FƏNN: İnfeksion xəstəliklərin əsasları MÖVZU: “ Çiçək və ornitoz ”

8Dri formas zaman qularn pipiyi, dimdik, traflar v ayaqlar zrind ik qabarcqlar grnr. Sonra bunlar quruyaraq qartmaq ml gtirir. Qartmaq qopub ddkdn sonra yerind apq toxuma qalr. Krplrd xstlik ar formada getmkl ox vaxt onlarn lm il nticlnir.Difteritiki forma zaman yuxar tnffz yollarnn v az boluunun selikli qiasnda zdlnmlr grnr. Hmin nahiylrd sarmtl-a rngd prdlr yaranmaqla bunlar selikli qialarn drin qatlarna keir v bel difteritiki prdni selikli qialar zrindon qopardqda qan axnts ba verir. Qularda yem qbulu v tnffs tinlir. ox vaxt burun kanal v infra-orbital sinus proses tutulur. Xstliyin difteritiki formas ox vaxt sekundar mikroflora il mrkkblir ki, bu da onlarn lmn sbb olur.Qarq forma zaman iltihab hm dri zrind v hm d az boluunun selikli qias zrind mahid edilir.Kataral forma konyuktivann burun boluunun v gzalt sinuslarn iltihab il zn gstrir.9Patoloji-anatomik dyiikliklr. Heyvan csdlrind hemorroji diatez dyiikliklri grnr. Seroz rtklrd qan santlar, hzm v respirator orqanlarn selikli qias zrind hemorroji iltihab, yara v eroziyalar grnr. Aciyrd krupoz pnevmoniya v qanqrena sahlri, limfa dynlrinin bymsi, qaraciyr, rk v byrklrd parenximatoz degenerasiya mahid edilir.Qularn drisi zrind epiteliomalar selikli qialarda difteriki iltihab, gz ya kanalnda kataral-fibrinozlu eksudat grnr v gz almas atrofiya etmi olur. Bzn hzm zvlri, parenximatoz orqanlar v hava kislrind d iltihab grnr. 10%-li gm -nitratla ilnmi histoloji ksiklrin mikroskop altnda mayinsi zaman tnd pald rngd xsusi cisimciklr grnr.Diaqnoz. Xstliy diaqnoz qoymaq n onun epizootoloji xsusiyytlri, kliniki lamtlri, patoloji-anatomik dyiikliklri nzr alnr v laboratoriya mayinlri aparlr. Laboratoriya mayinlrin patoloji materialdan hazrlanm yaxmalarn mikroskopiyas, mxtlif canl sistem km v bioloji snaq daxildir.Mikroskopiya mqsdil ik sahlrindn material gtrlr, yaxma hazrlanr v Morozov sulu il boyanr. Mikroskop altnda xsusi cisimciklr-Paen cisimciklri akar edilir.Viruslu materiala toyuq embrionu v ya hceyr kulturas yoluxdurulur. gr gtrlm materialda virus olarsa toyuq embrionunun xloriollantois qiasnda xsusi ik lklri v embrionunda qan santlar mahid edilir. Hceyr kulturasnda is sitopatogen dyiikliklr nzr arpr.10Tfriqi diaqnoz. Xstliyi qoyunlarda kontagiozlu pustulyozlu dermatit v qoturluqdan, qaramalda dabaqdan, oqalarda qeyri-infeksion xarakterli ekzantemalardan, vezikulyar xstlikdn, atlarda mxmrkdn, qularda respirator mikoplazmoz, infeksion larinqotraxit v kandidamikozdan tfriq etmk lazmdr. Bu zaman mtlq iyin mrhllr zr inkiaf nzr alnmaldr.Malic. Qoyunlarn iyi zaman xstlr ayrlr v isti yer aparlaraq keyfiyytli v asan hzmolunan yemlrl tmin edilir. Spesifik malic vasitlri olmad n simptomatik malic aparlr. gr bakterial infeksiyalarla mrakkblm olarsa antibiotiklrdn istifad edilir.Qaramalda sas proses yelind getdiyin gr yelin sddn azad edilmli v ikli sahlr sink v bor mlhmlri kilmlidir.Donuzlarda zdlnm nahiylri 0,5%-li kalium-permanqanat mhlulu il ilnmlidir. Az boluunun selikli qiasn yumaq n 3%-li hidrogen-peroksid v ya kalium permanqanat 1:1000-d mhlulundan istifad etmk lazmdr.Atlarda drinin ikl zdlnmi sahlrini yodoform v sink maz il ilmk lazmdr. Az boluunu yumaq n 1%-li lizol mhlulu ildilir.Qularda simptomatik malic aparlr, rasionu A vitaminli yemlrl znginldirilir.11mmunitet. Tbii raitd xstlnib saalm heyvanlarda yksk grginlikli immunitet yaranr. Bel heyvanlarn qannda neytralladrc, presipitinldirici, komplement-birldirici kscisimlr v aqqltininlr yaranr.Qularn iyin qar Az.ETB trfindn 27-A tammndan embrion-virus hazrlanb. Vaksin bud nahiysin skarifikasiya yolu il ttbiq edilir. mmunitet 15-20 gndn sonra yaranmaqla krplrd 4 ay, yallarda is 9-10 ay davam edir.R.A.Qdimov qoyunlarn ik, qarayara v anaerob infeksiyalarna qar birg vaksinasiya sulunu tklif etmidir.Qaramalda peyvnd mqsdil insanlarda ildiln detritdn istifad olunur. Detrit 1:1000-d fizioloji mhlulla duruldulub, skarifikasiya sulu il v ya 0,5 ml drialtna vurulur.Donuzlarn peyvndi n yen hmin detrit ildilir. Bu mqsdl skarifikasiya olunmu dri sthin 2-3 damla detrit srtlr. Detritl peyvnd olunmu donuzlarda 6 ay mddtind