Ifahi xalq ədəbiyyatı

Hoydu, dəlilərim, hoydu
Yeriyin meydan üstünə!
Havadaki şahin kimi,
Tökülün al qan üstünə!

Azad Nəbiyev

Nəbiyev Azad Mövlud oğlu (20 aprel 1945, İkinci Nügədi, Quba rayonu, Azərbaycan SSR – 13 fevral 2012. Bakı, Azərbaycan) — ədəbiyyatşünas, folklorşünas, filologiya elmləri doktoru (1980), professor (1981), Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki (1997), Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1999), Əməkdar müəllim (2000), Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (2001). [1]

Mündəricat

Azad Nəbiyev 1945-ci il aprelin 20-də Quba rayonunun İkinci Nügədi kəndində anadan olmuşdur. Burada kənd orta məktəbini bitirdikdən sonra Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsinin Jurnalistika şöbəsində təhsil almışdır (1963-1967). Əmək fəaliyyətinə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında redaktor kimi başlamışdır (1967-1974). “Gənclik” nəşriyyatında redaksiya müdiri (1974-1976), Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsində müəllim, baş müəllim, professor vəzifələrində çalışmışdır (1976-1989). “Dirçəliş və Tərəqqi Partiyası”nın sədri olmuşdur (1992-2000). Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasına həqiqi üzv seçilmişdir (1997). Beynəlxalq Əlillər Federasiyası idarə heyətinin üzvü olub (1998-ci ildən ölümünə qədər). [2]

Ədəbi fəaliyyətə 60-cı illərdən başlamışdır. İlk mətbu şeri 1962-ci ildə “Qızıl Quba” rayon qəzetində çap olunmuşdur. Bundan sonra qəzet və jurnallarda şeir, hekayə, povest, oçerk və məqalələrlə çıxış etmişdir. “Koroğlu dastanı” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafıə etmişdir (1972). “Azərbaycan-Özbək folklorunun tipologiyası və qarşılıqlı əlaqəsi” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir (1980). İtalyan (“Bertoltonun sərgüzəştləri”) və özbək (“Tülkü və qurd”) xalq nağıllarından tərcümələr etmişdir. “Kitabi Dədə Qorqud”un Drezden nüsxəsi mətnini sadələşdirib nəşr etdirmişdir (2000). “Azərbaycan dastanları” (1977), “Nəğmələr, inanclar, alqışlar, adətlər” (1986), “Alqışlar, adətlər, nəğmələr” (1992), “Koroğlu dastanı” (2001) kitablarının toplayanı, nəşrə hazırlayanı və ön sözlərinin müəllifidir. [2]

Rövşən adlı oğlu və Ülkər adlı qızı var.

1. Bağlarda bahar. Bakı: Gənclik, 1969, 87 səh.
2. Qəhrəmanlıq səhifələri. Bakı: Gənclik, 1975, 174 səh.
3. Azərbaycan-özbək folklor əlaqələri. Bakı: Azərnəşr, 1978, 182 səh.
4. Azərbaycan folklorunun janrları. Bakı: BDU nəşri, 1983, 92 səh.
5. El nəğmələri xalq oyunları. Bakı: Azərnəşr, 1988, 172 səh.
6. Sərhəd bilməyən əlaqələr (Azərbaycan-türkmən folklor əlaqələri). Bakı: Azərnəşr, 1992, 112 səh.
7. İlaxır çərşənbələr. Bakı: Azərnəşr, 1992, 112 səh.
8. İlin əziz günləri. Bakı: Maarif, 1999, 121 səh.
9. Azərbaycan uşaq folkloru. Bakı: Elm, 2000, 76 səh.
10. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı (ali məktəblər üçün dərslik). I hissə. Bakı: Nəşrlər evi, 2001, 678 səh.
11. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. I kitab. [ölü keçid] Bakı: Çıraq, 2009.
12. Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. II kitab. 2017-12-15 at the Wayback Machine Bakı: Elm, 2006.
13. Milli təəssübkeşlik yoxsa erməni saxtakarlığı. Bakı: BDU nəşri, 2003, 78 səh.
14. Nəhrələrdən güc alanda. Bakı: BDU nəşri, 2003, 62 səh.
15. Koroğlu (uşaqlar üçün). Bakı: 2001, 37 səh.
16. Qaçaq Nəbi (uşaqlar üçün). Bakı: 2001, 62 səh.
17. Azərbaycan aşıq məktəbləri. Bakı: “Nurlan”, 2004, 312 səh.

