Birinci Dünya Müharibəsi: başlanğıcı, səbəbləri, inkişafı, nəticələri
Eyni zamanda, almanlar fransızlara müharibə vəziyyətində müttəfiqləri Rusiyaya kömək etməmək üçün başqa bir ultimatum göndərdilər.
Birinci dünya müharibəsi
Birinci cahan müharibəsinin əsas cəbhələrindən biri yaxın Qafqaz cəbhəsi olduğu üçün Bakıda müharibə daha çox hiss olunurdu. Qafqaz cəbhəsində əməliyyatlar 1914-cü ilin 31 dekabrından başlamışdı. Türk qoşunları Qars və Batum istiqamətində irəliləyərək, Zaqafqaziya torpaqlarına girmişdilər. Türkiyə hərbi dairələri də bu cəbhəyə xüsusi əhəmiyyət verdiklərindən Türkiyənin ən böyük hərbi qüvvələri bu istiqamətdə toplaşmışdı. Türkiyənin 40 piyada diviziyasından 11-i bu regionda vuruşurdu. Döyüşlərə Türkiyənin hərbi naziri Ənvər paşa özü rəhbərlik edirdi. Sarıqamış rayonunda döyüşlərin planı da onun yaxından iştirakı ilə hazırlanmışdı. Lakin məlum olduğu üzrə Sarıqamışda türklər rus ordusu tərəfindən məğlub edilib böyük itki vermişdilər. Bundan sonra türk qoşunları İran torpaqlarından keçərək, cənubdan Bakı və Gəncə üzərinə hücuma hazırlaşdılar.
Davamı →
1-ci dünya müharibəsinin başlanması və Azərbaycan
- Birinci dünya müharibəsi
- 20 may 2016, 00:34
Avstriya vəliəhddinin öldürülməsi Birinci Dünya müharibəsinin başlanması üçün əsas səbəb ola bilməzdi. Çünki Avropa tarixində dövlət adamlarına sui-qəsd faktı istənilən qədərdir. Belə olan halda Avropada müharibələrin sayı-hesabı olmazdı. Müharibənin başlıca səbəbləri İngiltərə və Fransanın Almaniya və onun müttəfıqləri arasında kəskin ziddiyyətlər, iki hərbi-siyasi blok arasında qarşıdurma və Balkanlar uğrunda alman-slavyan qarşıdurması idi.
1914-cü il iyul ayının 15-də Avstriya-Macarıstan Serbiyaya müharibə elan etdi. Serblərin müttəfıqi olan çar Rusiyası bu hadisəyə biganə qalmayaraq, ümumi səfərbərlik elan etdi. Buna cavab olaraq iyulun 19-da Almaniya Rusiyaya, iyulun 21-də isə Fransaya müharibə elan etdi. Almaniyanın Belçikanın neytral mövqe tutduğuna baxmayaraq onu işğal etməsi iyul ayının 22-də İngiltərənin Almaniyaya müharibə elan etməsinə gətirib çıxartdı.
Davamı →
1-ci dünya müharibəsinin yekunları
- Birinci dünya müharibəsi
- 6 aprel 2013, 17:27
Müharibə hər iki hərbi bloka daxil olan ölkələrin hərbi və maddi ehtiyyatlarını tükəndirmişdi. Daxili ziddiyyətlər kəskinləşmiş və inqilabi hərəkat genişlənmişdi. Sülh danışıqlarına başlamaq cəhdləri də heç bir nəticə vermədi. 1917-ci ilin əvvəlindən etibarən Rusiyanı dərin iqtisadi böhran bürümüşdü. Rusiya hərbi məğlubiyyətləri və təsərrüfat dağınıqlığı müxalif qüvvələrin fəaliyyətini canlandırmışdı. 1917-ci ilin fevralında Rusiyada baş vermiş burjua-demokratik inqilabı nəticəsində mütləqiyyət devrilmiş və Müvəqqəti hökumət təşkil edilmişdi. Ferval inqilabı ABŞ-ın hakim dairələrini də narahat edirdi. Ona görə ABŞ 1917-ci ilin aprelində Almaniyaya qarşı müharibəyə girdi. ABŞ bu addımda müharibənin uğurlarından faydalanmaq imkanları əldə edirdi. Yaxınlaşmaqda olan qələbənin bəhrələrini başqası ilə bölüşmək istəməyən Fransa və İngiltərənin hakim dairələri ABŞ qoşunları Avropaya gələnə qədər Almaniyanı məğlubiyyətə uğratmaq istəyirdilər. Lakin Almaniya və Avstriya-Macarıstan qoşunları 1917-ci ilin oktyabrında Kaporetta yaxınlığında İtaliya ordusunun xeyli hissəsini məhv etdilər. 1918-ci ilin martında Brest-Litovskidə Rusiya ilə Almaniya və onun müttəfiqləri (“Dördlər ittifaqı”) arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Brest-Litovski sülhünə görə Rusiya cəbhə xəttinə qədərki əraziləri itirirdi, Qars, Ərdəhan və Batum Osmanlı dövlətinə qaytarılırdı. Həmçinin Rusiya Ukrayna Mərkəzi Radasının müstəqilliyini tanımağa məcbur oldu. Rusiyanın müharibədən çıxması Almaniyanın vəziyyətini müəyyən qədər yüngülləşdirdi.
1-ci dünya müharibəsinin başlanması və gedişi
- Birinci dünya müharibəsi
- 5 fevral 2013, 00:02
Dünyada kapitalizmin inkişafı iri dövlətlər arasında ziddiyyətləri daha da gücləndirmişdi. Bu, dünya müharibəsinin başlanması üçün maddi-siyasi zəmin yaratmışdı. Müharibədə başlıca məqsəd dünyanın geosiyasi vəziyyətini yenidən dəyişmək yolu ilə yeni ərazilər tutmaq, təzə bazarlar və nüfuz dairələri əldə etməkdən ibarət idi. Müharibənin başlanması təşəbbüsçüləri isə Almaniya və Avstriya-Macarıstan imperiyaları olmuşdu. XX əsrin əvvəllərində Almaniya ilə İngiltərə-Fransa-Rusiya arasında ziddiyyətlər daha da dərinləşmişdi. Müharibədə Almaniya İngiltərəni zəiflətmək, Fransanı parçalamaq, onun əsas metallurgiya bazarlarını ələ keçirmək, Rusiyanı zəiflətmək üçün Ukraynanı, Belarusiyanı, Polşanı və Baltikyanı ölkələri tutmaq və Rusiyanın Baltik dənizi ilə əlaqəsini kəsmək istəyirdi. Müharibə üçün bəhanə də tapıldı.
Paris sülh konfransı
- Birinci dünya müharibəsi
- 29 noyabr 2012, 22:30
Birinci Dünya müharibəsi Antanta dövlətlərinin və ABŞ-ın qələbəsi ilə qurtardı. 1918-ci il noyabrın 11-də Fransanın Kompyen şəhərində qalib dövlətlərlə Almaniya və onun müttəfiqləri arasında barışıq haqqında saziş imzalandı. Bundan 2 ay sonra, 1919-cu ilin yanvarında Parisdə beynəlxalq sülh konfransı işə başladı. İyirmi yeddi qalib dövlətin nümayəndələri Fransanın paytaxtına gəldilər. Konfransdakı bütün işləri əslində ABŞ prezidenti V.Vilson, Fransanın baş naziri Klemanso (konfransın sədri) və İngiltərənin baş naziri Lloyd Corc həll edirdilər. Almaniyanın və digər məğlub dövlətlərin (Avstriya — Macarıstan, Osmanlı imperiyası və Bolqarıstan) nümayəndələri dəvət edilməmişdilər.
