Kompüter qrafikasi fənnin oyrənilməsinsdə məqsəd. Digər fənnlərlə əlaqəsi
onlarn kaz zrind ap zaman alnm tsvirin formalamasna, formalama prinsiplrin gr
Kafedra: İnformasiya texnologiyaları və sistemləri . · Kompüter qrafikası proqramlarına rastr və vektor qrafikaları, fraktal grafika, üçölçülü obyektləri yaratmaq
9 OpenOffice.org Draw proqramnda standart fiqurlarla i.
10 OpenOffice.org Draw proqramnda sas evrilmlr
11 AutoCad proqramnn standart altlri il i.
12 AutoCad proqramnda ertyojlarn kilmsi
13 3D Studio MAX proqram il ilm
14 Adobe llstrtor proqram il ilm
Tsvirlrl i avadanlqlar. Skanerlrin v rqmsal fotokameralarn
KOMPTER QRAFKASI V MULTMEDA FNNNN MHAZRLR
MVZU 1. “KOMPTER QRAFKASI V MULTIMEDIA” FNNNN PREDMET
1. .”Kompter qrafikasi v multimedia” fnninin predmeti
2. Kompter qrafikasnn sas anlaylar.
3. Rastr, vektor v fraktal qrafikasnn elementlri
“Kompter qrafikasi v multimedia” fnninin predmeti Yaxn kemi qdr tsvirlrin frdi kompterlrd keyfiyytli tsviri istifadilri
myyn problemlr qarsnda qoyurdu. Frdi kompterlrin son illrd srtl inkiaf etmsil
mli v srt disk yaddann hcminin, hminin srtinin daha da artmas istifadilr yaranm
problemlri hll etmy geni imkanlar verir.
Mlumdur ki, qrafik informasiyadan frdi kompterlrd istifad edrkn onlar kompterin
yaddanda ox yer tuturlar. Digr trfdn frdi kompterlr ona daxil olan informasiyan rqm
formatnda (kodladrlm formatda) thlil edirlr.
nformasiyan lmk n n minimal informasiya vahidi kimi bit (ingilisc binary digit
szundn) qbul edilmidir. Bit ox kiik vahid olduundan, kompter texnikasnda sas informa-
siya vahidi kimi 8 bitdn ibart olan baytdan istifad edilir. Praktikada is sasn aadak daha
byk informasiya l vahidlri ildilir:
1 Kbayt = 1024 bayt=210bayt
1 Mbayt = 1024 Kbayt=220bayt
1 Gbayt = 1024 Mbayt=230bayt
1 Tbayt = 1024 Gbayt =240bayt
Son zamanlar is emal olunan informasiyann hcminin artmas il laqdar olaraq,
petabayt (Pb), eksabayt (Eb) v zetabayt (Zb) kimi l vahidlrindn d istifad olunur.
Bu l vahidlrindn n ox kompter yaddann tutumunu gstrmk n istifad
Kompterd informasiya ikili say sistemi vasitsil kodladrlr. Kodladrma bir
lifbann simvollarnn digr lifbann simvollar il tsvir edilmsidir.
kili say sistemi: 0, 1
Onluq say sistemi: 0, 1, 2 . . . 9
Rum say sistemi: I, II, III, IV . . . X, . . . C (yz), . . .
16-lq say sistemi v s.
Rsmlri kodladrmaq n onlar oxlu sayda eyni rngli (eynicinsli) hisslr blrlr.
Tsvird istifad edilck btn rnglr nmrlnir. Nmrlnmi rnglrdn istifad etmkl
istniln surti yaratmaq olar. Mlum olduu kimi, tbitd hddindn ox rnglr bizi hat edir.
Odur ki, oxar rnglri eyni rqmlrl nmrlmk qbul edilmidir. Demli, istifad olunan
rnglrin sayndan asl olaraq istniln tsviri kodladrmaq mmkndr. Yni, rnglr say
azaldqca, az sayda nmrlrdn istifad edilck, nticd kodladrma prosesi daha etibarl
n sad halda iki rngdn: a v qara rngdn v bu rnglri kodladrmaq n iki
rqmdn, 0 v 1dn istifad edilir. Bel kodladrma frdi kompterlrd istifad olunan
ikilik say sistemin xasdr.
nformatikann kompterdn istifad etmkl tsvirlrin yaradlmas v redakt edilmsi
sullar il mul olan sahsi kompter qrafikas adlanr.
Mxtlif pe sahiblri: mxtlif elm v ttbiq sahlri il mul olan tdqiqatlar,
rssamlar, konstruktorlar, kompter dizayn il mul olan mtxssislr, dizaynerlr, reklam
mhsullar hazrlayanlar, Web-shiflrin hazrlanmas il mul olanlar, multimedia tqdimat
hazrlayan mlliflr, shiyy iilri, para v geyim modelyerlri, fotoqraflar, tele-video
montajla mul olan mtxssislr v digrlri z ilrini sahmana salmaq p kompter
qrafikasndan istifad edirlr.
Adtn kompterin ekrannda tsvirlr qrafika proqramlarnn kmyi il yaradlr.
Kompter qrafikas proqramlarna rastr v vektor qrafikalar, fraktal grafika, ll obyektlri
yaratmaq v redakt etmk n istifad ediln proqramlar (msln, 3 ds MAX proqram),
avtomatladrlm layihlndirm sistemlri daxildir.
Avtomatladrlm sistemlr ox maraqldr, lakin nzr almaq lazmdr ki, onlardan
pekar istifad yax hazrlq tlb edir. Msln, avtomatladrlm layihlndirm sistemi olan
AutoCAD proqramndan pekar memarlar binalarn layihlndirilmsi v hrlrin planla-
drlmas n istifad edirlr. Golden Software firmasnn Grapher elmi qrafika proqram cdvl
v ya analitik formada veriln bir dyinl rh ediln mlumatlarn ilnmsi n nzrd
Kompter qrafikas fnninin sas mqsdi tsvirlrin yaradlmas v saxlanmas prinsiplri
bard trafl mlumat vermkl yana daha populyar qrafik redaktorlarn sas imkanlarn
Fnnin tdrisi prosesind tlblr alanan biliklr glck mtxssislrin kompter
qrafikas sahsind daha da pxtlmsi v ustalnn tkmillmsi n sas (fundament)
“Kompter qrafikas” fnni informatika fnninin baza kursunun yrnilmsi prosesind
formalaan bilik v vrdilr saslanr.
“Kompter qrafikas” fnninin tyinat kompterin yaddanda tsvirlrin kodladrlmas,
yaradlmas, redakt edilmsi v saxlanmas sullarn hrtrfli yrtmkdn ibartdir,
Fnnin yrnilmsi il ld ediln biliklr fizika, kimya, biologiya, elc d digr elm
sahlrin aid olan elmi v yaradldn bilmyin z bir ox problemlri hll etmy kmk
edir. Bu msllr haqqnda tsvvr olandan sonra rahatca anlamaq olur ki, kazda ap ediln
tsvir, niy ekranda grndy kimi dqiq alnmr.
nc sas msl grafik fayllarn formatlardr. Sonrak mrhllrd emal edilck
tsvirlrin saxlanmas problemi olduqca byk hmiyyt ksb edir. Qrafik redaktorlarn hams
n qrafik fayllar saxlamaqdan tr vahid format yoxdur v ola da bilmz. Lakin el formatlar
da var ki, onlar bir sira predmet oblastlar n standart formatlar hesab edilir. Qrafik formatlarn
xsusiyytlrini bilmk tsvirlrin smrli saxlanmas v mxtlif lavlr arasnda mlumat
mbadilsinin hyata keirilmsi un byk hmiyyt ksb edir.
“Kompter qrafikas” fnnind hminin daha cox istifad ediln grafik redaktorlarn sas
imkanlarn da yrncyik.
Kompter qrafikasnn sas anlaylar
Verilnlrin kompterin monitorunda qrafik kild tsvir olunmas XX srin 50-ci illrin
tsadf edir. Bel tsvirlrdn sasn elmi v hrbi tdqiqatlarn aparlmasnda istifad edilirdi. O
dvrdn balayaraq verilnlrin qrafik kild monitorda tsvir edilmsi frdi kompterlrin
ayrlmaz hisssin evrilmidir.
Kompter qrafikas il i frdi kompterdn istifad etmyin n yaylm istiqamtlrin-
dndir. Bu il tkc pekar rssamlar v dizaynerlr deyil, istniln frdi kompter istifadisi
maraqlana bilr. stniln mssisd reklam vrqsi v buklet buraxlmasna, hminin qzet v
jurnallarda reklam elanlarnn verilmsin daima ehtiyac yaranr. ri firmalar bel ilri xsusi
dizayner brolarna v reklam agentliklrin taprrlar. Mhdud bdcy malik olan kiik
mssislr is bel ilri z vsaitlri hesabna, ksr hallarda is mvcud proqram vasitlrindn
istifad etmkl hyata keirirlr.
Masir multimedia proqramlar frdi kompter qrafikas olmadan faliyyt gstrmir.
Qrafika zrind i, ktlvi ttbiq ediln proqramlar proqramlar qrupu trfindn hazrlanr v
proqramlarn iinin txminn 90%-ini hat edir.
Redaksiya v nriyyatn iind sas mk msrflri d qrafiki proqramlarla brabr bdii
v trtibat ilrinin payna dr.
Qrafik proqram vasitlrinin geni istifadsi zrurti nternetin inkiaf il laqdar olaraq
xsusil hiss olunmaa balamdr. Bu id aparc rol ayn-ayrlqda yaradlm milyonlarla Web
shiflrini vahid “mumdnya hrmk toru”nda birldirn sistemin xidmtin mxsusdur.
Hmin shiflrl sasl tanlq WWW istifadisini lazm sviyyd baa salr ki, frdi
kompter qrafikasndan istifad etmkl yerin yetiriln trtibat ilrinin yksk sviyyd hyata
keirilmsi firmalar arasnda ba vern rqabt nticsind birinin digrindn frqlnmsin sbb
olur. Nticd bu id frqlnn firmalar kompter qrafikas il maraqlananlarn v mul
olanlarn diqqtini zn kmy nail olurlar.
Cazibdar Web shiflri yaratmaa qoyulmu tlbat bel ilrl mul olan rssam v
dizaynerlrin imkanlar daxilind grdy ilr qoyulmu tlbatdan dflrl oxdur. Bununla
laqdar olaraq masir kompter qrafikas vasitlri el yaradlr ki, onlar ninki rssam v
dizaynerlr n lverili alt evrilsin, htta rssamlq v dizayner ilri il mul olmaa
hvskar olan, amma kifayt qdr tcrbsi v qabiliyyti (v ya vrdii) olmayanlar bu sahd
mhsuldar ily bilsinlr.
Kompter qrafikas il ilmk n oxlu sayda proqram tminatnn olmasna
baxmayaraq qrafikann cmi nvn bir-birindn frqlndirirlr. Bunlara rastr, vektor v fraktal
qrafikasn aid etmk olar. Hr qrafika frdi kompterin ekrannda ks olunan zaman v ya
onlarn kaz zrind ap zaman alnm tsvirin formalamasna, formalama prinsiplrin gr
qrafikalar bir-birindn frqlndirir.
Rastr qrafikasn elektron (multimedia) v poliqrafik nrlrin hazrlanmas zaman trtib
edirlr. Rastr qrafikasnn vasitlri il hazrlanan illstrasiyalar mrkkb olduu n onlar
nadir hallarda frdi kompter proqramlarndan istifad etmkl ll hazrlayrlar. Bu mqsdl
sasn rssam trfindn kaz zrind hazrlanm illstrasiyalar v ya fotokillr toplusundan
istifad edilir. ox zaman hazrlanm fotokillr skaner vasitsil skanerldirilir.
Son zamanlar rastr qrafikalarndan daha smrli istifad edilmsi n v bu mqsdl
onlarn frdi kompterlr daxil edilmsi n rqmli foto v videokameralardan geni istifad
olunur. Bu sbbdn d rastr illstrasiyalar il ilmk n yaradlm qrafik redaktorlarn
ksriyyti tsvirlrin yaradlmasndan ox, onlarn emal n nzrd tutulmudur.
Rastr tsvirinin sas elementi onun nqtsidir. gr bu ekran tsviridirs, nqt piksel
adlanr. Frdi kompterin mliyyat sisteminin hans qrafik rejim uyunladrlmasndan asl
olaraq, ekranda 640×480, 1024×768 v daha ox piksel malik tsvirlr yerldirmk mmkndr.
Tsvirin hlli onun ls il bilavasit laqdardr. Bu parametr bir uzunluq vahidin
dn nqtlrin say il (dot per inc – dpi) llr.
Diaqonal 15 dym olan ekranda tsvir tqribn 28×21 sm2 ld, bir dymn 2,54
millimetr brabr olduunu nzr alsaq, monitorun 800×600 piksel rejimind ii zaman ekran
hlli 72 dpi-y brabr olduunu asanlqla hesablamaq olar.(800*600*15=7200000)
ap zaman monitorun ekran hlli xeyli yksk olmaldr. Msln, rngli tsvirin
poliqrafik ap n ekran hlli 300×200=600000 dpi tlb olunur, v yaxud, standart ll
(10×15 sm) fotokil zrind trtibat ii aparlrsa, onda ekran hlli 1500×1000=1500000 dpi
olduu aydn grnr.
Qeyd etmk lazmdr ki, ekranda bir nqtnin kodladrlmas n bayt istifad edilir.
gr ekrandak tsvir rnglidirs, bel olan halda rngli fotokillr n 4 Mbayt-a brabr
verilnlr massivi tlb olur.
Rastr qrafikasmn aadk atmayan chtlri vardr:
– Rastr tsvirinin istifadsi zaman sas problem verilnlrin hcmc byk olmasdr.
Msln, adi jurnaln iki shifsi lsndn byk ll illstrasiyalarla fal ilmk n 128
Mbayt v daha artq mli yadda olan frdi kompterlr tlb olunur. Bu parametrl yana
istifad ediln frdi kompterin trkibindki mikroprosessorun da mhsuldarlnn yksk olmas
– Rastr tsvirlrin aid olan detallarn nzrdn keirilmsi n onlarn bydlmsinin
qeyri-mmknlydr. Tsvir nqtlrdn ibart olduu n onun bydlmsi tsviri tkil
edn nqtlrin lsnn bymsin gtirib xarr. Nticd tsvirdki lav detallar grmk
istifadi n mmkn olmur. Bununla yana nqtlri bydlm illstrasiyann vizual
grnmsi thrif urayr v mumilikd illstrasiya kobudlar. Ba vern proses rastr
qrafikasnda pikselldirm effekti adlanr.
Masir dvrd nternet bklrind yalnz rastr illstrasiyalarn ttbiqin geni imkanlar
Vektor qrafikas il ii hyata keirn proqram vasitlri is ksin, ilk nvbd
illstrasiyalarn emaln deyil, onlarn yaradlmas n nzrd tutulmudur. Bel vasitlr
reklam agentliklrind, dizayner brolarnda, redaksiya v nriyyatlarda geni istifad olunur.
riftlrin v n sad hndsi elementlrin ttbiqin saslanan trtibat ilri vektor qrafikas
vasitlrindn istifad etmkl xeyli asanlar. Vektor qrafikas vasitlrindn istifad etmkl
indiki zamanda istifadilr yksk bdii keyfiyytlr malik srlr yarada bilirlr. mumilikd
bel srlr istisna tkil edirlr. nki yksk sviyyli srlrin vektor qrafikas vasitlrinin
kmyi il bdii hazrlanmas olduqca mrkkb prosesdir.
Rastr qrafikasnda tsvirin sas elementi nqt olduu halda, vektor qrafikasnda bu rolu
xtt oynayr. Bu zaman vektor qrafikasnda istifad ediln xttin dz v ya yri xtt olmasnn
istifadi n he bir hmiyyti yoxdur.
mumiyytl, qeyd etmk lazmdr ki, rastr qrafikasnda da xtlrdn istifad edilir.
Amma bel xtlr mumilikd nqtlrin kombinasiyas kimi nzrdn keirilir. Rastr
qrafikasnda xttin hr b nqtsi n yaddan bir v ya bir ne xanas ayrlr. Xtti ml
gtirr nqtlrin rnglrinin say artdqca yaddada onlar n ayrlan xanalarn say da
mtnasib olaraq bir o qdr artm olur. Bellikl, rastr xtt uzandqca, yaddada daha ox sah
tlb olunur. Bundan frqli olaraq vektor qrafikasnda xtt n tlb olunan yadda sahsi xttin
uzunluundan asl olmur. Xtt zrind istniln mliyyatlarn aparlmasndan asl olmayaraq
xtt n ayrlm yadda sahsi deyil, yadda sahsind saxlanlan parametrlr dyimi olur. Bu
zaman yadda sahsindki xanalarn say dyimz qalr.
Qeyd etdik ki, vektor qrafikasnn sas element xtdir. Demli, vektor qrafikas vasitsi il
ld edilmi vektor illstrasiyasnda olan tsvir xtlrdn ibartdir. Yni sad obyektlr birlrk
mrkkb obyektlri v illstrasiyan ml gtirirlr. Bel yanamaya gr vektor qrafikasn
bzn obyektynml qrafika da adlandrrlar.
Qeyd etdiyimiz kimi vektor qrafikasnn obyektlri yaddada parametrlr ym kimi
saxlanlr. Odur ki, ekranda alnm tsvirlr nqtlr toplusu klind xarlr. Buna is sas
sbb ekrann sad texnologiya sasnda hazrlanmasdr.
Vektor qrafikasnda istniln obyekti ekrana xarmazdan vvl kompterin yaddanda
olan proqram ekran nqtlrinin koordinatlarn tsvir n hesablayr. Obyektin printerd ap
zaman da analoji hesablamalar hyata keirilir. Bu sbbdn d vektor qrafikasna bzn
hesablanan qrafika da deyirlr.
Digr obyektlr kimi, xtlrin d z xsusiyytlri vardr. Bu xsusiyytlr aadaklar
– xttin formas (dz, yri);
– xttin qrafik tsviri (btv, qrq xtlr klind).
Qapal xtlrin ml gtirdiyi daxili sah rnglnm xasssin malik olur. Daxili sahni
rngl, naxla doldurmaq mmkndr.
Rastr v vektor qrafikalar arasnda myyn frqlr vardr. Bundan vvl rastr
qrafikasnn atmayan chtlrini qeyd etmidik. Vektor qrafikasnda bu atmazlqlar aradan
qaldrlmdr. Lakin bel atmazlqlarn olmas z nvbsind bdii illstrasiyalarn yaradlmas
zaman yerin yetiriln ilri xeyli mrkkbldirir. Bunlar nzr alaraq tcrbd sasn
vektor qrafikasndan ksr hallarda bdii kompozisiyalarn yaradlmas n deyil, lahiy-
konstruktor v ertyoj ilrinin hyata keirilmsind, hminin illstrasiyalarn trtibatnda
Myyn edilmidir ki, xtt kimi sad obyektin haqqnda informasiyann mli yaddada
saxlanmas n vektor qrafikasnda cmisi skkiz parametr tlb olunur. Bura xttin enini,
rngini, xarakterini v sair xsusiyytlrini ks etdirn parametrlri d lav etdikd, bel
xsusiyyt malik olan bir obyektin mli yaddada saxlanmas n txminn 20-30 baytlq
yadda sahsi kifayt edir. Demli, minlrl sad obyektlrdn ml gln mrkkb obyektlri
yaddada saxlamaq n yzlrl kilobayt tutuma malik yaddan olmas vacibdir.
