Чарльз Диккенс Oliver Tvistin macəraları

– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt[1 – funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi] mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.

Текст книги “Oliver Tvistin macəraları”

Yenicə dünyaya gəlmiş körpə qışqırırdı. Ana zəif səslə dedi:

– Uşağı mənə göstərin, sonra ölüm.

– Allah eləməsin! – xəstə baxıcısı olan sərxoş arvad sözə qarışdı. – Görün uşağınız nə qəşəngdir!

Ana əlini uşağa uzatdı. Həkim uşağı götürüb onun qucağına qoydu. Ana solğun dodaqlarını körpənin alnına yapışdırdı. Əlini onun üzünə çəkdi və çılğın bir halda ətrafa baxdı. Birdən titrəyib sarsıldı, başı yastığa düşdü və …öldü.

– Hər şey bitdi, missis Tinqami! – deyə həkim handan-hana dilləndi.

– Hə, elədir, hər şey bitdi. Ah, yazıq!

Xəstəyə baxan arvad əyilib uşağı anasının qucağından götürdü.

– Əgər uşaq ağlayıb-qışqırsa, dalımca adam göndərməyin, – həkim dilləndi. – Ona duru sıyıq verərsiniz.

Həkim otaqdan çıxarkən soruşdu:

– O, haradan gəlmişdi?

Qoca arvad dedi:

– Bunu heç kəs bilmir.

Həkim əyilib ananın sol əlini qaldırdı və:

– Nişan üzüyü də yoxdur… – dedi.

Həkim getdi. Sərxoş arvad stula əyləşdi, uşağa balaca bir köynək geyindirdi və bələməyə başladı.

Uşağı burada qeydə aldılar, qoluna yarlıq bağladılar. Bununla da müəyyən edildi ki, o, yurdsuzlar evində doğulub, yetimdir.

Uşaq bərk qışqırırdı. Əgər bilsəydi ki, doğulduğu ilk gündən yetimdir, daha bərk qışqırardı. Ona Oliver Tvist adı verildi.

Onu əmziklə yedizdirirdilər. Oliverə dayə tapılmadığı üçün məhəllə hakimiyyəti onu “ferma”ya göndərməyə qərar verdi.

Ferma adlanan yerdə iyirmi-otuz uşaq yemək və paltarın nə olduğunu bilmir, bütün günü quru döşəmənin üstündə eşələnib, qaynaşırdı. Onlara yaşlı bir qadın nəzarət edirdi. Həmin qadın, yəni missis Mann aldığı pulun böyük hissəsini özünə xərcləyir, uşaqları ac qoyurdu. Aclıqdan hər on uşaqdan səkkizi ölürdü. Bəziləri ocağa düşüb yanırdı. Bəzisinin üstünə qaynar su tökülərək ölümcül bişirdi.

Məhəllə şurası arabir gəlib uşaqları yoxlayırdı. Yoxlama gələndə bidl əvvəlcədən xəbər verərdi. Bidl şurada ən aşağı vəzifə idi. Bu vəzifəni isə mister Bambl icra edirdi. Yoxlama gələndə uşaqları səliqəli geyindirir, sıraya düzürdülər. Məhəllə şurası da onlara baxıb razı qalırdı.

Oliver Tvist doqquz yaşına çatanda bənizi solğun, boyu balaca, cılız bir uşaqdı. Amma xoşxasiyyət idi. Bir dəfə ad günündə möhkəmcə kötəklənib iki uşaqla birlikdə kömür anbarına salınmışdı. Onlar ac olduqlarını cəsarət edib söylədiklərinə görə cəza almışdılar.

Həmin səhər mister Bambl qəflətən fermaya gəldi. Missis Mann onun gəldiyini görəndə qulluqçuya dedi:

– Oliveri və o biri iki uşağı gətir, tez əl-üzlərini yu!

Özü isə bidlin qarşısına çıxaraq hündürdən dedi:

– Mister Bambl, sizi görməyə necə də şadam!

Mister Bambl cüssəli adam idi. Missis Mann onun əsasını və üçkünc şlyapasını alıb masanın üstünə qoydu. Mister Bambl oturub alnının tərini sildi. O dedi:

– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt1 1
funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi

[Закрыть] mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.

Miss Mann heyrətlə ona baxırdı:

– Elə isə bəs ona soyadı necə vermişlər?

– Özüm uydurmuşam. Hə, məhəllə şurası onu yurdsuzlar evinə qaytarmağı qərara alıb. Gəlmişəm onu aparım.

– Bir dəqiqə, – deyə missis Mann otaqdan çıxdı.

Oliverin üzündə qartmaq bağlamış çirki mümkün qədər yuyub təmizləmişdilər. Missis Mann onu otağa gətirdi və Oliverə bidlə təzim etməyi əmr etdi. Oliver təzim etdi.

Mister Bambl vüqarla soruşdu:

– Mənimlə getmək istəyirsənmi, Oliver?

Oliver hazır idi desin ki, böyük bir həvəslə buradan gedər. Lakin gözlərini azacıq yuxarı qaldırıb bidlin oturduğu stulun arxasında missis Mannın qəzəbli sifətini və hədələyici yumruğunu gördü. Nitqi qurudu. Bu yumruqlar ona yaxşı tanış idi. Yazıq Oliver soruşdu:

– Tərbiyəçimiz də mənimlə gedəcək?

