Uzeyir hacibeyov

«. Гаджибеков всю свою жизнь посвятил развитию азербайджанской советской музыкальной культуры. . Он впервые в республике заложил фундамент азербайджанского оперного искусства, основательно организовал музыкальное образование. Большая работа проделана им и в развитии симфонической музыки» — так писал о Гаджибекове Д. Шостакович.

Uzeyir hacibeyov

«. Гаджибеков всю свою жизнь посвятил развитию азербайджанской советской музыкальной культуры. . Он впервые в республике заложил фундамент азербайджанского оперного искусства, основательно организовал музыкальное образование. Большая работа проделана им и в развитии симфонической музыки» — так писал о Гаджибекове Д. Шостакович.

Гаджибеков родился в семье сельского писаря. Вскоре после рождения Узеира семья переселилась в Шушу, в небольшой городок в Нагорном Карабахе. Детство будущего композитора прошло в окружении народных певцов и музыкантов, у которых он учился искусству мугама. Мальчик прекрасно пел народные песни, его голос был даже записан на фонограф.

В 1899 г. Гаджибеков поступил в Горийскую учительскую семинарию. Здесь он приобщился к мировой, в первую очередь к русской, культуре, познакомился с классической музыкой. В семинарии занятиям музыкой отводилось значительное место. Все учащиеся в обязательном порядке обучались игре на скрипке, получали навыки хорового пения и ансамблевой игры. Поощрялись самостоятельные записи народных песен. В нотной тетради Гаджибекова год от года росло их число. Впоследствии при работе над своей первой оперой он использовал одну из этих фольклорных записей. Окончив в 1904 г. семинарию, Гаджибеков получает назначение в село Гадрут и в течение года работает учителем. Через год он переезжает в Баку, где продолжает педагогическую деятельность, одновременно увлекается журналистикой. Его острозлободневные фельетоны и статьи появляются во многих журналах и газетах. Немногие часы досуга посвящаются музыкальному самообразованию. Успехи были столь значительными, что у Гаджибекова возник дерзкий замысел — создать оперное произведение, которое бы зиждилось на мугамном искусстве. 25 января 1908 г. — день рождения первой национальной оперы. Сюжетом для нее послужила поэма Физули «Лейли и Меджнун». Молодой композитор широко использовал в опере части мугамов. С помощью друзей, таких же страстных энтузиастов родного искусства, Гаджибеков поставил оперу в Баку. Впоследствии композитор вспоминал: «В то время я, автор оперы, знал лишь основы сольфеджио, но не имел никакого представления о гармонии, контрапункте, музыкальных формах. Тем не менее успех „Лейли и Меджнун“ был большой. Он объясняется, по моему мнению, тем, что азербайджанский народ уже ожидал появления на сцене своей, азербайджанской оперы, а в „Лейли и Меджнун“ сочетались подлинно народная музыка и популярный классический сюжет».

Успех «Лейли и Меджнун» побуждает Узеира Гаджибекова энергично продолжать начатое дело. За последующие 5 лет он создает 3 музыкальные комедии: «Муж и жена» (1909), «Не та, так эта» (1910), «Аршин мал алан» (1913) и 4 мугамные оперы: «Шейх Сенан» (1909), «Рустам и Зохраб» (1910), «Шах Аббас и Хуршидбану» (1912), «Асли и Керем» (1912). Уже будучи автором нескольких популярных в народе произведений, Гаджибеков стремится пополнить свой профессиональный багаж: в 1910-12 гг. он занимается на частных курсах при Московском филармоническом обществе, а в 1914 г. — в Петербургской консерватории. 25 октября 1913 года состоялась премьера музыкальной комедии «Аршин мал алан». Гаджибеков выступил здесь и как драматург и как композитор. Он создал выразительное сценическое произведение, сверкающее остроумием и полное жизнерадостности. В то же время его творение не лишено социальной остроты, оно полно протеста против реакционных обычаев страны, унижающих достоинство человека. В «Аршин мал алане» композитор предстает как зрелый мастер: тематизм основан на ладовых и ритмических особенностях азербайджанской народной музыки, но ни одна мелодия не заимствуется буквально. «Аршин мал алан» — подлинный шедевр. Оперетта с успехом обошла весь мир. Она ставилась в Москве, Париже, Нью-Йорке, Лондоне, Каире и в др.