Davamı →
Versal-Vaşinqton sistemi
- Birinci dünya müharibəsi
- 27 avqust 2012, 19:16
Birinci Dünya müharibəsindən sonra dövlətlərarası münasibətləri qaydaya salmaq üçün 1919-cu il yanvarın 18-də Parisdə sülh konfransı toplandı. Konfrans öz işini iyunun 28-ə kimi davam etdirdi. Konfransda 27 ölkənin nümayəndə heyəti iştirak etsə də, aparıcı rolu “Böyük üçlük” – ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa oynayırdı. Məğlub ölkələr və Sovet Rusiyası konfransa dəvət olunmamışdılar. Konfransın məqsədi Almaniya və digər məğlub ölkələrlə sülh müqavilələrini hazırlamaq idi. Müqavilələrin əsasını, hələ 1918-ci il yanvarın 8-də ABŞ prezidenti V.Vilsonun konqresə göndərdiyi “14 maddə”si təşkil edirdi.
1919-cu il iyunun 28-də Parisin Versal sarayında Almaniya ilə sülh müqaviləsi imzalandı. Müqavilədə Almaniya müharibəni törətməkdə təqsirkar olduğunu və onun nəticələri üçün müttəfiqləri ilə bərabər məsuliyyət daşıdığını etiraf etdi. Almaniyanın qərb əraziləri 15 il müddətinə müttəfiq qoşunlarının işğal zonası elan olundu. Ona daimi böyük ordu saxlamaq qadağan edildi. Baş qərargah buraxıldı. Ərazisindəki alman mülklərinin Yaponiyaya verilməsindən narazı qalan Çin müqaviləni imzalamadı. Millətlər cəmiyyətinə daxil olmaq istəməyən ABŞ senatı da müqaviləni ratifikasiya (paraflama) etmədi. Versal sülh müqaviləsi müttəfiqlərlə Avstriya arasında Sen-Jermen (1919 sentyabr) Bolqarıstanla Neyi (1919 noyabr), Macarıstanla Trianon (1920 iyun), Osmanlı imperiyası ilə Sevr (1920 avqust) müqavilələrinin imzalanması ilə tamamlandı. Sülh müqavilələri ümumilikdə Versal sistemini təşkil edirdi. Versal sistemdə ən ağır və alçaldıcı müqavilələrdən biri Osmanlı imperiyası ilə bağlanmış Sevr sülh müqaviləsi idi. Bu müqaviləyə görə Osmanlı imperiyası ərazisinin 4/5 hissısini itirirdi. Lakin M.K.Atatürkün başçılığı ilə başlanmış istiqlal müharibəsinin qələbəsi müqavilənin şərtlərinin tamamilə həyata keçirilməsinə imkan vermədi. Lozanna konfransında (1923) Türkiyə ilə münasibətlər tənzimləndi və bu ölkənin yeni sərhədləri beynəlxalq birlik tərəfindən tanındı. Paris konfransının ən mühüm nəticələrindən biri də Millətlər Cəmiyyəti təşkilatının yaradılması oldu. Təşkilatın başlıca vəzifəsi xalqlar arasında əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, sülh və təhlükəsizliyi qorumaq idi.
Qalib ölkələr məğlub dövlətlərin əlindən alınmış müstəmləkə torpaqlarını Millətlər Cəmiyyətinin tətbiq etdiyi mandat sistemi əsasında öz aralarında yenidən bölüşdürdülər. mandatların İngiltərəyə və onun dominoonlarına, Fransaya, Yaponiyaya və Belçikaya verilməsi müəyyən olundu. Üç mandat kateqoriyası (A, B, S) təsis edilmişdi: birinci kateqoriya keçmiş Osmanlı imperiyasının ərəb ərazilərinə tətbiq olunurdu. Ərəb ölkələri xalqlarının tezliklə müstəqillik əldə etməyə imkan verən inkişaf səviyyəsində olduqları qənaətinə gəlinmişdi. Bu məsələnin həlli mandat sahiblərinə həvalə edilirdi. İkinci kateqoriyaya Almaniyanın Mərkəzi Afrikadakı müstəmləkələri (Şərqi Almaniya Afrikası, Toqo və Kamerun) daxil idi. Onlara tezliklə müstəqillik verilməsi nəzərdə tutulmurdu. Üçüncü kateqoriyaya Almaniyanın Sakit okeanda, Cənub-Qərbi və Cənub-Şərqi Afrikadakı torpaqları daxil idi. Həmin ərazilər faktiki olaraq mandatı olan dövlətlərin – Yaponiya, Avstraliya, Yeni Zelandiya və Cənubi Afrika İttifaqının nəzarətinə keçirdi. Paris sülh konfransında ən mübahisəli məsələlərdən biri Almaniyadan təzminat alınması idi. Qalib dövlətlər arasında ciddi fikir ayrılıqları hökm sürürdü. Ona görə də bu məsələ barədə ümumi razılığa gələ bilmədilər. 1920-ci ildə həmin məsələ ilə əlaqədar Belçikada çağırılmış xüsusi konfransda təzminantın ümumi məbləği 132 milyard qızıl marka həcmində müəyyənləşdirilirdi. Ödəniləcək təzminatın yarıdan çoxunun Fransaya verilməsi qərara alındı. Böyük Britaniya, İtaliya, Belçika, Yaponiya, Portuqaliya, Yunanıstan və Yuqoslaviyaya təzminat verilirdi. Təzminat almaqda ABŞ-ın da hüququ saxlanıldı. Versal sistemini tamamlamaq məqsədilə 1921-ci ilin sonu – 1922-ci ilin əvvəlində Vaşinqtonda beynəlxalq konfrans çağırıldı. Konfransda yeni dünya siyasətinin müəyyən olunmasından kənarda qalmaq istəməyən ABŞ daha çox fəallıq nümayiş etdiridi. Konfransda bağlanmış əvvəlki müqavilələrə yenidən baxmaq və dəqiqləşdirməklə əlaqədar bir sıra qərarlar qəbul olundu. Birləşmiş Ştatlar dörd dövlətin – ABŞ, Böyük Britaniyaya, Fransa və İtaliyanın Sakit okean adalarındakı mülklərini birgə qorumaq barədə müqavilənin bağlanmasına nail oldu. Çin üzrə doqquz dövlət müqaviləsi imzalandı. Müqaqviləyə əsasən Çinə ABŞ-ın “açıq qapı” prinsipi tətbiq olundu. Konfransda Yaponiya tərəfindən Şandun yarımadasının Çinə qaytarılması məsələsi də nəzərdən keçirildi. Paris və Vaşinqton konfranslarının qərarları Versal-Vaşinqton sisteminin əsaslarını təşkil etdi. 20-ci illərdə qalib dövlətlər Versal-Vaşinqton sistemini möhkəmləndirmək, ona düzəlişlər etmək üçün cəhdlər göstərdilər. 1924-cü ilin aprelində ABŞ bankiri Çarlz Dauesin hazırladığı plan əsasında Almaniyadan alınan təzminatın ümumi həcmini azaltmaq şərtilə illik ödənişin həcmi xeyli aşağı salınırdı. Həmin il keçirilən London konfransında Fransanın təzminat məsələsini təklikdə həll etmək təklifi rədd edildi. 1925-ci ilin oktyabrında keçirilən Lokarno (İsveçrə) konfransı beynəlxalq vəziyyətə müəyyən təsir göstərdi. Konfransda yekun aktı olaraq Almaniya, Belçika, Fransa, Böyük Britaniya və İtaliya arasında təminat müqaviləsi imzalandı. Buna Reyn təminat Paktı da deyilir.