– Yox, o gedə bilməz. Amma hərdənbir gəlib sənə baş çəkəcək.

Ağlı kəsdi ki, hiylə işlətməlidir. Özünü elə göstərməlidir ki, guya buradan böyük təəssüflə ayrılır. Odur ki, bir az ağladı. Missis Mann onun öpdü, uşaq ac görünməsin deyə, üstünə yağ çəkilmiş bir parça çörək mükafat verdi. Oliverin ehtiyacı elə ən çox bu çörək parçasına idi.

O, bidlin yanına düşüb getdi. Onu kədərləndirən yeganə şey bu dünyadakı yeganə dostlarından ayrılması idi.

Mister Bambl küşə ilə iri addımlarla gedir, Oliver onun yanınca yorğalayırdı.

Oliver cəmi dörd saat olardı ki, yurdsuzlar evinə gəlmişdi. Ona verilmiş ikinci çörək tikəsini yenicə yeyib qurtarmışdı ki, mister Bambl qayıdıb gəldi. Elan etdi ki, Oliver məhəllə şurasına çağırılır.

Oliver məhəllə şurasının nə olduğunu bilmirdi. Karıxıb qalmışdı. Mister Bambl onu əsası ilə vurdu. Sonra əhənglə ağardılmış böyük bir otağa apardı. Masanın arxasında səkkiz-on nəfər kök centlmen əyləşmişdi. Oliver baş tərəfdə, daha hündür kresloda əyləşmiş qırmızısifət bir centlmen gördü.

– Məhəllə şurasına təzim et, – deyə bidl ona əmr etdi.

Oliver gözündəki damcıları birtəhər sildi və uzun masanı gördü. Təzim etdi. Hündür kresloda əyləşmiş centlmen soruşdu:

– Adın nədir, oğlan?

Oliver bu qədər centlmeni görüb titrəyirdi. Bidl onu arxadan bir yumruğa qonaq elədi. Bu da onu ağlamağa vadar etdi. Nəhayət, o, özünə gəlib cavab verdi.

– Bura bax, oğlan, – deyə hündür kresloda əyləşmiş centlmen ona müraciət etdi. – Yetim olduğunu, yəqin ki, bilirsən, hə?

– O, nə olan şeydir, ser? – deyə Oliver soruşdu.

– Bu oğlan lap axmaqdır ki! Mən elə baxan kimi bilmişdim, – ağ jiletli centlmen dedi. – Deyirəm ki, yəni sənin atan və anan yoxdur… Elədirmi?

Oliveri ağlamaq tutdu. Ağ jiletli centlmen təəccüblə:

– Niyə ağlayırsan? – deyə soruşdu.

– Doğrudan da, qəribədir! Axı bu uşaq nə üçün ağlasın? – bunu başqa bir centlmen dedi.

Sonra onu böyük bir otağa apardılar. Orada o, dəmir çarpayının üstündə yuxuya gedənə qədər ağladı.

Zavallı Oliver! Yaxşı ki, heç nədən xəbəri yox idi. Məhəllə şurası bir müddət əvvəl çox müdrik bir qərar qəbul etmişdi. Onlar bu qərara gəlmişdilər ki, yoxsullar yurdsuzlar evini yaman çox sevirlər! Bura onlar üçün müftə aşxanadır – səhər yeməyi, nahar və axşam yeməyi müftə. Əsl cənnət! İş yox, güc yox. Ona görə də məhəllə şurası buna belə əncam çəkmişdi: uşaqlara gündə üç dəfə yarma horrası, həftədə iki dəfə bir baş soğan və bazar günlərində isə para bulka verilməsini qərara almışdılar.

Yarım il idi ki, bu qayda tətbiq edilirdi. Amma tabut ustasının işi artmışdı. Bir-iki həftə yarma yeyəndən sonra yoxsullar arıqlayıb çöpə dönür, sayları sürətlə azalırdı.

Oğlanlara böyük bir otaqda yemək verirdilər. O başda tiyan vardı. Yemək vaxtı nəzarətçi önlüyünü taxıb həmin tiyandan horra paylayırdı. Hərəyə bir kasa verilirdi. Bundan artıq olmazdı. Hərə bir parça da çörək alırdı. Kasaları heç vaxt yumaq lazım gəlmirdi. Uşaqlar kasaları qaşıqla elə qaşıyıb təmizləyirdilər ki, içi yenə əvvəlki kimi parıldayırdı. Kasa təmizləmək işini bitirən kimi gözlərini dikirdilər tiyana.

Oliver və yoldaşları aclıqdan yavaş-yavaş əriyib çöpə dönür və o qədər hərisləşirdilər ki, hətta ağıllarını itirirdilər. Onların arasında yaşına görə ucaboy bir oğlan vardı. Bir gün bu uşaq qaşqabağını töküb demişdi ki, əgər ona bir kasa da horra verməsələr, qorxur ki, gecənin birində yanında yatan zəif uşağı basıb yeyər. Uşaqlar onun parıldayan gözlərinə baxıb qorxuya düşmüşdülər.