Свое последнее сценическое произведение — оперу «Кёр-оглы» — Узеир Гаджибеков завершил в 1937 г. Тогда же опера была поставлена в Баку, с участием знаменитого Бюль-Бюля в заглавной партии. После триумфальной премьеры композитор писал: «Я поставил перед собой задачу создать национальную по форме оперу, используя достижения современной музыкальной культуры. Кёр-оглы — ашуг, и он воспет ашугами, поэтому превалирующим стилем в опере является стиль ашугов. В «Кёр-оглы» есть все элементы, свойственные оперному произведению, — арии, дуэты, ансамбли, речитативы, но все это построено на основе тех ладов, на которых строится музыкальный фольклор Азербайджана». Велик вклад Узеира Гаджибекова в развитие национального музыкального театра. Но он в то же время создал немало произведений в других жанрах, в частности, выступил зачинателем нового жанра — романса-газели; таковы «Сэнсиз» («Без тебя») и «Севгили джанан» («Возлюбленная»). Большой популярностью в годы Великой Отечественной войны пользовались его песни «Призыв», «Сестра милосердия».

Узеир Гаджибеков — не только композитор, но и крупнейший музыкально-общественный деятель Азербайджана. В 1931 г. им был создан первый оркестр народных инструментов, а спустя 5 лет — первый азербайджанский хоровой коллектив. Весом вклад Гаджибекова в создание национальных музыкальных кадров. В 1922 г. им организована первая азербайджанская музыкальная школа. В последующем он возглавлял музыкальный техникум, а затем встал во главе Бакинской консерватории. Результаты своих исследований национального музыкального фольклора Гаджибеков обобщил в крупном теоретическом исследовании «Основы азербайджанской народной музыки» (1945). Имя У. Гаджибекова окружено в Азербайджане всенародной любовью и почетом. В 1959 году на родине композитора, в Шуше был открыт его Дом-музей, а в 1975 г. открытие Дома-музея Гаджибекова состоялось и в Баку.