Vektor qrafikasnda miqyasladrma (obyektin bydlmsi v ya kiildilmsi) msllri
asanlqla hll olunur. Msln, gr xtt n 0,15 qalnlq myynldirils, kli kifayt qdr
bytsk bel (v ya kiiltsk) bu parametr dyimyckdir. V yaxud, ertyojun byk v ya
kiik ll kazda ap edilmsindn asl olmayaraq ertyoju ml gtirn xtlrin qalnl
Vektor qrafikasnn bu xsusiyytlrin saslanaraq ondan kartoqrafiyada, avtomatla-
drlm layihlndirmnin konstruktor sistemlrind v memarlq ilrinin layihlndirilmsinin
avtomatladrlmas sistemlrind geni istifad edirlr.
Fraktal qrafikas il iin proqram vasitlri, riyazi hesablamalarn kmyi il tsvirlri frdi
kompterlrd avtomatik generasiya etmk n nzrd tutulmudur. Fraktal bdii
kompozisiyann yaradlmas n tkc kil kmk v ya trtibatla mul olmaq deyil, btn
prosesi proqramladrmaq lazmdr.
mumiyytl fraktal qrafikadan ap ilrind, hminin elektron sndlrin
hazrlanmasnda nadir hallarda istifad edirlr. Ondan sasn frdi kompterlrd ylncli
oyunlar n istifad olunur.
Qeyd etmk lazmdr ki, fraktal qrafika da vektor qrafikas kimi hesablanandr. Fraktal
qrafika il i zaman frdi kompterin yaddanda he bir obyekt saxlanlmr. Burada tsvirlr
tnlik zr (v ya tnliklr sistemi zr) qurulur. Bu sbbdn d istifad ediln dsturlardan
baqa he nyi yaddada saxlamaq tlb olunmur. Frdi kompterin ekrannda bir-birindn frqli
tsvirlr almaq n sadc olaraq istifad olunan tnliklrdki msallar dyidirmk kifaytdir.
Fraktal qrafikann canl tbitin surtlrini modelldirmk qabiliyytindn istifad edrk
istifadilr tez-tez qeyri-adi illstrasiyalarn frdi kompterd generasiya edilmsin nail olurlar.
Kompter qrafikasnda eyni zamanda mxtlif obyektlrin bir ne xasssi il ilmk
lazm gldiyi n hll anlay il daha ox anlalmazlqlar meydana xr. Bu sbbdn d
aadak anlaylar dqiq frqlndirmk lazm glir:
Bu anlaylar mxtlif obyektlr aiddir. klin monitorun ekrannda, kazda v ya srt
diskdki faylda hans fiziki ld olmasn aydnladrana qdr yuxarda adlan kiln hll
qaydalarnn bir-biri il qtiyyn laqsi olmur.
Ekran hlli frdi kompter sisteminin (monitorun v videokartn parametrlrindn asl
olan) v mliyyat sisteminin xasssidir. Ekran hlli piksellrl llr v ekran btnlkl tutan
tsvirin llrini myynldirir.
Printer hlli printerin xasssi olub, vahid uzunluqda ap oluna biln ayr-ayr nqtlrin
miqdarn ks etdirir v bir dym dn nqtlr say (dpi) l vahidi il llr v verilmi
keyfiyytd tsvirin lsn, yaxud ksin, verilmi ld tsvirin keyfiyytini myynl-
Tsvirin hlli tsvirin z xasssidir. Bu, hll bir dym dn nqtlrin say il llr.
Tsvirin hlli tsvirin qrafik redaktorda v ya skanerlrin kmyi il yaradlmasnda verilir.
Tsvirin hlli parametrlri tsvirin faylnda saxlanlr v tsvirin digr ayrlmaz xasssi olan fiziki
l il sx laqd olur.
Tsvirin fiziki ls hm piksell, hm d uzunluq vahidlri il (millimetr, santimetr,
dyml) ll bilir. O, tsvirin yaradlmas zaman verilir v faylla birlikd mhafiz olunur.
gr tsvir ekranda nmayi etdirilcks, onda onun hndrly v eni piksellrl verilir. Bu
zaman klin ekrann hans hisssini tutacan myyn etmk asanlar, v yaxud, tsvir ap
etmk n hazrlanacaqsa, onda tsvirin llri, onun kazda n qdr yer tutacam bilmkl
lazm olan uzunluq vahidlrinin kmyi il tqdim edilir. Tsvirin hlli mlumdursa onun piksell
verilmi lsn uzunluq vahidin, yaxud da ksin evirmk istifadiy tinlik trtmir.
1. S.Q.Krimov, S.B.Hbibullayev, T..brahimzad. nformatika. Ali mktblr n drslik.
2. liyev R. Salahl M.. nformatika v hesablama texnikasnn saslar, Bak, Maarif,
3. liyev A.Y. nformatika v proqramladrma. Bak, Mtrcim, 2008.
4. liyev . liyev A.Y., Kazmov C.K. nformatikann saslar. Bak, Mtrcim, 2009.
5. Abbasov ., lizad M., Seyidzad E., Salmanova M. nformatika v kompyuterlmnin
saslar. Bak, Elm, 2005.
MVZU 2: KOMPTER QRAFKASINDA RNG
1. Additiv rng modeli
2. RGB modelind xsusi rnglrin formaladirilmasi
3. Subtraktiv rng modeli
4. Additiv v subtraktiv rng modellrinin qariliqli laqsi
5. Rng modeli, rng alar, dolunluq v parlaqlq
Tbitd ba vermi btn hadislri, hminin gndlik hyatda rastladmz
predmetlri ona gr grmk mmkn olur ki, onlar ya iq sar, ya da i ks edir.Rng-
alanmann gz tsirinin xarakteristikasdr. Bellikl, iq as gzn torlu qiasna dnd
rng hissi yaradr. alanan iq mnbdn (msln, gndn, lampadan, monitorun ekranndan
v s.) xan isa deyilir (kil 9.).
Mnbdn bilavasit gz dn alanan iq, znd, onu yaradan btn rnglri
saxlayr. Obyektdn ks olunan iq dyi bilir. q mnbyi olmayan ixtiyari predmet i ya
myyn qdr udur, ya da ks etdirir.
Gn v digr iq mnblri kimi monitor da iq alandrr. Tsvir ap ediln kaz is
ig ks etdirir. q hm alanma, hm d ks olunma proseslrind alina bildiyin gr iin
rh edilmsi n bir birinin ksi olan iki sul: additiv v subtraktiv rng modeliri mvcuddur.
ADDTV RNG MODEL
alanan iq additiv rng modeli il rh edilir. Ilyn monitorun v ya televizorun
ekranina yaxn msafdn v ya lupa il baxanda oxlu sayda xrda qrmz, yal v gy
rngnlrdn ibart olan nqtlr grmk olur, nki, rngli ekranda hr bir videopiksel mxtlif
(qrmz, yail v gy) rnglrdn ibart olan nqtnin mcmuyundan ibartdir. Mxtlif rngli
bu nqtlr ox xrda olduuna gr gzd onlarn qar bir rng kimi grnr. Bellikl, qon
nqtlrin rnglri qararaq baqa rng ml gtirir .
Qirmz + yal = sar;
Qrz + gy = al-qrmz;
Qrmz + yal + gy = a
Rngli nqtlrin iqlanma
oxsayl rng alarlar yarat
rng sas rngin (qrmz,
yal, gy) toplanmas il
alnr. Bu rngin hamsnn
intensivliyi 100%- atanda
a rng alnr. Rnglrin ham
s olmayanda qara rng alnr.
Kompter monitorlarnda istifad
ediln additiv modeli RGB (Red-
qrmz, Green-yal, Blue-gy) ab-
breviaturas il iar etmk qbul edilmidir
RGB MODELND XSUS RNGLRN FORMALADIRILMASI
Qrafik redaktorlarn ksriyytind istifadi redaktorun tklif etdiyi palitraya lav olaraq
qrmz, yal v gy rnglrdn istifad etmkl zn lazm olan xssi rnglri yarada bilr.
Adtn grafik redaktorlar lazm olan rngi qrmz, yal v gy rngin hr birinin 256 alar il
yaradr. Bu halda formaladrla biln rnglrin mumi say 256x256x256 = 16 777 216 – ya
brabr olacaqdr. Mxtlif redaktorlarda xsusi rnglri formaladrmaq n istifad ediln
dialoq pncrlrinin quruluu frqli olur. Demli, istifadi hm qrafik redaktorun tklif etdiyi
palitrada olan hazr rnglrdn, hm d dialoq pncrsindki R, G, B il iar ediln daxiletm
sahlrin qrmz, yal v gy rng n parlaqlin uyun qiymtlrini daxil etmkl alnan
xsusi alarlardan istifad ed bilr. R, G v B parametrlri n 0-dan 255- qdr diapazonunda
olan qiymtlrdn istifad edilir. Bu qayda il yaranan rngdn hm yeni obyektlrin yaradlmas,
hm d tsvirlrin fraqmentlrinin rnglnmsi n istifad edil bilr.CorelDRAW proqramnda
RGB rng modeli lav olaraq ll koordinat sistemi il verilir. Bu sistemd sfr nqtsi qara
rng, koordinat oxlar is sas rnglr uyundur. koordinatin hr birinin qiymti yekun
alarda sas rnglrin qiymtini gstrir.CorelDRAWproqramndak RGB modelind rnglrin
formalamas iin dialoq pncrsi
Adobe Photoshop proqramnda rnglrin formalamas iiiin daloq pncrsi
Koordinat sistemi zr srngcin yerinin dyidirilmsi daxiletm sahlrindki
qiymtlr v ksin tsir gstrir. Koordinat sisteminin balanc il btn tkiledicilrin
maksimal parlaqlq sviyysi yerln nqtni birldirn diaqonalda a rngdn qara rng qdr
olan boz rngin alarlar yerlir. Boz rng alarlar tkiledicinin hamsnn parlaqlq sviy-
ylrinin eyni qiymtlrind alnr.
SUBTRAKTV RNG MODEL
ks olunan rnglr subtraktiv rng modeli il srh edilir. Kaz iq alandrmr, is
udur v ks etdirir. Gz kazdan ks olunan iq dr. Ona gr d qrafik tsvirlrin
ap edilmsi n subtraktiv modeldn istifad edilir.
A rng gy qurana daxil olan btn rnglri znd birldirir. A rng prizmadan
kend trkib hisslrin ayrlr. Qrmz, narnc, sar, yal, mavi, gy, v bnvyi rnglr
in grnn spektrini ml gtirir. A kagz a isqla iqlandrlanda btn rnglri ks etdirir.
Rnglnmi kaz is bzi rnglri udur, yerd qalan rnglri is ks etdirir. A isqla
iqlandrlan qrmz rngl rnglnmi kaz ona gr qrmz grnr ki, o, qrmz rngdn
baqa btn rnglri udur. Hmin qrmz kagz gy iqla iqlandranda o, gy rngi udduuna
gr qara grunck. Subtraktiv rng modelind mavi, al-qrmz v sar rnglr sas rnglrdir.
Onlarn hr biri ap shifsin dn ag rngin myyn rnglrini udur v ya a rngdn
myyn rnglri xarr. Subtraktiv modelin ad da bundan gtrlmdr. ngilisc “subtrakt’ –
cxma demkdir. Qara, qrmz, yal v gy rnglrin alinmasndan tr bu modeld sas
subtraktiv rrglrdn aadak qaydada istifad edilir:
mavi + al-qrmz + sar = qara; mavi + al-qrmz = gy;
sar + al-qrmz = qrmz; sar + mavi = yal.
sas subtraktiv rnglri d mxtlif nisbtlrd qardrmaqla oxsayl alarlar almaq
Subtraktiv modeld a rng sas subtraktiv rnglrin he biri olmayanda alnr. kil 14-d
mxtlif subtraktiv rnglrin qardrlmas il alnan rnglr gstrilmidir.
Mavi, al-qrmz v sar rnglr yksk faizl qardrlanda qara rng ml gtirir. Daha
dqiq desk bu rnglr qardrlanda nzri olaraq qara rng alnmaldr.
Boyalarn bzi xsusiyytlrin gr bu rnglr qardrlanda qonur-lk alar alnr. Ona
gr d bu rng ap prosesind qara boya da lav edilir.
Subtraktiv rng modeli CMYK (Cyan -mavi, Magenta -al-qrmz, Yellow – sar, blacK –
qara) abbreviaturas il iar edilir.
ADDTV V SUBTRAKTV RNG MODELLRNN QARILIQLI LAQS
RGB modeli alanan, CMYK modeli is ks olunan iqla ilyir. Monitorda yerln
tsviri printerd ap etmk n istifad olunacaq xsusi proqram bir rng modelindn digr rng
modelin keidi tmin etmlidir.
Drd rngli ap prosesini iki mrhly blmk olar:
lkin tsvir sasnda hmin tsvirin mavi (firuzyi), al-qrmz, sar v qara tkil-
Hmin tkiledicilrin (tsvirlrin) hr birinin eyni kaz vrqd ap edilmsi.
Rngli tsvirin drd komponent (tkilediciy) blnmsi xsusi proqramla hyata
keirilir. Printerlrd CMYK modelindn istifad edilsydi tsvirin RGB modelindn CMYK
modelin evrilmsi ox sad olard, nki qrmz v yal rnglrin qar il sar, sar v mavi
rnglrin qar il yal, qrmz v gy rnglrin qar il al-qrmz v s. rng alnr.
Rng dairsi RGB v CMYK modellri arasndak laqni gstrir (kil 15.).
Hr bir bucaqlnn rng ona bitiik bucaqlarn rngi il myyn edilir. Qara rngin
lav edilmsi nticsind evirilm prosesi xeyli tinlir. RGB modelind nqtnin rngi RGB
rnglrin kmyi il alnrsa, yeni modeld noqtnin rngi CMYK qarna qara rngin muyyn
miqdarn lav etmkl alnr. RGB modelinin mlumatlarn CMYK modelin evirmk n
rng ayrma proqram bir sra riyazi mliyyatlar yerin yetirir.
RGB v CMYK modellri arasndak laq
Cdvld RGB v CMYK modellrind (tkiledici rnglrin diapazonu 0-dan 255- kimi
dyiir) bzi rnglrin rhi verilmidir.
Qzl 202R, 153G, 51B 38C, 105M,
102R, 51G, 104B 97C, 183M,
67Y, 67K Narnc 255R, 102G, OB OC, 187M,
253Y, OK Qhvyi 153R, 102G, 51B 1 58C, 134M,
174Y, 29K gr RGB modelind piksel tmiz qrmz rng malikdirs (100% R, 0% G, 0%
B), CMYK modelind al-qrmz v sar rnglrin brabr qiymtlrin malik olmaldr (0% C,
100% M, 100% Y, 0% K).Burada hmiyytli msl ondan ibartdir ki, rngayrma proqram
btv rngli oblastlar vzin ayr ayr nqtlrdn ibart olan rastrlar yaradr v nqtvi rastrlar
bir birin nzrn rahat dndril bilir ki, yana yerln mxtlif rnglr bir birinin zrin
Mavi Al-qrmz Sar Qara
Drdrngh ap n nqtlr kilind alnm rastr
Bir birin yaxn yerln mxtlif rngli nqtlr qovuma tsiri bailayr v yekun rng
qovumu bir rng formasmda grnr.
RGB v CMYK modellrind rnglrin alnma sulu frqli olduuna gr monitorda
grnn rnglri olduu kimi ap etmk olduqca tindir. Adtn ekranda olan rnglr ap ediln
eyni rnglrdn daha parlaq olur. Rng modeli il yaradla biln rnglr oxluu rng
hts/ad\arur. n geni rng hatsi gzn frqlndir bildiyi rnglrin mcmuyudur. Bu natural
rng hatsi adlanr.
Natural rng hatsin nzrn RGB modeli daha az, CMYK modeli is RGB modelin
nisbtn kiik haty malikdir .Nzr almaq lazmdr ki, ap edil biln rnglrin say ekranda
yaradla biln rnglrin sayndan xeyli azdr. Ona gr d bir sra qrafik redaktorlarda RGB
modeli il yaradlan rnglrin CMYK modelinin rng hatsindn knara xmas haqqnda xbr
vern gstrici nzrd tutulmudur. Adobe Photoshop proqramnda xbrdarlq gstricisi kimi
kiik nida iarsindn istifad edilir. Bel xbrdarlq meydana glnd Mouse-un sol dymsini
sxmaqla Adobe Photoshop poqramn mcbur etmk olur ki, hmin rngi CMYK modelindki
yaxn rng spektri il vz etsin.
CorelDRAW proqram da ap prosesind dqiq ap edil bilmyn rnglr bard
informasiya verir. Bu halda CMYK modelinin rng hatsin daxil olmayan rnglr xsusi,
msln, aq yal rngl vz edilir.
CorelDRAW v Adobe Photoshop kimi redaktorlar RGB modeli il yana hm d CMYK
modelind tsvirlr yaratmaa imkan verir. Bu halda istifadi istifad edilmsi mmkn olan
rng mhdudiyyti il barmaldr ki, tsvirin nec ap edilcyini ekranda gr bilsin. CMYK
modelind ixtiyari rng yaratmaq n RGB modelind oldugu kimi sas rnglrin faiz nisbti
gstrilmlidir.Kompter qrafikas il yeni mul olmaa balayanlar n CMYK modelind
rnglri formaladrmaq bir qdr tinlik trdir. Rng dairsindn istifad bu ii xeyli
sadldirir, nki, rng dairsind hr bir rng onun ibart olduu rnglrin arasnda yerlir.
Msln, qrmz rngi artrmaq n sar v al-qrmz rnglrin faizini artrmaq lazmdr.
Gy rng yaratmaq n al-qrmz v mavi rnglr lav etmk lazmdr. Rng yaratmaq n
ll koordinat sistemindn d istifad etmk olar. Koordinat oxlar mavi, al-qrmz v sar
rnglri tnzimlyir. Parlaqlq tnzimlyicisi alarda qara rngin miqdarn myyn etmy
RNG MODEL, RNG ALARI, DOLUNLUQ V PARLAQLIQ
RGB v CMYK rng modellri aparat tminat il bal mhdudiyyt (kompter
monitorlarna v mtbd istifad ediln rnglr) saslanr. Rngin rh edilmsi n daha
intuitiv sul onun Hue (OrreHKa-alar), Saturation (HacbimeHHOCTb-Dolunluq) v Britness
(flpKOCTb-Parlaqlq) formasinda verilmsidir.
Dolunluq rngin tmizliyini gstrir. Dolunluq azaldlanda rng boz rng
Parlaqlq verilmi rng qardrlan qara rngin miqdarindan asldr. Rngin trkibind
qara rng azaldqca onun parlaql artr.
Tsvir kompterin monitorunda ks olunmaq n HSB modelindn RGB modelin,
printerd ap edilmk n is CMYK modelin evrilir. H, S v B sahlrin uyun qiymtlr
daxil etmkl (0-^255 diapazonunda) ixtiyari rng yaratmaq olar.