Nə isə, yığışıb məsləhətləşdilər. Həmin gün axşam yeməyindən sonra bir nəfər əlavə horra istəməli idi. Püşk atdılar, bu iş Oliverin öhdəsinə düşdü.

Axşam oldu, hərə öz yerini tutdu. Aşpazla köməkçilər tiyanın yanını kəsdirdilər. Horra kasalara töküldü. Yeməkdən əvvəl uzun bir dua oxundu. Dua bitən kimi horra da yoxa çıxdı. Uşaqlar pıçıldaşır, Oliverə göz vurur, dürtmələyirdilər. Nəhayət, Oliver masanın arxasından qalxdı, kasa əlində nəzarətçiyə yaxınlaşdı. Ürkək bir səslə dedi:

– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.

Aşpaz yekəpər adam idi. O, bu sözü eşidəndə heyrətdən quruyub qaldı. Bir neçə saniyə bu kiçik üsyankara baxdı. Nəhayət, dillənib zəif bir səslə dedi:

– Bağışlayın, ser, mən yenə istəyirəm.

Aşpaz əlindəki çömçəni Oliverin başına vurdu, sonra da əllərindən tutub dəli kimi bağırdı, bidli çağırdı.

Mister Bambl məsələni öyrənib dəhşətə gəldi. Şuraya gedib hündür kresloda əyləşən centlmenə müraciət edərək dedi:

– Mister Limkins, məni əfv edin, ser! Oliver Tvist daha bir qab horra istəyib!

Dəhşətdən hamının üz-gözü əyildi.

– Yenə istəyib?! – deyə mister Limkins soruşdu. – Sakit olun, Bambl və mənə ağıllı-başlı bir cavab verin. Deməli, öz horra payını yeyəndən sonra yenə istəyib, hə?

– Bəli, bax o cür olub, ser.

Ağ jiletli centlmen dedi:

– Bu oğlanın son yeri dar ağacıdır. Bəli, mən bilirəm: ömrünü orada tamamlayacaq.

Qızğın müzakirə başlandı. Sərəncam belə oldu: Oliver dərhal həbsə alınsın.

O biri gün isə darvazaya belə bir elan vuruldu: Oliver Tvisti öz yanına hansısa sənət köməkçisi götürmək istəyən adama beş funt mükafat təklif olunur.

İş yüngül, maaş isə yaxşı ola bilməzdi

Oliver bir həftə qaranlıq otaqda dustaq qaldı. Az qalırdı burun dəsmalını boğazına bağlayıb özünü divardakı mıxdan assın. Lakin onun cib dəsmalı yox idi. Çünki yurdsuzlar evindəki yoxsullara burun dəsmalları verilmirdi.

Oliver bütün günü ağlayırdı. Gecə düşəndə isə qaranlığı görməmək üçün əlləri ilə gözlərini örtürdü. Bir küncə çəkilib yatmağa çalışır, tez-tez diksinib yuxudan ayılırdı.

Havalar soyuq keçirdi. Oliverə icazə verilmişdi ki, hər səhər həyətə çıxıb soyuq su ilə əl-üzünü yusun. Bu zaman mister Bambl da mütləq orada olmalı idi. O qayğıkeşlik göstərirdi ki, uşağa soyuq dəyməsin. Bu məqsədlə Oliverin bədəninə əlindəki əsa ilə qızışdırıcı zərbələr endirirdi.

Oliveri uşaqların nahar etdiyi otağa gətirir, hamıya dərs olsun deyə onların gözü qabağında döyürdülər. Hər axşam dua oxunan saatda onu yumruqlayıb uşaqların qarşısına çıxarırdılar. Məhəllə şurasının qərarı ilə duanın sonuna əlavələr edilmişdi. Bu əlavələrdə uşaqlar Allaha yalvarırdılar ki, onları Oliver Tvistin bəd əməllərindən qorusun. Deyilirdi ki, Oliver cin və şeytanların tilsiminə düşübdür.

…Həmin günlərin birində bacatəmizləyən mister Gemfild küçə ilə gedirdi. Borcunu verə bilmədiyi üçün fikir-xəyal içində idi. Beş funtu heç cür tapıb düzəldə bilmirdi. Yurdsuzlar evinin qabağına çatanda divarda yazılmış elanı gördü. Mister Gemfild eşşəyinə səsləndi:

Eşşək də fikir-xəyal içində idi. Arabadakı yükdən nə vaxt xilas olacağını düşünürdü. Fikirləşirdi ki, bundan sonra ona bir-iki kələm özəyi qismət olacaqmı? Ona görə də əmri eşitmədi.

Mister Gemfild hirslənib eşşəyə lənətlər yağdırdı. Sonra qaçıb arabanı saxladı. Eşşəyin başına elə bir zərbə ilişdirdi ki, eşşəyin başqa yeri olsaydı, partlayardı. Belə etməkdə məqsədi o idi ki, sahibinin kim olduğunu ona başa salsın. Eşşək də insafən başa düşdü. Sonra eşşəyə daha bir zərbə ilişdirdi ki, yerindən tərpənməsin.

Ağ jiletli centlmen iclasda bir neçə dərin fikir söyləyib indicə bayıra çıxmışdı. Mister Gemfild ilə eşşək arasında baş verən incikliyi gördü. Onun elanı oxumaq üçün yanaşdığını görüb gülümsədi. Başa düşdü ki, Oliver Tvistə ağalıq edə biləcək adamdır.