İstinadlar

1. ↑ . 2017-05-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2017-05-21 .
2. ↑ 12 Etibar Talıblı. Novruzu gözləmədi. (Professor Azad Nəbiyevin həyat və yaradıcılıq yoluna müxtəsər baxış)

Avqust 01, 2021
Ən son məqalələr

Xorvatiya–Yaponiya münasibətləri

Xorvatiya Avroviziya Uşaq Mahnı Müsabiqəsində

Xorvatiya Prezidenti

Xorvatiya Respublikası

Xorvatiya memarlığı

Xorvatiya milli basketbol komandası

Xorvatiya milli futbol komandası

Xorvatiya müharibəsi

Xorvatiya mətbəxi

Xorvatiya banovinası

Ən çox oxunan

Şprengel muzeyi

Şprits nasosu

Şprits

Şrapnel

Şredingerin pişiyi

azad, nəbiyev, nəbiyev, azad, mövlud, oğlu, aprel, 1945, ikinci, nügədi, quba, rayonu, azərbaycan, fevral, 2012, bakı, azərbaycan, ədəbiyyatşünas, folklorşünas, filologiya, elmləri, doktoru, 1980, professor, 1981, beynəlxalq, ekoenergetika, akademiyasının, aka. Nebiyev Azad Movlud oglu 20 aprel 1945 Ikinci Nugedi Quba rayonu Azerbaycan SSR 13 fevral 2012 Baki Azerbaycan edebiyyatsunas folklorsunas filologiya elmleri doktoru 1980 professor 1981 Beynelxalq Ekoenergetika Akademiyasinin akademiki 1997 Azerbaycan Yazicilar Birliyinin uzvu 1999 Emekdar muellim 2000 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu 2001 1 Azad NebiyevAzad Movlud oglu NebiyevDogum tarixi 20 aprel 1945Dogum yeri Ikinci Nugedi Quba rayonu Azerbaycan SSR SSRIVefat tarixi 13 fevral 2012 66 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanElmi derecesi filologiya elmleri doktoruElmi adi professorMukafatlari Mundericat 1 Heyati 2 Ailesi 3 Eserleri 4 IstinadlarHeyati RedakteAzad Nebiyev 1945 ci il aprelin 20 de Quba rayonunun Ikinci Nugedi kendinde anadan olmusdur Burada kend orta mektebini bitirdikden sonra Azerbaycan Dovlet Universitetinin Filologiya fakultesinin Jurnalistika sobesinde tehsil almisdir 1963 1967 Emek fealiyyetine Azerbaycan Dovlet Nesriyyatinda redaktor kimi baslamisdir 1967 1974 Genclik nesriyyatinda redaksiya mudiri 1974 1976 Azerbaycan Dovlet Universitetinin Filologiya fakultesinde muellim bas muellim professor vezifelerinde calismisdir 1976 1989 Dircelis ve Tereqqi Partiyasi nin sedri olmusdur 1992 2000 Beynelxalq Ekoenergetika Akademiyasina heqiqi uzv secilmisdir 1997 Beynelxalq Eliller Federasiyasi idare heyetinin uzvu olub 1998 ci ilden olumune qeder 2 Edebi fealiyyete 60 ci illerden baslamisdir Ilk metbu seri 1962 ci ilde Qizil Quba rayon qezetinde cap olunmusdur Bundan sonra qezet ve jurnallarda seir hekaye povest ocerk ve meqalelerle cixis etmisdir Koroglu dastani movzusunda namizedlik dissertasiyasi mudafie etmisdir 1972 Azerbaycan Ozbek folklorunun tipologiyasi ve qarsiliqli elaqesi movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie etmisdir 1980 Italyan Bertoltonun serguzestleri ve ozbek Tulku ve qurd xalq nagillarindan tercumeler etmisdir Kitabi Dede Qorqud un Drezden nusxesi metnini sadelesdirib nesr etdirmisdir 2000 Azerbaycan dastanlari 1977 Negmeler inanclar alqislar adetler 1986 Alqislar adetler negmeler 1992 Koroglu dastani 2001 kitablarinin toplayani nesre hazirlayani ve on sozlerinin muellifidir 2 Ailesi RedakteRovsen adli oglu ve Ulker adli qizi var Eserleri RedakteBaglarda bahar Baki Genclik 1969 87 seh Qehremanliq sehifeleri Baki Genclik 1975 174 seh Azerbaycan ozbek folklor elaqeleri Baki Azernesr 1978 182 seh Azerbaycan folklorunun janrlari Baki BDU nesri 1983 92 seh El negmeleri xalq oyunlari Baki Azernesr 1988 172 seh Serhed bilmeyen elaqeler Azerbaycan turkmen folklor elaqeleri Baki Azernesr 1992 112 seh Ilaxir cersenbeler Baki Azernesr 1992 112 seh Ilin eziz gunleri Baki Maarif 1999 121 seh Azerbaycan usaq folkloru Baki Elm 2000 76 seh Azerbaycan xalq edebiyyati ali mektebler ucun derslik I hisse Baki Nesrler evi 2001 678 seh Azerbaycan xalq edebiyyati I kitab olu kecid Baki Ciraq 2009 Azerbaycan xalq edebiyyati II kitab Arxivlesdirilib 2017 12 15 at the Wayback Machine Baki Elm 2006 Milli teessubkeslik yoxsa ermeni saxtakarligi Baki BDU nesri 2003 78 seh Nehrelerden guc alanda Baki BDU nesri 2003 62 seh Koroglu usaqlar ucun Baki 2001 37 seh Qacaq Nebi usaqlar ucun Baki 2001 62 seh Azerbaycan asiq mektebleri Baki Nurlan 2004 312 seh Istinadlar Redakte Azad Movlud oglu Nebiyev 2017 05 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 05 21 1 2 Etibar Talibli Novruzu gozlemedi Professor Azad Nebiyevin heyat ve yaradiciliq yoluna muxteser baxis Menbe https az wikipedia org w index php title Azad Nebiyev amp oldid 5719523, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Şifahi xalq ədəbiyyatı