Rng dzbucaqlsnn daxilindki markerin (niann) yerini dyimkl seilmi rng
alarnn dolunluunu v parlaqln dyimk olar. Dzbucaqlnn yuxar sol kncnd rng
maksimum yuyulmu (demk olar ki, a) grnr. Aa sa kncd is rngin parlaql minimal
olur. Adobe Photoshop proqramnda da rngin dolunluunun v parlaqlinin dyidirilmsi rng
sahsi daxilind markerin (niann) yerinin dyidirilmsi il yerin yetirilir. Paint qrafik
redaktorunda rng sahsi rng alarn v dolunluu Msln, qrmz rngi artrmaq
n sar v al-qrmz rnglrin faizini artrmaq lazmdr. Gy rng yaratmaq n al-qrmz v
mavi rnglr lav etmk lazmdr. Rng yaratmaq n ll koordinat sistemindn d
istifad etmk olar. Koordinat oxlar mavi, al-qrmz v sar rnglri tnzimlyir. Parlaqlq
tnzimlyicisi alarda qara rngin miqdarn myyn etmy imkan verir.
RNG MODEL, RNG ALARI, DOLUNLUQ V PARLAQLIQ
l.Rng hm alanma, hm d ks etdirm prosesind alna bilr.
2.Monitorlarda istifad ediln additiv rng modeli (RGB) sas (qrmz, yal, gy)
3.Qrafik redaktorlar adtn rngi qrmz, yal v gy rnglrin hr birinin 256 alar il
formaladrmaa imkan verir. Odur ki kompterin ekrannda alina biln rng alarlarnn say 16
4.Tsvirlrin ap edilmsi n nzrd tutulan subtraktiv rng modeli sas drd rng
(mavi, al-qrmz, sar v qara) saslanr.
5.Mlumatlar RGB modelindn CMYK modelin evirmk n rngayrma proqram
6.RGB v CMYK modellrind rngin alnma tbiti frqlidir. Ona gr d ekranda
grnn rnglrin hamsn olduu kimi ap etmk olmur. Rnglr adtn kaza nzrn ekranda
daha parlaq grnr.
7.Rng hatsi rng modeli il yaradla biln rnglrin mcmuyuna deyilir. n geni rng
hatsi gzl grnn btn rnglr daxil olan natural hatdir. Natural rng hatsin nzrn
RGB rng hatsi daha dar, CMYK rng hatsi is RGB rng hatsin nzrn daha dar
8.Adobe Photoshop, CorelDRAW v s. kimi bir sra qrafik redaktorlar ap zaman ap
oluna bilmyn rng alarlar haqqnda informasiya verir.
9.Tsviri ekranda CMYK modeli il yaratmaa imkan vern grafik redaktorlar da
mvcuddur. O.RGB v CMYK rng modellri aparat tminat il myyn ediln mhdudiyyt
saslanr. Rngin rh edilmsi n n intuitiv sul rnglrin alar (Hue), dolunluq (Saturation)
v parlaqlq (Brightness) formasdr. Bel rng sistemi n HSB abbreviaturasndan istifad
MVZU 3: QRAFIK FAYLLARIN SAS FORMATLARI V ONLARIN
1. Qrafik fayllarn genilnmlri v xsusiyytlri.
2. Rastr qrafikasnn nvlri, sinifldirilmsi v xsusiyytlri.
3. Vektor qrafikasnn xsusiyytlri v nvlri. Vektorladrma anlay.
4. Skanerin vzifsi, skan etm metodikas v sas parametrlri.
1. Qrafik fayllarn genilnmlri v xsusiyytlri.
n geni istifad olunan qrafik fayllarn genilnmlrin aadaklar aid etmk olar:
1) BMP (Bitmap) tsvirin “bitlr xritsi” olub rastr tsvirlri mhafiz edir. Bu tip
qrafik fayllarda rngin drinliyi 24 bit, maksimal rng say 16777216, maksimal l is
65535×65535 pikseldir. Bu tip qrafik fayllar kiik ll tsvirlri mhafiz etmkl yana byk
yadda tlb etdiklri n ox az istifad olunurlar v adtn xrda ll rastr tsvirlrd istifad
olunurlar. BMP formatl tsvirin n sad ld edilmsi metodu Paint redaktorundan istifad
2) GF (Graphics nterchange Format qrafik mbadil format) “qrafika il mbadil”
n nzrd tutulmu formatdr, rastr tsvirlri mhafiz edir. Rngin drinliyi 8-32 bit, rnglrin
say 256, maksimal l 65536×65535 piksel. Bu formatl tsvirlr ffaf sahlri mhafiz
etdiklri n veb-dizaynda, sad animasiyalarn yaradlmasnda geni istifad olunurlar. stifad
sahsi: loqotiplr, animasiyal killr, knarlar dqiq olan tsvirlr v s.
3) JPEG (Joint Photographic Experts Group birlmi fotoeksportlar qrupu format)
rastr tsvir formatdr, rngin drinliyi tsvirin sxlma drcsindn asldr, maksimal rng say
16777216, maksimal l is 65536×65535 pikseldir. Bu formatl tsvirlr yksk drcd
sxlma zaman bzi itkilr mruz qalsa da, monitorun ekrannda hiss olunmur. Bu format n
geni yaylm hesab olunur v rqmsal hvskar fotoqraflar trfindn geni istifad olunur.
ksr hallarda skanerdn ld edilmi tsvirlrin format mhz JPEG olur.
4) TFF (Tagged mage File Format saxlanan tsviri fayl format) TFF formatl
fayllardan poliqrafiyada istifad edilir. Bu formatda saxlanlan killr yksk keyfiyytli olurlar.
Bu format skanerdn ld edilmi tsvirlrin, faksla gndrilmsi n nzrd tutulmu
tsvirlrin saxlanmas n geni istifad olunur.
5) PNG (Portable Network Graphics portativ bk qrafiki) rastr tsvirlrin
mhafizsi format olaraq mahiyytc GF- analojidir. Bu format animasiyan mhafiz etmir,
lakin onun mxtlif iki variant mvcuddur. Birinci variant PNG8 olmaqla 8-bitlik palitra v 256
rng alarlarndan istifad edir. kinci variant PNG24 olmaqla 24-bitlik palitra v 16 milyondan
artq rng alarlar istifad edir. PNG8 format loqotiplrd, veb-dizaynda, illstrasiyalarda v
mtnd ttbiq olunur. PNG24 format ffaf oblastlara malik oxlu sayda rng alarlar v dqiq
detallar olan tsvirlrd istifad olunur.
6) RAW trcmd “iy” mnasn verir. Bu format oxlu sayda artq verilnlr malik
olur v vvlcdn qrafik proqramlarda emal n nzrd tutulub. bu format bzn “neqativ
plyonka” il mqayis edirlr. Bu formatda kilmi fotolar pekar fotostudiyalarda geni
istifad edirlr v onlardan mxtlif effektlr ld edirlr.
2. Rastr qrafikasnn nvlri, sinifldirilmsi v xsusiyytlri.
Pastr qrafikasnn keyfiyyti tsvirdki piksellrin tam say (tsvirin hlli) v hr
pikseldki informasiya miqdar il myyn olunur. Yksk keyfiyytli tsvirlrin saxlanmas
n byk hcmli fiziki yadda tlb olunur, odur ki, tvirin fiziki llrini kiiltmk n
arxivldirm metodlarna mracit edirlr v bu halda tsvirin keyfiyyti aa enir.
Rastr qrafikas tsvirin hllindn asldr. Rastr tsviri he bir keyfiyyt itkisi olmadan
miqyasladrmaq mmkn deyil. Rastr tsvirlr adtn foto-larda z ksini tapr. Monitorlar
adtn 72-130 ppi (piksel per inch) hlli olan tsvirlri ks etdir bilir, bzi masir printerlr is
2400 dpi (dot per inch) printer hlli il tsviri ap ed bilir.
Rastr qrafikasn tyinatna gr aadak kimi ayrmaq olar:
a) nternet n adtn orta keyfiyytli, kiik ll (15-640 piksel) v aa hlli (70-200
dpi) olan tsvirlr tlb olunur, nki bel xrda tsvirlr brauzerin ekranndan daha tez v
keyfiyytli ks olunurlar, ekranda ox byk yer tutmurlar v onlarn miqyasladrlmas il bal
Fotokameralar vasitsil ld edilmi tsvirlr internetd drc olunanlarla mqayisd
daha yksk keyfiyyt malik olmaldrlar, bu sbbdn onlar xsusi formatda (RAW, JPEG)
mhafiz etmk lazmdr. Skanerdn ld edilmi tsvirlrin hlli adtn 200-2400 dpi olmaldr,
nki bundan yksk hll ehtiyac yoxdur. gr skanerdn gtrlm tsvirin hlli daha yuxar
olarsa, bu onun lsnn hmiyytsiz drcd artmasna sbb olur v he bir praktik fayda
vermir. Skanerdn ld edilmi a-qara sndlr adtn TFF v GF formatlarnda, rngli
sndlr is JPEG yaxud GF formatlarnda mhafiz edilirlr. Son zamanlar PDF v DJVU
formatlarna stnlk verilir, nki bu formatlar skanerdn ld edilmi sndlri daha keyfiyytli
saxlamaqla yana sndlrin internet vasitsil trlmsi n daha lverilidirlr. Lakin qeyd
etmk lazmdr ki, PDF vektor formatna aiddir v bu sbbdn hm qrafiki, hm bir sra baqa
chtlrdn dflrl daha geni imkanlara malikdir. Printerd tsviri ap edrkn printer hllini
1200 dpi semk daha lverilidir, nki bel hlld tsvirdki xrda keidlr v atmamazlqlar
3. Vektor qrafikasnn xsusiyytlri v nvlri. Vektorladrma anlay.
Vektor qrafikasnda tsvirin qurulmas n sad hndsi fiqurlarxtlr, nqtlr,
oxbucaqllaristifad olunur. Sad v mrkkb killrin yaradlmas n vektor qrafikas vz
olunmazdr, bu qrafika miqyasladrma zaman keyfiyytini itirmir. Vektor qrafikasnn bir ox
formatna Unicode kodladrlmal mtnlri yerldirib sonradan import etmk olur. Vektor
qrafikas ofis lavlrind diaqramlarn, sxemlrin, ertyojlarn hazrlanmasnda geni istifad
Rastr tsvirin vektor qrafikasna evrilmsi prosesi vektorladrma adlanr. Rast tsvirin
vektorladrmas prosesi mrkkb bir proses olduu n avtomatik aparla bilmz. Burada
vektorladrlan rastr tsvirin xtlri ox aydn olmal v qradiyent boya olmamaldr, bir szl
desk, rastr tsvir ertyoj sviyysind olmaldr. Vektorladrma zaman fayln ls dflrl
artm olur v htta mvffqiyytl nticlnmy d bilr. Vektor qrafiki formatlarna
a) EMF (Enhanced Metafile, yni genilnmi metafayl)
b) WMF (Windows Metafile)
c) SVG (Scalable Vector Graphics)
lk iki format kifayt qdr sad vektor formatlardr v bu formatlarda ofis lavlrin sas
elementlri olan Bezye yrilrini, dyn nqtlrini saxlamaq olur. EMF format hm vektor, hm
rastr informasiyasn bir faylda saxlaya bilir v bir qdr khnlmi hesab olunan WMF format il
mqayisd bir sra stnlklr malikdir, lakin buna baxmayaraq bir ox proqram mhsullar bu
masir format hl ki dstklmirlr. Miqyasladrlan SVG format is hm adi, hm d
animasiyal vektor qrafikasnda geni istifad olunur. WMF format MS Office tipli ofis
proqramlarnda geni istifad olunur. Bir misal olaraq demk olar ki, 97-ci ildn indiydk ClipArt
qalereyas mhz WMF formatnda saxlanlr. Yni btn avtofiqurlar, oxlar, bayraqcqlar, yrilr,
htta bel mhur Word Art yazlar mhz WMF formatnda istifadinin nzrin atdrlr.
4. Skanerin vzifsi, skan etm metodikas v sas parametrlri.
Skaner obyektin tsvirini rqmsal formaya evirn elektron qurudur. Skanerin
parametrlri rqmsal kild ld edilmi tsvirin keyfiyytini myyn edirlr.
vvlc skanerin quruluu v i prinsipi il tan olaq. oxlarnn grdy v iltdiyi
skanerlr planet skanerlr adlanr, bunlar kserokopiya aparatna oxayrlar. Kserokopiya sndin
surtini kaz zrin krr, skaner is elektron formada kompterin yaddana kcrr.
Skanerin sas hisssi iq lampasndan, optik gzg sistemindn v fotoelementlrdn tkil
olunmu blokdan ibartdir. Skanerin qapan qaldranda grrk, nin altnda hrkt
edn balq yerlir. Skan etmk istdiyimizi z aa qoyuruq v qapa balayrq. Ya skanerin
zrind olan dymni, ya da kompterd proqram tminat varsa mvafiq dymni vurmaqla
skan prosesi balayr. Skan prosesind qapa qaldrmaq olmaz. nin altndak balq hrkt
edir v lampann as sndin zrin dmkl gzg sistemindn v fotoelementlrdn keir,
elektrik yk vasitsil mtnin v ya qrafikann analoq tsviri yaranr, sonra analoq mlumat
rqmli mlumata evrilir v kompter gndrilmk n hazrlanr. Kompterd olan proqram
tminatndan asl olaraq skan etdiyimiz sndi bmp, pdf, jpg, tif v s. formatlarda yaddaa ver
ndi skanerin bir ne baqa nvlri il tan olaq.
Snd skaner. Snd-skanerlrd lav kaztrc hiss olur, oxlu kaz qoyulur v
sndlr avtomatik dalbadal skan olur. Bu skanerlr srtli ilyirlr.
Kitab skaner. Kitab-skanerlr kitab, jurnal, qdim materiallar, xritlr, ertyojlar n
istifad olunur. Bu skanerlrd klglr dmr v xsusi iqlandrmaya ehtiyac yoxdur. Bu cr
texnologiya vasitsil iqdan qorxan khn sndlri skan etmk olur.
Rulon skaner. Adndan grndy kimi uzun kazlar skan etmk ndr.
Barkod skaner. Bizim dild trix-kod skaner deyilir, ticartd istifad olunur. trix-kod
myyn mlumatlar a-qara zolaqlar klind znd saxlayr v mt maln zrin
yapdrlr. trix-kod skaner vasitsil bu mlumatlar kompter v ya kassa aparatna trlr.
Bu skanerlrin l il danan v hrktsiz nvlri olur.
Baraban skaner. Baraban skanerlr killri keyfiyytli skan etmk ndr. Qiymti
yksk olur. Poliqrafik mqsdlr n istifad olunur.
Pasport skaner. Adndan grndy kimi sndlr n istifad olunur.
Reproskaner. Reproskanerlr kil skanerlr d deyilir, bel skanerlr byk killri
Slayd skaner. Slayd-skanerlr fotoqraflar v rssamlar n mnasib olan aparatdr.
killrin neqativdn kompterin yaddana verilmsi n istifad olunur.
3D skaner. Bu skanerlr hcmli obyekti skan edir v onun ull modelini yaradr. 3D
skanerin foto-kameradan frqi ondadr ki, foto-kamera 2 ll formada, skaner is 3 ll
formada yaddaa gtrr. 3D skaner obyekti mxtlif trflrdn skan edir v proqram tminat
mxtlif fraqmentlri birldirir, bununla da rqmli yaddada 3D obyekt yaranr.
1. S.Q.Krimov, S.B.Hbibullayev, T..brahimzad. nformatika. Ali
mktblr n drslik. Bak, 2009.
2. liyev R. Salahl M.. nformatika v hesablama texnikasnn saslar,
Bak, Maarif, 2004.
3. liyev A.Y. nformatika v proqramladrma. Bak, Mtrcim, 2008.
4. liyev . liyev A.Y., Kazmov C.K. nformatikann saslar. Bak,
5. Abbasov ., lizad M., Seyidzad E., Salmanova M. nformatika v
kompyuterlmnin saslar. Bak, Elm, 2005.
6. nformatika. Bazovy kurs: Uebnik vuzov/Pod red. S.V.
Simonovia. SPb.: Piter, 2002.
MVZU 4: QRAFK FAYLLARIN FORMATLARI
1. Vektor formatlar
2. Rastr formatlar
3. Qrafik mlumatlarin sixilma sullari
Qrafik tsvirlrl i prosesind onlarn sonrak mrhllrd ilnmsi n kompterin
yaddanda saxlanmas n vacib problemlrdn biridir. Bu probleml ixtiyari qrafk sistem
istifadilri daim qarlamal olur. Tsvir son formasn alana qdr o, bir ne qrafik proqram
vasitsi il emal prosesini kemlidir.
Msln, fotokil vvlc skaner edilir v komputer krlr, sonra Adobe Photoshop
proqramndan istifad edilmkl grn qsurlar aradan qaldrlr v rnglrin korreksiyas
aparlr. Bundan sonra alnan tsvir i prosesind qurulacaq tsvirlr lav edilmk n
CorelDRAW v Adobe Illustrator kimi tsvirlrin yaradlmas n nzrd tutulan proqramlara
Jurnal mqalsi v ya kitab n hazrlanan tsvir adtn QuarkXPress v ya Adobe
PageMaker kimi mtb sistemlrin import edilmli olur.
Multimedik tqdimat n hazrlanan tsvir is ox gman ki, Microsoft PowerPoint v
Macromedia Director kimi proqramlardan istifad edilmkl hazrlanr v yaxud da Web-
Qrafik fayln format – qrafik mlumatlarn xarici daycda tsvir edilmsi suludur.
Standartlar hl mvcud olmayan vaxtlarda qrafika proqramlarn hazrlayanlarn hr biri
z lavlri n tz format yaradrdlar. Ona gr d mxtlif proqramlar (mtn prosessorlar,
mtb sistemlri, illstrativ qrafka paketlri, CAPR-avtomatladrlm layihlndirm
sistemlri) arasnda mlumat mbadilsi zaman ciddi problemlr yaranrd. Ken srin 80-ci
illrin vvllrindn balayaraq inkiaf etmi lklrin rsmi qrumlar wlc mxtlif lavlr
n mumi formatlar yaratmaq haqqnda qrar qbul etdilr v mvafiq qurumlara bu bard
taprqlar verdilr. Qrara uyun olaraq sah mtxssislri i baladlar.
Qeyd etmk lazmdr ki, tsvir edilck btn lavlr n yararl olan vahid format
yoxdur v ola da bilmz. Lakin bzi formatlar bir sira predmet sahlri n standart formatlara
Qrafk redaktorun istifadisindn grafik mlumatlarn hans formatda saxlandn bilmk
tlb edilmsd, onun n tsvirlrin lazm sviyd (smrli istifad mqsdi il)
saxlanmasndan v mxtlif lavlr arasnda srfli mlumat mbadilsinin tkil edilmsindn
tr qrafik formatlarn xsusiyytlrini bilmk mhm hmiyyt ksb edir.
mumiyytl, kompter qrafkasnda vektor v rastr formatlar frqlndirmk qbul
Vektor formatlara aid olan fayllarda tsvirlrin rhi sad qrafik obyektlri (xtlri,
evrlri, dzbucaqllar, qvslri v s.) yaratmaq n istifad ediln mrlr oxluu il verilir.
Bel fayllarda bunlardan baqa digr lav informasiyalar da saxlanlr. Mxtlif vektor formatlar
bir-birindn mrlrin say v onlarn kodladrlmas sullar il frqlnir.