Mister Gemfild də başa düşdü ki, bu uşaq balaca və sısqadır. Mükafat isə şirnikdirmək üçündür. Amma bacaları təmizləmək üçün çəlimsiz uşaqlar əlverişlidir.

Mister Gemfild dedi:

– Əgər məhəllə şurası arzu etsə ki, bu uşaq xoşagələn bir peşə sahibi olsun, mənə belə bir şagird lazımdır.

Ağ jiletli centlmen dedi:

İçəridə məhəllə şurası üzvləri oturmuşdular. Limkins dedi:

– Baca təmizləmək çox sarsaq sənətdir.

– Uşaqlar bacaların içində boğulur, – deyə o biri centlmen əlavə etdi.

Mister Gemfild izahat verib dedi:

– Elədir, amma bunun səbəbi var. Uşaqlar çox tərs və tənbəl olur. Onlar bacada yuxulayırlar. Onları oradan çıxmağa məcbur etmək üçün qızğın alovdan yaxşı çarə yoxdur. Uşağı bütünlüklə yandırmırsan ki… Ancaq aşağıdan onun ayaqlarını bişirirsən. Uşaq hiss edəndə ki, dabanı bişir, o saat var qüvvəsi ilə bacadan çıxmağa çalışır.

Bu izahat ağ jiletli centlmenə ləzzət elədi. Şura üzvləri öz aralarında pıçıltı ilə danışdılar. Nəhayət, pıçıldaşma qurtardı. Mister Limkins dedi:

– Biz təklifi qəbul etmirik.

Mister Gemfild öz işini bilən adam idi. Əvvəllər üç-dörd uşağı ölüncəyədək kötəkləyib döymüşdü. Ağlından keçdi ki, şura üzvləri, yəqin, o işləri xatırlayıblar. Dedi:

– Deməli, centlmenlər, siz onu vermək istəmirsiniz?

– Vermirik, – deyə Limkins cavab verdi. – Hesab edirik ki, mükafatın qədərini azaltmaq lazımdır.

Mister Gemfildin qaşqabağı açıldı:

– Yaxşı, bəs neçə verəcəksiniz, centlmenlər? Mən də kasıb adamam, elə edin hamı razı qalsın.

– Üç funt on şillinq2 2
şillinq – Böyük Britaniyada XVI əsrdən başlayaraq 1966-cı ilə qədər dövriyyədə olan pul vahidi. 20 şillinq 1 funt sterlinqə bərabər idi.

[Закрыть] , vəssalam, – deyə Limkins cavab verdi.

Gemfild tərəddüd edirdi. Ağ jiletli centlmen dedi:

– O uşağı ki, biz tanıyırıq, onu mükafatsız-filansız götürüb aparmağa dəyər. Al, götür get də, nə axmaq adamsan! Az yemək ver. Hərdənbir sal ağacın altına – bu, onun xeyrinədir. Ha-ha-ha!

Mister Gemfild razılaşmalı oldu. Qərara alındı ki, məhkəmədən də razılıq alınsın.

Oliveri həbsdən azad etdilər. Ona təmiz köynək verilməsi əmr olundu. Mister Bambl şəxsən özü ona bir kasa horra və bayram günlərində verilən miqdarda çörək gətirdi.

Oliver ağladı. Fikirləşdi ki, şurada onu öldürməyə qərar verilib. İndi onu son dəfə yedizdirirlər.

Mister Bambl dedi:

– Ağlama, Oliver. Horranı ye, Allaha şükür et. Səni şagirdliyə verməyə hazırlaşırlar.

– Hə, Oliver, şagirdliyə. Bir sənət öyrənər, adam olarsan. Məhəllə şurasına bu çox baha – üç funt on şillinqə başa gələcək.

Uşaq acı-acı ağlayırdı.

– Bəsdir daha! Oliver! Gödəkcənin qolu ilə gözünü sil. Göz yaşını horranın içinə tökmə.

Doğrudan da, bu cür yaramazdı, çünki horranın özündə kifayət qədər su vardı.

Hakimin yanına gedəndə mister Bambl onu başa saldı ki, özünü çox razı və xoşbəxt göstərsin. Hakimə cavab versin ki, şagirdliyə getməyə ürəkdən razıdır.

…Bura pəncərəsi olan geniş bir otaq idi. Yuxarı başda iki qoca centlmen əyləşmişdi. Biri qəzet oxuyur, o biri isə diqqətlə bir kağıza baxırdı. Eynəkli qoca kağıza o qədər baxdı ki, birdən mürgülədi. Mister Bambl sükutu pozdu:

– Budur həmin uşaq, möhtərəm hakim.

Qəzet oxuyan qoca centlmen başını qaldırdı və yanındakı o biri qocanın qolundan dartdı. O da yuxudan ayıldı.

Oliver hörmətlə təzim etdi.

Qoca centlmen dedi:

– Hə, çox gözəl. Zənn edirəm ki, baca təmizləmək sənəti çox xoşuna gəlir, eləmi?

– Bəli, o sənətdən ötrü dəli-divanədir, möhtərəm hakim, – deyə mister Bambl cavab verdi.

