусульманам

Как государственный праздник Навруз отмечается в Таджикистане, Узбекистане, Туркмении, Азербайджане, Грузии, Албании, Киргизии, Македонии, Турции, Казахстане. Справляют торжество и некоторые регионы России, в числе которых Дагестан, Татарстан и Башкирия. При этом в некоторых мусульманских странах празднование Навруза, напротив, находится под запретом. В частности, его совсем не отмечают арабские страны, Турция. В Сирии праздник запрещен на законодательном уровне. В 2013 году ЮНЕСКО включило праздник в Список нематериального культурного наследия человечества под наименованием «Международный день Навруз».

Навруз – 2023: традиции праздника

В тех странах и регионах, для которых праздник является повсеместным, торжественные мероприятия проходят масштабно. С поздравлениями к народу обращаются политики и общественные деятели, и практически каждая семья накрывает праздничный стол.

Мартовский код: когда россиянам ждать наступления весны
Резкие перепады температуры могут негативно сказаться на здоровье, предупреждают медики

Традиционными для Навруза угощениями являются сумаляк — блюдо из пророщенных ростков пшеницы, сладкие пахлава и шекербура. На стол, как правило, подают много бобовых, а также ячменные и пшеничные лепешки. К празднику принято готовиться, очистив дом перед приходом нового сезона — сделав уборку, вынеся мусор, совершив перестановку. Важно также подготовить душу и разум: простить старые обиды, раздать долги, избавиться от того, что тяготит. А вот начинать новую страницу года с дурных помыслов и поступков категорически нельзя, по поверью, это грозит неудачами и невзгодами. День весеннего равноденствия отмечается во многих культурах. «Известия» рассказали, какой астрономический и сакральный смысл несет в себе событие и на какие приметы стоит обратить внимание.

Ədəbiyyat və Azərbaycan dili

Yazdığı “Hərb və sülh” və “Anna Karenina” əsərləri ilə dünya ədəbiyyatında roman janrının ən görkəmli nümunələrini yaratmışdır. XIX əsr rus cəmiyyətinin realistik mənzərəsini canlandıran bu iki əsər realist roman janrının yüksək zirvəsində qərar tutur. Tolstoy özünün əxlaqi-mənəvi əsərləri ilə – “Allahın səltənəti qəlbimizdədir” (rus. “Царство Божие внутри нас” ) XX əsrin Mahatma Qandi və Martin Lüter Kinq kimi şəxsiyyətlərinə ciddi təsir göstərmişdir.

Həyatı [ redaktə ]

Zəngin bir ailənin övladı olaraq Yasnaya-Polyana’da anadan oldu. Çox kiçik yaşlarında əvvəl anasını, sonra atasını itirdi, qohumlarının himayəsinə keçdi. Uşaqlığından bəri həqiqətləri incələməyə qarşı böyük bir marağı vardı. Təhsilini davam etdirmək üçün Moskova’ya getdi. Çalışqan savadlı bir tələbə olaraq uğur və sevgi qazandı. Fransızcasını inkişaf elətdirmiş, Volter’i və J.J. Russonu’yu oxumuş, bu iki yazarın qüvvətli təsirində qalmışdı. Yasnaya-Polyana’ya geri döndü, yoxsul kəndlilər arasına qatıldı. İlk əsəri olan “Uşaqlıq” ı bu ərəfələrdə yazdı. Bir müddət sonra orduya çağırıldı; Qafqaz`a getdi. Qafqaz xalqının yoxsulluq dolu yaşayışlarını ələ aldığı izlənimlərlə ilk realist hekayələrini yazdı. 1854’də Kırım müharibəsinə zabit olaraq qatıldı. Sonra əsgərliyi qurtarıb Peterburg’a getdi. Bir qisim əsərlərini olduqca sakit keçirdiyi o illərdə yazdı. Yenə də içində, axdardığını tapmayan bir ruh çalxalanırdı. Qərbi Avropa ölkələrində uzun bir gəzintiyə çıxdı. Almanya, Fransa, İsveçrə’də səyahət elədi. Məmləkətinə dönüşündə yenə Yasnaya-Polyana’ya yerləşdi. Zadəganlıq ünvanlarından, yüksək həyatdan sıxılırdı. Kəndində bir məktəb qurdu. Bu məktəb, öyrənim, tədris baxımından yepyeni bir qurumdu. Rahatçılığa qovuşduğuna qənaət gətirdikdən sonra, 1862’də evləndi. Tolstoy evləndiyində arvadı Sophie Behrs 16 yaşında idi. Bu evlilik onun düzənli bir həyat həsrətini keçirəcəkdi. Arvadına; əvvəlki həyatı, özəlliklədə yanlarında çalışan qadın qullarla olan cinsi əlaqələri anlatdığı günlüklərini evləndikləri gün oxuması üçün vermiş və əvvəlki həyatındakı elədiyi səhvləri öyrənməsini istəmişdir.Qadın hərisliyinə baxmayaraq evlilikləri həyatları sonuna kimi davam elədi. Bu evlilkdən 12 uşaqları oldu; bu uşaqlardan 5’i öldü. Əsərlərindən ən qüvvətli olan iki romanı “Hərb və Sülh” ilə “Anna Karenina’nı”, bu zamanlarda yazdı. Arvadı, əsərlərini yazmağında ən böyük köməkçisiydi. Hətta “Hərb və Sülh” ü 12 dəfə düzeltmələrini edib yazmışdır. Aradan bir müddət sonra yenidən, bu səfər əvvəlkilərdən daha şiddətli bir mənəvi çöküntüyə uğradı. Geniş xalq yığınlarının, özəliklə Rus kəndlisinin yoxsul, pərişan vəziyyəti onu çox kədərləndirirdi. Bütün sərvətini kəndlilərə payladı, hər halıyla onlar kimi yaşamağa başladı. Kor-kobud geyinir, geydiyi hər geyimi özü tikirdi. Dəyişməyən tək tərəfi bezib usanmadan yazmasıydı. “”Kreyser sonatası””, “Ağa və kölə “, “Qaranlıqların Gücü”, “İman nədir”, “İncilər”, “Kilise və Dövlət”, “Etiraflarım” hamısı bu illərin məhsullarıdır.

