Nsiyyətin psixologiyası

Hesab edilir ki, insanlar bir- birilərinə danışıq zamanı orta hesab müddəti ilə 30%- dən
60 %-ə qədər baxmalıdırlar. Hətta qeyd edilib ki, əgər insanlar söhbət zamanı bir- birilərinə
60 %- dən çox müddət ərzində baxırlarsa, böyük ehtimal ilə onlar partnyorun şəxsiyyəti ilə
daha çox maraqlanrlar, nəinki danışıq mövzusu ilə.
Bundan əlavə, məlumdur ki, monoloqlarda insanlar partnyorlara bütün vaxt ərzində 4045 % müddət baxırlar, aktiv dialoq zamanı isə cəmi- 60-65 %.
Hesab edilir ki, əgər həmsöhbətlər bir- birilərinin gözlərinə baxmırlarsa, onlar nə isə
gizlədirlər və onların şübhəli məqsədləri var. Eyni fikri gözlərin qəsdən “fikir
yayındırdıqları” zaman ifadə etmək mümkündür.

Psixologiya faoliyat turlari

Inson ongining evolyutsiyasi asosan shaxsning rivojlanish psixologiyasida faoliyatning toifasi tomonidan belgilanadi, bu holda insonning o’zini o’zi aniqlashning barcha boshqa tizimli shakllarini va uning atrof muhit bilan bo’lgan munosabatlarini, xususan, jamiyat bilan muloqotni va hayotning turli sohalarida psixologik namoyon bo’lishini hisobga olish mumkin emas.

O’ynash, o’rganish va ishlash!

Inson psixologiyasidagi asosiy faoliyat – bu o’yin, ta’lim va ishdir va ularning har biri alohida shaxs rivojlanishining muayyan bosqichida hukmronlik qiladi. Bolalikda, albatta, birinchi o’ringa xushxabari bolaning atrofidagi dunyoni o’rganib, kattalarning xatti-harakatlariga taqlid qilib, ma’lum hayot tajribasiga ega bo’lgan o’yinga beriladi. Keksa yoshda, boton insonning kelgusi ishi uchun zarur bo’lgan o’quv jarayonini oladi. Va nihoyat, vaqt inson hayotida mehnat komponentining tarqalishi uchun keladi. Faoliyatning barcha yuqoridagi komponentlari bir-biridan alohida-alohida yashay olmaydilar va ko’pincha interfaol va ko’pincha bir-birini to’ldiruvchi faoliyat shakllari, xususan, o’yin bolalar va kattalar malakasini oshirishga qaratilgan turli treninglarda muhim o’rin tutadi.

Va bu nimani anglatadi?

Inson faoliyati psixologiyasi shubhasiz shaxsning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi barcha omillar bilan belgilanadi, bu shaxsiy rivojlanish sodir bo’lgan ijtimoiy muhitdan boshlab va sub’ektiv benlik hurmati bilan tugaydi va ularning kuchli va zaif tomonlarini bilishni istaydi. Ular faoliyat doirasini tanlashni, shuningdek, psixologiyaning rivojlanishning bir bosqichida uchta komponentni o’z ichiga olishi mumkin bo’lgan ko’p bosqichli tuzilishga ega bo’lgan barcha turdagi faoliyat turlariga rag’batlantirishni belgilaydi. Masalan, bola o’ynashga undashadi, chunki u qiziqarli, u jarayon bilan butunlay o’ziga jalb etiladi va u o’zining kichik dunyosini yaratuvchisi deb hisoblaydi, bu esa tashqi ko’rinishga o’xshaydi, lekin u o’z shaxsiyatining rivojlanishiga hissa qo’shadigan o’z qoidalarini o’rnatishi mumkin.

O’quvchilar va talabalar o’rganishga g’ayrat ko’rsatadilar, chunki ularning kelajagiga va quyoshda olgan joylariga bog’liqligini tushunadilar.

Faol yoshdagi kattalar ish olib borishga undaydi, chunki bu uning mavjudligini ta’minlovchi daromad keltiradi. Lekin bunday faoliyatning barcha turlarida motivatsion komponent – ularning barchasi uchun qizil chiziq: raqobat. Umuman olganda, inson va inson faoliyatining psixologiyasi tarixiy davrlarda ildiz otgan, bu erda inson genetik xotirasida “Eng kuchli hayotdan ko’z yumganlar” iborasi qonda yozib qo’yilgan, shuning uchun biz har qanday yoshda, barcha sohalarda boshqalardan ustunroq bo’lishga, o’yin, o’rganish yoki ishlashga intilamiz. Eng yaxshisi har doim rag’batlantiriladi, ular barcha hayotiy bonuslarning eng mazali qismlarini oladi. Va agar biz biron-bir sababga ko’ra liderlarga kira olmasak, bu, albatta, bizning hozirgi psixologik holatimizda namoyon bo’ladi.

Biroq, har qanday insoniy faoliyat o’z oldida yana bir maqsadga egadir. O’zining egosini tasdiqlashdan tashqari, buyuk davlat organizmining faoliyatiga qo’shilish va uni to’liq va ajralmas qismiga aylantirish foyda keltiradi.

Ünsiyyətin psixologiyası

Komminikasiya – informasiyanın bir subyektdən digərinə
ötürülməsi prosesidir.
İnformasiya mübadiləsini həyata keçirən adamlar bir-birinə
təsir göstərə bilirlər
Kommunikasiyanın effektivliyi təsirin nə dərəcədə həyata
keçirilməsi ilə ölçülür.

6.

KOMMUNİKASİYA
VASİTƏLƏRİ

7.

«Söz fırtına kimi insanın orqanizminin ən
etibarlı hesab edilən psixofizioloji prosesləri
belə dağıda bilər, tərsinə çevirər, hətta yox edər
və ya dəyişə bilər»
İ. Pavlov

8.