– Deməli, bacatəmizləyən olmaq istəyir, eləmi?

– Başqa bir sənətə qoysaq, o saat qoyub qaçar.

– Bu adam ki, gələcəkdə onun ağası və sahibi olacaqdır… Sizi deyirəm, ser… Siz, yəqin ki, onunla yaxşı rəftar edəcəksiniz. Yemək verəcəksiniz, eləmi?

– Əlbəttə, bir halda ki, boynuma götürürəm, – mister Gemfild bir qədər qaşqabaqlı cavab verdi.

– Siz kobud danışırsınız, dostum. Amma ürəyiaçıq adama oxşayırsınız, – deyə qoca centlmen eynəyini düzəldib bu adama baxdı.

Gemfildin iyrənc görkəmi onun rəhmsiz adam olduğunu göstərirdi. Lakin məhkəmə hakiminin gözü yaxşı görmürdü.

– Ümid edirəm ki, elədir, ser, – deyə mister Gemfild çox iyrənc bir təbəssümlə cavab verdi.

Qoca centlmen mürəkkəbqabını tapmaq üçün yan-yörəsinə göz gəzdirməyə başladı.

Oliverin həyatında həlledici dəqiqə idi. İndicə hakim qələmin ucunu mürəkkəbə batırıb kağıza qol çəkəcəkdi və Oliveri götürüb aparacaqdılar. Lakin mürəkkəbqabını görə bilmirdi. Birdən onun nəzəri qarşısında dayanmış Oliverin solğun və ürkmüş sifətinə sataşdı. Uşaq qorxu və dəhşət içində öz gələcək ağasının iyrənc sifətinə baxırdı. Qoca centlmen bu qəribə mənzərəni görəndə əl saxladı və qələmi bir kənara qoydu. Ucadan səsləndi:

Oliver diksindi. Çünki bu sözlər nəvazişlə deyilmişdi. Oliverin bütün bədəni sarsıldı, hönkürüb ağlamağa başladı.

– Oğlan, – deyə qoca centlmen təkrar etdi, – sən həyəcanlısan, rəngin də solğundur. De görüm axı nə olub?

– Siz onun yanından kənara çəkilin, bidl… – deyə o biri hakim əlindəki qəzeti bir kənara qoyub maraqla irəliyə boylandı. – Hə, oğlan, indi izah elə, görək nə olub? Qorxma, danış.

Oliver diz çökdü və əllərini sıxaraq yalvarmağa başladı ki, qoy onu yenə də qaranlıq otağa salsınlar… ac saxlasınlar… döysünlər… Əgər istəyirlər lap öldürsünlər, lakin onu bu dəhşətli adama verməsinlər.

– Sən bir buna bax a! – deyə mister Bambl gözlərini bərəltdi. – Belə de! Sən bir bu yetimə bax!

Mister Bambl bunu deyəndə ikinci qoca centlmen ona müraciət etdi:

– Danışığını bil, dilini saxla, bidl!

Mister Bambl qulaqlarına inanmadı:

– Möhtərəm hakim, bu sözü mənə dediniz?

– Bəli. Danışığını bil.

Mister Bambl heyrətdən yerində donub qaldı. Bidlə əmr edirlər ki, dilini saxla! Belə də şey olar? Deməli, dünyanın sonudur! Qiyamət günüdür!

Qoca centlmen dönüb öz həmkarına baxdı. O isə çox mənalı tərzdə başını tərpətdi.

– Biz bu müqaviləni təsdiq etmirik.

Qoca centlmen kağızı bir kənara tulladı. İkinci centlmen dedi:

– Uşağı qaytarıb aparın yurdsuzlar evinə. Özü də onunla yaxşı rəftar edin.

O biri günün səhəri elan edildi ki, Oliver muzdurluğa verilir. Onu almaq istəyənə beş funt mükafat veriləcək.

Oliverə başqa bir yer təklif edirlər

Məsləhət belə oldu ki, bəlkə, Oliveri dəniz səfərinə göndərsinlər. Yaşamaq üçün deyil, məhv olmaq üçün. Günün birində onu gəmidə sərxoş matros ya ölüncəyədək döyəcək, ya da dəmir linglə vurub başını partladacaq. Vəssəlam.

Hamı pu plana razılıq verdi. Mister Bamblı göndərdilər ki, gedib bir kapitan tapsın, bəlkə, ona gəmidə işləmək üçün şagird lazım oldu. Bambl qapıda mister Sauyerberi ilə rastlaşdı. Bu adam – tabutdüzəldən idi.

Mister Sauyerberi ucaboy, arıq və sümüklü bir adam idi. Köhnə qara kostyum geymişdi.

Onlar yurdsuzlar evində ölənlər üçün düzəldilən tabutlar barədə söhbətə başladılar. Lakin tabutçunun fikri divardan asılmış elanda idi. Odur ki, söhbət hərlənib Oliverin üzərinə gəldi. Tabutçu dedi:

– O oğlanı özüm götürəcəyəm.

Mister Bambl tabutçunun qoluna girdi və içəri apardı. Şura üzvləri razılığa gəldilər. Qərar belə oldu ki, Oliver günü bu gün tabutçunun yanına gedəcək. Sınaq müddəti qoyulacaq. Sahibkarın ixtiyarı vardı ki, uşağı kifayət qədər işlətsin, onunla öz bildiyi kimi rəftar etsin.