Bununla, Böyük Britaniya və Fransa dolayı yolla Versal sülh müqaviləsinin ədalətsizliyini etiraf etmiş olurdular. 1926-cı ilin sentyabrında Almaniya Millətlər Cəmiyyətinə üzv qəbul edildi. Beynəlxalq siyasi şəraitin yumşaldılmasında ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya, Yaponiya və b. ölkələrin nümayəndələri tərəfindən 1928-ci ilin avqustunda Parisdə imzalanmış Brian-Kelloq paktının müəyyən rolu oldu. Pakta imza atan tərəflər müharibələrdən imtina etməyi, bütün münaqişələri və mübahisəli məsələləri dinc yolla həll etməyi öhdələrinə götürmüşdülər. 1929-cu ilin fevralında SSRİ də bu pakta qoşuldu. 20-ci illərdə ABŞ beynəlxalq münasibətlərdə təcridçilik, yəni Avropa və dünya işlərindən kənarda durmaq siyasəti yeridirdi. Məhz bu xətt dünya siyasətində Böyük Britaniya və Fransanı aparıcı yerə çıxarmışdı. Versal-Vaşinqton sistemindən kənarda qalmış Sovet Rusiyası ilə münasibətləri də qaydaya salmaq cəhdləri göstərilirdi. Rusiya və Almaniyanın da iştirak etdiyi 1922-ci ilin aprel-may aylarında keçirilmiş Genuya konfransında iqtisadi münasibətləri bərpa etmək cəhdi göstərildi. Lakin bu, bir nəticə vermədi. Konfransın gedişində Rusiya Rapalloda Almaniya ilə saziş imzaladı. Bu, Rusiyanın iqtisadi blokadadan çıxması yolunda ilk mühüm addım idi. 1924-cü ildən başlayaraq, ABŞ istisna olmaqla, bir sıra Qərb ölkələri SSRİ-ni tanımağa başlasalar da, o, yenə Millətlər Cəmiyyətindən kənarda qalmışdı.
Azərbaycanın iqtisadi vəziyyəti
- Birinci dünya müharibəsi
- 27 fevral 2012, 14:04
Şimali Azərbaycan birbaşa hərbi əməliyyatlar meydanına çevrilməsə də, Rusiyanın qoşulduğu müharibə ölkəmizin iqtisadiyyatına mənfı təsir göstərmişdi. Neft sənayesində mövcud olan durğunluq müharibə nəticəsində böhranla əvəz olmuşdu. Qazma işləri 1914-cü ildəki 52 min sajendən 1917-ci ildə 24 min sajenə düşmüşdü. Odur ki, hökumət və iri neft şirkətləri «neft aclığını» aradan qaldırmaq üçün bütün qüvvələrini səfərbər etməli olmuşdular. Bakıda 1913-cü ildə 468 milyon pud neft çıxarılmışdısa, 1914-cü ildə bu rəqəm 431 milyon puda enmiş, müəyyən artım hesabına 1915-ci ildə 451 milyon puda, 1916-cı ildə 470 milyon puda qalxsa da, 1917-ci ildə yenidən aşağı — 402 milyon puda düşmüşdü.
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra dünya
- Birinci dünya müharibəsi
- 24 may 2010, 10:09
Versal-Vaşinqton sisteminin yaradılması Birinci dünya müharibəsinin ən önəmli nəticələrindən biri də Versal-Vaşinqton sisteminin yaradılması idi. Almaniya və digər məğlub ölkələrlə sülh müqavilələri hazırlamaq məqsədi ilə 1919-cu il yanvarın 18-də Paris konfransı açıldı. Konfrans 1919-cu il iyunun 28-nə kimi davam etdi. Konfransda 27 dövlətin nümayəndələri iştirak edirdi. Məğlub ölkələr və Rusiya konfransa dəvət edilməmişdilər. 1919-cu il iyunun 28-də Parisin Versal sarayında Almaniya ilə sülh müqaviləsi imzalandı. O, tarixə Versal sülhü kimi daxil olmuşdur. Versal sülhünün ana xəttini ABŞ prezidenti V.Vilsonun «14 maddəsi» təşkil edirdi. Onun başlıca məzmununu gizli diplomatiyadan əl çəkilməsi, azad ticarətin olması, silahlanmanın azalması, bütün müstəmləkə məsələlərinin qərəzsiz həll edilməsi və s. məsələlər təşkil edirdi. Versal-Vaşinqton sisteminin əsasını Versal (iyun 1919), Sen-Jermen (sentyabr 1919), Neyi (noyabr 1919), Trianon (noyabr 1919), Sevr (avqust 1920) sülh müqavilələri və Vaşinqton (noyabr 1921-fevral 1922) konfransının qərarları təşkil edirdi.
BDM nəticələri
- Birinci dünya müharibəsi
- 11 may 2010, 12:21
Birinci dünya müharibəsi nəticəsində təqribən 10 milyon insan tələf olmuşdu, 20 milyon adam yaralanmışdı. Müharibə aparan ölkələrin təsərrüfatı olmazın dərəcədə dağılmışdı. ABŞ istisna olmaqla müharibə aparan ölkələrin milli sərvətinin orta hesabla 1/3 hissəsi tələf olmuşdu.
Birinci dünya müharibəsi XX əsr tarixinə öz mahiyyət və nəticələrinə görə dərin iz qoyan hadisə kimi daxil olmuşdur. O, ictimai-siyasi əhəmiyyət və nəticələrinə görə Böyük Fransa Inqilabına (XVIII əsr) bərabər hadisə idi. O, dünyanın inkişafına çox güclü təsir göstərmişdi. Dünyada köklü dəyişikliklər baş vermişdi.
siyasi partiyaların BDM-ə münasibəti
- Birinci dünya müharibəsi
- 2 may 2010, 10:19
Müharibə bütün siyasi qüvvələri sınağa çəkdi. Onlardan bəziləri vətən uğrunda xalqı, milləti birliyə çağırır, digərləri müharibədən öz mənafeləri üçün istifadə etməyə çalışır, üçüncülər, «nə qələbə, nə məğlubiyyət şüarı altında» barışdırıcı, bitərəf mövqe tutur, dördüncülər isə sülh naminə hər cür müharibənin əleyhinə çıxırdılar.
Burjua partiyaları müxtəlif dəlillərlə müharibəyə haqq qazandırır, ölkəni birləşməyə, daxili çəkişmələrə və qarşıdurmalara son qoymağa çağırırdılar. Məsələn, Rusiyada müxalifətdə olan Kadetlər və Oktyabristlər partiyaları müxalifətdən əl çəkərək hökümətləri ilə həmrəy olduqlarını elan etmişdilər. Onlar bildirirdilər ki, «hazırda nə sağ, nə sol, nə hökümət və nə də cəmiyyət var, ancaq vahid rus xalqı və onun ordusu var. Vəzifə vətəni qoruyub saxlamaqdan ibarətdir.» Hətta, onlar müharibə vaxtı yaratdıqları «Mütərəqqi blok» adlanan təşkilatın proqramında «daxili əmin-amanlığı saxlamaq, millətlər və siniflər arasında ədavəti aradan qaldırmaq, vətəndaşlıq sülhü bərqərar etməyi təmin etmək kimi» vəzifələr irəli sürmüşdülər.