Verbal kommunikasiya —dedikdə bilavasitə sözün iştirak etdiyi
informasiya başa düşülür.
Verbal
sözü latın dilindən
tərcümədə”söz” deməkdir.
Ünsiyyət zamanı həyata keçirilən informasiya mübadiləsində iki
tərəf iştirak edir: məlumatı, informasiyanı verən və məlumatı qəbul
edən. Birinci tərəf – informasiyanı verən kommunikator, ikinci
tərəf – informasiyanı qəbul edən isə resipient adlandırılır. Beləliklə
hər cür informasiya mübadiləsi K – İ – R (kommunikator –
informasiya – resipient) sxemi üzrə həyata keçir.
Kommunikator
informasiya
Resipiyent

9.

10.

11.

Əks əlaqə göndərilən informasiyanın
doğru və ya yanlış sbaşa
düşüldüyünü təstiqləyir.
Əks Əlaqənin növləri
1.Passiv
2. Aktiv

12.

1. Sorğu- sual
1. Verbalizasiya
2. Hisslərin əks olunması
3. Xülasə.
Əks əlaqə quruluşunun
4 texnikası

13.

Şəxslərarası münasibətdə
dinləmə

14.

Ünsiyyətin sona qədər normal dialoq formasında keçməsində dinləmə
amili əsas yer tutur.
Araşdırmalar göstərir ki, bizim digər insanlarla ünsiyyətdə zamanımız
orta hesabla növbəti şəkildə paylaşılır: təqribən 42- 53% biz digərlərini
dinləyirik, 16- 32%- özümüz danışırıq, 15- 17% – oxuyuruq, 9- 14%yazırıq. Rəqəmlərdən göründyü kimi, ünsiyyət zamanı qulaq asmaq bacarığı
oxumaq və yazmaq bacarıqlarından daha çox istifadə edilir və nəticə etibarı
ilə,bu cür bacarıq hər kəs üçün olduqca vacibdir.
İnsanların bir çoxu öz dinləmək bacarıqlarını 70- 80% dəyərləndirirlər.
Lakin, araşdırmalar göstərir ki, əslində dinləmə effektivliyi bir çox
insanlarda cəmi 25% təşkil edir, yəni eşidilən məlumatlardan üçdə dördü
itirilir.
Məlumatın insandan insana ötürülməsi mərhələsində informasiyanın
məzmunu ilə nə baş verdiyini növbəti sxem üzrə təsvir etmək mümkündür:
düşünülüb 100%—-düşünüləndən söylənilib 80%, söyləniləndən dinlənilib70%, eşidiləndən 60% anlaşılıb, eşidiləndən yaddaşda isə təqribən – 24 %
saxlanılıb.

15.

Dinləmə növləri

16.

Bu dinləmə növü danışan şəxsin söhbətinə maksimal diqqət daxilində minimial
müdaxilə ehtimalı ilə seçilir.
Diqqətlə susaraq, danışan şəxsin söhbətinə müxtəlif rəyləri ilə qarışmamaqla,
dinləyici üçün özünü ifadə mərhələsini yüngülləşdirir və ona ötürülən məlumatın
anlamını yaxşı qavramağa, sözün arxasında dayanan məntiqə varmağa yardım edir.
Bu cür dinləmənin siqnalı qeyri- verbal təsirdir, yəni; gözlərin əlaqəsi, başla təsdiq
hərəkəti və ya yelləmə və s. ə i. a. a.
Burada ən vacibi həmsöhbətə onun tək olmadığını anlatmaq bacarığı, onu
dinlədiklərini, anladıqlarını və hər zaman dəstək olmağa hazır olduqlarını
bildirməkdir. Burada daha yaxşı “aha- təsiri”, “hə- hə”, “aha”, “əlbəttə”, başla
tərpəniş təsir göstərir.
Ən əsası;
•susmamaqdır
•dəqiqləşdirici suallar verməmək
•partnyora: “Hər şey yaxşı olacaq, narahat olmayın, sakit olun” kimi ifadələr
söyləməmək. O bu cür adekvat sözləri anlaya bilməyəcək, onlar onu hiddətləndirir,

17.

Emosional affekt vəziyyətində, güclü emosional təsir altında (misal üçün, münaqişə
şəraitində) olan insanı dinləmək lazım gəldiyi halda məhz qeyri- refleksiv dinləmə üsullarını
istifadə etmək daha doğrudur. Belə situasiyalarda həmsöhbət sanki həmsöhbət hesab edilmir, o
sadəcə öz emosiyalarını idarə etməyən insandır, danışıq məzmununu anlayacaq qüvvəyə malik
olmur. Ona birinci növbədə sadəcə sakitləşmək, normal özünü idarə edə biləcək vəziyyətə
gəlmək, yalnız bundan sonra onunla münasibəti davam edirmək lazımdır.
Burada daha yaxşı “aha- təsiri”, “hə- hə”, “aha”, “əlbəttə”, başla tərpəni və s. təsir göstərir.
Bəzən bu cür hallarda qarşı tərəfə “qoşulmaq” onun sözlərini, emosiyalarını, hərəkətlərini
təkrarlamaq, özünü onun kimi aparmaq və onun hisslərini bölüşmək faydalıdır. Lakin bunu
səmimi şəkildə etmək lazımdır, əks halda təkrar hərəkətlər həmsöhbətin hisslərinə istehza kimi
qəbul edilə bilər.

18.