Elə həmin axşam kiçik Oliveri “centlmenlərin” yanına gətirdilər. Ona deyildi ki, əgər şikayətlənmək fikrinə düşsə, yaxud yurdsuzlar evinə qayıtmaq istəsə, onu ya dəniz səfərinə göndərəcəklər, ya da vurub başını partladacaqlar. Oliverdə təşviş və həyəcanını qətiyyən büruzə vermədi. Mister Bambla əmr etdilər ki, onu götürüb aparsın.

Oliver onların düşündüyü kimi duyğusuz bir uşaq deyildi. O, çox həssas idi. Yeni iş haqda xəbəri tam sükutla qarşıladı. Şələ-küləsini yığışdırdı. Onun bütün əşyaları kiçik bir torbanın içinə yerləşdi. Papağını gözünün üstünə basıb bidlin yanına düşdü.

Mister Bambl küçədə vüqarla gedirdi. O Oliverin ümumi görünüşünə nəzər saldı və ona xas olmayan mərhəmətli bir tərzdə dedi:

– Papağını çək alnına, başını qaldır və dik tut!

Oliver bu əmri o saat yerinə yetirdi. Başını qaldıranda onun gözlərində yaş damlaları parladı. Bu yaş damlaları yanaqlarından aşağı axırdı. Oliver nə qədər çalışırdısa da, göz yaşlarını kəsə bilmirdi.

– Belə de! – deyə mister Bambl ucadan dedi və ona acıqlı-acıqlı baxdı. – Belə de! Ömrümdə gördüyüm nanəcib və pozğun uşaqlardan, Oliver, sən…

– Yox, yox, ser! – Oliver hönkürə-hönkürə ucadan səsləndi. – Yox, yox, ser, bacararam. Axı mən hələ çox balacayam, ser. Özüm də elə… belə…

– Belə – yəni necə? – mister Bambl heyrətləndi.

– Belə də, kimsəsizəm, ser. Lap kimsəsizəm, heç kəsim yoxdur. Hamı mənə nifrət edir. Ah, ser, yalvarıram, mənə acığınız tutmasın!

Uşaq bu sözləri deyib, göz yaşları içində dönüb yanındakı yol yoldaşına baxdı.

Mister Bambl onun bu yalvarıcı baxışlarına bir qədər təəccüb etdi. Əmr etdi ki, gözünü qurulasın və yaxşı oğlan olsun. Sonra dinməzcə yoluna davam etdi.

Bidl içəri girəndə tabutçu öz haqq-hesab kitabında nə isə yazırdı. O, başını qaldırdı və dedi:

– Hə, sizsiniz, Bambl? Deməli, bu, həmin uşaqdır, elədirmi? Missis Sauyerberi, bir bura gəl, mənim əzizim.

Dükanın arxa tərəfindən ortaboy, qup-quru qurumuş, sifətindən hiyləgərlik yağan qadın gəldi.

– Əzizim, sənə yurdsuzlar evindən gələn bu oğlan haqqında danışmışdım.

Oliver baş əyib təzim etdi.

– Ah, ilahi! Nə yaman balacadır! – deyə tabutçunun arvadı səsləndi.

– Bəli, doğrudur, boydan balacadır, – mister Bambl razılaşdı və Oliverə elə baxdı ki, sanki boyunun çıxmadığına təqsirkar elə uşaq özü imiş. – Lakin böyüyəcək, missis Sauyerberi, boyu çıxacaq.

– Boyu çıxmağına çıxacaq, elədir! – deyə ledi bir qədər əsəbi cavab verdi. – Amma gərək bizim çörəkdən yesin ki, boyu da çıxsın. Bu yurdsuzlar evinin uşaqlarından hələ bir xeyir görməmişəm… Yaxşı, düş aşağı görək, sür-sümük torbası!

Tabutçunun arvadı yan tərəfdəki qapını açdı və Oliveri oradan aşağı enən pilləkənə sarı itələdi. Onu rütubətli və qaranlıq zirzəmiyə apardı. Burada çirkli paltarlı, ayaqqabıları köhnəlmiş, göy corabı yırtıq bir qız oturmuşdu. Missis Sauyerberi qıza dedi:

– Şarlott, orada Trip üçün saxlanmış soyuq ətin qalanını ver bu oğlana. Trip səhərdən evə gəlməyib. Yeməsə də, keçinər. Bu oğlan isə o qədər şıltaq deyil ki, ətdən imtina eləsin. Elədirmi, oğlan.

“Ət” sözünü eşidəndə Oliverin gözləri parıldadı. Bütün bədəni cuşa gəlib titrədi. Suala tez təsdiqləyici cavab verdi. Bir az keçmiş qabaqdan qalma qırıntıları bir boşqabda gətirib onun qabağına qoydular.

Həmin an ona baxan olsaydı, elə düşünərdi ki, Oliveri aylarla tamamilə ac, bir tikə çörək belə vermədən saxlayıblar! Çünki Oliverə verilən o qırıntıları itin qabağına atsaydın, yeməzdi. Dəhşətli aclıqdan əzab çəkən Oliver isə acgözlüklə o qırıntıları çeynəyib yeyirdi.