Birinci Dünya Müharibəsi: başlanğıcı, səbəbləri, inkişafı, nəticələri
The Birinci Dünya Müharibəsi o dövrün bütün böyük siyasi və hərbi güclərini təsir edən döyüş kimi bir qarşıdurma idi. Müharibə 1914-cü il iyulun 28-də başlayıb və 1918-ci il noyabrın 11-də başa çatıb.
Birinci Dünya Müharibəsi Böyük Müharibə kimi də tanınırdı və İkinci Dünya Müharibəsi başlayana qədər bu ad qorunurdu. Tarixçilər 9 ilə 10 milyon arasında ölüm baş verdiyini və 30 milyona yaxın insanın yaralandığını təxmin edirlər.
1914-cü ildən Birinci Dünya Müharibəsində İttifaqlar. Mənbə: Dove [GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html), CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/ by-sa/3.0/) və ya CC BY-SA 2.5 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.5)], Wikimedia Commons vasitəsilə
Müharibə, xüsusən Fransa-Prussiya müharibəsi bitdikdən sonra, XIX əsrdə baş verən bir sıra siyasi və hərbi hadisələrin nəticəsidir. Zamanın gücləri Silahlı Sülh olaraq bilinən müxtəlif hərbi ittifaqlar imzaladı.
Bu ittifaqlara bir çox ölkələrdə millətçiliyin artması, müstəmləkələrin və imperiyaların genişləndirilməsi uğrunda mübarizə, eləcə də bütün millətlər arasında ticarət rəqabəti əlavə edilməlidir. Nəticə iki böyük koalisiyaya bölünmə oldu: böyük Mərkəzi İmperiyalar (Üçlü Alyans) və Üçlü Antantanın müttəfiqləri tərəfindən yaradılan koalisiya.
Onilliklər davam edən gərginlikdən sonra açıq müharibəyə səbəb olan hadisə, Avstriya-Macarıstan İmperatorluğu taxtının varisi Habsburqlu Archduke Franz Ferdinandın Sarayevoda öldürülməsi oldu.
- 1. Arxa plan
- 1.1 Fransa-Prussiya müharibəsi
- 1.2 Alyans sistemi
- 1.3 Silahlı Sülh
- 1.4 Müstəmləkə imperializmi
- 1.5 Balkanlar
- 2.1 İyul böhranı
- 2.2 Rusiyanın səfərbərliyi
- 2.3 Fransa
- 3.1 Militarizm
- 3.2 İmperializm
- 3.3 Ərazi iddiaları
- 3.4 Milliyyətçilik
- 3.5 Alyans siyasəti
- 4.1 Üçlü Alyans
- 4.2 Üçlü Entente
- 5.1 Hərəkətlər Müharibəsi
- 5.2 Xəndək müharibəsi
- 5.3 1917 -ci il böhranı
- 5.4 Müharibənin dönüşü
- 5.5 Müharibənin sonu: Müttəfiqlərin Qələbəsi
- 6.1 Həyat itkisi və məhv
- 6.2 Ərazi
- 6.3 İqtisadi
- 7.1 Sülh müqavilələri
- 7.2 Almaniya
Fon
Birinci Dünya Müharibəsinin başlamasına səbəb Avstriya-Macarıstan İmperiyasının taxt varisinin öldürülməsi oldu. Lakin bu, münaqişəyə səbəb olan hadisələrin yalnız sonuncusu idi.
Keçmişlər, imperializmin səbəb olduğu dövrün böyük gücləri ilə mümkün olan ən böyük gücü əldə etmək istəkləri arasında daimi bir sürtünmə kontekstində qurulmalıdır.
Fransa-Prussiya müharibəsi
Fransa-Prussiya müharibəsi 1870-ci ildə Fransanın məğlubiyyəti ilə başa çatdı. Bu, Avropanın güc balansının dəyişməsinə səbəb oldu. Almaniya bölməsini tamamladı və Uilyam İmperator kimi tanındı.
Fransa isə bəzi ərazilərini düşməninə itirdi. Yaşanan rüsvayçılıq, Elzas və Lotaringiyanı bərpa etmək istəyi, yenidən böyük dövlət olmaq niyyəti onun Almaniya ilə münasibətlərinin çox gərginləşməsinə və həmişə münaqişə astanasında olmasına səbəb olur.
İttifaq sistemi
Napoleon məğlub edildikdən sonra Avropa gücləri 19 -cu əsrdə və 20 -ci illərin ilk illərində davam edən ittifaq və strategiyalar oyununa başladılar. Onun başlanğıcı 1815-ci ildə Prussiya, Avstriya və Rusiya arasında Müqəddəs İttifaqın yaranması ilə qeyd oluna bilər, lakin o, pik həddinə çatanda daha sonra oldu.
Zamanı anlamağın əsas fiquru Almaniya Kansleri Otto von Bismark idi. 1873-cü ildə o, dünyanın ən vacib üç monarxiyası olan Avstriya-Macarıstan, Rusiya və Almaniya arasında ittifaq yaratdı. Rusiya Avstriya-Macarıstan ilə Balkanlarla bağlı fikir ayrılıqlarına görə tezliklə müqavilədən çıxdı, Böyük Müharibə qədər sabit idi.
Almaniya və Avstriya-Macarıstan İmperiyası 1882-ci ildə İtaliyanın qoşulduğu ittifaqa davam etdi (Üçlü İttifaq). Bismarkın geri çəkilməsi və II Guillermo taxtına gəlişi ilə müəyyən razılaşmalar saxlanılsa da, onun anlaşma sistemi zəifləməyə başladı.
Digər güclər də strateji addımlar atdılar. Prussiya ilə uduzduğu müharibənin nəticələrini hələ də çəkən Fransa Üçlü Alyansa qarşı çıxmaq üçün Rusiya ilə müqavilə imzaladı.
Böyük Britaniya da öz növbəsində Fransa ilə Antanta səmimiyyəti adlanan müqavilələr imzaladı. Sonradan Rusiya ilə də eyni şeyi etdi.
La Paz silahlı
Yuxarıda qeyd olunan ittifaq siyasəti La Paz Armada olaraq bilinən zamanla nəticələndi. Bütün dövlətlər ordularını gücləndirmək üçün silahlanma yarışına başladılar. Birincisi, rəqiblərini düşmənçilikdən çəkindirmək, ikincisi, müharibə başlayacağı təqdirdə hazır olmaq idi.
Almaniya, İngilis dəniz gücünə qarşı durmaq niyyəti ilə güclü bir İmperator Donanması qurdu. Bunlar gəmilərini modernləşdirməklə təkrarlanır. Bənzər bir şey digər millətlərdə və hər cür hərbi texnikada olacaqdı. Heç kim geridə qalmaq istəmirdi.
Tarixçilərə görə, 1870-1913 -cü illərdə Almaniya və İngiltərə hərbi büdcələrini iki dəfə, Fransa iki dəfə, Rusiya və İtaliya isə əhəmiyyətli dərəcədə artırdı.
Müstəmləkə imperializmi
19 -cu əsrin son onilliyi və 20 -ci əsrin ilk onillikləri müstəmləkəçiliyin imperializmə çevrildiyi dövr idi. Yaponiya və ABŞ da daxil olmaqla bütün güclərin Afrika və Asiyada koloniyaları vardı. Ticarət, ucuz işçi qüvvəsi və xammal onları saxlamaq üçün əsas arqumentlər idi.