immunitet yaranr.Keilrin iyin qar T.Y.Bannovski trfindn hidrooksialminium formolqliserinli vaksin hazrlanb. Yallara 3 ml, krplr is 1,5-2 ml vurulur v yaranm immunitet 10 aya qdr davam edir.Atlarn peyvndi n detritdn istifad edilir.12Profilaktika v mbariz tdbirlri. iyin profilaktikas n baytarlq-sanitariya tdbirlrin tsrrfatlarda ciddi kild ml edilmlidir. Yeni qbul edilmi heyvanlar karantind saxlanmal, yemlr zrind baytarlq nzarti olmal, iy qar vaksinasiya edilmi heyvandarlq iilri 14 gn idn azad olunmaldr.Xstliy gr salam tsrrfatlara daxil edilmi qoyun v keilr 1 ay karantind saxlanmaldr. Xrdabuynuzlu heyvan, dv v qularn iyi zaman tsrrfata karantin, digr heyvanlarn iyind is mhdudlamalar qoyulur. ik zaman btn xrdabuynuzlu heyvanlar mayindn keirilir v mayinnin nticsindn asl olaraq 2 qrupa ayrmaq olar. Tz xstliy tutulanlar v xstliy bhlilr, ikincisi-salam heyvanlar. Birinci qrup heyvanlar ayrb malic edirlr, ikinci qrup heyvanlar is peyvnd edilir. Xstlikd mcburn ksilmi heyvanlarn ti v hminin salan sd tsrrfat daxilind paylanlr, lm heyvan csdlri is yandrlr. Tsrrfatlarda qoyunlar peyvnd edilir v bellikl tsrrfat trafnda immun zona yaradlr. Cari dezinfeksiya mqsdil 3%-li natrium qlvisi, 3%-li xlorlu ohnk v 2 %-li snm hng mhlullarndan istifad edilir.Mhdudlamalar qaramaln iyind axrnc heyvann saalmasndan 20 gn sonra, donuzlarda is 14 gn kemi gtrlr.Quuluq tsrrfatlarna yeni qbul edilmi qular 1 ay karantind saxlanmaldr. Quuluq tsrrfatlarnda ik myyn edildikd xst qular ldrlr, ti biirildikdn sonra sata verilir. Yumurta yalnz qida maddsi kimi istifad edilir. Salam qu qrupu tcili olaraq vaksinasiya edilir. Qu binalarnn dezinfeksiya edilmsi n 4%-li natrium qlvisi v ya formaldehid, 20%-li snm hng mhlulu ildilir. Karantin quuluq tasrrfatlarnda xstliyin lv edilmsindn 2 ay sonra gtrlr. Qularn hmin tsrrfatdan baqasna kerlmsin karantin gtrldkdn 6 ay sonra icaz verilir.13ORNITOZ – PSITTAKOZ (Ornithosis)Qularn v insanlarn xarakterik gedili infeksion respirator xstliyi olub, sasn tnffs orqanlarnn zdlnmsi lamtlri il sciylnir. Konyuktivit xstlik n xarakterikdir.Tarixi mlumat. Xstlik ilk df 1874-c ild Almaniyada qeyd alnmdr. Insanlarda xstliyi ilk df 1879-cu ild Yurkerson v Ritter yrnmilr. 1895-ci ild Fransz tdqiqats Moranc xst tutu qularndan insanlarn yoluxmasn mahid etmi v xstliyi Psittakoz (latnca psittacus-tutu quu) ad il qeyd almdr. Daha sonra Psittakoz bir ox nv qular arasnda qeyd alnm v Moyerin tklifi il, xstlik Ornitoz adlandrlmdr. Sonra Ornitoz iri buynuzlu heyvanlar arasnda da qeyd alnmdr. Tutu qular v vhi qular arasnda xstliyin tdqiqi il Moyer (1941) mul olmudur. Ornitoz ksriyyt Avropa lklrind, Amerika v Asiyada mahid edilmkl, 132 qu nv, o cmldn ev qular arasnda qeyd alnmdr.Kemi SSRI-d Ornitozun yrnilmsind I.I.Terskiy, N.N.Basova, E.S.Zalmazov xsusi xidmtlr gstrmilr.14Xstliyin trdicisi-(Chlamydia Psittaki) Xlamidiya cinsin mnsubdur. Amil hrktsiz, kokkabnzr mikroorqanizmlr olub, ls 0,2-1,5 mkm olmaqla, amilin diametri obliqat hceyr daxili hyat faliyytinin inkiaf siklinin znmxsusluu il laqdardr.Chlamydia Psittaki(kokkabnzr elementar hissciklr) hazrlanm yaxmalarda, mikroskopiya zaman tk-tk, ct-ct, bzn tut meyvsini xatrladan ym formasnda mahid edilir. Xlamidiyann inkiaf sikli 40 saata qdr davam edir ki, bu da zn hceyrnin sitoplazmatik vakuolunda elementar hissciklrin mikrokoloniyalar formasnda birz verir. Xstlik trdicisi Romanovski-Gimza, Makkiavello, tamp sullar il yax boyanr.Chlamydia Psittaki mrkkb antigen strukturasna malikdir. Trdicid komplementbirldirici antigen mhm diaqnostik hmiyyt malikdir. Bel ki, cins n spesifik olan antigen termostabil komponentlrdn, nv n spesifik olan is termolabil komponentlrdn tkil olunmudur. Ayr-ayr qu nvlrindn ld olunmu xstlik trdicilrinin tfriqi mqsdil, Neytrallama reaksiyas ttbiq edilir.Davamll. Chlamydia Psittaki 700C-dk istilikd 10 dqiq rzind mhv olur. Suda 17 gndk, qurudulmu vziyytd 5 hftydk, otaq temperaturu v gn ualarnn tsirindn 6 gndk, qu peyinind 120 gn, yumurta qabnda 4 gndk, dondurulmu halda is 3() ildk yaama qabiliyytini saxlayr. Kimyvi dezinfeksiya maddlrindn 5%-li lizol, 3%-li fenol, 2%-li formaldehid, 3%-li xloraminin tsirindn trdici 3 saata mhv olur.