Üzeyir Hacıbəyov

Üzeyir ƏbdülHüseyn oğlu Hacıbəyov 1885- ci ildə Şuşa yaxınlığında, Ağcabədidə anadan olmuşdur. Atası ədəbiyyat sahəsində, anası isə musiqi sahəsində yüksək mövqe tutmuşlar. Musiqiyə olan həvəsi anasından mənimsəmiş Ü. Hacıbəyov 7 yaşında ikən tarda və kamançada yaxşı çalırdı, muğamat oxuyurdu.
Ü. Hacıbəyov 1897- ci ildə Şuşada olan iki illik rus-tatar məktəbinə daxil olur. Həmin məktəbi müvəffəqiyyətlə bitirdikdən sonra 1899- cu ildə Qori müəllimlər seminariyasına daxil olur. Seminariyada təhsil aldığı müddətdə o, pedaqogika, rus dili, riyaziyyat, təbiət şünaslıq, rəsim və rəsimxətdən nümunəvi sınaq dərsləri aparmışdır. 1904-cü ildə seminariyanı bitirdikdən sonra Bakıya qayıdır və Hadrut kəndində müəllimlik edir.İbtidai siniflərdə dərs deməklə yanaşı o, şagirdlərdən ibarət xor kollekivi təşkil edir. Sonralar o, Bibi- Heybətdə “Səadət” məktəbində Azərbaycan və rus dillərindən, eləcədə nəğmə və hesabdan dərs deməklə məşğul olmuşdur.
1905-ci ildə Ü. Hacıbəyov “Filankəs” ləqəbi ilə “Həqiqət” , “İrşad”, “Tərəqqi” qəzetlərində çıxışlar edir, kiçik məqalə və felyetonlar vasitəsilə “Ordan-burdan” başlığı altında vacib məsələləri oxucuların nəzərinə çatdırırdı.
Ü.Hacıbəyov 1907-ci ildə opera yazmaq qərarına gəlir. Bu dövrə qədər hələ Azərbaycanda opera yazılmamışdır. Onun yaratdığı ilk “Leyli və Məcnun” operası Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixində ilk opera olmuş və çox böyük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Bəstəkər bu opera ilə Azərbaycanda opera sənətinin təməlini qoydu.
Dahi Azərbaycan şairi M.Füzulinin operası əsasında yazılmış bu opera “Nicat” cəmiyyətinin teatr bölməsinin opera artistləri tərəfindən tamaşaya qoymuşdu.
Ü. Hacıbəyov “Leyli və Məcnun” operasından sonra ardıcıl olaraq bir sıra operalar yazmışdır: “Şeyx Sənan” (1909). “Rüstəm və Söhrab” (1911), “Şah Abbas və Xurşudbanu ” (1912), “Əsli və Kərəm” (1912), “Harun və Leyla” (1915).
1911- ci ildə Ü.Hacıbəyov musiqi təhsili almaq üçün Moskvaya gedir. Lakin maddi vəziyyəti çətin olduğundan təhsilini davam etdirə bilmir. Bakıya qayıdaraq yazdığı operaları səhnəyə qoymaqla məşğul olur.
1913- cü ildə musiqi təhsilini davam etdirmək üçün bu dəfə Peterburuqda gedərək konservatoriyaya daxil olur. Bu dövürdə o, “Arşın mal alan” musiqili komediyasını yazır.
1914- cü ildə Bakıya qayıdan Ü. Hacıbəyov mətbuatda bir sıra məqalələrlə çıxışlar edir. Onun “Boşboğazlar”, “Məzəli işlərimiz”, “Müsəlmançılıq”, “O, heç”, “Küyçülük” felfetonları tənqidi nöqteyi nəzərdən qiymətlidir.
1915- ci ildən etibarən Ü. Hacıbəyov “Yeni iqbal” qəzetinin redaktoru, 1906-cı ildən etibarən isə müdiri və baş redaktoru olmuşdur.
Ü. Hacıbəyov 1921-ci idə Bakıda “türk musiqi məktəbini” təşkil edir. Əvvəllər fəaliyyət göstərən xalq nonservatoriyası 1921- ci ildən etibarən artıq Azərbaycan Dövlət Konservatoriyası adlanır. 1926- cı ildən etibarən “türk musiqi məktəbini” Ü. Hacıbəyovun təşəbbüsü ilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tərkibinə daxil olur və onun xalq musiqi şöbəsi adlanır. 1926- cı ildə Ü. Hacıbəyov əvvəl konservatoriyanın prorektoru, sonra isə ömrünün axırınadək rektoru vəzifəsinədə çalışmışdır.
Ü.Hacıbəyov Azərbaycan milli folklorunu dərindən öyrənirdi. O, M. Moqomayev ilə birlikdə 1927 –ci ildə bir sıra Azərbaycan xalq mahnılarını toplamış, nato salmış və işləmişdir. Həmin dövrdə (1920- 1945 – ci illər ərzində ) Ü. Hacıbəyov “Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları” adlı böyük əhəmiyyət kəsb edən elmi- tədqiqat əsərini yazır.
Bəstəkar kütləvi mahnı janırında da öz istedadını nümayiş etdirirdi. Onun “Döyüşçülər marşı”, “Qara gözlər”, “Komsomolçu qız” mahnılarında milli kolorit öz əksini tapır.