Özümüz də bilmədən ruhumuza axan bir ədəbiyyatımız var. Şifahi xalq ədəbiyyatı. Analarımızın laylası,alqışı, arzusu, nənələrimizin nağılı,oxşamaları babalarımızın dastanı ilə qəlblərimizə hopan ədəbiyyatımız. Hazırki zamanda da çoz geniş istifadə olunur. Hələ qarğışları demirəm

Bayatı
Çay batıb, çaylaq qalib,
Ceyransiz oylaq qalıb.
Dağlar qəm libasında,
El köçüb yaylaq qalıb.

Şamama qopub tağdan,
Alma düşüb budaqdan.
Ey gözümün işığı
Məni qurtar bu dağdan.

Eləmi dağlar çəkər,
Dumanı dğlar çəkər.
Çəhid bala dağını
Analar ağlar, çəkər.

Eləmi, Vətən yeri,
Yurd yeri, Vətən yeri.
Haraylayıb gəzirəm
Bülbüllər ötən yeri.

Əzizim, qala dərdi,
Yurd dərdi, qala dərdi.
Elim xoş günlər görə
Düşmənə qala dərdi.

Yuvadan üçan ağlar,
Vətəndən qaçan ağlar.
Dərdlilırin içində
Obadan köçən ağlar.

“Ölüm gözəl şeydir, budur pərdə ardından xəbər
Gözəl olmasaydı, ölürmüydü Peyğəmbər”
02-02-2008, 08:17 PM #2
Senior Member Üyelik tarihi Sep 2007 Mesajlar 342

Sənə şükürlər olsun İlahi məni Təbrizli yaratdın
Biləyim güclü yaratdın
Niyə fəxr eyləmiyim. Təbrizi qeyrətli yaratdın

Papağın əyri qoy oğlum
Yenə düşmən qabağında
Uca Türkün ocağında
Qoca Ərkin qalasında
O sukut qan çanağında
Belə üsyanı qopatdın.
Elə tufanı yaratdın.

Qoy o satqınlar özün Tehrana satsın!
Özünü satmışın artıq nəsi vardır ki talansın?!
Qoy onlar maskova qaçsın.
Gözünün qarşısına pərdə açanlar
Düşmənin oxlarını xalqa atanlar
Çürümüş beyni yuvanlar
İçi boş təblə vuranlar
Bizi bizdən ayıranlar
Ürəyi müftə vuranlar
Məni Təbrizdə qoyub maskovaya sinə vuranlar
Vətəni, millətini beş manata, min tümənə
Gah rusa, gah frsa satanlar!