www.dr-yusif.tk

Məqsədimiz internet aləmində ana dilimizdə mümkün qədər çox məlumat dərc etdirməkdir.

10 Mayıs 2011 Salı

Periferik sinir sisteminin xəstəlikləri

Periferik sinir sistemi (PSS) zedelenmelerinin esas formalari ashagidakilardir: polineyropatiya – periferik sinirlerin diffuz zedelmesi; mononevropatiya – mueyyen sinirin zedelenmesi; radikulopatiya – sinir koklerinin zedelenmesi; qanqlionit – sinir duyunun zedelenmesi; pleksopatiya – sinir kelefinin zedelenmesi.
Patomorfoloji baximdan zedelenme 3 shekilde tezahur edir: valler tipli – aksonun kondelen kesishmesi neticesinde zedelenme nahiyyesinin distal shobesinde mielin qisha aksonla birge degenerasiya edir; aksonal tipli (aksonopatiya) – butovlukde neyronda bash veren metabolizm pozulmalari zamani bash verir ve mielin qisha aksonla birge dagilir; mielinsizleshen (mielinopatiya) – bu zaman ilk novbede mielin qisha yaxud shvann huceyreleri zedelenir, akson ise salamat qalir.
Etioloji amillere gore nevropatiyalar iltihabi, toksiki, allergik ve travmatik olmaqla 4 qrupa bolunur.
Nevralgiya – sinirin periferik hissesinin (shaxe yaxud kok) zedelenmesi qiciqlanma elametleri ile tezahur edir.
Uchlu sinirin nevralgiyasi – daha chox yayilmish ve ev ezabli agri sindromudur.
Etiologiyasi ve patogenezi.
Xestelik haqqinda ilk tesevvurler eramizdan evvel 250-200-cu illerde Xan sulalesi dovrunde yashamish chin hekimi Xua-Tonun adi ile baglidir.O, imperator memurunun triheminal nevralgiyasini uz sinirini kesmek yolu ile ugursuz mualice cehdi etmish ve boynu vurulmushdur.
1773-cu ilde Avropada ingilis hekimi J.Fothergill oz mushahidelerini “Uzun agrili zedelenmeleri” monoqrafiyasinda neshr etdirir. Monoqrafiya boyuk shohret qazandigindan, “uchlu sinirin nevralgiyasi” ve “Fothergill xesteliyi” sinonim kimi ishlenmeye bashlamishdir.Mueyyen edilmishdir ki, xestelik 50 yashdan yuxari uzun sag yarisinin zedelenmesi ile mushahide olunur (60%). Qadinlar arasinda kishilere nisbeten daha chox rast gelinir (6/4). Sinirin goz shaxesi nadir hallarda prosese celb olunur.
Iller kechdikce ve ya tipik triheminal nevralgiyanin etiologiyasi haqqindaki tesevvurler de deyishmishdir. Xesteliyin bash vermesi xestenin soyuqlamasi, dish-chene sistemi ve burunun elave ciblerinde geden iltihab prosesleri, elece de aypara duyunun qan dovraninin chatishmazligi, yaxud triheminal sistemin qabiqalti toremelerinin patoloji damar prosesine celb olunmasi ile elaqedardir. Hele XX esrin evvelinde fransiz nevroloqu Sikar uchlu sinirin girde ve oval delikden (shaxenin kelle boshlugundan chixdigi nahiye) yaxud uz skeletinin dar sumuk kanalindan kechen periferik shaxesinin xesteliyin mensheyinde rolu haqqinda fikir soylemishdir.Bu fikirler chagdash dovrde de ekser alimler terefinden qebul edilir.
Nevralgiyanin sebebleri arasinda dishleme pozulmalari, gicgah sumuyu piramidasinin zirvesinin qeyri-adi derecede yuksek dayanmasi neticesinde triheminal kokun qiciqlanmasi, arxa kelle chuxurunun araxnoiditini, araxnoidal qishalarin kalsiumlashmasini, Arnold-Klari malformasiyasini, mekkel chuxurunun xolestatomasini gostermek olar.
Hal-hazirda xarici olke alimlerinin ekseriyyeti xesteliyin etioloji amillerine toxunarken triheminal kokun yaxinliqda yerleshen damarlarin (yuxari beyincik arteriyasinin patoloji eyilimli ilgeyi) tesirinden sixilmasi nezeriyyesine daha chox diqqet yetirirler. Bu nezeriyyeye esasen yashli adamlarda nevralgiyanin daha chox mushahide edilmesi hemin yash dovrunde damarlarin patoloji eyilmeye meylli olmasi ile elaqedardir. Gosterilen sixici tesirlerin neticesinde esasen derin hissi sinir lifleri (mandibulyar ve maksillyar hisseler) lokal mielinsizleshmesine meruz qalirlar. Mielin qishasiz sethi hissi lifler ise saxlanilir. Gosterilen saheler arasinda patoloji elaqe yaranir, bu zaman uzden gelen sensor tesirlerin choxalmasi (dishlerin temizlenmesi, yuyunma) beyinde agri paroksizmleri kimi qebul edilir.
Triheminal nevralgiya haqqinda choxlu tesnifat teklif olunmushdur. Bele ki, bash agrilarinin tesnifatina gore teshkil olunmush beynelxalq komite triheminal kokun sixilmasi sebebi ile bash veren nevralgiyani iki qrupa bolur: idiopatik ve simptomatik. Adeten klinik ve neyrocerrahi mushahideler ekser hallarda triheminal nevralgiya ile simptomatik formanin ferqlenmediyini gosterir. Istenilen formada paroksizmal prozopalgiya lokalizasiyasina gore “kokun” kompressiya nevralgiyasi hesab olunur.
Klinikasi.
Uchlu sinirin achiq tipik nevralgiya tutmasi ashagidaki elametlerle seciyyelenir: Uz nahiyyesinde heddinden artiq intensiv, tutmashekilli, atici xarakterli (xesteler bu veziyyeti elektrik cereyani vurmasina benzedirler) qisa muddetli (2 deqiqeden chox olmayaraq) refrakter fasilelerle mushayiet olunan agrilar. Bezen refrakter fasileler hedsiz qisa oldugundan, xesteler “fasilesiz agri” hissinden danishirlar.
Uzun derisinde ve agiz boshlugunda hipersensitiv sahelerin – triqqer zonalarinin olmasi.
Paroksizmalarin bash verdiyi triqqer amillerinin (yuyunma, yemek) olmasi.
Tutmalar zamani xarakterik davranish: tutma aninda xeste oldugu veziyyetde donur, dehshetli agrinin kechmesine chalishir, bezen agri nahiyesini ovur, marchildatma hereketleri edir.
“Nerdivan” simptomu tutmanin en keskin dovrunde teyin edilir; eger xeste nerdivanda yaxud nahamar yerde budreyerse, onda ani olaraq triheminal sanci tutmasi mushahide edilir. Bu hal triheminal sisternada patoloji deyishmish OBM tekani neticesinde bash verir.
Triqqer zonadan “qachma” simptomu daha chox tesaduf olunur; xeste agri nahiyesini gostermek istese de, tutma bash vereceyinden qorxaraq eli ile toxunmur; hekim toxunmaq istedikde ise xeste qeyri-adi olaraq kenara atilir ve uzunu elleri ile ortur.
Uz nahiyesinde sensor qusurun olmamasi.
Mikronevroloji simptomlardan korneal refleksin homolateral zeiflemesi mushahide edilir.
Bir sira edebiyyatlarda qeyd edildiyi kimi, palpasiya zamani Vale noqtesinin (uchlu sinir shaxesinin uzde chixish yeri) agrili olmasi diaqnostik ehemiyyet kesb etmir.
Diaqnostik baximdan burun-kirpik siniri, qanad-damaq duyunu ve dovru miqrenoz nevralgiyalarla aparilan differensasiya xeyli chetinlik toredir.
Burun-kirpik sinirinin nevralgiyasini (Sharlen sindromu) kelle boshlugundan kenarda olan iltihab prosesleri toredir. Sinirin parasimpatik postqanqlionar lifleri qanad-damaq duyununden gozyashi vezisi ve burun boshlugunun kichik vezileri istiqametinde yonelir. Ona gore de burun-kirpik sinirinin nevralgiyasi keskin vegetativ xarakter dashiyaraq agri simptomu ile mushayiet olunan birterefli rinoreya, lakrimasiya ve konyunktivitle mushayiet olunur. Agri simptomu gunun ikinci yarisinda, yaxud gece bashlayaraq 10 deqiqeye qeder davam edir.
Qanad-damaq duyunun sinir agrilari (Slader sindromu) triqqer amilleri sebeb olmadan, axsham yaxud gece vaxtlarinda tedricen bash verir ve uzunmuddetli tutmalarla xarakterize olunur. Agri ust chene ve goz yuvasinda gicgah, boyun, hetta qola yayilir, intensiv ve ya sixici xarakterlidir; “vegetativ qasirga”, birterefli lakrimasiya, rinoriya, konyunktivit, uzun hiperemiyasi ve shishkinliyi, tupurcek ifrazinin guclenmesi ile mushayiet olunur.
Burun boshlugunun arxa shobesine 2%-li dikain mehlulunun chekilmesinden sonra vegetativ tutmalar dayandigindan, diaqnostik farmotest kimi ehemiyyetlidir.
Dovru miqrenoz nevralgiya (klaster, desteli Xorton xesteliyi, Harris nevralgiyasi) esasen cavan kishilerde tesaduf olunur. Gece tutmalari alkoqolun tesirinden daha da keskinlesherek psixi-hereki gerginlikle tezahur edir, agri gozalmasi, gicgah nahiyelerine yayilir, gicgah arteriyasinin pulsasiyasi qeyd olunur.
Mualicesi. Uchlu sinirin nevralgiyasinda agrilarin azalmasina ve ya tam kesilmesine qicolma eleyhine preparatlardan istifade yolu ile nail olunur. Iltihab prosesi neticesinde inkishaf etmish nevralgiyalar zamani iltihabin sorulmasina tesir eden mualiceye fizioterapevtik proseduralarin teyini musbet tesir edir.
Konservativ mualicenin effekti olmadiqda yashli adamlarda triheminal kokun blokadasi ve ya neyroekzerezi (kesilmesi), cavanlarda ise retrohasseral termorizotomiya ve mikrovaskulyar dekompressiya aparilir.
@Rena Shireliyeva 2003.Sinir sistemi xestelikleri.