Müsbət təsirlər:
– razılaşma (“elədir”, “hə-hə”, “əlbəttə”, başla tərpənişlər);
-“əks- səda- təsiri” (həmsöhbətin sonuncu sözünün təkrarlanması);
– “ayna” (həmsöhbətin sonuncu ifadəsinin söz dəyişikliyi ilə təkrarlanması);
– “bir cüt ifadə” (partnyorun ifadələrinin digər sözlərlə çatdırılması);
– məqsəd (“Və beləliklə. ”, “Sonra nə baş verdi?”);
– emosiyalar (“eh”, “ah”, “əla”, “gülüş”, “qəmli sima”);
-dəqiqləşdirici suallar (“Nə söylədiyini təkrar et”);
mənfi təsir:
– danışan şəxsin sözünü kəsmə və ya danışığa davam etmə (dinləyici söhbətə vardıqda və ifadəsini
bitirmək istədikdə, sözləri xatırlatma);
– partnyorun ifadəsindən məntiqi nəticələr, misal üçün, hadisələrin səbəbi, qiyməti, məsləhətlər;
– “kobud təsir” (“boş şeydir”, “cəfəngiyyatdır bu hamısı”);
– sorğu- sual (məqsəd dəqiqləşdirilmədən, sual sual ardınca verilir);
– partnyora qarşı etinasızlıq (dinləyci onun sözlərinə diqqət yetirmir, partnyora və onun nə demək
istədiyinə əhəmiyyət vermir).
Qeyri- refleksiv dinləmə zamanı mənfi təsiri istifadə etmək lazım deyil, hətta dəqiqləşdirici suallar
belə ünvanlandırmaq, bu cür ifadələr işlətmək olmaz. “Sakit olun, narahat olmayın, hər şey yaxşı
olacaq”,- bu partnyorda məyusluq doğura bilər, qəzəb partlayışına səbəb ola bilər

19.

AKTİV REFLEKSİV DİNLƏMƏ
İnformasiyanın əks olunduğu dinləmə növünə aktiv refleksli dinləmə deyilir.
Refleksiya – lat. dilindən tərcümədə əks olunma deməkdir
Ünsiyyətdə də bu dinləmə növü ən konstruktiv hesab edilir. Burada elə bir
ünsiyyət həyata keçirilir, partnyorlar bir birlərini daha aydın dinləyir və başa düşür.
qarşılıqlı
Aktiv dinləmə münaqişəli məsələlrdə əvəzolunmazdır. Hisslərin “səsləndirilməsi”
münaqişəni və gərginliyi aradan qaldıra bilər. O çox gözəl şəkildə sakitləşməyə, fikirləri
istiqamətləndirməyə köməklik göstərir, yarana biləcək konfliktdə arzu olunduğu zaman
partnyora söz qaytaramağa imkan verir

20.

•Təkrarlama -danışan kəsin hərfi söz ifadəsinin, partnyor tərəfindən sitat gətirmək (“Sizi
anladığım qədər. ”).
•Təkrar ifadə (əks- səda texnikası) həmsöhbətə öz sözlərinizlə onun dediyi i fikri təkrarlamaq
(“Sizin fikrinizə əsasən”, “Digər sözlərlə siz hesab edirsiniz ki. ”).
•Xülasə – partnyorun sözlərinin qısa şəkildə ifadə edilməsi, ən əsas nəticə, yekununun qısa
ifadəsi (Sizin söylədiklərinizdən indi belə bir qənaətə gəlmək olar ki. ).
•Düşüncənin inkişafı (interpretasiya texnikası) – həmsöhbətin ifadəsi nəinki yenidən
təkrarlanır və ya xülasələndirilir, hətta ondan yekun nəticəyə gəlmək üçün cəhd edilir, eşidilən
səbəblər haqqında təkliflər irəli sürülür. İnterpretasiya texnikasını istifadə etdikdə, həmsöhbət
dəqiqləşdirici suallardan istifadə edir: “Sən yəqin ki bunu nəzərdə tutursan. ”, “Siz yəqin
bunu ona görə söyləyirsiniz ki. ”, “Göründüyü kimi, siz istəyirsinuz ki. ” Həmçinin oxşar
suallar texnikasından istifadə etmək olar: “Ola bilərmi ki, sənin ümid etdiyin kimi. ”, “Ola
bilərmi ki, sizin istədiyiniz kimi. ”.

21.

22.

“Yalnız tələbələrimdən biri məni anladı, o da səhv
anladı”
Georq Vilhelm Fridrix Hegel

23.

Ünsiyyət zamanı iki növ informasiya qeyd olunur:
1.Mən
2.Sən
Sən informasiya misal: “Sən yenə gecikmisən”, “Sən mənim istədiyimi
həyata keçirmədin”, “Sən həmişə özün istədiyin kimi addım atırsan”
Bu cür informasiya adətən insana müdafiə mövqeyində dayanmağa
sövq edir, bu zaman onda şüuraltı olaraq üzərinə hücum edilmə təsviri
yaranır. Məhz buna görə də, bir çox hallarda istənilən ifadəyə insanlar
müdafiə mövqeyi ilə başlayır və ən yaxşı qorunma üsulu bu zaman
hücum olur. Nəticədə, “söhbət” münaqişəyə çevrilmə təhlükəsi ilə
üzləşir. Münaqişədən qaçmaq üçün və eyni zamanda partnyorun sizi
dinləməsi üçün, “Mən- məlumatam” üsulu istifadəsi yardım edə bilər.
“Mən- məlumatam” texnikasını həmçinin uşaqlarla, tabelikdə olan
kəslərlə ünsiyyətdə və digər şəraitdə uğurla istifadə etmək olar.

24.

günahkarlıq hissi yaradır;
töhmət, alçaltma, günahlandırma kimi qəbul edilir;
hörmətsizlik əlaməti kimi qəbul edilir;
ləyaqətini alçaldır;
qarşıdurma yaradır;
inciklik yaradır;
cəzalanma kimi qəbul edilir.
Sən-məlumatsan
“Siz diqqətli deyilsiniz”
“Qışqırırsınız”
“Siz yavaş çalışırsınız”
“Siz tez- tez gecikirsiniz”
“Sən yenə gecikmisən”
“Siz məni anlamadınız”
“Siz mənim xətrimə dəydiniz”
“Siz əsəbləşirsiniz”
Mən-məluumatam
“Mən sizin işinizdə 5 səhv tapmışam”
“Mənə elə gəlir ki, siz əvvəlkindən daha möhkəm
danışırsınız”
“15 dəqiqə ərzində sən cəmi 2 tapşırıq həll
etmisən”
“Mən hiss etdim ki, sən bu həftə ərzində 3 dəfə
gecikmisən”
“Yəqin mən aydın izah etmədim”
“Mən incidim ki siz. ”
“Mənə elə gəlir ki, siz əsəb keçirirsiniz”

25.