Müstəmləkə olan ölkələrdə üsyanlar olmasına baxmayaraq, müstəmləkəçi qüvvələr üçün ən əhəmiyyətli problemlər işğal olunmuş əraziləri artırmaq üçün digər güclərlə mübarizədən qaynaqlanırdı.
Balkanlar
Balkan bölgəsi həmişə böyük dövlətlər arasında qarşıdurmanın səbəbi olmuşdur. Osmanlı İmperatorluğu zəiflədikdə hamısı onun yerini tutmağa və bölgədə nüfuz qazanmağa çalışdı.
Məhz Avstriya-Macarıstan Bosniya və Herseqovinanı ilhaq edərək qondarma “Bosniya böhranı”nı başlatdı. Serblər qəzəblə reaksiya verdilər. Rusiya slavyan və pravoslav ölkəsi kimi (Serbiya kimi) diplomatik manevrlərə başladı. Region daha da sabitsizləşdi və “Avropanın barut çəlləyi” kimi tanındı.
Birinci Balkan Müharibəsi 1912-1913 -cü illərdə aparılmış və Balkan Birliyi ilə Osmanlı İmperatorluğunu bir -birinə qarşı qoymuşdur. Sonuncular məğlub oldular və daha çox ərazilərini itirdilər. Əvəzində Serbiya, Monteneqro, Yunanıstan və Bolqarıstan yer qazandı və Albaniya yaradıldı.
Az fərqlə bolqarlar 1913 -cü ilin iyununda Serbiya və Yunanıstana hücum edərək İkinci Balkan müharibəsinə gətirib çıxardılar. Bu münasibətlə ərazini əldə edənlər serblər, yunanlar, rumınlar və osmanlılar oldu.
Hər iki qarşıdurmada böyük dövlətlər nisbətən kənarda qaldı, buna görə də yarışma uzadılmadı. Bununla belə, gərginlik durmadan artmağa davam edirdi.
Başlanğıc
Birinci Dünya Müharibəsinin başlaması nəhayət 28 iyun 1914-cü ildə baş verdi. Həmin gün taxt-tacın varisi Avstriya Archduke Franz Ferdinand Bosniyanın Sarayevo şəhərində səfərdə idi. Orada, Serbiya ilə birləşməyi müdafiə edən milliyətçi bir qrup olan Gənc Bosniyaya aid bir qrup, ona sui -qəsd planı təşkil etmişdi.
Arxdukenin müşayiəti keçən zaman sui-qəsdçilərdən biri onun maşınına qumbara atdı. Ancaq məqsədinə çatmadı.
Bir saat sonra Francisco Fernandonun karvanı səhvən şəhər küçələrindən birində hərəkət etdi. Elə oldu ki, hücum edən qrupdan olan gənclərdən biri Qavrilo Prinsip orada tapıldı. Fürsətdən istifadə etdi və tapançası ilə zadəganın həyatına son qoydu.
Avstriya-Macarıstan hökuməti, Sarayevonun özündə xorvatlar və bosniyalılar tərəfindən öldürülən bir neçə serb xalqına qarşı anti-serbiyalı iğtişaşları qızışdırmaqla reaksiya verdi. Digər şəhərlərdə, müxtəlif təşkil edilən basqınlarda həbs edilənlərdən başqa, serblərə qarşı üsyanlar və hücumlar da oldu.
İyul böhranı
Sui-qəsddən sonrakı ay müharibənin başlaması üçün kritik idi. Bütün güclər əvvəl diplomatik, sonra isə hərbi manevr etməyə başladılar.
Avstriya-Macarıstan Serbiyanı cinayətin arxasında olmaqda günahlandırdı və 23 iyulda Balkan ölkəsi tərəfindən yerinə yetirilə bilməyən on tələblə ultimatum elan etdi. Ertəsi gün Rusiya bütün qoşunlarını səfərbər etməyə başladı.
İyulun 25-də Serbiya da eyni şeyi etdi və Avstriya-Macarıstan ultimatumuna cavab verdi: Avstriyalıların cinayət araşdırmasında iştirak etməsini tələb etməkdən başqa bütün tələblərini qəbul etdi.
Avstriyanın cavabı dərhal oldu: Serbiya ilə diplomatik münasibətləri pozdu və ordunun səfərbər edilməsini əmr etdi. Nəhayət, 28-də Avstriya-Macarıstan İmperiyası serblərə müharibə elan etdi.
Rusiyanın səfərbərliyi
Rusiya Serbiyanın müttəfiqi olaraq Avstriya-Macarıstana qarşı ordusunu səfərbər etdi ki, bu da onların müttəfiqi Almaniyanın reaksiyasına səbəb oldu. Alman kayzeri II Vilhelm Çarla, sonra onun əmisi oğlu ilə vasitəçilik etməyə çalışdı. Lakin o, bundan imtina etdi və Almaniya ultimatum verərək rus qoşunlarının demobilizasiyasını tələb etdi və Serbiyaya dəstək vermədi.
Eyni zamanda, almanlar fransızlara müharibə vəziyyətində müttəfiqləri Rusiyaya kömək etməmək üçün başqa bir ultimatum göndərdilər.
Rusiya avqustun 1 -də Almaniyanın istəklərini rədd edərək cavab verdi və buna müharibə elan etdi. 4 -də Avstriya – Macarıstan bütün qoşunlarını səfərbər etdi.
Fransa
Fransa Almaniyanın ultimatumuna cavab verə bilmədi. Lakin insidentlərin qarşısını almaq üçün əsgərlərini sərhədlərdən geri çəkdi. Buna baxmayaraq, bütün ehtiyatçılarını səfərbər etdi və Almaniya da eyni şəkildə cavab verdi.
Fransızların hücumundan yayınmağa çalışan almanlar irəli getdilər və Lüksemburqu işğal etdilər. 3-də o, Fransaya rəsmən müharibə elan etdi. Ertəsi gün o, Fransa sərhədinə gedən yolda qoşunlarının keçməsinə icazə verməyən Belçikaya da bəyan etdi.
Son açılmamış böyük güc Böyük Britaniya Almaniyadan Belçikanın bitərəfliyinə hörmət etməsini tələb etdi. İmtina ilə üzləşən o, özünü müharibə vəziyyətində elan etmək qərarına gəldi.
Səbəblər
Böyük Müharibə, ilk dəfə olaraq, planetin bütün siyasi və hərbi güclərini döyüşkən bir qarşıdurmaya cəlb etdi. Bir çox tarixçilər bu vəziyyətin beş əsas səbəbini vurğulayırlar.
Militarizm
Böyük Avropa dövlətləri Silahlı Sülh dövründə silahlanma yarışına başladılar. Beynəlxalq ticarətə nəzarət etmək istəyən müharibə sənayesinin inkişafı Böyük Britaniya və Almaniyada xüsusilə qabarıq şəkildə özünü göstərdi.
İmperializm
Afrika və Asiya böyük dövlətlərin arzu obyektinə çevrilmişdi. Onların təbii sərvətlərinə nəzarət etmək mübarizəsi müstəmləkəçi xalqlar arasında toqquşmalara səbəb oldu.
Buna misal olaraq Almaniyanın Berlin-Bağdad arasında dəmir yolu xətti çəkmək, Yaxın Şərqə nəzarət etmək cəhdi Rusiya ilə gərginliyin xeyli artmasına səbəb olub.
Ərazi iddiaları
Güclər arasındakı qarşıdurma təkcə müstəmləkə əraziləri ilə bağlı deyildi. Həm də Almaniya ilə Fransa arasında Elzas və Lotareya ilə əlaqədar olaraq həll edilməmiş ərazi mübahisələri nəticəsində yarandı.