Gönderen Doktor Yusif zaman: 14:48

FƏNN: İnfeksion xəstəliklərin əsasları MÖVZU: “ Çiçək və ornitoz ”

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI KƏND TƏSƏRRÜFATI NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ BAYTARLIQ TƏBABƏTİ VƏ ƏCZAÇILIQ FAKÜLTƏSİ EPIZOOTOLOGIYA, MIKROBIOLOGIYA VƏ PARAZITOLOGIYA KAFEDRASI . FƏNN: İnfeksion xəstəliklərin əsasları MÖVZU: “ Çiçək və ornitoz ” – PowerPoint PPT Presentation

Text of FƏNN: İnfeksion xəstəliklərin əsasları MÖVZU: “ Çiçək və ornitoz ”

AZRBAYCAN RESPUBLKASI KND TSRRFATI NAZRLYAZRBAYCAN DVLT AQRAR UNVERSTET BAYTARLIQ TBABT V CZAILIQ FAKLTSEPIZOOTOLOGIYA, MIKROBIOLOGIYA V PARAZITOLOGIYA KAFEDRASI FNN: nfeksion xstliklrin saslar MVZU: ik v ornitozMHAZR: dosent lsgrov Zahir mir olu Gnc-20101PLANTarixi mlumatXstliyin trdicisinin bioloji xsusiyytlriEpizootoloji mlumatlarPatogenezXstliyin gedii v kliniki lamtlriPatoloji anatomiki dyiikliklrDiaqnozTfriqi diaqnozMalicmmunitetProfilaktika v mbariz tdbirlri.

2Istifad olunan dbiyyatlar R.A.Qdimov, .B.Mmmdov, S..Culfayev- Xsusi epizootologiya. Bak, Maarif, 1990.R.A.Qdimov, .B.Mmmdov, Z..lsgrov- Epizootologiya. Bak, Maarif, 1998.Z..lsgrov- nsanlar n thlkli heyvan xstliklri., 2006.R.A.Qdimov, Z..lsgrov, Q..Dnyamalyev, .B.Mmmdov Knd tsrrfat heyvanlarnn infeksion xstliklrinin diaqnostikas v profilaktikasnda ildiln bioloji preparatlar Gnc 2002.Z..lsgrov, E.M.Aqayeva, Q..Dnyamalyev Baytarlq virusologiyas Bak 2009.3K (Variola)ik kontagioz infeksion xstlik olub isitm, dri v selikli qialar zrind spesifik spkilrin ml glmsi il sciyylnir.ik Afrika, Avropa, Asiya qitsind geni yaylm v xsusil Aralq dnizi sahillrindki lklrd bu infeksiyann davaml zonalar mvcuddur. Tarixi mlumat. ik ox qdim dvrlrdn insanlara mlum olmudur. Yalnz 1766-c ild Burcel xstliyin infeksion olmasn myyn etmi v 1896-c ild Cenner inklrin iyini qeyd etmidir. iyin trdicisinin virus olmas 1902-ci ild Marks v tiger trfindn qeyd olunmudur. Rusiyada xstlik XVIII v XIX srlrd geni yaylm ancaq 1979-cu ild planl qaydada aparlan spesifik profilaktik tdbirlr nticsind yox drcsin atdrlmdr.qtisadi zrr. Qoyunuluq v donuzuluq tsrrfatlarnda byk letallqla zn gstrir. Bundan lav yun v t mhsuldarl aa dr. Mxtlif profilaktik v salamladrc tdbirlr hyata keirilir ki, bu da myyn qdr vsaitin xrclnmsin sbb olur.

4Trdicisi. Xstliyin trdicisi DET-li virus olmaqla poksavirus ailsin mnsubdur. Bu virusun aadak srbst novlri mvcuddur: Orthopoxvirus, Carpipoxvirus, Suipoxvirus v Avipoxvirus. Virusun ls 17-350 nm- brabr olmaqla kub klinddir v virion xaricdn mhkm qia il hat olunmudur.Mxtlif nv heyvanlarda iyin virusu morfoloji xsusiyytlrin gr oxardr, ancaq immunoloji xsusiyytlrin gr frqli chtlri vardr.Virusda epiteliotropizm xsusiyyti mvcuddur. Epiteli hceyrlrind amil ovalvar cisimciklr: Paep, Qvarpieli, Bollimker cisimciklri yaradr ki, bunlar da Morozoz sulu il boyadqda akar edilir.Qoyun, kei, donuz v qularn tbii ik viruslar yalnz uyun heyvan nvn patogendir. Ancaq qaramaln tbii ik virusu v ik vaksinlri is geni patogenlik spektrin malikdir.ik virusunu yetidirmk n toyuq embrionu, insan v qaramaln byryindn hazrlanm hceyr kulturalarndan istifad olunur. Hceyr kulturalarnda kskin sitopatogen tsirl xarakterlnir.Davamll. Virus 55C temperaturda 20 dqiq, 70C-d 5 dqiq v qaynadldqda is ani olaraq mhv olur. ik virusu aa temperaturda davamldr. Qartmaqda amil 1,5 il, qoyun yataqlarnda is 6 ay, xstlikdn saalm heyvanlarn yununda is 2 aya qdr sa qalr.Kimyvi dezinfeksiya maddlrindn 3%-li karbol turusu, 3%-li natrium qlvisi, 1%-li formaldehid v 5%-li lizol mhlulu amili bir ne dqiqy mhv edr.

5Epizootoloji xsusiyytlri. Tbii raitd xstliy xrda v iribuynuzlu heyvanlar, donuzlar, atlar v qular hssasdr.Tbii raitd iribuynuzlu heyvanlar, camlar, atlar, qatrlar, dvlr v hind donuzlar inklrim tbii ik virusu v ik vaksini il yoluxur. Donuzlarda xstliyi donuzlarn ik virusu v ik vaksini trdir. Qoyunlarda xstliyi qoyunlarn tbii ik virusu, keilrd is keilrin tbii ik virusu trdir. Toyuqlar, hind qular, gyrinlr, firng toyuqlar, qrqovul, tutuquu v s. tbii qular ik virusu il yoluxurlar.nfeksiya trdicisinin mnbyi xst v virusgzdirn heyvanlar olmaqla burun axnts v pustula mayesi il amili xarici mhit yayrlar. Virus orqanizm tnaffs v hzm zvlri vasitsil, selikli qialar v dri zdlnmlri il daxil olur.Myyn olunmudur ki, virus transmissiv yolla da yayla bilr. Bundan lav ana (btnind transovarial yolla da yoluxma mahid edilir. Virus orqanizmdn burun v gz axnts il azsuyu v qartmaqlar vasitsi xarici mhit yaylr.nfeksiya trdicisinin yaylmasnda yem, su, xidmt vasitlri, peyin v s. mhm rol oynayr.Xstlik btn fsillrd ba verirs d n ox v n ar gedi nmli v soyuq hava raitind olur.Tvl raitind xstlik bzn binadak btn heyvanlar hat edir. Keyfiyytsiz yemlrl yemlndirm, sx v natmiz raitd saxlanma epizootik prosesi falladrr. nklrd ik yngl gedili olmaqla yelind v xayatorbasnda trdicilrin spkilrinin ml glmsi il sciyylnir.6Patogenez. Mxtlif yollarla orqanizm daxil olmu virus bir ne gndn sonra qanda v parenximatoz orqanlarda mahid edilir. Sonra virus dri v selikli qialarn epiteli hceyrlrind toplanr. Orqanizmin cavab reaksiyas kimi burada myyn mrhllrl inkiaf edn ik ekzentemas yaranr. vvlc dri v selikli qialar zrind qrmz lklr-rezeolalar yaranr. 1-2 gndn sonra is bu lklr dynlr-papulaya evrilir v 1-3 gndn sonra dynlr qabarcqlara-vezekulalara evrilir. Qabarcqlarn daxilind sarmtl-serozlu maye olur. Bu mrhl 5-6 gndk davam edir v pustulalara evrilir. Bu dvrd qabarcqlarn irisindki maye qatlar v tdricn irin ktlsi il dolur. Bu mrhl 3 gn davam etdikdm sopra krustoz mrhlsi yaranr, yeni qurumu pustula qartmaq ml gtirir v bunun altnda drinin epiteli tbqsi brpa olunur. Qartmaq adtn 5-6 gndn sonra qopub dr.Bel ardcl mrhllr iribuynuzlu heyvanlarda v atlarda grnr, digr nv heyvanlarda mrhllrin bzisi mahid edilmir.ik virusunun dridn orqanizm kemsi zaman heyvanlarn yngl xstlnmsi, respirator v alimeptar yoluxmada is ar xstlnm nzr arpr.Gedii v kliniki lamtlri. Knd tsrrfat heyvanlarnda xstlik abortiv, yaylm v hemorroji formada mahid edilir. Abortiv forma zaman dri zrind az miqdarda ik ocaqlar yaranr v btn mrhllr yaranmadan tezlikl saamla il nticlnir.Yaylm forma zaman ik ocaqlar byk sahni hat edir, heyvann temperaturu kskin drcd ykslmkl onun vziyyti arlar.Hemorroji forma zaman drid v pustula irisind oxlu miqdarda qan santlar nzr arpr v buna qara ik d deyilir.7kil. mckd ik zdlri