NÜMUNƏ:
Biz adətən “Siz- informasiyanı ” vasitəsi ilə göndəediyimiz istənilən məlumatı “Mən- məlumatam” texnikası ilə
başqa cür çatdırmaq mümkündür. Bu zaman ifadə dörd əsas hissədən ibarətdir:
1. İfadəni digər insanın davranışının sizdə qane etmədiyi dəlil təsviri ilə başlamaq lazımdır. Vurğulayıram, məhz
dəlil. Misal üçün; “Sən gecikdiyin zaman. ”.
2. Sonra bu faktla bağlı öz təəssüratlarını, hislərini təsvir etməlisən. Misal üçün: “Mən məyyus olmuşam”,
“mən həyəcanlanıram”, “mən narahat oluram”.
3. Sonra bu davranışın sizə və ətrafdakılara necə təsir göstərəcəyi barədə izah gətirmək lazımdır. Gecikmə ilə
bağlı misalda davam bu cür ola bilər: “çünki mən sənin gecikmə səbəbini bilmirəm”, “çünki mənim səninlə
birgə keçirməyə az vaxtım qalır” və s. və i. a.
4. İfadənin yekun hissəsində siz öz arzunuz, məsləhətinizi bildirməlisiniz, yəni, sizi qane etməyən davranış
əvəzində hansı rəftarı görmək istəyinizi bildirə bilərsiniz. Gecikmə ilə bağlı nümunəni misalı üzrə davam
edirəm: “Mən şox istərdim ki, sən zamanında gələ bilmədiyin vaxt mənə zəng edəsən”. Nəticədə, ittiham əvəzi;
“Sən yenə gecikmisən” biz;
“Sən gecikəndə, mən narahat oluram, çünki sənin gecikmə səbəbini bilmirəm. Mən çox istərdim ki, sən
zamanında gələ bimədiyində mənə zəng edəsən”.
2. “Sən informasiya” – “Özün istədiyin kimi rəftar edirsən” sözünü “Sən daim özün istədiyin kimi rəftar edirsən,
Mən məyus oluram, çünki, düşünürəm ki, mənim fikrim sənin üçün önəmli deyil.”
“Mən- informasiya” texnikasının istifadəsi bir sıra təcrübə tələb edir, belə ki, heç də hər zaman cəld istiqamət
götürmək və ifadəni yenidən qurmaq mümkün olmur, lakin zamanla bu tədricən daha yaxşı alınacaq. “Mənməlumatlar” texnikası partnyorun müdafiə olunmağına imkan yaratmır, əksinə, onu dialoqa dəvət edir, öz fikrini
ifadə etmək şansı verir.

26.

1. Göstərişlər, əmrlər, tələblər – (misal üçün, “sən etməlisən. ”, “sən bu dəqiqə etməlisən. ” və
s. i.) insanda qorxu və ya aktiv müqavimət göstərmək istəyi yarada
2. Xəbərdarlıq, xatırlatma, hədə- qorxu – misal üçün, “sənin üçün yaxşıdır. ”, “yoxsa. ”,
“əgər bu cür etməsən. ”, “o zaman. ”), həmsöhbətdə qorxu və ya itaət hissi yaranır.
3. Əxlaq nəsihəti, öyüd, vicdana çağırış – “Sən özün günahkarsan ki. ”, “bu cür davranmaq
olmazdı. ”, “qayğısına qalmaq lazım idi ki. ” – bütün sadalanan ifadələrin nəticəsində insanda
utancdan savayı günahkarlıq hissi yaranır və o, müdafiə mövqeyində dayanır və yaxud
aqressiya göstərir
4. Məsləhət, hazır qərar “Sənin yerində bilirsən mən nə edərdim. ”, “Gəl, cəhd elə. ”, “Mən
bilirəm ki, sən nə etməlisən. ”, “Mən sənə necə davranmağı öyrədərəm. ”- bu cür təkliflərin
qapalı anlamı insanın öz problemini həll etmək iqtidarında olmadığı, onun həllinə doğru yolları
təhlil etmək və düzgün yol seçmək haqqında xəbər verir.
5. Nəsihət, “mühazirə oxunması” “Mən sənin nədə səhv etdiyini deyim. ”, “Dəlillər o barədə
deyir ki. ”, “Bəli, yalnız əgər məntiqə uyğun fikir söyləsək. ”,- bu cür ifadələrə cavab olaraq
insan sadəcə diqqətini “söndürüb”, ümumiyyətlə sizin söylədiklərinizi dinləməyə bilər. Bu cür
kommunikasiya həmsöhbəti sıxır və onda özünə qarşı şəxsi qeyri – mükəmməllik hissi yaradır

27.