Sad tsviri vektor mrlrin kmyi il srh etmkdn tr aada verilmi mslni
Tutaq ki, tsvirin rh edilmsi n aadak mrlrdn istifad edilck:
Myynldir X,Y – koordinatlar X,Y kmiyytlri il myyn olunan cari mvqeyin
Xott X1,Y1 – cari mvqedn koordinatlar X1,Y1 il myyn olunan mvqey qdr
xttin kilmsi. Bu zaman X1,Y1 koordinatlar cari mvqeyin koordinatlarna evrilir;
Xtt X1,Y1,X2,Y2 – balanc X1,Y1 koordinatlar, sonu X2,Y2 koordinatlar il
myyn ediln mvqelr (nqtlr) arasnda xttin kilmsi. Bu zaman cari mvqe qeyri-
evr X,Y, – mkzinin koordinatlar X,Y olan v radiusu piksell veriln
“radius” parametrli evrnin qurulmas;
Ellips X1,Y1,X2,Y2 – SO yuxar knc X1,Y1 koordinatlar, sa aa knc X2,Y2
koordinatlar il myyn ediln dzbucaql il mhdudlaan ellipsin qurulmas;
Dzbucaqh X1,Y1,X2,Y2 – SO yuxan knc X1,Y1 koordinatlar, sa aa knc X2,Y2
koordinatlar il myyn ediln dzbucaqlnn qurulmas;
Qurma rngi – parametri il myyn ediln rngin myyn edilmsi;
Doldurma rngi – parametri il myyn ediln doldurma rnginin
Rngl X,Y – ixtiyari qapal fiqurun rnglnmsi. Burada X,Y qapal
fiqur daxilind yerln ixtiyari nqtnin koordinatlar, is srhdd xttinin
Vektor mrlrin kmyi il gminin tsvirini rh etmk tlb edilir Tsvirin koordinatlar
dzbucaql dekart koordinat sistemind verilir v koordinat sisteminin balanc ekrann yuxar
sol kncnd yerlir
FORMATIN ADI FAYLLAR AA BLN PROQRAM -LARIN
WMF Windows MetaFile Windows lavlrin ksriyyti
EPC Encapsulated PostScript
Mtb sistemlrinin byk ksriyyti, vektor
qafikas redaktorlar, bir sra vektor qrafikas
DXF Drawing Interchange Format
Avtomatladrlm layihlndirm sistemlri
proqramlarnn hams, vektor grafikas
redaktorlarnn ksriyyti, bir sra masast
CGM Computer Graphics Metafile
Vektor qrafikas proqramlarnn, avtomatla-
drlm layihlndirm sistemlri v mtb
Rastr formatlara aid olan fayllarda aadak xarakteristikalar (parametrlr) saxlanlr:
l.Tsvirin ls – fqi v aquli istiqamtlr zr tsvirdki videopiksellrin say;
2.Bit drinliyi – bir videopikselin rnginin saxlanmas n istifad ediln bitlrin say;
3.Tsviri rh edn mlumatlar – hr bir videopikselin rngi v digr lav
informasiya.Mxtlif formatl rasr qrafika fayllarnda bu xarakteristikalar frqli sullarla saxlanr.
Msln:Tsvirin ls ayrca yaz kimi, tsvirdki btn videopiksellrin rngi haqqnda
informasiya is byk bir mlumat bloku kimi saxlanr.Fotoqrafiya keyfiyytin malik olan
yuksk buraxma qabiliyyti olan (buraxll) skanerl alnan tsvir adtn yaddada bir ne
meqabayt (Mbayt) yer tutur.
Msln, 1766×1528 videopiksel ll, istifad ediln rnglrin say 16 777 216 v ya
rng drinliyi 24 bit olan tsvir faylnn hcmi
1766 x 1528 x 24 = 64762 752 bit,
v ya 64 762 752 : 8 = 8 432 844 bayt,
v ya 8 432 844 : 1024 = 8235,2 Kbayt,
v ya 8235,2 : 1024 = 8,04 Mbayt 8 Mbayt tkil edckdir.
Rastr fayllarn saxlanmas problemi fayllarn sxlmas il hll edilir. Fayllarn sxlmas
prosesind mlumatlarn tkili sulunun dyidirilmsi hesabna fayln ls azaldlr. Hllik
qrafik redaktorlar il mul olan mtxssislrdn he kim ideal sxma alqoritmi yaratmaq
qismt olmayb. Yaradlan sxma alqoritmlrinin hr biri tkc myyn struktura malik olan
verilnlri daha yax sxr.
Sxma sullar iki kateqoriyaya blnr:
l.Fayllarn arxivlsdirm proqramlar il sxlmas;
2.Fayllarn fayln formatna daxil edilmi alqoritml sxlmas.
Fayllar birinci sulla sxlanda xususi proqram ilkin fayl oxuyur, hmin fayla myyn
sxma alqoritmini ttbiq edir v yeni fayl yaradr. Yeni yaradlan fayln hcmi ilkin fayln
hcmindn xeyli az ola bilir. Lakin yeni fayl arxivdn azad edilms he bir proqram il ondan
istifad etmk mmkn olmur. Ona gr d bel sxma sulundan mlumatlar uzun mddt
saxlamaq v ya trmk (gndrmk) lazim glnd istifad edilir. Gndlik i n bu sul
MS-DOS v Windows mliyyat sistemlrind fayllar sxmaq n ZIP, APJ, RAR
proqramlarndan daha geni istifad edilir.
Sxma alqoritmi fayln formatna qoulanda fayl oxuyan uyun proqramlar sxlm
mlumatlar dzgn interpretasiya edir. Odur ki, fayllarn sxlmasnn bu sulu byk hcmli
qrafik fayllarla gndlik i n daha mnasibdir.
Tutaq ki, CorelDRAW proqram il tsvir hazrlanb. Hmin tsviri Adobe Photoshop
proqram il hazrlanm snd yerldirmk lazmdr. TIFF Adobe Photoshop proqramnin
istifad etdiyi rastr formatlardan biridir. Fayl TIFF format il formatladrlanda qrafik
mlumatlar sxlr. Hmin fayl oxuyan proqramda da mhz bu vziyyt nzr alnr.
Bu baxmdan da mqsd nail olmaq n aadak mliyyatlar yerin yetirmk
CorelDRAW proqram il yaradlan tsvirin TIFF formatnda saxlanmasn;
Fayln Adobe Photoshop proqramna import edilmsin.
QRAFK MLUMATLARIN SIXILMA SULLARI
RLE (Run-Length Encoding)-tkrarlanan kmiyytlr ardcll sulu il sxma zaman
videopikselin rh edilmsi n istifad ediln bitlrin v onlarn tkrarlanma saylarndan istifad
edilir. Bu sul bir sra qrafik formatlarla (msln, PCX format il) bir yerd istifad olunur.
Fayln sxlmas n istifad ediln proqram vvlc videopiksellrin sayn, sonra is
onlarn rnglrini (v va ksin) yaza bilr. Ona gr d fayl oxuyan proqram mlumatlarn
hmin fayl disk yazan proqramdan frqli qaydada yerlmsini gzly bilr. RLE sulu il
sxlm fayl aanda shv bard mlumat xarsa (v ya tsvir tam thrif olunmu formada
alnarsa), bel fayl baqa proqramla amaa v ya onu baqa formata evirmy chd etmk
RLE sxma sulu o halda smrli hesab edil bilr ki, sxlan tsvir eyni rng calarina
malik olan byk sahlrdn ibart olsun. Bu sul skanerl alnan fotoqrafiya tsvirlrinin
sxlmas n smrli hesab edil bilmz, nki, skaner olunan fotoqrafiyalarda eyni rng
malik olan videopiksellrin uzun ardcll olmur.LZW sxma sulu tsvird tkrarlanan
naxlarn taplmasna saslanr. oxsayl naxlara malik olan tsvir 0,1-dn wlki ly kimi
sxla bilr. LZW sxma sulu TIFF v GIF fayllara ttbiq edilir. Bu sulla GIF formatl
mlumatlar hmi sxmaq mmkndr. TIFF formatl fayllar n sxma imkannn seilmsini
istifadi myyn edir. TIFF formatnn digr sxma sullar ttbig ediln variantlarda
mvcuddur. Sxma sxemlri frqli olduuna gr TIFF formatnn bzi versiyalar brgliy
malik olmaya bilr, yni TIFF formatna malik olan fayl, slind onu tanmal olan bzi qrafika
proqramlar il oxumaq olmur. Baqa szl, TIFF formatlarn he d hams eyni deyil. Bu
problemin mvcud olmasna baxmayaraq TIFF format hal-hazrda n populyar rastr formatlardan
biri hesab edilir.
JPEG sxma sulu fotografiya keyfiyytin malik olan tsvirlr n yksk sxma
msaln tmin edir. Bu sulla 100:1 nisbtind sxlma tmin edil bilir. Bel sxma sulundan
istifad ediln JPEG fayl format fotoqrafiya zr birlmi ekspertlr qrupu (Joint Photographic
Experts Group) trfindn hazrlanmdr.
Yuksk sxma rnsal sxmadan sonra alnan faylda mlumatn bir hisssinin itmsi
hesabna alnr. JPEG sulunda insan gznn parlaqln dyimsin ox hssas, rngin
dyimsin is az hssas olmas faktorundan istifad edilir. Ona gr d bu sulla sxma zaman
videopiksellrin parlaqlqlarnn frqi haqqnda daha ox, rnglrin frqi haqqnda is daha az
informsiya saxlanr. Qonu piksellrin minimal rng frqini hiss etmk tin olduuna gr
sxlm tsvirin grn vvlki tsvirin grnndn demk olar ki, frqlnmir. stifadiy
sxma drcsini myyn etmkl itkinin sviyysini idar etmk inkan verilir. Mhz bu
xsusiyytdn istifad etmkl hr bir tsvir n daha mnasib emal rejimi semk olur. Baqa
szl sxma msaln gstrmkl tsvirin keyfiyyti il yaddaa qnat arasnda seim aparmaa
Saxlanan tsvir yksk bdii trtibat n nzrd tutulan fotoqrafiya olarsa, klin
mmkn olan qdr dqiq grnmsindn tr he bir itkidn shbt getmmlidir.
gr tsvir tbrik aqcasinda yerldirilcks, ilkin informasiyann bir hisssinin itmsi
byk hmiyyt damayacaq. Hr bir tsvir n daha mnasib itki sviyysini eksperiment
yolu il myyn etmk olar.
Rastr fayl formatlar n istifad ediln sxma sullar aadak cdvld gstrilmidir:
Rastr qrafik fayl formatlar
FORMATIN ADI FAYLLARI AA BLN PROQRAMLARIN
Rastr qrafikasndan istifad edn btn
PC platformasi n hazrlanan btn grafik
lavlrin demk olar ki, hams
GIF Grapic Inter-
Rastr qrafikas redaktorlarnn ksriyyti,
stolst nriyyat sistemlri v rastr
obyektlri himay edn vektor redaktorlar
TIFF Tagget Image
Rastr qrafika redaktorlarnn ksriyyti,
stolst nriyyat sistemlri, rastr tsvirlri
himay edn vektor qrafikas redaktorlar
Rastr qrafikas redaktorlar v rastr obyektlri
himay edn vektor qrafikas redaktorlar
Bir sra stolst nriyyat sistemlri v
Windows qrafik redakorlar
Rastr qrafika redaktorlar, rastr obyektlr
himay edn vektor qrafika redaktorlar
csini semk olar)
MVZU 5: TSVRLRN STANDART FORMATLARDA V GRAFK
REDAKTORLARIN MXSUS FORMATLARINDA SAXLANMASI
1. Fayllarin rastr formatdan vektor formata evrilmsi
2. Fayllarin vektor formatdan rastr formata evrilmsi
Adtn grafik redaktorlar tsvirlri xarici yadda qurusunda saxlamaq n zlrinin
mxsusi formatlarndan istifad edirlr.
Konkret qrafik lavnin (proqramn) fayllar saxlamaq n istifad etdiyi xsusi v daha
smrli formata mxsusi fayl’ format deyilir: Msln, CorelRDAW n – CDR, Adobe
Photoshop n – PSD, Fractal Design Painter n – RIFF, Paint (standart Windows program)
n – BMP mxsusi formatlardr.
Mxtlif qrafik lavlr n nzrd tutulan mumi formata standart qrafik formatdeyilir.
Fayl xarici yaddada saxlayarkn fayln format mtlq gstrilmlidir.
CorelRDAW proqramnda istifad ediln Export (3KcnopT-Eksport) dialoq pncrsi kil
24-d gstriln kimidir.
Hr bir standart qrafik format n lav dialoq pncrsi alr. stifadi lav
pncrdn istifad etmkl seiln formatn parametrlrini (istifad ediln rnglrin sayn, BMP
v TIFF formatlar n sxma zrurtini, JPEG format n sxma msaln v s.) myyn ed
FAYLIN FORMATININ DYDRLMS
Qrafik fayllarn formatnn dyidirilmsin zrurt mxtlif sbblrdn yarana bilr.
Msln, istifadi ildiyi proqram fayln formatn qbul etmy bilr v ya digr istifadiy
tgdim edilmli olan mlumatlarin xsusi formatda tqdim edilmsi lazm ola bilr. Bel hallar
mahid edilnd qrafik fayln formatn dyimk zrurti yaranr.
FAYLLARIN RASTR FORMATDAN VEKTOR FORMATA EVRLMS
Fayln rastr formatdan vektor formata dyidirilmsinin iki sulu mvcuddur:
rastr fayln vektor tsvirin rastr obyektin evrilmsi
vektor obyekt yaratmaq n rastr obyektin trassirovkas (evrilmsi).
Birinci suldan CorelRDAW programnda istifad edilir. Bu programla mxtlif rastr
fayllar asanlqla import edilir. Msln, CorelRDAW proqramna import ediln 16 milyon rng
malik olan kil kifayt qdr yksk keyfiyytl grnr. Lakin nzr almaq lazmdr ki, ilkin
fayl ox da byk olmasa bel, import ediln rastr obyekt kifayt qdr byk yer tuta bilr. Buna
sas sbb odur ki, vektor formatlar grafik mlumatlar sxa bilmir.
Rastr tsviri vektor tsvir evirmk n istifad edin ikinci sulun mahiyyti aadak
kimidir.Rastr tsviri trassirovka edn program (msln, CorelTRACE) tsvirdki eyni rng
malik olan piksellr qruplarn tapr, sonra da hmin gruplara uyun gln vektor obyektlr
yaradr. Trassirovkadan sonra vektorlam tsviri ixtiyari qaydada redakt etmk olar.
Aada, vektor tsvir yax evriln rastr obyekt gstrilmidir.Tsvird yeni rngli
piksellr qrupu arasnda dqig srhdd olduuna gr bel rastr tsvir vektor tsvir rahat evrilir.
Nzr almaq lazmdr ki, mrkkb rng keidlri olan fotoqrafiya keyfiyytin malik
tsvir trassirovka edilnd ntic orjinaldan xeyli pis grnr.
FAYLLARIN BR VEKTOR FORMATDAN DGR VEKTOR FORMATA
Vektor formatlarda xtlrin, qvslrin, rnglnmi sahlrin, mtnlrin v i.a. rhi
saxlanr. Mxtlif vektor formatlarda bu obyektlr mxtlif cr rh edilir. Fayl bir vektor
formatdan digr vektor formata evirn proqram sanki trcminin iini grr:
obyektlrin rhini bir vektor dild oxuyur;
onlar digr formatn dilin evirmy chd edir.
Trcmi proqramla oxunan obyektin rhin yeni formatda dqiq uyun gln rh
olmayanda hmin obyekt ya yeni dilin oxar mrlri il rh edilir, ya da mumiyytl rh
edilmir. Ona gr d evirm zaman tsvirin myyn hisslri ya thrif edil bilr, ya da
grnmy (it) bilr. Hr ey ilkin tsvirin mrkkbliyindn asldr.
FAYLLARIN VEKTOR FORMATDAN RASTR FORMATA EVRLMS
Tsvirin vektor formatdan rastr formata (piksellr ymna) evrilmsi tez-tez istifad
ediln proseslrdn biridir. Bu prosesi bzn vektor tsvirlrin rastrladrlmas adlandrrlar.
Vektor tsviri fotoqrafiyaya yerldirmk n onu vvlc rastr formata import etmk
lazmdr. Tutaq ki, pncrnin kli skaner edilib v JPEG format il faylda saxlanb. rdk
kli is CorelRDAW vektor qrafik redaktoru il yaradlb, sonra is TIFF formatl fayla eksport
edilib .Hr iki rastr tsvirin montaj Adobe Photoshop qrafik redaktorunda yerin yetirilir. Vektor
tsvir hr df x qurusuna (monitora v ya printer) trulnd rastrladrmaya
(videopiksellr v nqtlr ymna evrilmy) mruz qalr. Vektor fayllar rasrt formata eksport
edilnd ilkin tsvirdki rnglrl bal olan informasiya itkisi ola bilr. Buna sas sbb odur ki,
bir sra rastr formatlarda mhdud sayda rnglrdn istifad edilir.
Msln, GIF formatinda istifad ediln rnglrin say 256 rngdn ox deyil.
FAYLLARIN BR RASTR FORMATDAN DGR RASTR FORMATA
Fayln bir rastr formatdan digr rastr formata evrilmsi evirmnin n sad suludur.
sulun mahiyyti ondan ibartdir ki, informasiya ilkin fayldan oxunur, tsvirin ls, hr bir
videopikselin rngi v rng drinliyi haqqnda informasiyalar baqa sulla yeni faylda saxlanr.
Khn format daha ox rngdn istifad etmy imkan vern halda informasiya itkisi ba
Rng drinliyi 24 bit (16 777 216 rng) malik olan fayl rng drinliyi 8 bit (256 rng)
brabr olan fayla evrilnd demk olar ki, hr bir pikselin rngi dyidirilmli olur. Sad halda
bu proses aadak kimi yerin yetirilir:
ilkin fayln hr bir pikseli n yeni mhdud rnglrdn daha ox uyun glni seilir.
Bu suldan istifad edilnd arzu edilmyn effektlr yarana bilr. Bel ki, ilkin tsvirdki
oxsayli elementlr eyni rngli sahy evrilr v ya tdrici rng keidlri kskin rng keidlri il
Fayl bir formatdan digr formata evirmk n xsusi proqramlardan – format
konvertorlarndan istifad edilir. Lakin qrafik redaktorlarn ksriyytind (CorelDRAW, Adobe
Illustrator, Adobe Photoshop v s.) format eviricilri mvcuddur. Bel redaktorlar mxtlif
formatl fayllar oxumaqla yana fayllar yarada da bilir.
l.Qrafik fayln format – qrafik verilnlrin, mlumatlarn xarici informasiya dayclarnda
tqdim olunma suludur.
2.Vektor formatn fayllar kli tsvir etmk n mrlr toplusuna malikdir. Bel mrlr
toplusundan istifad etmkl sad qrafik obyektlri (msln, xtlri, evrlri, dzbucaqllar v
3.Rastr format fayllarnda tsvirin ls, bit drinliyi v hr bir pikselin rngi il ks
4.Qrafik mlumatlarn sxlmas fayln lsnn dyidirilmsi il hyata keirilir. Rastr
format fayllar n mxtlif sxlma alqoritmlrindan istifad edilir.
5.xsi fayl format – qrafik lavlrin saxlanlmas n xsusi v lverili effektiv
6.Standart qrafik format – mxtlif qrafiki lavlrin mumi formatdr.
7.WMF, EPS, DXF, CGM v digrlri standart vektor formatlardr.