Oliver yedikcə qadın dinməzcə dayanıb ona baxırdı. Həyəcan içində fikirləşirdi ki, belə getsə, gələcəkdə bu uşağın iştahası necə olacaq?

– Hə, bitirdinmi? – tabutçunun arvadı soruşdu.

Yaxınlıqda yeməyə bir şey görməyən Oliver təsdiq cavabı verdi.

– İndi dalımca gəl. Sənin yatağın piştaxtanın altındadır. Tabutların arasında yatmaqdan qorxmazsan, eləmi? Bir də ki, sənin üçün yatmağa ayrı yer yoxdur.

Oliver itaətlə öz yeni sahibinin ardınca getdi.

Чарльз Диккенс
Oliver Tvistin macəraları

Dünya ədəbiyyatından seçmələr
Bu əsər ingilis ədəbiyyatında baş qəhrəmanı uşaq olan ilk romandır. Romanda ingilis cəmiyyətində baş alıb gedən haqsızlıqlar, uşaq əməyindən istifadə, cinayətkarlığın geniş yayılmasından bəhs olunur.

OLİVER TVİSTİN MACƏRALARI

Oliver Tvistin uşaqlığı

Yenicə dünyaya gəlmiş körpə qışqırırdı. Ana zəif səslə dedi:

– Uşağı mənə göstərin, sonra ölüm.

– Allah eləməsin! – xəstə baxıcısı olan sərxoş arvad sözə qarışdı. – Görün uşağınız nə qəşəngdir!

Ana əlini uşağa uzatdı. Həkim uşağı götürüb onun qucağına qoydu. Ana solğun dodaqlarını körpənin alnına yapışdırdı. Əlini onun üzünə çəkdi və çılğın bir halda ətrafa baxdı. Birdən titrəyib sarsıldı, başı yastığa düşdü və …öldü.

– Hər şey bitdi, missis Tinqami! – deyə həkim handan-hana dilləndi.

– Hə, elədir, hər şey bitdi. Ah, yazıq!

Xəstəyə baxan arvad əyilib uşağı anasının qucağından götürdü.

– Əgər uşaq ağlayıb-qışqırsa, dalımca adam göndərməyin, – həkim dilləndi. – Ona duru sıyıq verərsiniz.

Həkim otaqdan çıxarkən soruşdu:

– O, haradan gəlmişdi?

Qoca arvad dedi:

– Bunu heç kəs bilmir.

Həkim əyilib ananın sol əlini qaldırdı və:

– Nişan üzüyü də yoxdur… – dedi.

Həkim getdi. Sərxoş arvad stula əyləşdi, uşağa balaca bir köynək geyindirdi və bələməyə başladı.

Uşağı burada qeydə aldılar, qoluna yarlıq bağladılar. Bununla da müəyyən edildi ki, o, yurdsuzlar evində doğulub, yetimdir.

Uşaq bərk qışqırırdı. Əgər bilsəydi ki, doğulduğu ilk gündən yetimdir, daha bərk qışqırardı. Ona Oliver Tvist adı verildi.

Onu əmziklə yedizdirirdilər. Oliverə dayə tapılmadığı üçün məhəllə hakimiyyəti onu “ferma”ya göndərməyə qərar verdi.

Ferma adlanan yerdə iyirmi-otuz uşaq yemək və paltarın nə olduğunu bilmir, bütün günü quru döşəmənin üstündə eşələnib, qaynaşırdı. Onlara yaşlı bir qadın nəzarət edirdi. Həmin qadın, yəni missis Mann aldığı pulun böyük hissəsini özünə xərcləyir, uşaqları ac qoyurdu. Aclıqdan hər on uşaqdan səkkizi ölürdü. Bəziləri ocağa düşüb yanırdı. Bəzisinin üstünə qaynar su tökülərək ölümcül bişirdi.

Məhəllə şurası arabir gəlib uşaqları yoxlayırdı. Yoxlama gələndə bidl əvvəlcədən xəbər verərdi. Bidl şurada ən aşağı vəzifə idi. Bu vəzifəni isə mister Bambl icra edirdi. Yoxlama gələndə uşaqları səliqəli geyindirir, sıraya düzürdülər. Məhəllə şurası da onlara baxıb razı qalırdı.

Oliver Tvist doqquz yaşına çatanda bənizi solğun, boyu balaca, cılız bir uşaqdı. Amma xoşxasiyyət idi. Bir dəfə ad günündə möhkəmcə kötəklənib iki uşaqla birlikdə kömür anbarına salınmışdı. Onlar ac olduqlarını cəsarət edib söylədiklərinə görə cəza almışdılar.

Həmin səhər mister Bambl qəflətən fermaya gəldi. Missis Mann onun gəldiyini görəndə qulluqçuya dedi:

– Oliveri və o biri iki uşağı gətir, tez əl-üzlərini yu!

Özü isə bidlin qarşısına çıxaraq hündürdən dedi:

– Mister Bambl, sizi görməyə necə də şadam!