Əsərlərində insanlığın cürbəcür məsələlərinə deyinən Tolstoy’un dünya ölçüsündə bir sənət və fikir dəyəri vardır. Öz ölkəsinin ictimai-siyasi problemlərini, xalqının yaradılışını, yaşayışını həqiqətən böyük bir ustalıqla əks etdirməsidir. Realist ədəbiyyatın ən böyük təmsilçilərindən olduğu qədər, bir filosof bir maarifçi olaraq da şöhrət qazanmışdı. Yuxarıda sayılanların xaricində “Diriliş”, “Gəncliyim”, “Uşaqlıq”, “Hacı Murad”, “Ayaqlanış”, “Sergi ata”, “Tanrı Bizim İçimizdədir”, “Kazaklar”, “Təsadüf”, “İki Süvari” kimi əsərləri vardır. Dünyagörüşü və yaradıcılığında islam dini böyük yer tutur.

82 yaşında vəfat eden Tolstoy dəfələrlə böyük sıxıntılar yaşamışdır. Marksizm’dən etkilənərək özündə yaratdığı mülkiyyət mövzusundakı radikal fikirləri səbəbiylə bütün sərvətini kəndlilərə payladı, hər halıyla onlar kimi yaşamağa başladı. Bu səbəblə ailəsiylə problemləri yarandı. Xiristiyan anaxiyasının inkişafının çalıştığı kitabı “tanrının əgəmənliyi içimizdədir” kitabıyla yeni bir xiristiyanlık axımı tanımlaması provoslav kilisəsi tərəfindən qovulmasına səbəb oldu. Tolstoy, ömrünün son illərini büsbütün dərbədər bir şəkildə keçirdikdən sonra, bir küskünlük nəticəsində, evini bıraxıb yollara düşdü. Astapovo dəmiryol stasiyasında ölü olaraq tapıldı. Ölümünə sətəlcəmin səbəb olduğu bilinməkdədir. Həyatı boyunca yaşayışın necə bir şey olduğunu anlamağa çalışdı. Əsərlərində bunu əksiksiz olaraq yansıtmağı hədəf etmiş ən böyük rus yazarlarından birisi olarak ədebiyyat və dünya tarixindəki yerini aldı [1].

Lev Tolstoyun qəbri

Yaradıcılığı [ redaktə ]

Tolstoyun ilk hekayə və povestlərinin bir qismi Qafqaz həyatı ilə bağlıdır. Sonralar yazdığı məşhur “Kazaklar” və “Hacı Murad” povestlərinin və başqa əsərlərinin materiallarını da Tolstoy Qafqazda toplamışdır. 1854-cü ildə Tolstoy hərbi qulluq zamanı Sevastopola, döyüşən orduya dəyişilir. Hərbi qulluq zamanı o, rus, bəlkə də dünya ədəbiyyatında müharibə səhnələrini düzgün, real təsvir edən özünün gözəl “Sevastopol hekayələri” ni yazır.

Artıq 1855-ci ildə L.Tolstoy tanınmış bir yazıçı kimi Sevastopoldan Peterburqa qayıdaraq “Ailə xoşbəxtliyi” əsərini çap etdirir. O, 1862- ci ildə “Yasnaya Polyana” adlı pedaqoji jurnal buraxmağa müvəffəq olur. 1863-1869 -cu illərdə “Hərb və sülh” romanı üzərində işləmişdir. Dünya ədəbiyyatında belə geniş planda yazılmış kamil əsər tapmaq çətindir. G.Plexnov və A.Lunaçarski, Tolstoy dühasını yüksək qiymətləndirib, onun “Hərb və sülh” romanını dünya ədəbiyyatında ən gözəl əsər saymışdır. “Hərb və sülh”dən sonra dünya şöhrəti qazanan əsəri “Anna Karenina” romanı olmuşdur.

Tolstoy 1880-1890-cı illərdə “İvan İliçin ölümü” (1884-86), “Xolstomer” (1885), “Kreyser sonatası” (1887-1889), “Sergi ata” (1898), “Cəhalət hökmranlığı” (1886), “Maarifin bəhrələri” (1891) əsərlərini yazmışdır. Ömrünün altmış ilini bədii yaradıcılığa həsr etmiş və dünya ədəbiyyatında ən yüksək yerlərdən birini tutan L.Tolstoy 1910-cu il noyabr ayının 22-də Yasnaya Polyanada dəfn olunmuşdur.

Filmoqrafiya [ redaktə ]

Hərb və sülh (film, 1956) / War and Peace