8.BMP, PCX, GIF, TIFF, TGA, JPEC v digrlri standart rastr formatlardr.
9.Rastr formatdan vektor formata evirm sullar aadaklardr:
rastr fayln vektor tsviri rastr obyektin evirmsi;
vektor obyektin yaradlmas n rastr tsvirin krlmsi.
10.Vektor formatn digr vektor formata evrilmsi proqram aadak kimi hyata
obyektlrin istniln bir vektor formatn dilind yazln hesab etmkl;
yeni format onlarn dilin evirmy chd etmkl.
11.Rastr formatn digr rastr formata evrilmsi proqram ilkin fayla aid verilnlrin
(tsvirin lsnn, bit drinliyinin, piksellrin hr birinin rnginin v rng alarnn) haqqnda
olan informasiyann baqa sulla yeni fayla evrilmsidir.
MVZU 6: QRAFK TSVR SULLARI.
1. Rastr qrafika
2. Vektor qrafikasi
3. Rastr v vektor redaktorlarin xsusiyytlri
Rastr tsvir ox kiik elementlrdn-piksellerdn ibart olan mozaika kimi tsvvr edil
bilr. Bel tsvir xrda xanalar olan kaza bnzyir. Xanalarn (piksellrin) hr biri myyn
rngl rnglnir v nticd tsvir formalam olur . Rastr qrafikada prinsip olduqca saddir,
nki prinsip kompter kf edilndn ox-ox vvl (onlarla sr) mvcud idi.
ncsntin mozaika, tikm, vitraj (qapya, pncry v s. yerlr salnan rngli
lrdn dzldiln kil v ya nax) formasi kimi inkiaf edn sahlrind tsvirlr hmi
diskret elementlrdn istifad edilmkl yaradlmd.
Baqa bir misal, freskan (divar naxn) divara krmk n n smrli sul
xanalardan istifad etmkdir. Bu sulun mahiyyti ondan ibartdir ki, hm tsvir kilmi kaz,
hm d tsvir krlmli olan divar eyni sayda xanalara blunr. Sonra is tsvirin fraqmenti
oldugu kimi kazdan divardak xanalara krlr.
Rastr qrafikada tsviri formaladiran yzlrl v minlrl pikseldn istifad edilir.
Kompter qrafikasnda piksel termini mxtlif anlaylarla rh edil bilr:
Piksel-kompter ekrannda n kiik tsvir elementidir. Piksel-rastr tsvirin ayrca
elementidir. Piksel-printerd ap ediln tsvir nqtsidir.Ona gr d aqnl aradan qaldrmaq
n aadak terminalogiyadan istifad etmk daha mqsduyundur: Videopiksel-ekrandak
tsvirin n kiik hisssi;
Piksel-rastr tsvirin n kiik hisssi;
Nqt-printerl yaradlan n kiik element.
Nzr almaq lazmdr ki, bir piksel n bir v ya bir ne videopiksel v ya nqt
istifad edil bilr.
Displeyin ekran verilmi sayda stirlr v stunlara blnm qrafik tordan (rastrdan)
ibartdir. Odur ki, displeyin ekran mlum sayda videopiksellrdn ibart olur. Qrafik torun ls
N*M dsturu il myyn edilir. Burada
N-fqi istiqamt zr, M-aquli istiqamt zr videopiksellrin saydr. Masir
displeylrd 640×480, 800×600, 1024×768, 1240×1024 v s. llrd qrafik tordan isrifad edilir.
Videopikselin ls 0,3 mm-dn d kiikdir v bir birin ox yaxn yerlir. Tcvirin gzl
grn bilmsi n hr birinin z rng alar olan yzlrl v minlrl videopikseldn ibart
olmaldr. Bydlm videopiksel kvadrat formasnda grnr
RASTR QRAFKANIN STNLKLR
l.Hr bir videopiksel mmkn olan milyonlarla rng alarndan birini vermk olar.
Pikselin ls videopikselin lsn yaxn olanda tsvir fotoqrafik keyfiyyt malik olur.
Bellikl, rastr qrafikada fotoqrafiya keyfiyytin malik olan tsvirlr almaq mmkndr.
2.Nqtlrin ayr-ayr piksellrl tsvir edilmsi n nzrd tutulan x qurularn
kompter ox asan idar edir. Odur ki, rastr tsvir printerd ox asan ap edil bilir.
RASTR QRAFKANIN ATIMAZLIQLARI
l.Rastr tsvir faylnda hr bir videopikselin rngi haqqnda informasiya bitlrin
kombinasiyas formasnda saxlanr. Daha sad tsvirlr a v qara rnglrdn ibart olur. Bu halda
hr bir videopikselin rngini kodladrmaq n qiymti “sfr”dan v ya “bir”dn ibart olan bir
bit kifayt edir. Videopikselin rngi iki bitl kodladrlanda kombinasiyalarn nmkn say drd
(22) brabr olur (00, 01, 10, 11) yni, iki bitl drd rng kodladrla bilr. Drd bit (24) 16 pngi,
8 bit (28) 256 rngi, 24 bit (224) is 16 777 216 rng alarn kodladrmaa imkan verir.
Sad rastr tsvirlr ox da byk yadda sahsi tlb etmir. Fotoqrafiya keyfyytin malik
olan tsvirlr is ksr hallarda bir ne meqabayt (Mbayt) hcmind yadda sahsi tlb edir.
gr qrafk torun llri 1240×1024, istifad ediln rnglrin say 16 777 216-ya brabr olarsa,
rastr fayln hcmi 4Mbayta brabr olacaqdr:
1240x1024x24 = 30 474 240 (bit) v ya
30 474 240 : 8 = 3 809 280 (bayt) v ya
3 809 280 : 1024 = 3720 (Kb) v ya
3 720 : 1024 = 3,63 (Mb).
Grndy kimi rastr tsvirlri saxlamaq n byk hcmd yadda tlb edilir. Bu
problemin n sad hlli kompterin yadda qurularnn hcmini artrmaqdr. Masir srt v optik
disklr mlumatlar saxlamaq n byk hcmd yadda sahsin malikdir. Son vaxtlar byk
hcmli yadda qurularnn oxlu sayda istehsalnn artmas nticsind onlarn qiymti xeyli
Problemin digr hlli qrafik informasiyann sxlmasdr. Bu mqsdl qrafik fayllarda
mlumatlarn tkil sulunun dyidirilmsi hesabna rastr fayllarn lsn azaldan
proqramlardan istifad edilir. Qrafik mlumatlar sxmaq n bir ne suldan istifad edilir. Bu
sullardan n sadsi tkrarlanan kmiyytlr ardclldr. Bu sulla iki kmiyytdn istifad
Birinq kmiyyt tkrarlanan kmiyyti, yni videopiksellrin gstrilmsi n bitlr
toplumunu, ikinci kmiyyt is tkrarlanmalarn sayn gstrir.Aada, a-qara tsvir
mlumatlarnn bir strinin ardcl piksellrinin sxlmas qaydas gstrilmidir
Bu cr sxma sulu RLE (Run-Length-Encoding) adlanr. RLE sulu eyni alarla
rnglnmi byk sahlr malik olan tsvirlrl daha yax ilyir. Fotoqrafiya fayllarnda eyni
rng malik olan uzun piksellr stri demk olar ki, olmadna gr bu sulla fotoqrafiya
fayllarn yax sxmaq mmkn olmur.
oxsayl naxlara malik olan tsvirlri sxmagdan tr n yax sul LZW suludur. Bu
sulun ad onu hazrlayanlarn soy adnn birinci hrflrindn gtrlmdr (Lempel, Ziv v
Fotoqrafiya zr birlmi ekspertlr grupu (Joint Photograpic Experts Group) trfindn
fotoqrafiya keyfiyytin malik tsvirlri sxmag n JPEG sulu tvsiyy edilmidir.
2.Rastr tsvirlr miqyasladrlandan v frladlandan sonra z keyfiyytini itirir, nki
eyni alarla rnglnmi sahlr standart naxa (v ya tsvird olan slist duz v yri xtlr
gzlnilmdn girintili-xntl xtlr) evril bilr. Rastr tsviri vvlc kiildib sonra vvlki
lsn qdr bydnd tsvirin grn pislir, pillvari formaya dr (pillvari effekt
yaranr), rnglnmi sahlr thrif edilir. Bu baxmdan da rastr tsvirin lsnn dyidirilmsi
aadak iki suldan biri il hyata keirilmlidir:
tsvirdki btn piksellrin ls dyiir (byyr v ya kiilir);
piksellr tsvir lav edilir v ya lv edilir (buna piksellrin seilmsi d deyilir).
Miqyasladrmann birinci sulundan istifad edilnd tsviri tkil edn piksellrin say
dyimir, tkc ayrca pikselin yaradlmasi n istifad ediln elementlrin (videopiksellrin v
ya nqtlrin) say dyiir. Tsvir bydldkc pillvari effekt d artr v hr bir nqt kiik
Tsvird piksel seimi iki sulla yerin yetiril bilr. Ya zruri sayda piksellri sadc
tkrarlamaq v ya tsvirdn lv etmk olar, ya da myyn hesablamalarn kmyi il proqram
iki pikselin v onun trafndak piksellrin vzin baqa rng malik olan piksellr yarada bilr.
Bu halda tsvirdki xrda detallar, nazik xtlr it bilir v tsvirdki kskinlik azalanda yuyulma
effekti alna bilr.Paint rastr qrafik redaktor olduuna gr bu redaktorda tsvirlri
miqyasladrmaq v bu zaman ba vern nticnin sbblrini izah etmk daha asandr.
Rastr tsvirlr zrind miqyasladrma, firlatma v digr mliyyatlar yerin yetirmk
n az sayda imkanlar mvcuddur.
Vektor qrafikada tsvirlr dz xtlrdn, qvslrdn, evrlrdn, ellipslrdn,
dzbucaqllardan, eyni v mxtlif rngli oblastlardan qurulur. Bunlar primitivlr adlandrmaq
qbul edilmidir. Sad vektor obyektlrin kmyi il mxtlif tsvirlr yaradilr. Vektor-
primitivlrin kombinasiyasndan v mxtlif rnglrdn istifad etmkl maraql tsvirlr almaq
olur. ll kompter qrafikasnda kub, kr v s. kimi hcmli primitivlrdn istifad edilir.
Vektor primitivlr rh vasitsil verilir. Msln:
A nqtsindn B nqtsin xtt kmli; verilmi dzbucaql daxilin ellips kmli
ifadlri srh hesab edilir.
Kompter n bel rhlr mrlrin kmyi il verilir. mrd myyn funksiya v onun
parametrlri verilir. WMF (Windows Metafile) vektor formatnda yuxarda qeyd ediln rhlr
n simvolik mrlr aadak kimi yazlr:
MOVETOXl,X2 Cari mvqe XI, X2 koordinatlar il myyn ediln nqtdir.
LINETO X2, Y2 Cari mvqedn koordinatlar X2, Y2 koordinatlar il myyn
ediln mvqey kimi xtt kmli
ELLIPSE X3,Y3,X4,Y4 Sol knar knc X3,Y3 sa aa knc X4,Y4
koordinatlarnda yerln dzbucaqli daxilin ellips kmli. Obyektin rngi haqqnda
informasiya vektor mr formasnda rhin trkib hisssi kimi, Rastr tsvird is hr bir
videopikselin rngi haqda informasiya saxlanr.
Vektor mrlr x qurusuna maksimal mumkun elementlrdn (videopiksellrdn v ya
nqtlrdn) istifad etmkl obyekt qurmaq bard mlumat verir. Obyektlrin qurulmas n
x qurusunda istifad ediln elementlrin say n qdr ox olarsa obyekt bir o qdr yax
VEKTOR QRAFKADA MRLR ARDICILLII
Vektop tsvirlr almaq n adtn vektor qrafikas redaktorlarindan (Adobe Illustrator,
Macromeda Freehand, CorelDRAW) istifad edilir. Bu redaktorlar dizayn, texniki rsm
sahlrind, hminin qaydayasalma ilrinin yerin yetirilmsind geni ttbiq edilir. Vektor
redaktorlar istifadilr tsvir yaratmaq n istifad ediln mrlr v altlr tqdim edir.
Tsvirin qurulmas prosesind xsusi proqram tminat tsviri tkil edn obyektlr uyun vektor
mrlr formaladrr. ksr hallarda vektor redaktor istifadilri vektor mrlri grmrlr.
Lakin, vektor tsvirlrin rhini bilmk vektor qrafikann stnlklrini v nqsanlarn anlamaa
Vektor qrafikas faylna obyekt nvlrindn biri kimi rastr tsvirlr d daxil ola
bilr.Vektor qrafikas redaktorlarnn ksriyyti rastr tsvirlri tkc vektor illstrasiyalara
yerldirmy, lsn v yerini dyidirmy, dndrmy, ksmy imkan vers d tsvirin
ayr-ayr piksellri il ilmy imkan vermir. Msl ondadr ki, vektor tsvirlr ayr-ayr
obyektlrdn ibart olduuna gr onlarla mxtlif cr iimk mmkndr. Rastr tsvirlrl bel
rftar etmk mmkn deyil. Ona gr ki, rastr grafikada btvlkd rastr fraqment obyekt hesab
edilir. Lakin bir sra vektor qrafikas redaktorlarnda rastr tsvirlr xsusi effektlr (yuma,
kskinlik) ttbiq etmk olur. Bel effektlr qonu piksellrin rnginin dyidirilmsi il alnr.
Piksel tkc rng xasssin malik olur.
VEKTOR QRAFKANIN STNLKLR
l.Trkibin rastr obyektlr daxil olmayan vektor tsvirlr kompterd nisbtn ox da
byk olmayan yadda sahsi tutur. Bel ki, min primitivdn ibart olan vektor tsvir bir ne yz
Kbayt-dan ox olmayan yadda sahsin yerlir. Analoji rastr tsvir n is 10 dfdn 1000
dfy qdr ox yadda sahsi tlb edilir.
Aadak mslni nzrdn keirk.
Tutaq ki, ekrann koordinat sistemind kvadratn rhi aadak kimidir:
RECTANGLE 1, 1, 200, 200, Red, Green
Burada (1, 1) – kvadratn yuxar sol kncnn, (200, 200) – aa sa kncnn
koordinatlar, Red – rngl doldurulan sahnin, Green – konturun rngidir.
Bir simvolun ikilik kodu bir bayta brabr olduuna gr bel rh 30 bayt yadda tlb
edir. 256 rngl, sxlmam tsvir formasnda hmin kvadrat n
200x200x8 = 320 000 (bit) v ya 320 000 : 8 = 40 000 (bayt) v ya
40 000 : 1024 = 39.6(Kb) yadda sahsi tlb edilir.
Buradan aydn grnr ki, sxlmam rastr kvadratn rhi n hmin kvadratn vektor
rhindn tqribn 1333 df artq (40000 : 30 = 1333.33) yadda sahsi tlb edilir.
Bellikl, vektor tsvirlri yerldirmk n nisbtn az yadda sahsi tlb edilir.
2.Vektor obyektlr rh vasitsi il verilir. Odur ki, vektor obyekti dyidirmk n onun
rhini dyidirmk lazmdr.Msln, ellipsi bytmk v ya kiiltmk n onu mhdudladran
dzbucaqlnn yuxar sol v aa sa kuncnn koordinatlarnn qiymtini dyidirmk kifaytdir.
Koordinatlarnn qiymti dyidirilndn sonra qurulan (dyidiriln) obyekt n d maksimal
mmkn sayda elementlrdn (videopiksellrdn v ya nqtlrdn) istifad edilck. Bellikl,
vektor tsvirlr keyfiyytin xll glmdn asan miqyasladrla bilir.
Bir sra hallarda rastr tsviri vektor tsvir evirmk mmkn olur. Bu proses trassirovka
adlanr. Trassirovka program rastr tsvird yeni rng malik olan piksellr qrupunu tapr v ona
uyun gln vektor obyekt yaradr. ksr hallarda alnan ntic zrind ilmk lazm glir.
VEKTOR QRAFKANIN ATIMAZLIQLARI
l.Vektor tsvirin sas tkiledicilri xtlr, evrir, ellipslr v digr sad fiqurlardr. Ona
gr d son vaxtlara qdr vektor qrafikadan ertyojlarn, diaqramlarn, qrafiklrin qurulmas v
elc d texniki illstrasiyalarn yaradlmas n istifad edilirdi. Kompter texnologiyasnn
inkiaf il vziyyt xeyli dyidi. Bu gnk vektor tsvirlr realla daha ox yaxndr. Lakin,
vektor qrafika il fotoqrafiya keyfiyytin malik olan tsvirlr almaq mmkn deyil. Msl
ondadr ki, fotoqrafiya rnglrin v parlaqlqlarn ox mrkkb blndy mozaikadr. Bel
mozaikan vektor primitivlr formasnda tsvir etmk is ox tin msldir.
2.Vektor tsvirlr onlarla, bzn d minlrl mrlrin kmyi il rh edilir. ap
prosesind bu mrlr x qurusuna (msln, lazer printer) verilir. Bu zaman el ola bilr ki,
tsvir kazda istifadinin istdiyindn tamam frqli formada ap edilsin v ya umumiyytl ap
edilmsin. Bel ^ziyyt ona gr ba verir ki, printerin znmxsus Drosessoru ona veriln
mrlri interpretasiya edir. Ona gr j hr hans sad vektor tsviri ap etmkl printerin yerilmi
standarta uyun olan vektor mrlri yerin yetir Dilib-bilmdiyini yoxlamaq lazmdr. Hr ey
normal olarsa hmin printerl mrkkb vektor tsvirlri ap etmk olar. gr printer hr hans
primitivi tanmasa, tsviri baqa printerd ap etmk lazmdr. Bzn kaza ap edil bilmir.
RASTR V VEKTOR QRAFKALARIN MQAYSS
Rastr v vektor qrafikalarn mqayisli xarakteristikas cdvld verilmidir.
Mqayis kriteriyasi Rastr qrafika Vektor qrafika
Tsvirin verilm sulu Tsvir piksellr
oxluu il qurulur Tsvir mrlr ardcll il rh edilir
tsvir edilmsi n
smrli istifad edilir
Fotoqrafiya keyfiyytin malik tsvirlr
almaa imkan vermr
dndrm zaman thrif ba
Tsvir keyfiyytin xll glmdn
rahat ap edilir
Tsvirlr bzn ap edil bilmir, bzi
hallarda is istniln kimi ap edilmir
RASTR V VEKTOR REDAKTORLARIN XSUSYYTLR
Qrafik redaktorlar kompter tsvirlri yaradanlar n altdir. Bunlarn kmyi il
istifadilr tsvirlri yaradr v redakt edirlr. Hal hazrda oxsayl qrafik redaktorlar
mvcuddur. Ona gr d konkret msl n hans redaktorun mnasib olduunu bilmk ox
vacibdir. Tsvirlrin keyfiyytinin yaxladrlmas v fotomontaj mliyyatlar rastr qrafik
redaktorlarla aparlr. Illstrasiyalar yaratmaq n vektor redaktorlardan istifad edilir.
xtiyari qrafik redaktor tsvirlrl ilmk n altlr malik olur. yri alti (fra v ya
karanda) dz v yri xtlrin kilmsi n nzrd tutulmudur. Restangle
(llpyiMoyronbHHK-Dzbucaql), Ellipse (nnnnc-Ellipis) v Polygon (MHoroyro/ibHMK-
oxbucaql) altlrindn hndsi fiqurlarn qurulmas n, rnglmdn tr is Fill (3a/nBKa-
Doldurma) altindn istifad edilir. Mtnlrin v srlvhlrin yaradlmas n Text (TexT-
Mtn) alti ttbiq edilir. Tsvirlrl ilyrkn ox vaxt tsvirdki xrda detallar yax gr
bilmk n fraqmenti bytmk lazm glir. Bu mqsdl Zoom (MacujTa6-Miqyas) altindn
istifad edilir. Rastr v vektor qrafikas redaktorlarnda eyni altlrdn istifad edilmsin
baxmayaraq, hmin altlrl yaradlan obyektin tsvir sulu frqli olur.