Bənzər bir şey Rusiyanın slavyanların və pravoslavların müdafiəçisi olmaq istədiyi Balkanlarda da baş verdi.
Millətçilik
Millətçilik, millətlərin varlığını təmin edən bir ideologiya olaraq o dövrdə çox diqqətəlayiq şəkildə böyüdü. Bu, Almaniyanın bütün alman mənşəli ölkələrlə bir imperiya qurmaq iddiasını elan etdiyi zaman, tez -tez etnik bir millətçilik məsələsi idi.
Fərqli Slavyan xalqlarının müdafiəçisi və qəyyumu kimi görünməklə kifayətlənməklə bərabər, Rusiya və onun Pan-Slavyanlığı ilə də oxşar bir şey oldu.
İttifaq Siyasəti
Silahlı Sülh dövründə və hətta bundan əvvəl yaradılan ittifaqlar, fərqli millətlərin üzərinə götürdükləri öhdəlikləri yerinə yetirmək üçün savaşa girmələrinə səbəb oldu.
Ümumiyyətlə, iki böyük ittifaq bloku var idi: Üçlü İttifaq və Üçlü Entente, baxmayaraq ki, illər ərzində fərqlər var idi.
İştirakçılar
İngilis gəmisi Londonda. Digər xalqlar arasında Birinci Dünya Müharibəsini qazandılar
Başlanğıcda Böyük Müharibədə yalnız Avropa gücləri, müttəfiqləri və koloniyaları iştirak edirdi. ABŞ və Yaponiyanın qarşıdurmaya girməsi onu dünya qarşıdurmasına çevirdi.
Üçlü İttifaq
Üçlü İttifaqın mərkəzi üzvləri Avstriya-Macarıstan və Almaniya İmperiyası idi. Müharibəyə girəndə qarşı tərəfi dəstəkləsə də, onlara İtaliya qoşuldu.Bolqarıstan və Osmanlı kimi digər millətlər də bu bloka dəstək verdilər.
Avstriya-Macarıstan İmperiyası ilk dəfə müharibə elan edən ölkə idi. Bu, imzalanan müdafiə müqavilələrinin aktivləşməsinə səbəb olaraq münaqişənin bütün qitəyə yayılmasına səbəb oldu. Onun məğlubiyyəti imperiyanın yox olması və onu təşkil edən bir neçə ərazinin müstəqilliyi demək idi.
Öz növbəsində, II Uilyamın komandanlığı altında Alman İkinci Reyxi tezliklə Avstriya-Macarıstan müttəfiqinin köməyinə gəldi. Bundan əlavə, ənənəvi fransız rəqibi ilə yenidən qarşılaşmaq və onu işğal etməyə çalışmaq imkanı qazandı.
Üçlü Antanta
Əvvəlcə Böyük Britaniya, Fransa və Rusiya İmperiyasından ibarət idi. Onlara nəhayət ABŞ, Rumıniya, Serbiya, Yunanıstan və İtaliya qoşuldu.
Fransa vəziyyətində, onilliklər əvvəl Prussiya ilə məğlubiyyətinin nəticələrini hələ də çəkirdi. Rusiya ilə müdafiə müqaviləsi, Avstriya-Macarıstana müharibə elan edəndə dərhal düşmənçiliyə qatılmasına səbəb oldu.
Böyük Britaniya da öz növbəsində qitə siyasətindən daha çox müstəmləkələrini saxlamaqda və genişləndirməkdə maraqlı idi. Almaniya Belçikaya hücum edərkən maraqlarının təhdid oluna biləcəyini anladı və müharibə elan etdi.
Rusiya Serbiyanın əsas müttəfiqi idi və buna görə də onu əvvəldən dəstəkləməyə başladı. Lakin 1917-ci il inqilabı onun münaqişəni bitməmiş tərk etməsinə səbəb oldu.
Nəhayət, ABŞ bir neçə il neytrallığını qorudu. Lusitania gəmisinin Almaniya tərəfindən batması 100-dən çox amerikalının ölümünə səbəb oldu, lakin Almaniyanın Meksikanı müharibəyə girməsinə səbəb olan ölkəyə hücum etməyə razı salmaq cəhdi oldu.
İnkişaf
28 iyul 1914-cü il Birinci Dünya Müharibəsinin başlama tarixi idi. Döyüşlərin davam etdiyi illərdə milyonlarla insan öldü.
Əvvəlcə hər iki blokun qüvvələri əsgər sayına görə çox bərabər idi. Bununla belə, resurslarda və avadanlıqlarda fərqlər var idi. Nümunə olaraq tarixçilər, Üç Ententenin uzun mənzilli silahlarının olmadığını, ancaq dəniz üstünlüyünə sahib olduqlarını qeyd edirlər.
Hərəkətlər Döyüşü
İlk hərbi hərəkətlər sürətli və çox təsirli hücumlara əsaslanırdı. Almaniya çox qısa müddətdə Fransanı işğal etmək və Parisə çatmaq məqsədi ilə Schlieffen adlı bir plan hazırlamışdı. Öz növbəsində, fransızlar Elzas və Lotaringiyanı bərpa etməyə çalışan XVII planını hazırladılar.
Hər iki plan uğursuzluqla başa çatdı və cəbhədəki vəziyyət dalana dirəndi. Heç kim kifayət qədər irəliləmədən böyük bir səngər cəbhəsi meydana gəldi.
Rusiya, bu erkən mərhələlərdə, şərqdən Avstriya və Almaniyaya hücum etdi və Avstriya-Macarıstan İmperiyası Serbiyanı işğal etməyə çalışdı.
Xəndək savaşı
Tərtib edilmiş planlara baxmayaraq, bütün iştirakçılar müharibənin qısa sürməyəcəyini başa düşdülər. Almaniya fəth etdiklərini qoruyub saxlamağa çalışaraq qərb cəbhəsində möhkəmləndi. Hindenburg xəttinin Fransanı Alman ordusundan ayıran 700 kilometrlik səngərləri vardı.
Bu müddət ərzində yeni iştirakçılar daxil oldu. Osmanlı İmperiyası və Bolqarıstan bunu imperiya güclərinin, Rumıniya və İtaliya isə müttəfiqlərin xeyrinə etdi.
Ən çox xəbərlər məhz Balkanlardadır. Rusiya daxili problemlərlə çoxlu insanı geri çəkməli oldu və müxtəlif Balkan əraziləri dəfələrlə əl dəyişdirdi.
1917-ci il böhranı
Üç illik müharibədən sonra və olduqca durğun bir vəziyyətdə olan bütün iştirakçılar, vətəndaşlarının etirazı səbəbiylə daxili problemlərlə üzləşdilər.
Qanlı bir səngər müharibəsinə batan və yemək çatışmazlığı yaşayan Fransada bir neçə şəhərdə sənaye tətilləri və üsyanlar baş verdi. Britaniyada etirazlar cüzi olsa da, insanlarda da yorğunluq əlamətləri var idi.
Almaniya İmperiyasında siyasi fikir ayrılıqları görünməyə başladı, tərəfdarlar münaqişəyə son qoydular.
Avstriya-Macarlar öz növbəsində iki fərqli cəbhədə mübarizə aparmalı oldular. Bundan əlavə, ərazisinin çox hissəsində çoxsaylı separatçı üsyanlar başladı.
Nəhayət, həmin il Rus İnqilabı başladı. Bolşeviklərin zəfəri ölkənin müharibəni tərk etməsinə səbəb oldu.