6. Tənqid, töhmət, müqavimət “Sən ümumiyyətlə anlamırsan. ”, “Sən dəyişilməz tənbəlsən”- bu cür
ifadələr insanın səriştəsiz və ya axmaq olduğundan xəbər verir. Bir çoxları bu cür qiymətdən qorxur və belə
kommunikasıyadan yan gəzirlər.
7. Utandırmaq, ələ salmaq cəhdi – Ünsiyyət zamanı insanla zarafat emək, onu ələ salmaq, utandırmaq, ona
hər hansı “etiket yapışdırmağa” çalışmaq lazım deyil. “Ağlağan. ”, “Hər şey aydındır, səfeh. ”, “Yaxşı, bəsdir
bağırdın. ”- bu cür müraciətlər həmsöhbətə onun faydasız olduğunun göstəricisi kimi qəbul etdirilə bilər və o
hesab edə bilər ki, ona əhəmiyyət vermirlər, o adi hörmətə belə layiq deyil
8. Sorğu- sual Bəzən, dinləmək əvəzi, həmsöhbət bizdən əlavə məlumat toplamağa cəhd edir, sanki, bununla
da problemlərimizin həllinə çalışır. O səbəbləri, sübutları araşdırır, keçmişin dəlillərində eşələnir; “nə
üçün. ”, “kim. ”, “bəs sən nə etdin. ”, “bəs sonra nə baş verdi. ”. Bir qayda olaraq, insanlar bu cür
suallardan qaçırlar, çalışırlar ki, hər zaman aldatsınlar, sübutları gizlətsinlər, belə ki, əlavə məlumatın
təqdimatı yeni suallar, tənqid və ya qiymətləndirmə yarada bilərlər. Bundan əlavə, insan çox zaman sadəcə itir
və ona çoxlu sual verildikdə, həmsöhbətin söhbəti hansı istiqamətə yönəldəcəyini anlamır və nəticədə o qorxu
və həyəcanla qarşılaşır.
9. Diqqətin ötürülməsi, problemin sadələşdiriməsiBəzən elə vəziyyət yaranır ki, biz insanı bir problemdən
uzaqlaşdırmağa çalışırıq və onun diqqətini hər hansı bir başqa istiqamətə yönləndiririk. “Gəl daha xoş olan
haqqında danışaq”, “Qorxulu heç nə yoxdur”, “Kiminlə baş vermir ki”, – bu cür ifadələrlə yəqin ki, sizdə
insanın vəziyyətini yüngülləşdirməyə çalışırsınız, ona çətinliklərdən uzaq durmağı və vəziyyətə daha sadə
yanaşmağı tövsiyyə edirsiniz, lakin, o bütün söylənilənləri onun probleminə qarşı etinasızlıq kimi qəbul edə
bilər və daxilən özünə qapana bilər.

28.

29.

Üfiqi xətt üzrə sifət 3 zonaya bölünür
1. göz və alın;
2. burun və burun nahiyyəsi;
3. ağız və çənə).
Mimiki vasitələrin köməyilə tez-tez ifadə olunan 6 əsas emosiyanı fərqləndirirlər: sevinc, qəzəb,
təəccüb, nifrət, qorxu və kədər.Zonalar üzrə emosiyaların müəyyən edilməsi (fiksasiyası) mimik
hərəkətləri müəyyən dərəcədə qeydə almağa imkan verir.
1. Sevinc
2. qəzəb,
3. təəccüb,
4. nifrət,
5. qorxu
6. kədər.

30.

İntim zona ( 15 sm-dən 46 sm qədər)- xüsusi bufer zonasıdır. Bu zonaya ən yaxın
emosional təmasda olan adamlar nüfuz edə bilər. ). İntim sahəmizə yaxın
buraxmadığımız insanları biz bədənizmizdən açılmış bir qol uzunluğu məsafədə
saxlayırıq. Bu məsafədə partnyoru yalnız görmək, lakin, onun qoxusunu qəbul etmək
və hiss etmək mümkündür.
Şəxsi zona ( 46 sm-dən 1,2 m-ə qədər)- dostluq üçün optimal ünsiyyət sahəsidir.
Bu sahədə dostların bir-birinə toxunması mümkündür.. Adətən, bu cür məsafənin
çərçivəsində söhbətlər, konsultasiyalar, təlimatlar, iş görüşmələri və danışıqlar
aparılır.
Sosial ünsiyyət zonası (1,2 m-dən 3,6 m-ə qədər)- işgüzar ünsiyyət üçün səmərəli
sahədir. Bu ərazidə adətən qrup şəklində olan kommunikasiyalar, praktik məşğələlər,
seminarlar, təlimlər həyata keçirilir
Kütləvi zona (3,6 sm-dən daha çox)- ictimai yerlərdə bir-birini tanımayan
adamlar arasında ünsiyyət üçün səmərəli sahədir. ( çıxış, məruzə, mühazirə zamanı və
digərləri)

31.

Gözlərlə əlaqə ( eye contact) verbal kommunikasiyası ilə sıx əlaqədədir və qarşılıqlı ünsiyyət
zamanı digər insana necə və neçə müddət baxdığımızla səciyyələdirilir.
Göz əlaqəsi ciddi tənzimləyici rol daşıyır. Həmsöhbətə yönələn baxış, özünə və danışıq
mövzusuna diqqət cəlb edir, eyni zamanda, yaxınlaşma (mehriban baxış) və yadlıq (soyuq baxış),
anlaşılmazlıq ifadə edir (sual dolu baxış), istehza (kinayəli baxış), mühakimə (ciddi baxış),
psixoloji əlaqədə dəstək oluğunu nümayiş etdirir. Dağınıq, qaçan, ağır, qəzəbli, yandırıcı baxışlar
həmsöhbəti ehtiyatlandırır, qəzəbləndirir, uzaqlaşdırır. Hər bir insan həmsöhbətlə vizual əlaqədə
onun diqqətli, şəxsən maraqlanan baxışlarına ehtiyac hiss edir. Lakin, beş saniyədən artıq davam
edən baxış partnyorda narahatçılıq hissi yaradır
Gözlərin davamlı əlaqəsi məmnunluq hissini bildirən ismarıc ola bilər, belə ki, gözlərin qısa
əlaqəsi çox zaman narahatçılıq yaradır. Digər tərəfdən, gözlərin birbaşa əlaqəsi zamanı 10 saniyə
ərzində həmsöhbət psixoloji diskomfort və narahatçılıq hissi ilə üzləşə bilər. Psixoloqlar
tərəfindən qeyd edilmişdir ki, ictimai və özlərində əmin olan insanlar həmsöhbətə daha uzun
müddət və zillənərək baxırlar, nəinki, özlərinə qapalı olan.