Qrafik redaktorlarda tsvirin ayr-ayr hisslrini krmy, yerini dyidirmy, lv
etmy, miqyasladrmaa, gzg ksini almaa, dndrmy imkan vern imkanlar
realladrlmdr. Fraqment zrind hr hans mliyyat aparmazdan vvl onu ayrmaq
lazmdr. Vektor qrafika redaktorlarnda obyektlr (vektor primitivlr), rastr qrafika
redaktorlarnda is oblastlar (piksellr toplusu)ayrlr. Obyekti ayirmaq n Mouse-un oxunu
onun zrin gtirib sol dymni sxmaq kifaytdir. Oblastn ayrlmas is bir qdr mrkkb
msldir. Ona gr ki, oblast ayranda hans qrup piksellrin oblast ml gtirdiyini
muyynldirmk lazmdr. Mhz buna gr rastr qrafikas redaktorlarnda mxtlif ayrma
altlrindn istifad edilir. Rastr redaktorlarda hm sad formal oblastlar, hm d mrkkb
(yrixtli) oblastlar ayrmaq n nzrd tutulan ayrma altlri olur.
Rastr qrafikada sas anlay piksel olduuna gr rastr qrafikas redaktorlarnda altlrin
v mrlrin ksriyyti ayr-ayr piksellrin parlaqln v rng alarn dyidirir. Bu da
tsvirdki kskinliyi yaxladrmaa, tsvirin ayr-ayr fraqmentlrinin tnd v ya aq
grnmsini tmin etmy, xrda qsurlar (qrlar, czqlar v s.) lv etmy imkan verir.
Vektor qrafikada sas anlay obyektdir. Ona gr d vektor grafikas redaktorlarnda
qaydayasalma, qarlql tnldirm, obyektlrin ksimsi, bir obyekti digrindn istisna edn
mrlr olur. Odur ki, vektor grasfikas redaktorlarnda murkkb formal obyektlri sad formal
obyektlrdn yaratmaq olur.
Adtn rastr v vektor grafikas redaktorlarnda hcm effekti almaq n vasitlrdn
istifad etmk mmkndr. Lakin real obyektlrin (personajlarn, interyerlrin v s.) ll
obrazn ll modelldirm proqramlar il yaratmaq daha mqsduyundur.
l. Rastr tsvir ox xrda elementlrdn – piksellrdn ibart olan mozaikadr. Rastr tsvir
xrda damalara (xanalara v ya hcrlr) blnm, hr damas myyn rng malik olan v bu
rnglrl zrind tsvir formaladrlan kaza bnzyir.
2. Videopiksel- ekrandak tsvirin n kiik hisssidir. Piksel- rastr tsvirin ayrca
elementidir. Nqt- printerl yaradlan n kiik elementdir.
3. Rastr qrafikann stnlklri: rastr qrafika il fotoqrafiya keyfiyytin malik olan
tsvirlr tqdim edil bilr; rastr tsvirlr printerd rahat ap edil bilir.
4. Rastr qrafikann atmazlqlar: rastr tsvirlri saxlamaq n byk hcmd yadda
sahsi tlb edilir;
rastr tsvirlr zrind miqyasladrma, dndrilm v bu kimi digr dyidirm
mliyyatlarnn aparlmas n mhdud imkanlar mvcuddur.
5. Vektor grafikada tsvirlr primitiv adlanan sad obyektlrdn- dz xtlrdn,
qvslrdn, evrlrdn, ellipslrdn, dzbucaqllardan, eyni v mxtlif rngli oblastlardan
6. Hr bir primitiv myyn funksiyan v onun parametrlrini myyn edn mrl
7. Vektor grafikann stnlklri: vektor tsvirlr nisbtn daha az yadda sahsi tutur;
vektor tsvirlr keyfiyytin xll glmdn asan miqyasladrla bilir.
8. Vektor grafikann atmazlqlar:
vektor qrafika fotoqrafiya keyfiyytin malik olan tsvirlr almaa imkan vermir;
vektor tsvirlr kaza istniln kimi ap edil bilmir v ya kazda istniln kimi
9. Qrafik redaktorlar tsvirlri yaratmaq v onlar redakt etmk n nzrd tutulan
altdir. Tsvirlri yaratmaq n adtn vektor redaktorlardan, tsvirlrin keyfiyytini
yaxiladrmaq v fotoqrafiya materiallarnn montaj edilmsi n rastr qrafikas redaktorlarndan
lO. Tsvirin fraqmenti zrind mliyyat apara bilmk n vvlc onu ayrmaq zruri-
dir. Vektor grafikas redaktorlarnda obyektlr (vektor primitivlr), rastr qrafikas redaktorlarnda
oblastlar (piksellr ym) ayrlr.
MVZU 7:KOMPYUTER QRAFIKASININ TTBIQ SAHLRI.
1. Kompyuter qrafikasnn ttbiq sahlri.
2. Rastr v vektor grntlrl i vasitlri.
3. Fraktal qrafika il i.
1. Kompyuter qrafikasnn ttbiq sahlri.
lk kompyuterlrd qrafik obyektlr yaratmaq n, demk olar ki, he bir vasit yox idi.
O zamanlar ekrana yalnz simvollar hrf, rqm v xsusi iarlr xarmaq olurdu. Lakin el
onda da proqramlar kompyuterdn rsm alti kimi istifad etmy chd edirdilr. Msln,
hmin dvrn insanlar, kompyuter proqramnn kmyi il simvollardan trtib olunmu mhur
Mona Liza rsmini, yqin ki, xatrlayrlar.
Sonrak kompyuterlr artq sad grntlri: nqtni, dz xtti, evrni k bilirdi. O
zamank monitorlar a-qara olduqlarndan, kompyuterd yaradlan grntlrin hams rssam-
qrafiklrin ilrini xatrladrd. Rssamln baqa janrlarndan frqli olaraq rssam-qrafiklrin
srlri, hr eydn nc, cizgilrin aydn kilii il sciyylnir. Mhz buna gr d, o dvrn
kompyuterlrinin tsvir imkanlarn kompyuter qrafikas [computer graphics] adlandrmaa
baladlar. Lakin indi kompyuterin kmyi il rssamlar mxtlif janrlarda srlr yarada bilslr
d, kompyuter qrafikas anlay yen d istifad olunur.
Kompyuter qrafikas il ilmk n mxtlif proqramlar olsa da, yalnz nv
kompyuter qrafikasn frqlndirirlr:
Onlar bir-birindn monitorun ekrannda, yaxud kazda ks olunan grntlrin
formalama prinsiplrin gr frqlnir.
Kompyuter qrafikasn baqa cr d tsnif etmk olar:
ikill qrafika (2D-qrafika);
ll qrafika (3D-qrafika).
Kompyuter qrafikasnn ttbiq sahlri. Bu gn kompyuter qrafikasndan
bir ox sahlrd istifad olunur. Onlardan bzilri il qsaca tan olaq. tn srin 50-ci
illrinin ortalarnda ilk df olaraq verilnlr kompyuterin monitorunda qrafik kild
gstrilmy balad. Bu imkana malik hesablama
manlar hrbi tyinatl elmi hesablamalarda istifad olunurdu.
Elmi qrafika. Bu, kompyuter qrafikasnn ttbiq olunduu ilk sahdir. Burada balca
mqsd elmi tdqiqat obyektlrini vizualladrmaq (yani gstrmk), hesablamalarn nticlrini
yani gstrmkl hesablama eksperimentlri aparmaq olmudur. Masir riyazi proqram
paketlrinin ksriyyti (msln, Maple, MatLab, MathCAD) myyn hesablamalar sasnda
qrafiklr, sthlr v ll cisimlr qurmaq imkanna malikdir.
gzar qrafika. Kompyuter qrafikasnn bu sahsi mxtlif mssislrin iind tez-tez
istifad olunan illstrasiyalarn yaradlmas n nzrd tutulub.
Plan gstricilrinin, hesabat sndl mlrinin, statistik mlumatlarn hazrlanmasnda
igzar qrafikadan geni istifad olunur. ox zaman bunlar qrafiklr, dairvi v zolaql diaqramlar
Konstruktor qrafikasndan mhndis-konstruktorlarn ilrind istifad olunur.
Kompyuter qrafikasnn bu nv avtomatladrlm layihlndirm (computeraided
design, CAD) sistemlrinin balca elementidir. CAD sistemlrind qrafikadan layihlndiriln
qurularn texniki sxemlrinin hazrlanmasnda istifad olunur. Hesablamalarla laqli qrafika
yani formada optimal konstruksiyann, detallarn n mnasib trtibatnn axtarn aparmaa,
konstruksiyadak dyiikliklrin nticlrini proqnozladrmaa imkan verir.
Konstruktor qrafikas vasitsil istr ikill (proyeksiyalar, ksiklr), istrs d
ll fza grntlri almaq mmkndr.
Obrazlarn tannmas. Qrafik informasiyann tannmas v tsnif olunmas mslsinin
hlli sni intellektin yaradlmasnda sas problemlrdn biridir. Bu gn kompyuterlr vasitsil
obrazlarn tannmasna ox yerd rast glmk olar: axtarda olan cinaytkarn tannmas
sistemlri; aero- v kosmik fotokillrin analizi; eidlm sistemlri v s. Mtnlrin skanerdn
keirilmsi v onlarn klinin ayr-ayr simvollar ymna evrilmsi obrazlarn tannmasna n
gzl nmun ola bilr.
Tsviri incsnt. Bu sahy qrafik reklamlar, kompyuter videofilmlrini, fotoqrafiyalarn
emaln, rsmlrin, multiplikasiyann yaradlmasn v s. aid etmk olar. Kompyuter qrafikasnn
bu sahsind Adobe Photoshop (rastr grntlrin emal), CorelDRAW (vektor qrafikasnn
yaradlmas), 3ds max (ll mo delldirm) kimi proqramlar daha populyardr.
Virtual reallq. Texniki vasitlrin kmyi il yaradlan v traf almi imitasiya edn
sistemlr hl tn srd mvcud idi. Hazrda virtual reallq sistemlrindn mxtlif trenajorlarda
(avtomobil, tyyar v kosmik trenajorlarda, mrkkb qurularla ilmyi yrnmk n
trenajorlarda, dy trenajorlarnda), mrkkb situasiyal kompyuter oyunlarnda, elc d
mrkkb, tezdyiiln raitd qrar qbuletmnin strategiya v taktikasn mnimsmk n
nzrd tutulmu yrdici sistemlrd istifad olunur.
Rqmsal video. Rqmli formatda canlandrlan grntlr (animasiyalar) getdikc daha
Kompüter qrafikasi fənnin oyrənilməsinsdə məqsəd. Digər fənnlərlə əlaqəsi
İnformatikanın kompüterdən istifadə ilə təsvirlərin yaradılması və redaktə edilməsi üsulları ilə məşğul olan sahəsi kompüter qrafikası adlanır. Müxtəlif peşə sahibləri:
•müxtəlif elm və tətbiq sahələri ilə məşğul olan tədqiqatçılar; •rəssamlar;
•kompüter dizaynı ilə məşğul olan mütəxəssislər;
reklam məhsulları hazırlayanlar; •Web-səhifələrin hazırlanması ilə məşğul olanlar; •multimedia təqdimatı hazırlayan müəliiflər; •səhiyyə işçiləri;
parça və geyim modelyerləri;
•tele-video montajla məşğul olan mütəxəssislər və digərləri öz işlərini sahmana salmaq üçüp kompüter qrafikasından istifadə edirlər.
Adətən kompüterin ekranında təsvirlər qrafika proqramlarının köməyi ilə yaradılır. Kompüter qrafikası proqramlarına rastr və vektor qrafikaları, fraktal grafika, üçölçülü obyektləri yaratmaq və redaktə etmək üçün istifadə edilən proqramlar (məsələn, 3 ds MAX proqramı), avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemləri daxildir.
Avtomatlaşdırılmış sistemlər çox maraqlidır, lakin nəzərə almaq lazımdır ki, onlardan peşəkar istifadə yaxşı hazırlıq tələb edir. Məsələn, avtomatlaşdırılmış layihələndirmə sistemi olan AutoCAD proqramından peşəkar memarlar binaların layihələndirilməsi və şəhərlərin planlaşdırılması üçün istifadə edirlər. Golden Software firmasının Grapher elmi qrafika proqramı cədvəl və ya analitik formada verilən bir dəyişənlə şərh edilən məlumatların işlənməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Kompüter qrafikası fənninin əsas məqsədi təsvirlərin yaradılması və saxlanması prinsipləri barədə ətraflı məlumat verməklə yanaşı daha populyar qrafik redaktorların əsas imkanlarını araşdırmaqdan ibarətdir.
Fənnin tədrisi prosesində tələbələrə aşılanan biliklər gələcək mütəxəssislərin kompüter qrafikası sahəsində daha da püxtələşməsi və ustalığının təkmilləşməsi üçün əsas (fundament) olacaqdır.
“Kompüter qrafikası” kursu informatika fənninin baza kursunun öyrənilməsi prosesində formalaşan bilik və vərdişlərə əsaslanır.
“Kompüter qrafikası” fənninin təyinatı kompüterin yaddaşında təsvirlərin kodlaşdırılması, yaradılması, redaktə edilməsi və saxlanması üsullarını hərtərəfli öyrətməkdən ibarətdir,
Fənnin öyrənilməsi ilə əldə edilən biliklər fizika, kimya, biologiya, eləcə də digər elm sahələrinə aid olan elmi və yaradıldığını bilməyin özü bir çox problemləri həll etməyə kömək edir. Bu məsələlər haqqında təsəvvür olandan sonra rahatca anlamaq olur ki, kağızda çap edilən təsvir, niyə ekranda göründüyü kimi dəqiq alınmır.
Üçüncü əsas məsələ grafik faylların formatlarıdır. Sonrakı mərhələlərdə emal ediləcək təsvirlərin saxlanması problemi olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qrafik redaktorların hamısı üçün qrafik faylları saxlamaqdan ötrü vahid format yoxdur və ola da bilməz. Lakin elə formatlar da var ki, onlar bir sira predmet oblastları üçün standart formatlar hesab edilir. Qrafik formatların xüsusiyyətlərini bilmək təsvirlərin səmərəli saxlanması və müxtəlif əlavələr arasında məlumat mübadiləsinin həyata keçirilməsi üçun böyük əhəmiyyət kəsb edir.
MÖVZU 2. Kompüter qrafikasının növləri, inkişaf tarixi, tətbiq sahələri.
İnformatikanın xüsusi bölməsi olan komputer qrafikasına daxil olan çoxsaylı qrafik proqramlarla yeni şəkillər çəkmək, hazır şəkillər üzərində müxtəlif dəyişikliklər etmək mümkündür. Belə proqramlara Adobe Photoshop, Picture Publisher, Photostiller, Corel Draw, Macromedia Flash, Macromedia Freehand, Macromedia Fotographer, Macromedia DreamWeaver, Ulead Gif Animator və s. missal göstərmək olar. Kompüterin diskində saxlanılan şəkillər rəqəmsal təsvirlər adlanırlar. Belə ki, kompüterin yaddaşında bütün şəkillər rəqəm şəklində (0 və1) saxlanılır.
Qrafik redaktorlar üç qrupa bolünürlər: rastra (piksel), vector və fractal.
Rastra qrafika şəkillərin skanerləşdirilməsi, rəqəmli fofoaparat, videokamera çəkilişləri vasitəsilə alınır və nöqtələrdən təşkil olunur. Rastra qrafika üçün əsas xarakteristika vahid uzunluğa düşən nöqtələrin sayıdır. Rastra qrafika termini İngilis dilində “Bitmap-qrafika” termininə uyğun gəlir və mənası – bit ölçüsünün yerləşdiyi xəritə deməkdir. Rastra qrafik redaktoruna Paint, Adobe Photoshop, Photostyler, Adobe Photo-Paint, Picture Publisher, Corel Photo-Paint proqramları daxildir.
Vector qrafik redaktorlarında bütün xətlər başlanğıc nöqtə ilə və bu xətti riyazi əks etdirən tənliklərlə tətin olunur. Burada əsas element xətt nəzərdə tutulduğundan qrafik əks olunma daha sadə və asandir. Vector qrafik redaktorlarına Adobe İllusrator, Macrpmedia Freehand və Corel Draw proqramları daxildir.
Fraktal qrafika vector qrafikası kimi riyazi hesablamalara əsaslanır, onun baza elementlərini isə riyazi düsturların özləri təşkil edir. Bu düsturların köməyilə üçölçülü obyektlərin, suxur laylarının və s. imitasiyalar yaradılır. Şəkillər tənliklərlə yazılır, tənliklərin əmsalları dəyişildikdə şəkillərdə dəyişir. Ona görə də informasiyalar yaddaşda tənlik kimi saxlanılır. Adi fractal üçbucaq frktal qrafikaya missal ola bilər.
İlk kompyuterlərdə qrafik obyektlər yaratmaq ucun, demək olar ki, hec bir vasitə yox idi. O zamanlar ekrana yalnız simvollar – hərf, rəqəm və xususi işarələr cıxarmaq olurdu. Lakin elə onda da proqramcılar kompyuterdən “rəsm aləti” kimi istifadə etməyə cəhd edirdilər. Məsələn, həmin dovrun insanları, kompyuter proqramının koməyi ilə simvollardan tərtib olunmuş məşhur “Mona Liza” rəsmini, yəqin ki, xatırlayırlar. Sonrakı kompyuterlər artıq sadə goruntuləri: nöq təni, duz xətti, cevrəni cəkə bilirdi. O zamankı monitorlar ağ-qara olduqlarından, kompyuterdə yaradılan goruntulərin hamısı rəssam-qrafiklərin işlərini xatırladırdı. Rəssamlığın başqa janrlarından fərqli olaraq rəssam-qrafiklərin əsərləri, hər şeydən oncə, cizgilərin aydın cəkilişi ilə səciyyələnir. Məhz buna görə də, o dövrun kompüterlərinin təsvir imkanlarını kompyuter qrafikası [computer graphics] ad landırmağa başladılar. Lakin indi kompyuterin koməyi ilə rəs samlar muxtəlif janrlarda əsərlər yarada bilsələrdə, “kompyuter qrafikası” anlayışı yenə də is tifadə olu nur.
İlkin hesablama maşınları qrafika ilə işləmək üçün ayrı-ayrı vasitələrə malik deyildilər, lakin onlar şəkillərin əldə edilməsi və emalı üçün artıq istifadə olunurdular. Lampalar matrisası əsasında qurulmuş ilkin elektron maşınlarının yaddaşını proqramlayaraq, naxışlara nail olmaq mümkün olmuşdur.