Müharibənin dönüşü
Məhz 1917-ci ildə ABŞ Birinci Dünya Müharibəsinə qoşuldu. O zaman müxtəlif açıq cəbhələr çox durğun idi. Praktiki olaraq, onların hamısı düşmənlərini məğlub edə bilmədən müqavimət göstərməklə məhdudlaşır.
1917 -ci ildə Amerikaya giriş, Üçlü Antanta Müttəfiqlərinə yeni güc verdi və nəticə üçün həyati əhəmiyyət kəsb etdi.
Müharibənin sonu: Müttəfiqlərin qələbəsi
Müharibənin son aylarında yarışçılar həm orduda, həm də hər bir ölkədə daxili müxalifət səbəbiylə çox zəiflədilər. Bu, iki imperiya gücünə xüsusi təsir etdi, çünki Müttəfiqlər Birləşmiş Ştatların onların tərəfinə daxil olmasından çox faydalandılar.
Avstriya-Macarıstan İmperiyasına qarşı son hücumlardan biri müttəfiq qoşunlarının Yunanıstana enməsindən sonra cənubdan edildi. Bu andan etibarən Avstriya-Macarıstan öz əraziləri üçün ardıcıl müstəqillik elanları ilə parçalanmağa başladı. 1918 -ci ilin noyabrına qədər köhnə imperiyadan yalnız Avstriya qaldı.
Məğlubiyyət Almaniyanı heç bir dəstəksiz qoydu və qərb cəbhəsində müttəfiqlər onu məğlub edə bildilər. 11 noyabr 1918 -ci ildə düşmənlərinə təslim oldu.
Nəticələr
Avropa xəritəsində köklü bir dəyişiklik oldu. Bu müharibədə dörd imperiya yox oldu: Avstriya-Macar, Alman, Osmanlı və Rus. Bu, bir çox yeni millətin meydana çıxmasına və digərlərinin müstəqilliklərini bərpa etməsinə səbəb oldu.
Həyat itkisi və məhv
Birinci Dünya Müharibəsinin böyüklüyü 10 milyona yaxın insanın ölümünə səbəb oldu. Daha iyirmi milyon əsgər yaralanıb. Təxminən 7 milyon dinc sakin öldü.
Bu rəqəmlər müharibə edən ölkələrdə qəddar demoqrafik böhranı təmsil edirdi. Yalnız ölülər üçün deyil, yetimlərin və dul qadınların sayına görə.
İnsan həyatından başqa, qitənin infrastrukturu xüsusilə Fransa, Serbiya və Belçikanın şimalında xarab oldu. Qaliblər məğlub olanları yenidənqurma üçün ödəməyə çalışdılar, amma bu mümkün deyildi.
Böyük Britaniya ən çox borcu olan ölkələrdən birinə çevrildi və hiperinflyasiya Almaniyanı vurdu. Faydalanan yeganə millət avropalıların tənəzzülü qarşısında böyük bir gücə çevrilən ABŞ idi.
Ərazi
Ərazi dəyişiklikləri təkcə imperiyaların yox olması ilə məhdudlaşmırdı. Beləliklə, alman və türk müstəmləkələri qalib gələnlərin, xüsusən də Fransa və Böyük Britaniyanın əlinə keçdi.
Fransızlar Reyn çayının Alman ərazisini ilhaq etməklə yanaşı, Elzas və Lotaringiyanı da bərpa edə bildilər.
Hətta müharibə bitməmiş Avstriya-Macarıstan parçalanarkən Çexoslovakiya yarandı. Bundan əlavə, Macarıstan müstəqillik əldə etdi. İmperiyada hakim evin məğlubiyyəti və yox olması ilə müttəfiqlər Rumıniya və Serbiyanın əlindəki ərazi itkiləri səbəbindən çox azaldılmış Avstriya Respublikasını yaratdılar.
Yeni yaradılmış Sovet İttifaqının konyuktur zəifliyindən istifadə edən müttəfiqlər bir neçə ölkənin kommunizmə maneə kimi görünməsini təşviq etdilər: Litva, Latviya, Finlandiya və Çexoslovakiyanın özünü.
İqtisadi
Tarixçilər qitədəki aclıq və iqtisadi depressiya dövrlərinə işarə edirlər. Bütün müharibə sənayesi uzun müddət keçsə də, başqa növ fabriklərə çevrilməli idi.
Son
Sülh müqavilələri
Məğlub olanlar və qaliblər müharibə bitəndə bir neçə fərqli sülh müqaviləsi imzaladılar. Onlarda məğlub olan güclərin yerinə yetirməli olduğu şərtlər quruldu.
Birincisi və ən çox nəticəsi olan Versal müqaviləsi idi. Müttəfiqlərlə Almaniya arasında 28 iyun 1919-cu ildə imzalanmışdır. Bu ölkə demilitarizasiyaya məcbur edildi, müstəmləkələri başqa ölkələrə verildi, beynəlxalq nəzarətə tabe olmalı, külli miqdarda təzminat ödəməyə məhkum edildi.
Qoyulan şərtlər Almaniyada alçaqlıq hissinə səbəb oldu. Nəhayət, Nasist Partiyasının və sonrakı Dünya Müharibəsinin yaranması üçün toxum oldu.
Danışıqların aparılacağı növbəti müqavilə Layedəki Saint-Germain müqaviləsi idi. 10 sentyabr 1919-cu ildə möhürləndi və qaliblər və Avstriya iştirak etdi. Bunun sayəsində İmperiya parçalandı və Habsburg monarxiyası yox oldu.
Bundan əlavə, Osmanlı İmperatorluğunun ərazilərinin və Balkan bölgəsinin yeni sərhədlərinin itirilməsinə də digər müqavilələrdə qərar verildi.
Almaniya
Münaqişəni başlatan Avstriya-Macarıstan olsa da, nəticələrindən ən çox əziyyət çəkən ölkə Almaniyadır. II Kaiser Wilhelm’in yerinə gələn respublika iqtisadi və sosial böhran şəraitində doğuldu. Sol və sağçı qruplar çoxsaylı üsyanları təşviq etdilər və sosial gərginlik davamlı idi.
Nəhayət, bu vəziyyət nasistlərin ortaya çıxması üçün mükəmməl bir zəmin idi. Birinci müharibədə ölkəsinin təslim olmasında kommunistləri, əcnəbiləri və yəhudiləri günahlandıran Hitler Almaniyanı yenidən böyük edəcəyini vəd edərək hakimiyyəti ələ keçirdi.
Böyük Müharibənin bitməsindən cəmi iyirmi il sonra, İkinci Dünya Müharibəsi əvvəlkindən daha qanlı nəticələrlə başladı.