Huşu yox başına gəlsin
Hələ qoy özlüyünü yadlara satsın
Hələ qoy Təbrizimi qanə boyansın
O Səhəndin vuqarı sönməz vuqardır Ata Təbriz
Bu Azərbaycanın evladına aydındır, əyandır qoca Təbriz

Başımı eyləmisən sən uca Təbriz
Sən Azərbaycanımın qan damari
Sən əzəldən yaranıbsan qoca aslan yatağı
Dədə qorqud sayağı.
Özü məzlum. amma məzlum dayaği.

Baki səndən alacaqdır nəfəsi
İki qardaş qıracaqdır qəfəsi
“Rəsuloğlu” ucalandır bu səsi
“Yaşasın Türk elinin ərgənəsi
Yaşasın millətimin ənənəsi
Yaşasın Türkçülüyün dəbdəbəsi. “

Ölmüyəydim barı Təbrizliləri şad görəydim.
Bakının nəğmələrin Təbriz ilə yar görəydim
Səni Azad görəydim
Səni abad görəydim
Ürəyim pasdan arınmış, səni ulduzla, aya tay görəydim.
Səni Azad görəydim.
Səni abad görəydim. Qoca Təbriz

Sən bizi aldatdın illərdən bəri
Mən çərxi-fələkdən dərs gِtürmüşəm
Özgə anasından süd əmənləri
Özgə qulluğunda duran gِrmüşəm

Bəsdir dِzdüyümüz ِlümdən betər
Kِhnə bazardakı kِhnə nırxa
Milləti yüz yerə caladın, yetər
Yüz arxın suyunu qatma bir arxa

Əslimi, nəslimi tanıyıram mən
Qarışıq deyiləm, ِzümdən hürkəm
Sən kimsən, sən nəsən, ِzün bilərsən
Mən ilk qaynağımdan Türk oğlu Türkəm!

Sübutdur, dəlildir, ağlın qibləsi
Dəyişə bilərsən ağlımı ancaq
Canım çıxanadək qəlbimin səsi
Türkəm gərçəyini pıçıldayacaq

“Ölüm gözəl şeydir, budur pərdə ardından xəbər
Gözəl olmasaydı, ölürmüydü Peyğəmbər”
02-06-2008, 09:14 PM #3
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845

Bəlkə də kimlərəsə naməlum olar ki, şifahi xalq ədəbiyyatı nədir? Bir az bu haqda yazmaq istərdim. Ədəbiyyatımız 2 qola b

02-06-2008, 09:44 PM #4
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845

Şifahi xalq ədəbiyyatı 3 n

02-07-2008, 10:55 AM #5
Senior Member Üyelik tarihi Sep 2007 Mesajlar 342

Sağ ol Anel.
Üzr istəyirəm mənim vaxtım bir az az oldu.
Bu mövzunu canlandırmaqda mənə kömək et.
Çünki Hər gün həyatımızda müraciat etdiyimiz ədəbiyyatımızdır. Nənələrimiz, Analarımız, Bacılarımız, Gəlinlərimizin oxuduğu “LAYLA”-lar

Laylay beşiyim laylay,
Evim, eşiyim laylay.
Sən get şirin yuxuya,
Çəkim keşiyin laylay.

Laylay deyim boyunca
Baş yastığa qoyunca
Pardaxlan, qızıl gülüm
Bir iyləyim doyunca.

Laylay dedim yatasan,
Qızıl gülə batasan.
Qızılgül kölgəsində
şirin yuxu tapasan.

Balama can demişəm,
Ağlama can demişəm.
Balam dil açan günə
Quzu qurban demişəm.

Balam laylay, a laylay,
Körpəm laylay, a laylay.

Laylası dərin bala,
Yuxusu şirin bala,
Tanrıdan əhdim budur
Toyunu görüm, bala.

Bizim yerlər qalın meşə,
Taxtında otur həmişə,
Aranında gül bitsin,
Yaylağında bənövşə.

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Laylay dedim ucadan,
ünüm çıxdı bacadan,
Səni tanrı saxlasın,
Çicəkdən,qızılcadan.

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Layla dedim yatınca,
Gözlərəm ay batınca,
Canım zinhara gəldi,
Sən hasilə çatınca.

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Layla beşiyim, layla,
Evim.eşiyim, layla,
Sən yat, yuxun algınan
Çəkim keşiyin layla!

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Layla dedim yatasan,
Qızıl gülə batasan
Qızıl bağın olsun,
Kölgəsinda yatasan.

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Laylay dedim yatasan,
Qızıl gülə batasan.
Qızıl gülün içində
şirin yuxu tapasan.

Balam layla, a layla!
Gülüm layla, a layla!