8Dri formas zaman qularn pipiyi, dimdik, traflar v ayaqlar zrind ik qabarcqlar grnr. Sonra bunlar quruyaraq qartmaq ml gtirir. Qartmaq qopub ddkdn sonra yerind apq toxuma qalr. Krplrd xstlik ar formada getmkl ox vaxt onlarn lm il nticlnir.Difteritiki forma zaman yuxar tnffz yollarnn v az boluunun selikli qiasnda zdlnmlr grnr. Hmin nahiylrd sarmtl-a rngd prdlr yaranmaqla bunlar selikli qialarn drin qatlarna keir v bel difteritiki prdni selikli qialar zrindon qopardqda qan axnts ba verir. Qularda yem qbulu v tnffs tinlir. ox vaxt burun kanal v infra-orbital sinus proses tutulur. Xstliyin difteritiki formas ox vaxt sekundar mikroflora il mrkkblir ki, bu da onlarn lmn sbb olur.Qarq forma zaman iltihab hm dri zrind v hm d az boluunun selikli qias zrind mahid edilir.Kataral forma konyuktivann burun boluunun v gzalt sinuslarn iltihab il zn gstrir.9Patoloji-anatomik dyiikliklr. Heyvan csdlrind hemorroji diatez dyiikliklri grnr. Seroz rtklrd qan santlar, hzm v respirator orqanlarn selikli qias zrind hemorroji iltihab, yara v eroziyalar grnr. Aciyrd krupoz pnevmoniya v qanqrena sahlri, limfa dynlrinin bymsi, qaraciyr, rk v byrklrd parenximatoz degenerasiya mahid edilir.Qularn drisi zrind epiteliomalar selikli qialarda difteriki iltihab, gz ya kanalnda kataral-fibrinozlu eksudat grnr v gz almas atrofiya etmi olur. Bzn hzm zvlri, parenximatoz orqanlar v hava kislrind d iltihab grnr. 10%-li gm -nitratla ilnmi histoloji ksiklrin mikroskop altnda mayinsi zaman tnd pald rngd xsusi cisimciklr grnr.Diaqnoz. Xstliy diaqnoz qoymaq n onun epizootoloji xsusiyytlri, kliniki lamtlri, patoloji-anatomik dyiikliklri nzr alnr v laboratoriya mayinlri aparlr. Laboratoriya mayinlrin patoloji materialdan hazrlanm yaxmalarn mikroskopiyas, mxtlif canl sistem km v bioloji snaq daxildir.Mikroskopiya mqsdil ik sahlrindn material gtrlr, yaxma hazrlanr v Morozov sulu il boyanr. Mikroskop altnda xsusi cisimciklr-Paen cisimciklri akar edilir.Viruslu materiala toyuq embrionu v ya hceyr kulturas yoluxdurulur. gr gtrlm materialda virus olarsa toyuq embrionunun xloriollantois qiasnda xsusi ik lklri v embrionunda qan santlar mahid edilir. Hceyr kulturasnda is sitopatogen dyiikliklr nzr arpr.10Tfriqi diaqnoz. Xstliyi qoyunlarda kontagiozlu pustulyozlu dermatit v qoturluqdan, qaramalda dabaqdan, oqalarda qeyri-infeksion xarakterli ekzantemalardan, vezikulyar xstlikdn, atlarda mxmrkdn, qularda respirator mikoplazmoz, infeksion larinqotraxit v kandidamikozdan tfriq etmk lazmdr. Bu zaman mtlq iyin mrhllr zr inkiaf nzr alnmaldr.Malic. Qoyunlarn iyi zaman xstlr ayrlr v isti yer aparlaraq keyfiyytli v asan hzmolunan yemlrl tmin edilir. Spesifik malic vasitlri olmad n simptomatik malic aparlr. gr bakterial infeksiyalarla mrakkblm olarsa antibiotiklrdn istifad edilir.Qaramalda sas proses yelind getdiyin gr yelin sddn azad edilmli v ikli sahlr sink v bor mlhmlri kilmlidir.Donuzlarda zdlnm nahiylri 0,5%-li kalium-permanqanat mhlulu il ilnmlidir. Az boluunun selikli qiasn yumaq n 3%-li hidrogen-peroksid v ya kalium permanqanat 1:1000-d mhlulundan istifad etmk lazmdr.Atlarda drinin ikl zdlnmi sahlrini yodoform v sink maz il ilmk lazmdr. Az boluunu yumaq n 1%-li lizol mhlulu ildilir.Qularda simptomatik malic aparlr, rasionu A vitaminli yemlrl znginldirilir.11mmunitet. Tbii raitd xstlnib saalm heyvanlarda yksk grginlikli immunitet yaranr. Bel heyvanlarn qannda neytralladrc, presipitinldirici, komplement-birldirici kscisimlr v aqqltininlr yaranr.Qularn iyin qar Az.ETB trfindn 27-A tammndan embrion-virus hazrlanb. Vaksin bud nahiysin skarifikasiya yolu il ttbiq edilir. mmunitet 15-20 gndn sonra yaranmaqla krplrd 4 ay, yallarda is 9-10 ay davam edir.R.A.Qdimov qoyunlarn ik, qarayara v anaerob infeksiyalarna qar birg vaksinasiya sulunu tklif etmidir.Qaramalda peyvnd mqsdil insanlarda ildiln detritdn istifad olunur. Detrit 1:1000-d fizioloji mhlulla duruldulub, skarifikasiya sulu il v ya 0,5 ml drialtna vurulur.Donuzlarn peyvndi n yen hmin detrit ildilir. Bu mqsdl skarifikasiya olunmu dri sthin 2-3 damla detrit srtlr. Detritl peyvnd olunmu donuzlarda 6 ay mddtind immunitet yaranr.Keilrin iyin qar T.Y.Bannovski trfindn hidrooksialminium formolqliserinli vaksin hazrlanb. Yallara 3 ml, krplr is 1,5-2 ml vurulur v yaranm immunitet 10 aya qdr davam edir.Atlarn peyvndi n detritdn istifad edilir.12Profilaktika v mbariz tdbirlri. iyin profilaktikas n baytarlq-sanitariya tdbirlrin tsrrfatlarda ciddi kild ml edilmlidir. Yeni qbul edilmi heyvanlar karantind saxlanmal, yemlr zrind baytarlq nzarti olmal, iy qar vaksinasiya edilmi heyvandarlq iilri 14 gn idn azad olunmaldr.Xstliy gr salam tsrrfatlara daxil edilmi qoyun v keilr 1 ay karantind saxlanmaldr. Xrdabuynuzlu heyvan, dv v qularn iyi zaman tsrrfata karantin, digr heyvanlarn iyind is mhdudlamalar qoyulur. ik zaman btn xrdabuynuzlu heyvanlar mayindn keirilir v mayinnin nticsindn asl olaraq 2 qrupa ayrmaq olar. Tz xstliy tutulanlar v xstliy bhlilr, ikincisi-salam heyvanlar. Birinci qrup heyvanlar ayrb malic edirlr, ikinci qrup heyvanlar is peyvnd edilir. Xstlikd mcburn ksilmi heyvanlarn ti v hminin salan sd tsrrfat daxilind paylanlr, lm heyvan csdlri is yandrlr. Tsrrfatlarda qoyunlar peyvnd edilir v bellikl tsrrfat trafnda immun zona yaradlr. Cari dezinfeksiya mqsdil 3%-li natrium qlvisi, 3%-li xlorlu ohnk v 2 %-li snm hng mhlullarndan istifad edilir.Mhdudlamalar qaramaln iyind axrnc heyvann saalmasndan 20 gn sonra, donuzlarda is 14 gn kemi gtrlr.Quuluq tsrrfatlarna yeni qbul edilmi qular 1 ay karantind saxlanmaldr. Quuluq tsrrfatlarnda ik myyn edildikd xst qular ldrlr, ti biirildikdn sonra sata verilir. Yumurta yalnz qida maddsi kimi istifad edilir. Salam qu qrupu tcili olaraq vaksinasiya edilir. Qu binalarnn dezinfeksiya edilmsi n 4%-li natrium qlvisi v ya formaldehid, 20%-li snm hng mhlulu ildilir. Karantin quuluq tasrrfatlarnda xstliyin lv edilmsindn 2 ay sonra gtrlr. Qularn hmin tsrrfatdan baqasna kerlmsin karantin gtrldkdn 6 ay sonra icaz verilir.13ORNITOZ – PSITTAKOZ (Ornithosis)Qularn v insanlarn xarakterik gedili infeksion respirator xstliyi olub, sasn tnffs orqanlarnn zdlnmsi lamtlri il sciylnir. Konyuktivit xstlik n xarakterikdir.Tarixi mlumat. Xstlik ilk df 1874-c ild Almaniyada qeyd alnmdr. Insanlarda xstliyi ilk df 1879-cu ild Yurkerson v Ritter yrnmilr. 1895-ci ild Fransz tdqiqats Moranc xst tutu qularndan insanlarn yoluxmasn mahid etmi v xstliyi Psittakoz (latnca psittacus-tutu quu) ad il qeyd almdr. Daha sonra Psittakoz bir ox nv qular arasnda qeyd alnm v Moyerin tklifi il, xstlik Ornitoz adlandrlmdr. Sonra Ornitoz iri buynuzlu heyvanlar arasnda da qeyd alnmdr. Tutu qular v vhi qular arasnda xstliyin tdqiqi il Moyer (1941) mul olmudur. Ornitoz ksriyyt Avropa lklrind, Amerika v Asiyada mahid edilmkl, 132 qu nv, o cmldn ev qular arasnda qeyd alnmdr.Kemi SSRI-d Ornitozun yrnilmsind I.I.Terskiy, N.N.Basova, E.S.Zalmazov xsusi xidmtlr gstrmilr.14Xstliyin trdicisi-(Chlamydia Psittaki) Xlamidiya cinsin mnsubdur. Amil hrktsiz, kokkabnzr mikroorqanizmlr olub, ls 0,2-1,5 mkm olmaqla, amilin diametri obliqat hceyr daxili hyat faliyytinin inkiaf siklinin znmxsusluu il laqdardr.Chlamydia Psittaki(kokkabnzr elementar hissciklr) hazrlanm yaxmalarda, mikroskopiya zaman tk-tk, ct-ct, bzn tut meyvsini xatrladan ym formasnda mahid edilir. Xlamidiyann inkiaf sikli 40 saata qdr davam edir ki, bu da zn hceyrnin sitoplazmatik vakuolunda elementar hissciklrin mikrokoloniyalar formasnda birz verir. Xstlik trdicisi Romanovski-Gimza, Makkiavello, tamp sullar il yax boyanr.Chlamydia Psittaki mrkkb antigen strukturasna malikdir. Trdicid komplementbirldirici antigen mhm diaqnostik hmiyyt malikdir. Bel ki, cins n spesifik olan antigen termostabil komponentlrdn, nv n spesifik olan is termolabil komponentlrdn tkil olunmudur. Ayr-ayr qu nvlrindn ld olunmu xstlik trdicilrinin tfriqi mqsdil, Neytrallama reaksiyas ttbiq edilir.Davamll. Chlamydia Psittaki 700C-dk istilikd 10 dqiq rzind mhv olur. Suda 17 gndk, qurudulmu vziyytd 5 hftydk, otaq temperaturu v gn ualarnn tsirindn 6 gndk, qu peyinind 120 gn, yumurta qabnda 4 gndk, dondurulmu halda is 3() ildk yaama qabiliyytini saxlayr. Kimyvi dezinfeksiya maddlrindn 5%-li lizol, 3%-li fenol, 2%-li formaldehid, 3%-li xloraminin tsirindn trdici 3 saata mhv olur.