1961-ci ildə proqramçı S. Rassel qrafika ilə olan birinci kompüter oyununun yaradılması üzrə layihəyə başçılıq etdi. Oyunun yaradılması (“Spacewar!”) təxminən 200 insan-saatı çəkmişdir. Oyun PDR-1 maşınında yaradılmışdır.
1963-cü ildə amerikan alimi Ayven Sazerlend Sketchpad proqram-apparat kompleksini yaratdı. Kompleks dəstə üzərində rəqəmsal qələmlə nöqtə, hətt və dairələri çəkməyə imkan verirdi. Primitivlərlə əsas hərəkətlər istifadə edilə bilərdi: yerdəyişdirilmə, kopyalama və sairləri. Əslində, bu kompüterdə realizə edilmiş birinci vektor redaktoru idi. Həmçinin bu proqramı ilkin qrafik interfeysi adlandırmaq olar.
1960-cı illərin ortalarında kompüter qrafikanın sənayə tətbiqedilmələrində işləmələr üzə çıxmağa başlamışdılar. Belə ki, T. Mofetin və N. Teylorun rəhbərliyi altında İTEK şirkəti rəqəmsal elektron cizgi maşınını işlədib-hazırlamışdır. 1964-cü ildə General Motors İBM-lə birlikdə işlədib-hazırlanmış DAC-1 avtomatizə edilmiş layihələndirmə sistemini təqdim etmişdir.
1964-cü ildə N.N Konstantinovun rəhbərliyi altında qrup tərəfindən pişiyin hərəkətinin riyazi modeli yaradılmışdır. BESM-4 maşını, differensial tənliklərinin həll edilməsi üzrə yazılmış proqramı həyata keçirərək, öz zamanı üçün irəliləyiş olan “Pişiycik” multfilmi çəkirdi. Vizualizasiya üçün əlifba-rəqəmsal printer istifadə edilirdi.
1968 ildə şəkillərin yaddaşda saxlaması və onları kompüter displeyində, elektron-şua dəstəkdə çıxardırılması imkanının meydana çıxması ilə kompüter qrafikası çox mühüm tərəqqini keçirmişdir.
Kompyuter qrafikasının tətbiq sahələri.
Bu gün kompyuter qrafikasından bir çox sahələrdə istifadə olunur. Onlardan bəziləri ilə qısaca tanış olaq. Ötən əsrin 50-ci illərinin ortalarında ilk dəfə olaraq verilənlər kompyuterin monitorunda qrafik şəkildəgöstərilməyə başladı. Bu imkana malik hesablama maşınları hərbi təyinatlı elmi hesablamalarda istifadə olunurdu.
• Elmi qrafika. Bu, kompyuter qrafikasının tətbiq olunduğu ilk sahədir. Burada başlıca məqsəd elmi tədqiqat obyektlərini vizuallaşdırmaq (əyani göstərmək), hesablamaların nəticələrini əyani göstərməklə hesablama eksperimentləri aparmaq olmuşdur. Müasir riyazi proqram paketlə rinin əksəriyyəti (məsələn, Maple, MatLab, MathCAD) müəyyən hesablamalar əsasında qrafiklər, səthlər və üçölçülü cisimlər qurmaq imka nına malikdir.
• İşgüzar qrafika. Kompyuter qrafikasının bu sahəsi müxtəlif müəssisələrin işində tez-tez istifadə olunan illüstra si yaların yaradılması üçün nəzərdə tutulub. Plan göstəricilərinin, hesabat sənədləşmələrinin, statistik məlumatların hazırlanmasında işgüzar qrafikadan geniş istifadə olunur. Çox zaman bunlar qrafiklər, dairəvi və zolaqlı diaqramlar olur.
• Konstruktor qrafikasından mühəndis-konstruktorların işlərində istifadə olu nur.
Kompyuter qrafikasının bu növü avtomatlaşdırılmış layihələndirmə (computer aided design, CAD) sistemlərinin başlıca elementidir. CAD sistemlərində qrafikadan layihələndirilən qurğuların texniki sxemlərinin hazırlanmasında istifadə olunur. Hesablamalarla əlaqəli qrafika əyani formada optimal konstruksiyanın, detalların ən münasib tərtibatının axtarışını aparmağa, konstruksiyadakı dəyişikliklərin nəticələrini proqnozlaşdırmağa imkan verir. Konstruktor qrafikası vasitəsilə istər ikiölçülü (proyeksiyalar, kəsiklər), istərsə də üçölçülü fəza görüntüləri almaq mümkündür.
• Obrazların tanınması. Qrafik informasiyanın tanınması və təsnif olunması mə sələsinin həlli süni intellektin yaradılmasında əsas problemlərdən biridir. Bu gün kompyuterlər vasitəsilə obrazların tanınmasına çox yerdə rast gəlmək olar: axtarışda olan cinayətkarın tanınması sistemləri; aero və kosmik fotoşəkillərin analizi; çeşidləmə sistemləri və s. Mətnlərin skanerdən keçirilməsi və onların “şəklinin” ayrı-ayrı simvollar yığınına çevrilməsi obrazların tanınmasına ən gözəl nümunə ola bilər.
• Təsviri incəsənət. Bu sahəyə qrafik reklamları, kompyuter videofilmlərini, fotoqrafiyaların emalını, rəsmlərin, multiplikasiyanın yaradılmasını və s. aid etmək olar. Kompyuter qrafikasının bu sahəsində Adobe Photoshop (rastr görüntülərin emalı), CorelDRAW (vektor qrafikasının yaradılması), 3ds max(üçölçülü mo delləşdirmə) kimi proqramlar daha populyardır.
• Virtual reallıq. Texniki vasitələrin köməyi ilə yaradılan və ətraf aləmi imitasiya edən sistemlər hələ ötən əsrdə mövcud idi. Hazırda virtual reallıq sistemlərindən müxtəlif trenajorlarda (avtomobil, təyyarə və kosmik trenajorlarda, mürəkkəb qurğularla işləməyi öyrənmək üçün trenajorlarda, döyüş trenajorlarında), mürəkkəb situasiyalı kompyuter oyunlarında, eləcə də mürəkkəb, tez dəyişilən şəraitdə qərar qəbuletmənin strategiya və taktikasını mənimsəmək üçün nəzərdə tutulmuş öyrədici sistemlərdə istifadə olunur.
• Rəqəmsal video. Rəqəmli formatda canlandırılan görüntülər (animasiyalar) getdikcə daha geniş yayılır. Buraya ilk növbədə kompyuter şəbəkələri vasitəsilə ötürülən filmlər, eləcə də videodisklər (DVD), rəqəmsal kabel və peyk televiziyaları aiddir.
3. Masaüstü nəşriyyat sistemi.
Nəşr dedikdə nəşr edilmiş, capdan cıxmış kitab, jurnal, məcmuə və s. nə zərdə tutulur. Nəşr məhsullarının iki əsas novu var: vərəqə tipli nəşr məhsulu və kitab tipli nəşr məhsulu.
Vərəqə tipli nəşr məhsulu bir, yaxud bir-birinə bitişdirilməmiş bir necə vərəqdən ibarət cap məhsuludur (məsələn: afişalar, bukletlər, blan klar, qəzetlər, xəritələr, plakatlar, təqvimlər).
Kitab tipli nəşr məhsulu bir-birinə bitişdirilmiş və cildlənmiş cap məhsuludur (məsələn: broşuralar, kitab tipli təqvimlər, jurnallar, kitablar).
Bir necə onillik bundan oncə professional sayılan bulleten, yaxud hesabatlar bir necə nəfərin birgə gucu sayəsində hazırlana bilərdi. Rəssamlar qrafikaları və illustrasiyaları cəkirdilər, duzuculər (murəttiblər) mətnləri yığırdılar, dizaynerlər isə səhifələrin ma ketlərini cap ucun hazırlayırdılar. Cox zaman bu proses yetərincə baha başa gəlirdi. Bu gun isə fərdi kompyuterlərin və baha olmayan proqram təminatının ko mə yi ilə cəlbedici, peşəkarcasına tərtib olunmuş sənədlər hazırlamaq olar.
Bu məqsədlə xususi proqramlardan istifadə olunur. Masaustu nəşriyyat proqramları adlandırılan bu proqramlar professional səviyyədə nəşr məhsulları hazırlamağa və cap etməyə imkan verir. Bu proqramların koməyi ilə reklam bukletləri, broşuralar, təbrik ucun poct kartları, kataloqlar, informasiya bulletenləri və firma blankları cap etmək olar. Hazırda ən geniş yayılmış masaustu nəşriyyat proqramları – Microsoft Publisher, Adobe PageMaker və QuarkXPress proqramlarıdır.
Nəşr məhsullarının daha gozəl, professional gorunməsi ucun şriftlərin duzgun secilməsinin onəmi boyukdur. Şrift eyni usluba, yazılış şəklinə, qalınlığa və olcuyə malik olan simvollar yığınıdır. Yəqin ki, mətn redaktorunda iş zamanı Times New Roman, Arial üslublu şriftlərdən istifadə etmisiniz. Uslubuna gorə şriftləri iki qrupa ayırırlar: çıxıntılı şriftlər və çıxıntısız şriftlər.
Simvollarının aşağı, yaxud yuxarı uclarında qısa ştrixləri, yaxud naxışları olan şrift cıxıntılı şrift adlanır. Cıxıntısız şriftlərdə isə belə ştrixlər, yaxud naxışlar olmur.
Çıxıntılı şriftlərdən böyük mətn bloklarında, çıxıntısız şriftlərdən isə, adətən, başlıqlarda istifadə olunur.
Mətndə simvolların yazılış şəklinin də onəmi böyükdür. Dörd əsas yazılış şəklindən istifadə olunur: Normal, Kursiv, Qalın və Qalın kursiv. Mətndə oxucunun diqqətini nəyəsə cəlb etmək üçün, yaxud nəyəsə xüsusi munasibət bildirmək üçün kursiv şəkli münasib olur.
Qalın yazılış şəklindən güclə vurğulama vasitəsi kimi istifadə olunur. Eləcə də bu şəkildən sənədin tərtibatı zamanı başlıqlarda istifadə olunur. Mətni baxımlı edən amillərdən biri də oradakı simvolların ölcusudur. Nəşriyyat işində simvolların ölçüsünü gostərmək üçün “keql” anlayışı işlədilir.
Keql punktla ölçülür (pt). 1 punkt 0,35 millimetrən bərabərdir. Adətən, sənədlərdə şriftin 12, yaxud 14 pt olculərindən istifadə olunur.
Masaüstü nəşriyyat proqramlarında işləyərkən çap olunacaq vərəqin olculəri ilə bağlı da muəyyən bilgilərə malik olmaq zəruridir.
Kompyuterdən istifadə etməklə mətn və qrafik goruntulərin kombinasiyasından gozəl tərtibatlı sənədlərin hazırlanması prosesi masaustu nəşriyyat adlanır.
Kağız formatları yaradılarkən əsas olaraq olculəri 841 mm x 1189 mm və sahəsi 1 m2 olan kağız vərəqi götürülüb. Bu format A0 adlandırılıb. Qalan olculər isə vərəqi qısa tərəf boyunca iki bərabər hissəyə bolməklə alınır. Başqa sozlə, hər novbəti formatlı vərəqin sahəsi əvvəlkindən iki dəfə kiçik olur. Deməli, dəftərxana işlərində geniş istifadə olunan A4 vərəqinin sahəsi , olculəri isə 210 mm x 297 mm-dir.
A6 – 105 mm x 148 mm
A5 – 210 mm x 148 mm
A4 – 297 mm x 210 mm
A3 – 297 mm x 420 mm
A2 – 420 mm x 594 mm
A1 – 594 mm x 841 mm
A0 – 841 mm x 1189 mm
Nəşr dedikdə nəşr edilmiş, capdan cıxmış kitab, jurnal, məcmuə və s. nəzərdə tutulur. Nəşr məhsullarının iki əsas novu var: vərəqə tipli nəşr məhsulu və kitab tipli nəşr məhsulu.
Masaustu nəşriyyat proqramları professional səviyyədə nəşr məhsulları hazırlamağa və cap etməyə imkan verir.
Nəşr məhsullarının daha gozəl, professional gorunməsi ucun şriftlərin duzgun secilməsinin onəmi boyukdur. Şrift eyni usluba,yazılış şəklinə, qalınlığa və olcuyə malik olan simvollar yığınıdır.
Uslubuna gorə şriftləri iki qrupa ayırırlar: cıxıntılı şriftlər və cıxıntısız şriftlər. Cıxıntılı şriftlərdən boyuk mətn bloklarında, cıxıntısız şriftlərdən isə, adətən, başlıqlarda istifadə olunur.
Mətndə simvolların dord əsas yazılış şəklindən istifadə olunur: normal, kursiv, qalın və qalın kursiv.
4. Qrafik məlumatın transformasia növləri.
Qrafik şəkillərdən istifadə edərkən nəzərə almaq lazımdır ki, onlar kompyüter yaddaşında GIF, JPEG, PNG, BMP formatlarında saxlanılmalıdırlar.
GIF (Graphics Interchange Format)-qrafik mübadilə formatı. (.gif);
JPEG (Joint Photographic Experts Group)-birləşmiş fotoeksportlar qrupu formatı. (.jpg);
PNG (Portable Network Grapic)-portativ şəbəkə qrafiki. (.png) ;
BMP təsviri formatını isə istifadə etməzdən əvvəl baza formatına çevirmək lazımdır. (.bmp)
GIF – GIF formatlı şəkillərdən web-səhifələrinin qrafik tərtibatlarında istifadə edilir. Onun əsas xüsusiyyəti aşağı keyfiyyətdə olması, lakin faylın kiçik həcmli olmasıdır. GIF faylı yalnız 256 rəngi əhatə edir. Məsələn, 1 milyona yaxın rəng çalarlarını özündə əks etdirən mənzərə fotoşəkli varsa, onu GIF faylı kimi saxladıqda rənglərin sayı 256-ya qədər azalacaq. Ona görə də GİF formatından kasıb rəng çalarlarına və ya çox hissəsi eyni rəngə malik təsvirlərdə istifadə edilir. JPEG – GİF formatlı fayllardan fərqli olaraq JPEG formatlı fayllarda 16,7 milyon rəng çaları göstərilə bilər. JPEG-nin sıxma alqoritmindən istifadə edərək sıxma funksiyasını və faylın diskdə tutduğu yerin ölçüsünü idarə etmək olar. Buna baxmayaraq sıxma prosesi vaxtı JPEG formatlı təsvirlərdə itkilər yaranır. Əgər təsvirin üzərində mətn varsa sıxma vaxtı mətnin dəyişməsi və oxunmaz hala düşməsi baş verir. Ona görə də üzərində mətn olan təsvirləri GİF formatında saxlamaq daha məqsədəuyğundur. Digər tərəfdən JPEG formatlı təsvirlər üzərində dinamik və şəffaflaşdırma.
Təsvirin vektor formatdan rastr formata (piksellər yığımına) çevrilməsi tez-tez istifadə edilən proseslərdən biridir. Bu prosesi bəzən vektor təsvirlərin rastrlaşdırılması ycvoses/adlandırırlar.
Vektor təsviri fotoqrafiyaya yerləşdirmək üşün onu əvvəlcə rastr formata import etmək lazımdır. Tutaq ki, pəncərənin şəkli skanerə edilib və JPEG formatı ilə faylda saxlanıb. Ördək şəkli isə CorelRDAW vektor qrafik redaktoru ilə yaradılıb, sonra isə TIFF formatlı fayla eksport edilib .Hər iki rastr təsvirin montajı Adobe Photoshop qrafik redaktorunda yerinə yetirilir. Vektor təsvir hər dəfə çıxış qurğusuna (monitora və ya printerə) ötüruləndə rastrlaşdırmaya (videopiksellər və nöqtələr yığımına çevrilməyə) məruz qalır. Vektor fayllar rasrt formata eksport ediləndə ilkin təsvirdəki rənglərlə bağlı olan informasiya itkisi ola bilər. Buna əsas səbəb odur ki, bir sıra rastr formatlarda məhdud sayda rənglərdən istifadə edilir.
Məsələn, GIF formatinda istifadə edilən rənglərin sayı 256 rəngdən çox deyil.
FAYLLARIN BİR RASTR FORMATDAN DİGƏR RASTR FORMATA ÇEVRİLMƏSİ
Faylın bir rastr formatdan digər rastr formata çevrilməsi çevirmənin ən sadə üsuludur. Üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, informasiya ilkin fayldan oxunur, təsvirin ölçüsü, hər bir videopikselin rəngi və rəng dərinliyi haqqında informasiyalar başqa üsulla yeni faylda saxlanır.
Köhnə format daha çox rəngdən istifadə etməyə imkan verən halda informasiya itkisi baş verə bilər.
Rəng dərinliyi 24 bitə (16 777 216 rəngə) malik olan fayl rəng dərinliyi 8 bitə (256 rəngə) bərabər olan fayla çevriləndə demək olar ki, hər bir pikselin rəngi dəyişdirilməli olur. Sadə halda bu proses aşağıdakı kimi yerinə yetirilir:
•ilkin faylın hər bir pikseli üçün yeni məhdud rənglərdən daha çox uyğun gələni seçilir.
Bu üsuldan istifadə ediləndə arzu edilməyən effektlər yarana bilər. Belə ki, ilkin təsvirdəki çoxsayli elementlər eyni rəngli sahəyə çevrilər və ..ya tədrici rəng keçidləri kəskin rəng keçidləri ilə əvəz edilə bilər.
Faylı bir formatdan digər formata çevirmək üşün xüsusi proqramlardan – format konvertorlarından istifadə edilir. Lakin qrafik redaktorların əksəriyyətində (CorelDRAW, Adobe Illustrator, Adobe Photoshop və s.) format çeviriciləri mövcuddur. Belə redaktorlar müxtəlif formatlı faylları oxumaqla yanaşı faylları yarada da bilir.
5. Rəng modelləri (RGB, CMYK, HSB).
Təbiətdə baş vermiş bütün hadisələri, həmçinin gündəlik həyatda rastlaşdığımız predmetləri ona görə görmək mümkün olur ki, onlar ya işıq saçır, ya da işığı əks edir.Rəng-şüalanmanın gözə təsirinin xarakteristikasıdır. Beləliklə, işıq şüası gözün torlu qişasına düşəndə rəng hissi yaradır. Şüalanan işıq mənbədən (məsələn, günəşdən, lampadan, monitorun ekranından və s.) çıxan isığa deyilir.
Mənbədən bilavasitə gözə düşən şüalanan işıq, özündə, onu yaradan bütün rəngləri saxlayır. Obyektdən əks olunan işıq dəyişə bilir. İşıq mənbəyi olmayan ixtiyari predmet işığı ya müəyyən qədər udur, ya da əks etdirir.
Günəş və digər işıq mənbələri kimi monitor da işıq şüalandırır. Təsvir çap edilən kağız isə işıgı əks etdirir. İşıq həm şüalanma, həm də əks olunma proseslərində alina bildiyinə görə işığin şərh edilməsi üçün bir birinin əksi olan iki üsul: additiv və subtraktiv rəng modeliəri mövcuddur.