Laylay dedim yatasan,
Qızıl gülə batasan.
Gül yastığın içində
şirin yuxu tapasan.

Laylay dedim həmişə,
Karvan gedər enişə.
Yastığında gül bitsin,
Döşəyində bənövşə.

Laylay dedim gündə mən,
Kölgədə sən, gündə mən.
Ildə bir qurban olar,
Sənə qurban gündə mən.

Laylay əməyim bala,
Duzum çörəyim bala.
Gözlərəm böyüyəsən,
Görüm köməyin bala.

“Ölüm gözəl şeydir, budur pərdə ardından xəbər
Gözəl olmasaydı, ölürmüydü Peyğəmbər”
02-11-2008, 06:37 PM #6
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845

Dəyməz. Mən də

02-11-2008, 07:28 PM #7
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845
02-12-2008, 06:55 PM #8
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845

“Əfsanə”. Bu janr əsasən xalqın tarixini, xəyalpərəstliyini, arzularını

02-17-2008, 07:13 PM #9
Senior Member Üyelik tarihi Oct 2007 Yer Sankt-Peterburq, Rusiya..Azəriyəm Mesajlar 845

BİRİ VARMIŞ, BİRİ YOXMUŞ
Uşaqlıqdan bəri gecələr yatan zaman analarımızdan, nənələrimizdən eşitdiyimiz nağıllar barəsində yazmaq istəyirəm.
Nağıl. Ş.x.ədəbiyyatının ən qədim və geniş yayılmış janrlarındadandır.Nağıllarda insanların, həyatı, yaşam tərzi, d

02-17-2008, 09:42 PM #10
Junior Member Üyelik tarihi Jan 2008 Mesajlar 21

Şifahi xalq ədəbiyyatlarından günümüzdə böyük mövzulardan biri olan “DASTAN”

Dastanlar- Xalqımızın ən qədim ədəbiyyat janrlarından biridir. Dastanlar müxtəlif təbəqə insanlardan bəhs edərək dildən-dilə keçərək bu günümüzə qədər gəlib çıxmışdır. Burada qəhramanlıq, sevgi-məhəbbət, vətən, zalım bəy və xanarla mübarizə, mədəniyyət mövzularında dastanlara rast gəlmək olur. Bəzi dastanlar Türk millətlərinin birliyini bildirən, ümumi türkçiliyi diqqətə çatdırır. Belə dastanlardan ən əsas ” Kitabi Dədə Qorqud” dastanını göstərə bilərik.
O cümlədən qəhrəmanlıq və zalımlara qarşı ” Koroğlu” ” Qaçaq Nəbi” Qaçaq Kərəm”
Məhəbbət mövzusunda- “Abbas və Gülgəz” ” Əsli və Kərəm” (Yanıq Kərəm musiqisi bu dastana həsr olunmuşdur), “Aşıq Qərib” və s. dastanlarını göstərmək olar.
Dastanlar boylar yaxud qollara ayrılır. Bunlarda dastanda baş verən hadisə və ya ayrı-ayrı dastan qəhramanlarına aid edilən hissələrdən ibarət olur. Məsələn Dədə Qorquddan ” Ana südü və dağ çiçəyi” boyu, Koroğludan ” Keçəlin Qıratı qaçırması” boyu və s.

Dastanlar qədimdən bəri dillərimizdə Aşıq sənəti Aşıq yaradıcılığı ilə yaşayıb. Hər zaman toy və məclislərimizdə, bayramlarımızda aşıqlar dastan söyləyər bu söyləmələrlə dahada gözəlləşə-gözəlləşə, bəzədilə-bəzədilə yaşamışdır.

« Chansons de Roland | Sonuna qədər! »

Yer imleri

Yer imleri

Yetkileriniz

• Konu Acma Yetkiniz Yok
• Cevap Yazma Yetkiniz Yok
• Eklenti Yükleme Yetkiniz Yok
• Mesajınızı Değiştirme Yetkiniz Yok