Ü.Hacıbəyov İran şairi Firdövsinin (934- 1020) anadan olmasının 1000 illiyi münasibətilə xor və sinfonik orkestr üçün kantata yazmışdır ki, bununla o, Azərbaycanda ilk kontata janrının əsasını qoymuşdu.
1931 ci ildə Ü.Hacıbəyov Azərbaycanda ilk notlu xalq çalğı alətləri orkestrinin təşkil olunmasında yaxından iştirak etmişdir. Həmin orkestr üçün “Cahargah”, “Şur” fantaziyalarını yazmışdır. 1936- cı ildə bəstəkar Dövlət xor kollektivini yaradır.
Ü.Hacıbəyovun 1932- ci ilədək yazdığı sinfonik orkestr üçün təntənəli marş, xor və orkestr üçün təntənəli himn, fortepiono, skrika və violençel üçün trio və bu kimi əsərlər demək olar ki, “Koroğlu” operasının yaranmasına bir növ hazırlıq idi.
Ü.Hacıbəyov 1932-1936-cı illərdə “Koroğlu”operası üzərində işləyərək ilk Azərbaycan klassik opera növünü yaratmışdır. Operanın ilk tamaşası 1937-ci ildə (30/IV) olmuşdur və həddindən artıq böyük müvəffəqiyyətlər qazanmışdır. Opera həmçinin 1938-ci ildə Moskvada keçirilən Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyulmuş və paytaxt dinləyicilərinin rəğbətini qazanmışdır. “Koroğlu” operasında bəstəkar ilk dəfə olaraq milli musiqini Avropa klassik opera ənənələrilə birləşdirərək vahid bir əsər növünü yaratmağa müyəssər olmuşdur.
Musiqili komediya janrında bəstəkar “Ər və arvad”, “O olmasın, bu olsun” (1910), “Arşın mal alan” əsərlərini yazmışdır. Onun bu komediyalarında qadın azadlığı uğurunda olan mübarizə öz əksini tapmışdır.
1940-cı ildə Ü.Hacıbəyov Dövlət mükafatına laiq görülür.
1941-1945- ci ildə illərdə o, böyük Vətən müharibəsinə həsr olunmuş bir sıra əsərlər yazmışdır. Onun “Vətən uğrunda” mahnı silsiləsinə “Şəfəq bacısına”, “Ananın oğluna nəsihəti”, “Yaralı döyüşçünün heykayəsi”, “Döyüşçülər marşı” kimi mahnılar daxildir. Bəstəkar həmçinin solist, xor və sinfonik orkestr üçün “Vətən və cəbhə” kantatasını da ayrı yazmışdır.
Bu illərdə Ü.Hacıbəyov dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin (1141- 1209) anadan olmasının 800 illik yubleyi münasibətilə şairin sözlərinə “Sevgili canan ”, “Sənsiz” romanslarını yazmışdır.
Bu dövrdə Ü.Hacıbəyovun yaradıcılığında yaranan yeni bir janr da diqqəti cəlb edir. Bu instrumental janra aid olan qəhrəmanı əhval- ruhiyyə daşıyan “Cəngi” idi. Marş ritmində olan bu rəqs sanki mübariz hərbiçilərin qüvvəsini səfərbər edir.
Azərbaycan Respubilkasının dövlət himni Ü. Hacıbəyova məxsusdur.
Ü. Hacıbəyov 1945- 1946 cı illərdə müasir mövzuda olan “Firuzə” operası üzərində işləməyə başlamışdır. Bu, bəstəkarın son operası idi. Lakin o, operanı tamamlamağa çatmır. Ü. Hacıbəyov xəstələnir və 1948- ci ildə Bakıda vəfat edir.
Bəstəkarın fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilmişdir. 1937-ci ildə Azərbaycan SSR-nin xalq artisti, bir il sonra SSR-nin xalq artisti adına laiq görülmüşdür. Onun ədəbi, elmi və musiqi irsi mətbuatda yüksək qiymətləndirilmişdir.
1945-ci ildə Ü. Hacıbəyov Azərbaycan Elimlər Akademiyasının həqiqi üzvi seçilmişdir. O, daima ictimai aparmış, mətbuatda çıxış etmişdir. Yazdığı məqalələrin əsas ideyası Azərbaycan musiqisinin inkişafı probleminə həsr olmuşdur. Azərbaycan professinal musiqinin banisi Ü. Hacıbəyov görkəmli bəstəkar, musiqiçi, ictimai xadim alim, gözəl publisist və pedaqoq olaraq Azərbaycan professional bəstəkarlıq məktəbinin yaranmasında da böyük rol oynamışdır. Musiqi üslubunun özünə məxsusluluğu, xaqlılıq, yüksək ideyalılıq və millilik. Ü.Hacıbəyov yaradıcılığının diqqəti cəlb edən xüsusiyyətlərindəndir.

• Teqlər:
• bəstəkar
• , Üzeyir Hacıbəyov
• , Azərbaycan musiqisi
• , Azərbaycan bəstəkarı
• , Üzeyir Hacıbəyli