ADDİTİV RƏNG MODELİ
Şüalanan işıq additiv rəng modeli ilə şərh edilir. Işləyən monitorun və ya televizorun ekranina yaxın məsafədən və ya lupa ilə baxanda çoxlu sayda xırda qırmızı, yaşıl və göy rəngnlərdən ibarət olan nöqtələr görmək olur, çünki, rəngli ekranda hər bir videopiksel müxtəlif (qırmızı, yaşil və göy) rənglərdən ibarət olan üç nöqtənin məcmuyundan ibarətdir. Müxtəlif rəngli bu nöqtələr çox xırda olduğuna görə gözdə onların qarışığı bir rəng kimi görünür. Beləliklə, qonşü nöqtələrin rəngləri qarışaraq başqa rəng əmələ gətirir .
Q irmızı + yaşıl = sarı;
Qırızı + göy = al-qırmızı;
Göy + yaşıl = mavi;
Qırmızı + yaşıl + göy = ağ
Rəngli nöqtələrin işıqlanma intensivliyini dəyişməklə çoxsaylı rəng çalarları yaratmaq mümkündür.
Additiv rəng üç əsas rəngin (qırmızı, yaşıl, göy) toplanması ilə alınır. Bu üç rəngin hamısının intensivliyi 100%-ə çatanda ağ rəng alınır. Rənglərin hamısı olmayanda qara rəng alınır.
Kompüter monitorlarında istifadə edilən additiv modeli RGB (Red-qırmızı, Green-yaşıl, Blue-göy) abbreviaturası ilə işarə etmək qəbul edilmişdir.
RGB MODELİNDƏ XÜSUSİ RƏNGLƏRİN FORMALAŞDIRILMASI
Qrafik redaktorların əksəriyyətində istifadəçi redaktorun təklif etdiyi palitraya əlavə olaraq qırmızı, yaşıl və göy rənglərdən istifadə etməklə özünə lazım olan xüsüsi rəngləri yarada bilər. Adətən grafik redaktorlar lazım olan rəngi qırmızı, yaşıl və göy rəngin hər birinin 256 çaları ilə yaradır. Bu halda formalaşdırıla bilən rənglərin ümumi sayı 256x256x256 = 16 777 216 – ya bərabər olacaqdır. Müxtəlif redaktorlarda xüsusi rəngləri formalaşdırmaq üçün istifadə edilən dialoq pəncərələrinin quruluşu fərqli olur .
Deməli, istifadəçi həm qrafik redaktorun təklif etdiyi palitrada olan hazır rənglərdən, həm də dialoq pəncərəsindəki R, G, B ilə işarə edilən daxiletmə sahələrinə qırmızı, yaşıl və göy rəng üçün parlaqlığin uyğun qiymətlərini daxil etməklə alınan xüsusi çalarlardan istifadə edə bilər. R, G və B parametrləri üçün 0-dan 255-ə qədər diapazonunda olan qiymətlərdən istifadə edilir. Bu qayda ilə yaranan rəngdən həm yeni obyektlərin yaradılması, həm də təsvirlərin fraqmentlərinin rənglənməsi üçün istifadə edilə bilər.
CorelDRAW proqramında RGB rəng modeli əlavə olaraq üçölçülü koordinat sistemi ilə verilir. Bu sistemdə sıfır nöqtəsi qara rəngə, koordinat oxları isə əsas rənglərə uyğundur. Üç koordinatin hər birinin qiyməti yekun çalarda əsas rənglərin qiymətini göstərir.
CorelDRAWproqramındakı RGB modelində rənglərin formalaşması üçiin dialoq pəncərəsi
A dobe Photoshop proqramında rənglərin formalaşması iiçiin dııaloq pəncərəsi
Koordinat sistemi üzrə sürüngəcin yerinin dəyişdirilməsi daxiletmə sahələrindəki qiymətlərə və əksinə təsir göstərir. Koordinat sisteminin başlanğıcı ilə bütün təşkiledicilərin maksimal parlaqlıq səviyyəsi yerləşən nöqtəni birləşdirən diaqonalda ağ rəngdən qara rəngə qədər olan boz rəngin çalarları yerləşir. Boz rəng çalarları üç təşkiledicinin hamısının parlaqlıq səviyyələrinin eyni qiymətlərində alınır.
SUBTRAKTİV RƏNG MODELİ
Əks olunan rənglər subtraktiv rəng modeli ilə sərh edilir. Kağız işıq şüalandırmır, isığı udur və əks etdirir. Gözə kağızdan əks olunan işıq düşür. Ona görə də qrafik təsvirlərin çap edilməsi üçün subtraktiv modeldən istifadə edilir.
Ağ rəng göy qurşağına daxil olan bütün rəngləri özündə birləşdirir. Ağ rəng prizmadan keçəndə tərkib hissələrinə ayrılır. Qırmızı, narıncı, sarı, yaşıl, mavi, göy, və bənövşəyi rənglər işığın görünən spektrini əmələ gətirir. Ağ kagız ağ isıqla işıqlandırılanda bütün rəngləri əks etdirir. Rənglənmiş kağız isə bəzi rəngləri udur, yerdə qalan rəngləri isə əks etdirir. Ağ isıqla işıqlandırılan qırmızı rənglə rənglənmiş kağız ona görə qırmızı görünür ki, o, qırmızı rəngdən başqa bütün rəngləri udur. Həmin qırmızı kagızı göy işıqla işıqlandıranda o, göy rəngi udduğuna görə qara görunəcək. Subtraktiv rəng modelində mavi, al-qırmızı və sarı rənglər əsas rənglərdir. Onların hər biri çap səhifəsinə düşən ag rəngin müəyyən rənglərini udur və ya ağ rəngdən müəyyən rəngləri çıxarır. Subtraktiv modelin adı da bundan götürülmüşdür. İngiliscə “subtrakt’ – cıxma deməkdir. Qara, qırmızı, yaşıl və göy rənglərin alinmasından ötrü bu modeldə əsas subtraktiv rərglərdən aşağıdakı qaydada istifadə edilir:
mavi + al-qırmızı + sarı = qara;
mavi + al-qırmızı = göy;
sarı + al-qırmızı = qirmızı;
sarı + mavi = yaşıl.
Əsas subtraktiv rəngləri də müxtəlif nisbətlərdə qarışdırmaqla çoxsaylı çalarlar almaq mümkündür.
Subtraktiv modeldə ağ rəng əsas subtraktiv rənglərin heç biri olmayanda alınır. Şəkil 14-də müxtəlif subtraktiv rənglərin qarışdırılması ilə alınan rənglər göstərilmişdir.
Mavi, al-qırmızı və sarı rənglər yüksək faizlə qarışdırılanda qara rəng əmələ gətirir. Daha dəqiq desək bu rənglər qarışdırılanda nəzəri olaraq qara rəng alınmalıdır.
Boyaların bəzi xüsusiyyətlərinə görə bu rənglər qarışdırılanda qonur-ləkə çaları alınır. Ona görə də bu rəngə çap prosesində qara boya da əlavə edilir.
Subtraktiv rəng modeli CMYK (Cyan -mavi, Magenta -al-qırmızı, Yellow – sarı, blacK – qara) abbreviaturası ilə işarə edilir.
ADDİTİV VƏ SUBTRAKTİV RƏNG MODELLƏRİNİN QARŞILIQLI ƏLAQƏSİ
RGB modeli şüalanan, CMYK modeli isə əks olunan işıqla işləyir. Monitorda yerləşən təsviri printerdə çap etmək üçün istifadə olunacaq xüsusi proqram bir rəng modelindən digər rəng modelinə keçidi təmin etməlidir.
Dörd rəngli çap prosesini iki mərhələyə bölmək olar:
•İlkin təsvir əsasında həmin təsvirin mavi (firuzəyi), al-qırmızı, sarı və qara təşkiledicilərinin yaradılması;
•Həmin təşkiledicilərin (təsvirlərin) hər birinin eyni kağız vərəqdə çap edilməsi.
Rəngli təsvirin dörd komponentə (təşkilediciyə) bölünməsi xüsusi proqramla həyata keçirilir. Printerlərdə CMYK modelindən istifadə edilsəydi təsvirin RGB modelindən CMYK modelinə çevrilməsi çox sadə olardı, çünki qırmızı və yaşıl rənglərin qarışığı ilə sarı, sarı və mavi rənglərin qarışığı ilə yaşıl, qırmızı və göy rənglərin qarışığı ilə al-qırmızı və s. rəng alınır.
Rəng dairəsi RGB və CMYK modelləri arasındakı əlaqəni göstərir (şəkil 15.).
Hər bir üçbucaqlının rəngı ona bitişik üçbucaqların rəngi ilə müəyyən edilir. Qara rəngin əlavə edilməsi nəticəsində çevirilmə prosesi xeyli çətinləşir. RGB modelində nöqtənin rəngi RGB rənglərin köməyi ilə alınırsa, yeni modeldə noqtənin rəngi CMYK qarışığına qara rəngin muəyyən miqdarını əlavə etməklə alınır. RGB modelinin məlumatlarını CMYK modelinə çevirmək üçün rəng ayırma proqramı bir sıra riyazi əməliyyatları yerinə yetirir.
Bir birinə yaxın yerləşən müxtəlif rəngli nöqtələr qovuşma təsiri bağişlayır və yekun rəng qovuşmuş bir rəng formasmda görünür.
RGB və CMYK modellərində rənglərin alınma üsulu fərqli olduğuna görə monitorda görünən rəngləri olduğu kimi çap etmək olduqca çətindir. Adətən ekranda olan rənglər çap edilən eyni rənglərdən daha parlaq olur. Rəng modeli ilə yaradıla bilən rənglər çoxluğu rəng əhətəs/ad\arur. Ən geniş rəng əhatəsi gözün fərqləndirə bildiyi rənglərin məcmuyudur. Bu natural rəng əhatəsi adlanır.
Natural rəng əhatəsinə nəzərən RGB modeli daha az, CMYK modeli isə RGB modelinə nisbətən kiçik əhatəyə malikdir .Nəzərə almaq lazımdır ki, çap edilə bilən rənglərin sayı ekranda yaradıla bilən rənglərin sayından xeyli azdır. Ona görə də bir sıra qrafik redaktorlarda RGB modeli ilə yaradılan rənglərin CMYK modelinin rəng əhatəsindən kənara çıxması haqqında xəbər verən göstərici nəzərdə tutulmuşdur.
Adobe Photoshop proqramında xəbərdarlıq göstəricisi kimi kiçik nida işarəsindən istifadə edilir. Belə xəbərdarlıq meydana gələndə Mouse-un sol düyməsini sıxmaqla Adobe Photoshop poqramını məcbur etmək olur ki, həmin rəngi CMYK modelindəki yaxın rəng spektri ilə əvəz etsin.
CorelDRAW proqramı da çap prosesində dəqiq çap edilə bilməyən rənglər barədə informasiya verir. Bu halda CMYK modelinin rəng əhatəsinə daxil olmayan rənglər xüsusi, məsələn, açıq yaşıl rənglə əvəz edilir.
CorelDRAW və Adobe Photoshop kimi redaktorlar RGB modeli ilə yanaşı həm də CMYK modelində təsvirlər yaratmağa imkan verir. Bu halda istifadəçi istifadə edilməsi mümkün olan rəng məhdudiyyəti ilə barışmalıdır ki, təsvirin necə çap ediləcəyini ekranda görə bilsin. CMYK modelində ixtiyari rəng yaratmaq üçün RGB modelində oldugu kimi əsas rənglərin faiz nisbəti göstərilməlidir.Kompüter qrafikası ilə yeni məşğul olmağa başlayanlar üçün CMYK modelində rəngləri formalaşdırmaq bir qədər çətinlik törədir. Rəng dairəsindən istifadə bu işi xeyli sadələşdirir, çünki, rəng dairəsində hər bir rəng onun ibarət olduğu rənglərin arasında yerləşir.
Məsələn, qırmızı rəngi artırmaq üçün sarı və al-qırmızı rənglərin faizini artırmaq lazımdır. Göy rəng yaratmaq üçün al-qırmızı və mavi rənglər əlavə etmək lazımdır. Rəng yaratmaq üçün üçölçülü koordinat sistemindən də istifadə etmək olar. Koordinat oxları mavi, al-qırmızı və sarı rəngləri tənzimləyir. Parlaqlıq tənzimləyicisi çalarda qara rəngin miqdarını müəyyən etməyə imkan verir .
RƏNG MODELİ, RƏNG ÇALARI, DOLĞUNLUQ VƏ PARLAQLIQ
RGB və CMYK rəng modelləri aparat təminatı ilə bağlı məhdudiyyətə (kompüter monitorlarına və mətbəədə istifadə edilən rənglərə) əsaslanır. Rəngin şərh edilməsi üçün daha intuitiv üsul onun Hue (OrreHKa-Çalar), Saturation (HacbimeHHOCTb-Dolğunluq) və Britness (flpKOCTb-Parlaqlıq) formasinda verilməsidir.
Dolğunluq rəngin «təmizliyini» göstərir. Dolğunluq azaldılanda rəngə boz rəng «qarışdırılmış» olur.
Parlaqlıq verilmiş rəngə qarışdırılan qara rəngin miqdarindan asılıdır. Rəngin tərkibində qara rəng azaldıqca onun parlaqlığı artır.
Təsvir kompüterin monitorunda əks olunmaq üçün HSB modelindən RGB modelinə, printerdə çap edilmək üçün isə CMYK modelinə çevrilir. H, S və B sahələrinə uyğun qiymətlər daxil etməklə (0-^255 diapazonunda) ixtiyari rəng yaratmaq olar.
Rəng düzbucaqlısının daxilindəki markerin (nişanın) yerini dəyişməklə seçilmiş rəng çalarının dolğunluğunu və parlaqlığını dəyişmək olar. Düzbucaqlının yuxarı sol küncündə rəng maksimum yuyulmuş (demək olar ki, ağ) görünür. Aşağı sağ küncdə isə rəngin parlaqlığı minimal olur. Adobe Photoshop proqramında da rəngin dolğunluğunun və parlaqlığinin dəyişdirilməsi rəng sahəsi daxilində markerin (nişanın) yerinin dəyişdirilməsi ilə yerinə yetirilir. Paint qrafik redaktorunda rəng sahəsi rəng çalarını və dolğunluğu Məsələn, qırmızı rəngi artırmaq üçün sarı və al-qırmızı rənglərin faizini artırmaq lazımdır. Göy rəng yaratmaq üçün al-qırmızı və mavi rənglər əlavə etmək lazımdır. Rəng yaratmaq üçün üçölçülü koordinat sistemindən də istifadə etmək olar. Koordinat oxları mavi, al-qırmızı və sarı rəngləri tənzimləyir. Parlaqlıq tənzimləyicisi çalarda qara rəngin miqdarını müəyyən etməyə imkan verir.
Kompüter qrafikası
Kompüter qrafikası – həm şəkillərin sintezi (yaradılması) üçün, həm də real dünyadan əldə edilmiş vizual informasiyanın emalı üçün instrument vasitəsi kimi kompüterlərdən istifadə olunan fəaliyyət sahəsidir. [1]
Blender vasitəsilə düzəldilmiş 3D test modeli.
Ümumi Dəyərləndirmə Redaktə
Kompüter qrafikası termini geniş mənada istifadə olunur ki, bu da mətn və səssiz kompüterlərdə demək olar ki, hər şey kimi müəyyən edilir. Tipik olaraq kompüter qrafikası termini bir çox fərqli şeyə aiddir.
- Kompüter tərəfindən görüntü məlumatlarının işlənməsi və göstərilməsi
- Şəkilləri emal etmək və yaratmaq üçün istifadə olunan müxtəlif texnologiyalar
- Rəqəmsal sintezin həyata keçirilməsi və vizual məzmunun işlənməsi üçün öyrənilən sahələr olan kompüter elminin alt sahələri
Bu gün kompüter qrafikasının geniş istifadə sahəsi var. Kompüter şəkilləri televiziyada, qəzetlərdə, məsələn, hava hesabatlarında və ya hər cür tibbi investisiya və cərrahi prosedurlarda tapıla bilər. Yaxşı qurulmuş diaqram mürəkkəb statistik məlumatları asan başa düşülən və şərh olunan formatda təqdim edə bilər. Multimediadakı qrafika məqalələri, hesabatları, tezisləri və digər təqdim edilə bilən materialları göstərmək üçün istifadə olunur. Çox güclü alətlər vizual məlumatları təkmilləşdirə biləcək. Kompüter bir çox müxtəlif növ kateqoriyalara ayrılmış təsvirlər istehsal edə bilər: ikiölçülü, üçölçülü və animasiya qrafikası.Texnologiya inkişaf etdikcə 3D (3 ölçülü = üçölçülü) kompüter qrafikası çox geniş yayılmışdır, lakin 2D (ikiölçülü) ) qrafikadan hələ də geniş istifadə olunur. Son onillikdə o, informasiya vizual effektləri, elmi vizual effektlər kimi digər ixtisaslaşmış sahələrdə də inkişaf edir. Onlar daha çox 3D hadisələrin (memarlıq, meteoroloji, tibbi, bioloji) vizuallaşdırılması ilə məşğul olurlar.
İlkin hesablama maşınları qrafika ilə işləmək üçün ayrı-ayrı vasitələrə malik deyildilər, lakin onlar şəkillərin əldə edilməsi və emalı üçün artıq istifadə olunurdular. Lamplar matrisası əsasında qurulmuş ilkin elektron maşınlarının yaddaşını proqramlayaraq, naxışlara nail olmaq mümkün olmuşdur.
1961-ci ildə proqramçı S. Rassel qrafika ilə olan birinci kompüter oyununun yaradılması üzrə layihəyə başçılıq etdi. Oyunun yaradılması (“Spacewar!”) təxminən 200 insan-saatı çəkmişdir. Oyun PDR-1 maşınında yaradılmışdır.
1963-cü ildə amerikan alimi Ayven Sazerlend Sketchpad proqram-apparat kompleksini yaratdı. Kompleks dəstə üzərində rəqəmsal qələmlə nöqtə, xətt və dairələri çəkməyə imkan verirdi. Primitivlərlə əsas hərəkətlər istifadə edilə bilərdi: yerdəyişdirilmə, kopyalama və sairləri. Əslində, bu kompüterdə realizə edilmiş birinci vektor redaktoru idi. Həmçinin bu proqramı ilkin qrafik interfeysi adlandırmaq olar.
1960-cı illərin ortalarında kompüter qrafikanın sənayə tətbiqedilmələrində işləmələr üzə çıxmağa başlamışdılar. Belə ki, T. Mofetin və N. Teylorun rəhbərliyi altında İTEK şirkəti rəqəmsal elektron cizgi maşınını işlədib-hazırlamışdır. 1964-cü ildə General Motors İBM-lə birlikdə işlədib-hazırlanmış DAC-1 avtomatizə edilmiş layihələndirmə sistemini təqdim etmişdir.
1964-cü ildə N.N Konstantinovun rəhbərliyi altında qrup tərəfindən pişiyin hərəkətinin riyazi modeli yaradılmışdır. BESM-4 maşını, diferensial tənliklərinin həll edilməsi üzrə yazılmış proqramı həyata keçirərək, öz zamanı üçün irəliləyiş olan “Pişikcik” multfilmi çəkirdi. Vizualizasiya üçün əlifba-rəqəmsal printer istifadə edilirdi.
[1968]]-ci ildə şəkillərin yaddaşda saxlanması və onları kompüter displeyində, elektron-şüa dəstəkdə çıxardılması imkanının meydana çıxması ilə kompüter qrafikası çox mühüm tərəqqi keçirmişdir.
İstinadlar Redaktə
- ↑”What is Computer Graphics?”. www.graphics.cornell.edu. 2011-08-12 tarixində arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2021-12-16 .
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.