İstinadlar
- Qəzet kitabxanası PL. 1914: Birinci dünya müharibəsi və ya “böyük müharibə” tarixi. Prensalibre.com saytından əldə edilib
- Birinci müharibə. Birinci Dünya Müharibəsinin mərhələləri. Primeragranguerra.com saytından əldə edilib
- Ocaña, Juan Carlos. Birinci Dünya Müharibəsi. Historiaiglo20.org saytından əldə edilmişdir
- John Graham Royde-Smith Dennis E. Showalter. Birinci Dünya Müharibəsi britannica.com saytından alındı
- Duffy, Michael. Birinci Dünya Müharibəsinin Səbəbləri. Firstworldwar.com saytından alındı
- Crocker III, H.W. Birinci Dünya Müharibəsi – Səbəblər. historyonthenet.com saytından götürülüb
- McNicoll, Arion. Birinci Dünya Müharibəsi: necə başladı və kim günahkar idi? theweek.co.uk saytından alındı
- George, Alex Andrews. Birinci Dünya Müharibəsi (1914-1918): Səbəbləri və Nəticələri. Clearias.com saytından əldə edildi
- Olson-Raymer, Dr. Gayle. Birinci Dünya Müharibəsinin səbəbləri və nəticələri İstifadəçilərdən bərpa edildi.humboldt.edu
Birinci Dünya müharibəsi
Birinci Dünya Müharibəsi dünya tarixi baxımından ən mühüm savaşlardan biridir. Böyük bir ərazidə yaşanan və bir çox cəbhələrin açılmasına səbəb olan Birinci Dünya Müharibəsinin təfərrüatlarını sizlər də öyrənə bilərsiniz. Beləliklə, Birinci Dünya Müharibəsinin qısa xülasəsi nədir? Səbəbləri və nəticələri nələrdir?
1914-1918-ci illər arasında gedən Birinci Dünya Müharibəsi, ittifaq dövlətlərinin bir çox səbəblə, xüsusilə xammal və müstəmləkə axtarışı səbəbiylə iştirak etdiyi bir müharibədir. Bir çox dövlətin müharibəyə qoşulmasından sonra 4 il davam edən bu müharibədə aralarında mülki vətəndaşlar və əsgərlər də daxil olmaqla çox sayda insan həyatını itirdi.
Birinci Dünya Müharibəsinin qısa xülasəsi:
Birinci Dünya Müharibəsinin başlanğıcı 1914-cü ildir. 1914-cü il iyulun 28-də başlayan bu böyük müharibə 1918-ci ildə başa çatdı. Adından da göründüyü kimi dünya tarixini formalaşdıran bu müharibədə bir çox dövlətlər iştirak edib. Dörd il davam edən Birinci Dünya Müharibəsi zamanı bir çox dövlətlər həyat tərzini və idarəçiliyini dəyişdi. Birinci Dünya Müharibəsi sənayeləşmiş dövlətlər arasında siyasi və iqtisadi suverenliyə sahib olmaq üçün Müqavilə və Birlik dövlətlərinin müstəmləkəçilik mübarizəsi nəticəsində yaranmışdır. Böyük maddi və mənəvi ziyana uğrayan bu dövlətlər öz maraqlarına uyğun müqavilələr bağlayaraq 1-ci dünya müharibəsinin zərərlərini minimuma endirməyə çalışırdılar.
Birinci Dünya Müharibəsində tərəflər Üçlər İttifaqı (İttifaq) və Antanta dövlətləri olaraq iki yerə bölünmüşdü.
İttifaq Dövlətlər: Birlik dövlətləri kimi də tanınır. Almaniya, İtaliya, Avstriya-Macarıstan, Osmanlı İmperiyası və Bolqarıstan. İtaliya əvvəlcə müttəfiq edən dövlətlərə daxil edildi. Lakin sonradan bitərəf olacağını desə də, 1915-ci ildə Antanta dövlətləri tərəfində müharibəyə qatıldı. İtaliyanın bu münasibəti müharibənin gedişatını dəyişdi.
Antanta Dövlətləri: Müqavilə dövlətləri kimi də tanınır. İngiltərə, Fransa, Çar Rusiyası, İtaliya, Yunanıstan, Serbiya, Belçika, Portuqaliya, Yaponiya və ABŞ. Birinci Dünya Müharibəsinin əvvəlində neytral mövqe tutan ABŞ 1917-ci ildə müharibəyə qoşuldu.Antanta dövlətləri ilə birlikdə müharibəyə girən ABŞ müharibənin gedişatını dəyişdi. Bu da müharibəni sürətləndirdi.
Müharibədə 4 cəbhə var idi:
Birinci Dünya Müharibəsi cəbhələri də Hücum və Müdafiə Cəbhələri olaraq ikiyə bölünür. Ayrıca Osmanlı İmperiyasının müttəfiqlərinə kömək etmək üçün açdığı cəbhələr də var.
Hücum Cəbhəsi: Hücum cəbhələri arasında Kanal Cəbhəsi və Qafqaz Cəbhəsi var. İngiltərənin müstəmləkələri ilə əlaqəsini kəsmək üçün Misirdə Kanal Cəbhəsi açıldı. Lakin Osmanlı İmperiyası burada məğlubiyyətə uğradı. Qafqaz Cəbhəsi isə Osmanlı ordularının çar Rusiyası ilə üzləşdiyi cəbhədir. Qafqaz cəbhəsi yeganə cəbhədir ki, Osmanlı İmperiyası məğlub olmasına baxmayaraq ərazilər qazanıb.
Müdafiə Cəbhələri: Çanaqqala Cəbhəsi, İraq Cəbhəsi, Suriya-Fələstin Cəbhəsi və Hicaz-Yəmən Cəbhəsi müdafiə cəbhələri arasındadır. Rusiyaya yardımların girməsinin qarşısını almaq üçün Çanaqqala Cəbhəsi açıldı. Rusiyaya yardımın qarşısını almaq üçün İraq Cəbhəsi də açıldı. Suriya-Fələstin Cəbhəsi bağlanan sonuncu cəbhədir.
Müttəfiqlərə kömək etmək məqsədi ilə digər cəbhələr də açıldı: Rumıniya Cəbhəsi, Makedoniya Cəbhəsi və Qalisiya Cəbhəsi.
Birinci Dünya Müharibəsinin səbəbləri:
Birinci Dünya Müharibəsinin ən mühüm səbəbi Fransa İnqilabının gətirdiyi millətçilik ideyası idi. Müharibənin digər səbəbləri sənaye inqilabının gətirdiyi müstəmləkəçilik anlayışıdır. Dövlətlərin müstəqillik ideyalarının artması, dövlətlər arasında silahlanma yarışı və müstəmləkə axtarışlarının sürətləndirilməsidir.
Birinci dünya müharibəsinə səbəb olan xüsusi səbəblər;
Almaniya və Fransa arasında Elzas-Lotaringiya bölgəsi problemi birinci yerdədir. Digər səbəb isə sənaye inqilabı ilə birlikdə xammala olan tələbatın artması nəticəsində dövlətlərin bazar axtarışları onların müstəmləkəçilik fəaliyyətlərini sürətləndirməsidir. Fransa, İngiltərə, Almaniya, İtaliya və Serbiya rəqabət aparan dövlətlərdir.
Birinci Dünya Müharibəsi üçün bəhanə:
Avstriya-Macarıstanın varisi Frans Ferdinandın Sarayevoya səfəri zamanı gənc serb millətçisi tərəfindən öldürülməsi müharibənin görünən əsəs səbəbidir.
Birinci Dünya Müharibəsinin nəticələri:
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Asiya və Avropa ölkələrinin bütün nizam-intizamı pozuldu. Osmanlı İmperiyası, Çar Rusiyası və Avstriya-Macarıstan imperiyası parçalanmağa başladı, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya, Macarıstan və Polşa adlı yeni dövlətlər yarandı. Müharibədə məğlub olan ölkələr çox ağır müqavilələr bağlamağa məcbur oldular. Məğlub olan ölkələrin imzaladığı müqavilələr aşağıdakılardır;
Almaniya: Versal müqaviləsi,
Avstriya: Sen – Jermen müqaviləsi,
Macarıstan: Trianon müqaviləsi,
Osmanlı dövləti: Sevr müqaviləsi.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.