15Epizootoloci mlumatlar. Ornitozla sasn yksk hssaslqla tutu qular v gyrinlr xstlnirlr. Onlar xstlik trdicisinin daycs rolunu oynayrlar. Xstliy eyni zamanda 100 nvdn ox vhi qu hssaslq gstrirlr. Knd Tsrrfat qularndan is rdklr, toyuq, hind quu, qaz v fazanlar xstliy tutulurlar. Cavanlar, yallara nisbtn xstliy daha tez tutulurlar. Eksperimental yolla a sianlar, hind donuzu, ada dovan, ev v l sianlar, quzu, oka, buzov v meymunlar da yoluxdurmaq olar.Xstlik trdicisinin sas mnbyi xst qular v xstlikdn saalm xlamidiya dayan qular saylr. Yoluxma sasn respirator yolla, bzi hallarda is alimentar yolla da ba verir. Infeksiya mnbyi olaraq tutu qular daha qorxulu hesab edilir. Xstlikdn saalm qular 6 ay v daha ox mddtd xlamidiya dayc olaraq, trdicilri respirator yolla, skrk vasitsil v ncis ifraz il xarici mhit yayrlar.Bir ox nv qularda, Ornitoz simptomsuz kecir. Qularn saxlanma raiti pis olduqda, tam dyrli qida maddlril yemlndirilmdikd, hminin diqr infeksion xstliklrin (Salmonellyoz, mikoplazmoz v s.) nticsind ornitozun ba vermsi, yaylmas v klinik formaya kemsin sbb olur. Xstlik sasn ilin isti aylarnda ba verir. Qular arasnda xstliyin ba vermsind saxlanma raiti (yksk nmlik, tozlu, pis iyli v qazl binalar), qidalanma reciminin pozulmas, birtrfli yemlnmnin v bir ox stress-faktorlarn mhm rolu vardr. Quuluqda istifad ediln Alt v vasitlrin, trdici il irklnmi yem v su nmunlrinin, hminin ektoparazitlrin Ornitozun yaylmasnda mstsna hmiyyti vardr. Insanlar tbii olaraq xstliy yksk hssaslq gstrirlr. Insanlarda xstlnm hallarna, quuluqda sx baql olanlar arasnda tsadf edilir, xsusil qu fabriklrind, t kombinatlarnda, zoomaqazinlrd, zooparklarda alanlar, elc d ekzootik qu hvskarlar, ovular arasnda ornitozla xstlnm hallarna rast glinir.Insanlar sasn xlamidiyalarla irklnmi hava il tnffs zaman yoluxurlar. Yoluxma hminin trdici il siraytlnmi rzaq mhsullarnn qbulu zaman (alimentar yolla) da ba ver bilir.