32.

Hesab edilir ki, insanlar bir- birilərinə danışıq zamanı orta hesab müddəti ilə 30%- dən
60 %-ə qədər baxmalıdırlar. Hətta qeyd edilib ki, əgər insanlar söhbət zamanı bir- birilərinə
60 %- dən çox müddət ərzində baxırlarsa, böyük ehtimal ilə onlar partnyorun şəxsiyyəti ilə
daha çox maraqlanrlar, nəinki danışıq mövzusu ilə.
Bundan əlavə, məlumdur ki, monoloqlarda insanlar partnyorlara bütün vaxt ərzində 4045 % müddət baxırlar, aktiv dialoq zamanı isə cəmi- 60-65 %.
Hesab edilir ki, əgər həmsöhbətlər bir- birilərinin gözlərinə baxmırlarsa, onlar nə isə
gizlədirlər və onların şübhəli məqsədləri var. Eyni fikri gözlərin qəsdən “fikir
yayındırdıqları” zaman ifadə etmək mümkündür.

Gestalt psixologiyasi: nazariya, qonunlar, mualliflar

TheGestalt psixologiyasiBu 20-asr boshlarida Germaniya va Avstriyada paydo bo’lgan psixologiyaning bir bo’lagi. Bu avvalo idrok va uning kognitiv tarkibiy qismiga yo’naltirilgan fikr oqimidir: uning mualliflari bizning sezgilarimiz dunyoni shu tarzda ko’paytirmaydi, aksincha uni ketma-ketlikda qayta tiklaydi degan g’oyani himoya qildilar o’rganilishi mumkin bo’lgan printsiplar.

Ushbu fanda ishlatiladigan “gestalt” so’zi “naqsh” yoki “konfiguratsiya” deb tarjima qilinishi mumkin. Ushbu oqimning asosiy mualliflari orasida biz Maks Vertxaymer, Volfgang Koxler va Kurt Koffka kabi muhim psixologlarni topamiz. Ularning ham, ularning shogirdlarining ham ta’kidlashicha, odamlar alohida elementlarni aniqlash o’rniga, tartiblangan naqsh va to’plamlarni idrok etadilar.

Gestalt psixologiyasi va uni ishlab chiquvchilarining asosiy vazifalaridan biri inson idrokini belgilaydigan ba’zi printsiplarni o’rganish edi, ayniqsa ingl. Shunday qilib, ushbu filial psixologlari yaqinlik, uzluksizlik, yopilish yoki bog’lanish kabi hodisalarni o’rgandilar.

Bugungi kunga qadar Gestalt psixologiyasi terapiya kabi boshqa sohalarda kengayib bordi. Biroq, bu o’tgan asr davomida juda ko’p rivojlanmagan oqim, garchi uning tamoyillari hali o’rganilmoqda va idrok sohasida juda muhimdir.

Gestalt nazariyasi

– Kontekst va asoslar

Gestalt psixologiyasi ushbu fan ichida paydo bo’lgan birinchi tarixiy oqimlardan biri edi. U inson idrokini o’rganishga katta ahamiyat berdi va boshqa tarmoqlardan farqli o’laroq u biz idrok etgan narsa haqiqatning aniq aksi emas, balki biz uni muayyan aqliy mexanizmlar orqali quramiz, deb himoya qildi.

Gestalt psixologiyasi 20-asr boshlarida Avstriya va Germaniyada paydo bo’lgan. Uning mualliflari insoniyat tajribasini bir-biriga hech qanday aloqasi bo’lmagan turli xil elementlarga ajratadigan tarixning birinchi oqimi bo’lgan assotsiatsiya psixologiyasiga qarshi chiqishdi.

Geshtalt psixologiyasi inson idrokini va uning tamoyillarini o’rganish uchun fenomenologiyadan foydalangan; ya’ni o’rganilayotgan elementni ham, shaxsning sub’ektiv tajribasini ham tahlil qilish niyatida to’g’ridan-to’g’ri psixologik tajribani bepul tavsifi.

Shu ma’noda, Gestalt psixologiyasi tarixda aqliy faoliyatni o’rganishga gumanistik nuqtai nazarni qo’shgan birinchi oqim edi. O’sha vaqtga qadar psixologiya inson tajribasini to’liq ilmiy nuqtai nazardan o’rganishga urinib ko’rdi va shu bilan boshdan kechirolmaydigan ko’plab hodisalarni chetga surib qo’ydi.

Gestalt psixologiyasini asosan Maks Vertxaymer va uning shogirdlari Volfgang Koxler va Kurt Koffka ilgari surishgan.

– idrokni o’rganish

Gestalt psixologlari ko’proq e’tibor qaratgan hodisa idrok, ayniqsa ko’rish va tashkilot edi. Bu qiziqish 1912 yilda Vertxaymer “phi fenomeni” ni topgandan so’ng boshlandi, bu juda tez taqdim etilganda bir nechta harakatsiz narsalar harakatlanadigan optik xayol. Bu ularga ko’rishning doimiyligi printsipini postulyatsiya qilishga imkon berdi.

Phi hodisasining kashfiyoti shuni ko’rsatdiki, bizning dunyoqarashimiz dunyoni haqiqatan ham aks ettiradi degan g’oya yolg’ondir. Shunday qilib, Vertxaymer tekshirishni boshladi va tez orada u “paydo bo’lgan hodisalar” deb atagan narsalarning mavjudligini angladi, ular haqiqat elementlaridan emas, balki bizning ongimiz ish uslubidan kelib chiqqan idrok etish tajribasi.

Shu paytdan boshlab Vertxaymer va uning shogirdlari bizning vizual in’ikosimizni boshqaradigan ba’zi qoidalarni o’rganishga kirishdilar. Keyinchalik ular ushbu oqim tamoyillarini o’rganish, fikrlash, motivatsiya, shaxsiyat yoki ijtimoiy psixologiya kabi boshqa sohalarga ham tarqatdilar.