Mister Bambl cüssəli adam idi. Missis Mann onun əsasını və üçkünc şlyapasını alıb masanın üstünə qoydu. Mister Bambl oturub alnının tərini sildi. O dedi:

– Missis Mann, bir iş üçün gəlmişəm. O sizdəki Oliver Tvistin bu gün doqquz yaşı tamam oldu. O vaxt məhəllə şurası onun atasının tapılması üçün on funt[1 – funt və ya funt sterlinq – Böyük Britaniyada bu günədək istifadə olunan qədim pul vahidi] mükafat təyin etmişdi, sonra iyirmi funta qaldırdı. Yenə də onun atasının kim olduğu bilinmədi.

Miss Mann heyrətlə ona baxırdı:

– Elə isə bəs ona soyadı necə vermişlər?

– Özüm uydurmuşam. Hə, məhəllə şurası onu yurdsuzlar evinə qaytarmağı qərara alıb. Gəlmişəm onu aparım.

– Bir dəqiqə, – deyə missis Mann otaqdan çıxdı.

Oliverin üzündə qartmaq bağlamış çirki mümkün qədər yuyub təmizləmişdilər. Missis Mann onu otağa gətirdi və Oliverə bidlə təzim etməyi əmr etdi. Oliver təzim etdi.

Mister Bambl vüqarla soruşdu:

– Mənimlə getmək istəyirsənmi, Oliver?

Oliver hazır idi desin ki, böyük bir həvəslə buradan gedər. Lakin gözlərini azacıq yuxarı qaldırıb bidlin oturduğu stulun arxasında missis Mannın qəzəbli sifətini və hədələyici yumruğunu gördü. Nitqi qurudu. Bu yumruqlar ona yaxşı tanış idi. Yazıq Oliver soruşdu:

– Tərbiyəçimiz də mənimlə gedəcək?

– Yox, o gedə bilməz. Amma hərdənbir gəlib sənə baş çəkəcək.

Ağlı kəsdi ki, hiylə işlətməlidir. Özünü elə göstərməlidir ki, guya buradan böyük təəssüflə ayrılır. Odur ki, bir az ağladı. Missis Mann onun öpdü, uşaq ac görünməsin deyə, üstünə yağ çəkilmiş bir parça çörək mükafat verdi. Oliverin ehtiyacı elə ən çox bu çörək parçasına idi.

O, bidlin yanına düşüb getdi. Onu kədərləndirən yeganə şey bu dünyadakı yeganə dostlarından ayrılması idi.

Mister Bambl küşə ilə iri addımlarla gedir, Oliver onun yanınca yorğalayırdı.

Oliver cəmi dörd saat olardı ki, yurdsuzlar evinə gəlmişdi. Ona verilmiş ikinci çörək tikəsini yenicə yeyib qurtarmışdı ki, mister Bambl qayıdıb gəldi. Elan etdi ki, Oliver məhəllə şurasına çağırılır.

Oliver məhəllə şurasının nə olduğunu bilmirdi. Karıxıb qalmışdı. Mister Bambl onu əsası ilə vurdu. Sonra əhənglə ağardılmış böyük bir otağa apardı. Masanın arxasında səkkiz-on nəfər kök centlmen əyləşmişdi. Oliver baş tərəfdə, daha hündür kresloda əyləşmiş qırmızısifət bir centlmen gördü.

– Məhəllə şurasına təzim et, – deyə bidl ona əmr etdi.

Oliver gözündəki damcıları birtəhər sildi və uzun masanı gördü. Təzim etdi. Hündür kresloda əyləşmiş centlmen soruşdu:

Oliver Tvistin macəraları

Kiçik yaşlarından kimsəsiz qalan Oliver yad adamların qapılarını dolaşaraq sonda Londona gəlib çıxır. Təsadüf onu azyaşlı cinayətkarlardan ibarət bir dəstəyə gətirir. Həyatın dibind.

Kiçik yaşlarından kimsəsiz qalan Oliver yad adamların qapılarını dolaşaraq sonda Londona gəlib çıxır. Təsadüf onu azyaşlı cinayətkarlardan ibarət bir dəstəyə gətirir. Həyatın dibindəki bu amansız mühitdə Oliver hər cür sınaqlardan keçməli olur. Saysız-hesabsız macəralar sonda yeniyetməni xeyirxah insanlarla üzləşdirir.

Çarlz Dikkensin “Oliver Tvistin macəraları” kitabı müəllifin sosial romanlarından biridir. O, ədalətli olaraq dünya ədəbiyyatının şedevrləri siyahısına daxil edilib.

• Marka Qanun Nəşriyyatı
• Məhsul Kodu 2526
• Anbardakı sayı 4
• Qiyməti 11,99 AZN
• Çatdırılma vaxtı 48 saat

Kiçik yaşlarından kimsəsiz qalan Oliver yad adamların qapılarını dolaşaraq sonda Londona gəlib çıxır. Təsadüf onu azyaşlı cinayətkarlardan ibarət bir dəstəyə gətirir. Həyatın dibindəki bu amansız mühitdə Oliver hər cür sınaqlardan keçməli olur. Saysız-hesabsız macəralar sonda yeniyetməni xeyirxah insanlarla üzləşdirir.

Çarlz Dikkensin “Oliver Tvistin macəraları” kitabı müəllifin sosial romanlarından biridir. O, ədalətli olaraq dünya ədəbiyyatının şedevrləri siyahısına daxil edilib.