16Patogenez. Xlamidiyalar qularda aerogen yolla a ciyrlr v hava kislrin daxil oldudan sonra, tnffs orqanlarnda artb-oxalaraq, iki sutkadan sonra qana keir, orqanizmin orqan v toxumalarna yaylr. Bu zaman septisemiya ba verir. Alimentar yoluxma zaman simptomsuz infeksiya inkiaf edir. Qan dvran sistemi il yaylaraq, daxili orqanlarda lokalizasiya etmi trdici, Patoloji-proses trdir. Sonra maddlr-mbadilsi prosesi pozulur, orqanizmin rezistentliyi kskin olaraq ziflyir v ikincili infeksiyalarn yaylmasna real zmin yaranr. Xstliyin latent formas, orqanizm mxtlif stress-faktorlarn tsiri zaman kliniki formaya keir.Gedii v kliniki lamtlri. Qularda xstliyin inkubasiya dvr, sasn amilin virulentliyindn asl olaraq 10 gndn 4 aya qdr davam edir. Insanlarda inkubasiya dvr 4 gndn 17 gndk, bzn 8-12 gn gn davam edir. Qularn Ornitozunun simptomokompleksi, mxtlif nv qularda mxtlif xarakter malik olur. Xstlik n sas xarakterik lamtlr, mumi halszlq, gz qapaqlarnn ikinliyi, konyuktivit, tnffs zvlri sisteminin kataral iltihab, qanad v traflarn iflici, ishal, mumi bdn temperaturunun ykslmsidir.Gyrinlrd sasn rinit, serozlu konyuktivit, bzi hallarda bronxit xarakterik lamtlrdndir. Tutu qularnda halszlq, tklrin prpzlamas, itahnn pozulmas, bdn temperaturunun ykslmsi, arqlq, traflarn paralici xarakterik kliniki lamtlrdn saylr. rdklrd kliniki xrit, gyrinlrd olduu xarakter malikdir. Xstlik hind toyuqlarnda mumi lgnlk, rinit, sinusit, tnffs yollarnn iltihab, traflarn iflici, qanl ishalla zn birz verir.Ornitoz zaman krplr gec tklnir, onlarda yal rnqd ishal ba verir. Insanlarn ornitozu zaman bdnd szltl arlar, ba ars v zl sistemind arlar meydana xmaqla, bdn temperaturu 38-400C-dk ykslir. Xstlik zaman quru skrk, qrtlan v traxeyalarn iltihab ba verir. Xstliyin 5-7 gnnd d qfsind arlar meydana xmaqla, tnginfslik, skrkl qanl-seliyin ayrlmas, pnevmoniya lamtlri sciyyvi hal saylr. Xstlik zaman ba gicllnmsi hallar da ola bilir. Ornitozla xst insanlarda qaraciyr v dalaq byyr. Letallq 2-3%-dir.

17Patoloji-anatomiki dyiikliklr. Xstlik nticsind qaraciyrin v dalan kskin bymsi xarakterik olmaqla, onlarda nekroz ocaqlar mahid edilir. Qaraciyrin zfran rngini xatrlatmas, dalan is tnd qrmz olmas sciyylidir.Xstlrd pnevmoniya ba vermkl, tnffs orqanlarnn selikli qias kataral iltihaba mruz qalr, perikarda v hava kislrinin divarnda serozlu fibrinozlu eksudat toplanr. Gyrinlrd bunlardan lav enterit d myyn etmk olur. Byrklr bym olur v orada boz lklr mahid edilir. Xstlik baqa infeksiyalarla mrkkbldikc, Patoloji dyiikliklr daha xarakterik nzr arpr.Diaqnoz. Xstliy diaqnoz Epizootoloci mlumatlar, kliniki-lamtlr, Patoloji-anatomiki gstricilr nzr alnmaqla, laboratoriya mayinlri sasnda qoyulur. Patoloji material.Laboratoriyaya mayin mqsdil, xstlikdn lm quun csdi gndrilir. Xstlikdn lm bhli quun csdi 5%-li lizol yaxud fenol hopdurulmu tnzif bir ne qat bklrk, laboratoriyaya gndrilmlidir. Patoloji materialdan hazrlanm suspenziyada (1:10) bakterial mikrofloran mhv etmk n steptomisin (50 mikroqr) v pensillin (1000 TV/ml) istifad edilir.Qularn ornitozunun diaqnostikasnda hmcinin allergendn d istifad edilir. Insanlardada Ornitozun allergik diaqnozu metodu ilnib hazrlanmdr.Tfriqi diaqnoz. Ornitoz rdklrin viruslu-sinusiti v salmonellyozu, toyuqlarn respirator mikoplazmoz v koliseptisemiyasndan, elc d Nyukasl xstliyi v Qripdn tfriq edilmldir.Malic. Bu mqsdl antibiotiklrdn terramisin v dibiomisin ildilir.Immunitet. Xstlikdn saalm qularda davamsz immunitet yaranr. Spesifik profilaktika vasitsi tklif olunmamdr.

18Profilaktika v mbariz ttbirlri. Xstliy qar profilaktikann sasn xst v xstliy bhli qularn myyn edilrk, ayrlmas, onlarn izolyatorda yerldirilmsi tkil edir. Tsrryfatda xstlik qeyd alndqda, hmin tsrrfat qeyri salam elan edilir, seroloci v Allergiya mayin metodlar il Ornitoza gr snaq aparlr, kliniki xstlr v xstliy bhlilr ayrlaraq zrrsizldirilir, yerd qalan qulara terramisin preparat tlimata uyun ildilir. Yoluxmaya bhlilrin ti qaynadldqdan sonra istifad edilir.Xstlikl mbarizd baqa lklrdn v tsrrfatlardan gtirilmi qularn ay mddtind profilaktik karantind saxlanmas v mayindn keirilmsi mhm hmiyyt ksb edir. Qeyri-salam quuluq tsrrfatlarndan qu v qu mhsullarnn xarlmasna icaz verilmmlidir. Qu binalarnda 10%-li lizol mhlulu, 5%-li xlorlu hnq, 4%-li xloramin, 0,5%-li natrium qlvisi il dezinfeksiya aparlmaldr. Dezinfeksiya mqsdil formalin-ksilonaft qar (3:1) 1m2 sahy 1 litr hesab il ttbiq edildikd d smrli ntic verir.Binalarn dezinfeksiyasnda 40%-li formaldehid mhlulu-nun 2 m3 hcm 10-15 ml miqdarnda aerozol sulla ttbiqid mqsduyun saylr. Qeyri-salam quuluq tsrrfatlarnda, ksim mntqlri v zooparkda, insanlarn thluksizliyini tmin etmk n, onlarn xsusi geyim formalar il tmin edilmsi (xlt, kalpak, eynk, pambq tnzifli sarq) olduqca vacibdir.Yoluxmazl tmin etmk n insanlar Baytarlq-Sanitariya qaydalarna ciddi ml etmli, qular arasnda xstliy qar mbarizni v profilaktikan dzgn tkil etmlidir.