Hislar sohasida Gestalt psixologiyasi hali ham katta ahamiyatga ega, chunki u shu paytgacha tushunilmagan ko’plab hodisalarni tushuntirishga muvaffaq bo’lgan birinchi oqim edi: optik illyuziyalar, harakatni yoki pertseptual barqarorlikni anglash boshqalar.

– Nazariy asos

Gestalt psixologlari o’zlarining barcha nazariyalarini shakllantirishda ularni boshqaradigan bir qator nazariy printsiplarni ishlab chiqdilar. Eng muhimi, totallik printsipi va psixofizik izomorfizm printsipi edi.

The totallik printsipi ongli tajriba global miqyosda ko’rib chiqilishi kerakligini ta’kidlaydi, chunki barcha elementlarning yig’indisi uning alohida qismlari to’plamidan kattaroqdir. Shunday qilib, elementlar to’plamida “paydo bo’ladigan xususiyatlar” deb nomlangan narsa paydo bo’ladi, agar barcha qismlar mavjud bo’lmasa, ularni kuzatib bo’lmaydi.

Bunga misol sifatida yuqorida aytib o’tilgan phi hodisasi keltirilgan bo’lib, u faqat statik fotosuratlar ketma-ket va juda tez taqdim etilganda paydo bo’ladi. Agar bitta rasm bo’lsa yoki kerakli tezlik darajasi mavjud bo’lmasa, bu hodisani kuzatib bo’lmaydi.

Boshqa tomondan, psixofizik izomorfizm printsipi ongli tajriba va miya faoliyati o’rtasida to’g’ridan-to’g’ri bog’liqlik mavjudligini ta’kidladi. Shunday qilib, biz duch keladigan har bir sezgi hodisasi uchun hamrohlik qiladigan miya faoliyatining bir turini topish mumkin edi.

– Metodika

Ushbu ikki nazariy printsipdan gestalt psixologlari inson idrokini tekshirishning yangi usullarini yaratdilar. Eng muhimi, hodisalarni eksperimental tahlil qilish va biotik tajribalar; ya’ni tabiiy muhitda va ozgina boshqariladigan vaziyatlarda o’tkazilgan tajribalar.

– Xususiyatlar

Favqulodda vaziyat

Tashqi ko’rinish printsipi sifatida ham tanilgan, u avvalgi vizual in’ikoslar bilan biz olgan global in’ikosdan ongdagi tasvirni chiqaradi. Ya’ni, agar ong qaysi narsaning uning qismlaridan mavjudligini aniq belgilamagan bo’lsa ham, u global shakldan ongda paydo bo’lishi mumkin.

Masalan, paydo bo’lishning ushbu printsipi tufayli zebralar guruhi, uning barcha qismlari aniqlanmagan bo’lsa ham, ovqatlanishni anglash mumkinligi tushuntiriladi. Idrok hayollar yoki soyalar shaklida aqlimizni qurgandan so’ng, tasvirning umumiyligidan kelib chiqadi.

Reifikatsiya

Shuningdek, reifikatsiya deb ham ataladi. Bu rasmni ko’rishda aniqlanadigan aniq bo’lmagan kosmik ma’lumotlarga ishora qiladi. Ya’ni, aql bizni tasvir shakli ko’rsatgandan ko’ra ko’proq tafsilotlarni chiqarishga qodir.

Masalan, chapdagi rasmda bizning fikrimiz uchta uchburchakni anglashi mumkin, garchi bu tasvir bizga aniq ko’rsatmasa ham. O’z navbatida, o’ngdagi rasmda biz haqiqatan ham 2 o’lchovli chizilgan bo’lsa, biz uch o’lchovli raqamni ko’rishimiz mumkin.

Ko’p o’zgaruvchanlik

Shuningdek, u ko’p o’zgaruvchan in’ikos sifatida ham tanilgan. Bir xil tasvirda ikkita ob’ekt / siluetni ko’rish imkoniyati paydo bo’lganda ongda paydo bo’ladigan hodisani tushuntiring.

Ushbu vizual idrok Rubin oynasi bilan juda yaxshi tushuntiriladi. Ushbu rasmda, inson ongi bir stakan yoki ikkita yuzni profilda ko’rayotganligini aniqlay oladi.

O’zgarish

Ushbu hodisada ong oddiy geometrik ob’ektlarni, ularning aylanishi, masshtabida yoki tarjimasida o’zgartirilgan bo’lsa ham, idrok etishga qodir. Hatto buzilgan yoki elastik deformatsiyaga uchragan yoki yorug’likni yoki kontrastdagi o’zgarishlarni qo’llagan holda ham, uni idrok qilish taniqli bo’ladi.

Masalan, quyidagi rasmda biz mashhur o’yinchoqni ko’ramiz Bumerang, yorug’likning turli xil nuqtai nazardan, deformatsiyalari va kontrastlaridan. Ushbu buzilishlarga qaramay, o’yinchoq hali ham ongimizda seziladi.

Gestalt qonunlari

Gestalt psixologiyasining muhim hissalaridan biri bu vizual in’ikosni boshqaradigan tamoyillar ro’yxatini yaratishdir. Keyin biz ulardan qaysi biri eng yaxshi tanilganligini va har biri uchun misolni ko’rib chiqamiz.

1- printsipial shakl – fon

Raqam-fon printsipi, odamlar avtomatik ravishda ob’ektlarni ular ramkalangan fonga o’tirgandek idrok etadilar. Shunday qilib, ular undan ajralib turishi mumkin, yoki aksincha, u bilan birlashishi va ingl.

Masalan, ushbu rasmda o’ngdagi nuqtani uning fonidan farqli ravishda anglash oson; ammo chapdagi nuqta bilan bir xil narsani aniqlash ancha qiyin.