Temiz hava

Orqanizmə aldığımız hava vasitəsi ilə müxtəlif xəstəlik törədən mikroblar və toz daxil ola bilər. Tənəffüs yollarına düşmüş bu cür zərərli hissəciklər zərərsizləşdirilir və ya kirpikli epiteli tərəfindən buradan kənar edilir. Lakin bir hissəsi isə müxtəlif xəstəliklər, məsələn, qrip, difteriya, göy öskürək, qızılca, skarlatina, angina, vərəm və s. törədə bilər.

Qrip. Qripin törədicisi müxtəlif növ viruslar olub, xəstə adamların burnundan axan selikdə, onların bəlğəmində və ağız suyunda olur. Odur ki belə xəstələr asqırdıqda, öskürdükdə, yaxından görüşdükdə gözə görünməyən və içərisində milyonlarla mikroblar olan kiçik su damcıları ətraf mühitə yayılır. Bunlar sağlam adamın tənəffüs yollarına düşərək onu qriplə xəstələndirir. Deməli qrip damcı infeksiyalarına aiddir. Qrip infeksiyası cox tez yayılır, buna görə də qripli xəstələ ri

işə və dərsə buraxmaq olmaz. Qripi bir neçe gün davam edən yüngül xəstəlik hesab etmək olmaz.Onun bəzən qorxulu ağırlaşmaları olur. Hər bir qripli adam özünü və ətrafdakıları bu cür tez yoluxan xəstəlikdən qoruya bilər. Bunun üçün bəzi şərtlərə əməl etmək vacibdir.Xəstə adamın qabını,yorğan –döşəyini,dəsmallarını işlətməyin.Qripli xəstələrin yanında olduqda ağızı və burunu dörd dəfə qatlanmış tənzif parçası ilə bağlamaq lazımdır.Öskürdükdə və asqırdıqda ağzınızı və burnunuzu yaylıqla örtün. Belə etdikdə ətrafdakıları xəstəlik yoluxmasından qorumuş olursunuz.Bu cür şəxsi gigiyenaya riayət etməklə qrip epidemiyasının qarşısını almaq olar.

Vərəm. Vərəm xəstəliyi adətən vərəm törədicilərinin ağ ciyərlərə daxil olması nəticəsində baş verir. O ağ ciyərlərə nəfəs aldıqda udulmuş hava ilə bəlğəm damcıları şəklində habelə xəstənin işlətdiyi qab-qacaqdan,paltardan, dəsmaldan və başqa şeylərdən keçə bilər.Bəlğəm damcıları quruduqdan

sonra vərəm çöpləri tozla birlikdə döşəməyə və otaqdakı müxtəlif şeylərin üzərinə çökür. Toz hissələrinə qarışmış vərəm çöpləri tənəffüs vasitəsilə ağ ciyərlərə düşə bilər.Vərəm nəinki damcı, həm də toz infeksiyasıdır. Vərəm törədiciləri gün düşməyən rütubətli yerlərdə uzun müddət yaşamaq qabilliyyətini saxlayır. Quru, yaxşı günəş işığı düşən yerlərdə vərəm çöpləri çox tez məhv olur.

Antisanitariya şəraiti,rütubətli yerlərdə yaşamaq ,yarımac güzəran keçirmək vərəmin kütləvi şəkildə yayılmasının başlıca səbəbi ola bilir.Bizim dövrümüzdə əhalinin yaşayış şəraiti yaxşılaşdığı üçün vərəmlə xəstələnənlərin sayı olduqca azalmışdır.Təbabət vərəmin qarşısının alınması və müalicəsində böyük nailiyyətlər əldə etmişdir.Yaşlı adamlar və uşaqlar arasında müntəzəm dispanser müayinəsi aparılır. Xəstələr xüsusi vərəm dispanserləri və sanatoriyalarında pulsuz müalicə olunurlar.

Vərəm xəstəliyinə tutulmamaq üçün müxtəlif gigiyenik tədbirlərə riayət etmək lazımdır.Bunun üçün kifayət qədər təmiz havada olmaq,fiziki əməklə məşğul olmaq,otağın havasını tez-tez dəyişdirmək,idman, gəzinti, vaxtı-vaxtında və düzgün qidalanmaq lazımdır.

Papiros çəkmək tənəffüs orqanlarına çox pis təsir edir.Papiros tüstüsündə nikotindən başqa orqanizm üçün olduqca zərərli olan 200-ə qədər maddə,o cümlədən dəm qazı, sianid turşusu, benzopiren,his və s. də vardır.Papiros nəinki onu çəkən adam üçün zərərlidir.Hətta onun tüstüsü havaya yayılıb ətrafdakı adamları da zəhərləyir.Tütün tüstüsü ağız,

burun boşluqlarının,tənəffüs yollarının və gözün selikli qişalarını qıcıqlandırır.Daim baş verən qıcıqlandırıcı təsir selikli qişaların qoruyucu funksiyasını zəiflədir. Buna görə də papiros çəkən adamlar tez-tez soyuqdəymə və infeksion xəstəliklərlə xəstələnirlər.Papiros çəkən adamın ağciyərləri elastikliyini itirir,onun divarları kobudlaşr, buna görə də onların həyat tutumu və ventilyasiyası azalır.Nəticədə orqanizmin oksigenlə təchizi azalır.Ağ ciyər xərçəngi ilə xəstələnən adamların çoxu papiros çəkən adamlardır. Suda boğulan ,elektrik cərəyanı vuran,dəm qazından zəhərlənən adamlar nəfəs almır lakin onların ürəyi döyünür. Bu zaman süni tənəffüs vasitəsilə tənəffüs mərkəzinin fəaliyyətini bərpa etmək lazımdır. Süni tənəffüs döş qəfəsini süni surətdə genişləndirib sıxmaqla ag ciyərlərə ritmik olaraq hava daxil olmasına və oradan havanın xaric olmasına nail olmaqdan ibarətdir. Zərərçəkən adamı xilas etmək üçün ona ilk yardımı göstərdikdən sonra dərhal həkim çağırmaq lazımdır.

Süni tənəffüs hərəkətindən sonra döş sümüyünün aşagı üçdə bir hissəsini onurğa sütununa perpendikulyar istiqamətdə 4-5 dəfə tez-tez təkanla basmalı, sonra ağ ciyərlərə təzədən hava üfürmək lazımdır. Zərərçəkən özü nəfəs almağa başlayana qədər bu proses bir neçə dəfə təkrarlanmalıdır .
Zərərçəkənin özünə gəlməsinin ilk əlamətlərindən biri bəbəklərin daralmasıdır .