2- o’xshashlik printsipi

O’xshashlik printsipi himoya qiladi, agar bir nechta elementlar bir-biriga o’xshash bo’lsa, biz ularni birlashtiramiz va ular bir xil funktsiyaga ega yoki bitta to’plamga tegishli deb o’ylaymiz.

Masalan, ushbu rasmda qora va oq nuqta ikkitasi bir-biridan bir xil masofada joylashgan bo’lsa ham, rangidan boshqa o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lmasa ham, ikkita alohida guruhni tashkil etadigan ko’rinadi.

3- yaqinlik printsipi

Yaqinlik printsipi shuni ko’rsatadiki, kosmosda bir-biriga yaqin bo’lgan raqamlar, aslida ular bir guruhga kirmasa ham, umuman olganda qabul qilinadi.

Ushbu misolda bir-biriga eng yaqin bo’lgan doiralar bir xil figuraga tegishli bo’lib ko’rinadi, ular orasidagi bo’sh joylar esa har xil to’plamlarni ajratib turadigan taassurot qoldiradi.

4- Umumiy mintaqa printsipi

Umumiy mintaqa printsipi shuni himoya qiladiki, biz har xil elementlarni bir xil to’plamga tegishli bo’lib tuyulganda yoki ular o’rtasida haqiqiy munosabatlar bo’lmasa ham, umumiy maydonda bo’lganda, ularni birlashtiramiz.

Ushbu misolda, xuddi shu ko’k chiziq bilan o’ralgan doiralar, keyingi guruhdagi birinchi nuqtadan bir-biridan uzoqroq bo’lishiga qaramay, xuddi shu to’plamning bir qismi bo’lib ko’rinadi.

5- Uzluksizlik printsipi

Uzluksizlik printsipi, egri yoki to’g’ri chiziqqa joylashtirilgan elementlar bir-biri bilan, uning tashqarisidagi boshqa elementlarga qaraganda ko’proq munosabatda bo’lishiga o’xshaydi.

Masalan, ushbu rasmda biz o’ngdagi pastki misolda bo’lgani kabi bir nechta ajratilgan shakllarni idrok etish o’rniga chapdagi rasmda bir-biriga bog’langan ikkita satrni sezishimiz mumkin. Biroq, ularni shu tarzda qabul qilishimiz uchun haqiqiy sabab yo’q.

6- Yopish printsipi

Yopish printsipi shuni anglatadiki, biz murakkab elementlar to’plamini ko’rib chiqishda, biz osonlikcha tanib oladigan bitta naqshni qidirishga intilamiz. Shu tarzda, masalan, to’liqsiz ko’rinadigan tasvirni ko’rib chiqsak, miyamiz avtomatik ravishda bo’shliqlarni to’ldiradi, shunda biz tasvirlangan raqamni taniy olamiz.

Masalan, ushbu rasmda biz ikkalasi ham to’liq bo’lmasada ko’rsatilgan doirani va kvadratni ko’rishimiz mumkin.

7- Fokus printsipi

Fokus printsipi shuni ko’rsatadiki, vizual ravishda ajralib turadigan har qanday element tomoshabinning e’tiborini tortadi va tasvirning qolgan qismlaridan ustun turadi.

Masalan, ushbu rasmda aniq diqqat markazida tabassum yuzi turadi, u fotosuratning qolgan qismidan rangi va shakli bilan ajralib turadi.

8- Homiladorlik qonuni

Ushbu qonun shuni ko’rsatadiki, bu ob’ekt bilan muntazam aloqalar tufayli raqam inson ongi tomonidan darhol qabul qilinadi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, u shunchalik kundalikki, u nima uchun ekanligini aniqlash uchun vizual idrokni rag’batlantirishni talab qilmaydi.

Masalan, quyidagi siluetda biz itni aniq ko’ramiz, chunki u juda tanish figura.

Gestalt mualliflari / vakillari

Gestalt psixologiyasi bir-biri bilan chambarchas bog’liq bo’lgan nisbatan kam miqdordagi mualliflar tomonidan ishlab chiqilgan. Eng muhimi quyidagilar edi:

– Maks Vertxaymer (1880 yil 15 aprel – 1943 yil 12 oktyabr) Gestaltning yaratuvchisi va phi hodisasini kashf etgan. Uning eng mashhur asari – bu kitobSamarali fikrlash.

– Kurt Koffka (1886 yil 12 mart – 1941 yil 22 noyabr) Gestaltning asosiy nazariyalarini ishlab chiqqan bir nechta asarlarini nashr etdi, shu jumladanAqlning o’sishi(1924) vaGestalt psixologiyasining tamoyillari(1935).

– Volfgang Köler (1887 yil 21-yanvar – 1967 yil 11-iyun) Gestalt psixologiyasining uchinchi asoschisi va AQShda uning asosiy diffuzeri bo’lib, u Germaniyadan qochishga majbur bo’lgandan keyin universitet mashg’ulotlarini olib borgan. Natsistlar rejimi.

Adabiyotlar

“Gestalt psixologiyasining tarixi”: Juda yaxshi aql. Olingan: 18-iyun, 2020-yil: Juda yaxshi fikr: verywellmind.com.
“Gestalt psixologiyasi” ingliz tilida: Britannica. 2020 yil 18-iyun kuni Britannica: britannica.com saytidan olindi.
“Gestalt printsiplari”: o’zaro ta’sirlarni loyihalash. Olingan vaqti: 2020 yil 18-iyun, Interaction design: interaktiv-design.org.
“Vizual idrokning 7 gestalt printsipi: UX uchun kognitiv psixologiya”: User Testing. 2020 yil 18-iyun kuni foydalanuvchi tomonidan sinovdan olingan: usertesting.com.
Vikipediya: “Gestalt psixologiyasi”. 2020 yil 18-iyun kuni Vikipediya: en.wikipedia.org saytidan olindi.