Azeri Forum sitemiz Azerbaycan, Türkiye, İran, Rusiya ve diğer tüm dünya devletlerinde yaşayan tüm Azerbaycan Türklerini biraraya getirmek amacı ile kurulmuştur. Azerbaycan hakkında – Azerbaycan coğrafi isimdir. Anlamı Odlar Yurdu yani Ateşler Yurdu demektir. Bu isim bir yandan bu bölgede milattan çok önce yaşayan nüfusun çoğunluğunun ateşperest olması ile ilgilidir. Yani bu bölgede yaşayan nüfus ateşi Tanrı sayıyorlardı, oda tapıyorlardı. “Azer” – ateş, ateş demektir. Öbür taraftan, Azerbaycan’da eski zamanlarda Türk soylu “Azer” sözündendir. “Azer” – “az” ve “er” terkibinden ibarettir. Türk dillerinde “az” ın iyi niyet, başarılı kader gibi anlamları var. “Azer” – yani “er kişi”, “er oğlu”, “ateş koruyan” demektir. Demek ki “Azerbaycan” bu bölgede yaşayan eski Türk dilli kabilenin adına oluşmuştur. Azerbaycan dünyanın en eski insan yaşam alanlarından biridir. İnsanlık tüm gelişme dönemlerinde bu topraklarda kendi tarihini yaşamıştır. İnsanlığın ilk çağlarında Azerbaycan’da insan meskenleri olmuştur. Bugünkü insanlık kültürünün oluşması, kalkınması ve dialektikasında Azerbaycan’ın kendi yeri, kendi payı vardır. Zaman uzun geçmişlerin bir çok arkeolojik ve mimari eserleri bizim için korumuştur. Eski taş kitabeler, yazılar, asırların derinliklerinden yadigar kalmış halı desenleri, onları okumayı bilenlere, başlıcası ise okumak isteyenlere çok şey konuşabilir. Azerbaycan’ı tanımak, onun hakkında gerçeği bilmek için bu toprağa, onun adamlarına dost gözüyle bakmak gerekir. Azerbaycan eski kültür ülkesidir. Buraya göç gelmiş oğuz boyları o bölgede yüzyıllardır kuruldu stabilize, derin köklere sahip kültürle karşılaşarak, kendi növbelerinde bu kültürü ümumtürk kültürel gelenekleri ile zenginleştiren. Halkımızın yetenek ve yaratıcılık kudreti “Kitab-ı Dede Korkut”, “Oğuzname”, “Köroğlu” ve birçok başka epik eserlerde tecessüm etmiştir.

Tüm Zamanlar GMT +4 Olarak Ayarlanmış. Şuanki Zaman: 10:53 AM .

Bu sistem vBulletin® alt yapısına sahiptir, Version 4.2.0 kullanılmaktadır.
Telif hakları, Jelsoft Enterprises Ltd’e aittir. Copyright © 2023

Azad nebiyev azerbaycan xalq edebiyyati

QƏDİM VƏ ZƏNGİN XALQ YARADICILIĞI

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı bədii cəhətdən kamil, ideya baxımından zəngin, əsrlərin sınağından çıxmış əsərlərdir. Bu əsərlər öz janr, dil-üslub əlvanlığı, poetik siqləti, xəlqiliyi, yığcamlığı ilə seçilir. Xalqımızın şifahi ədəbiyyatı janr, bədii forma, mövzu, süjet, qəhrəmanlar, bədii təsvir və ifadə vasitələri baxımından zəngin, rəngarəngdir.

Şifahi xalq ədəbiyyatının kökləri tarix baxımından daha qədimlərə – ümumtürk mədəniyyətinə gedib çıxır. Azərbaycan folkloru öz kökləri, tarixi etibarilə ümumtürk folklorunun mühüm tərkib hissəsidir. Həmin dövrdən etibarən xalqımızın şifahi ədəbiyyatı böyük tarixi inkişaf yolu keçmişdir. Folklor xalqımızın tarixini, məişətini, əməyini, arzu və istəklərini, inkişaf prosesində əldə olunmuş mənəvi dəyərlərini geniş şəkildə əks etdirir. Xalqımız özünün şifahi yaradıcılığında həmişə ədəbiyyatın tərbiyəedicilik imkanlarına xüsusi fikir vermiş, böyük idealların, müqəddəs məramların, arzuların daşıyıcısı olan kamil qəhrəmanların obrazını yaratmışdır. Tənbəllik, xudbinlik, xəsislik, məsləksizlik və s. mənfi xüsusiyyətlərin doğurduğu faciələri bütün genişliyi ilə təsvir edən şifahi xalq ədəbiyyatı insanları həmin qüsurlardan təmizləməyə, mənən, ruhən müalicə etməyə çalışmışdır. Şifahi ədəbiyyatla yazılı ədəbiyyat arasında aşağıdakı fərqlər vardır:

• şifahi ədəbiyyat daha qədim zamanlardan etibarən meydana çıxmış, yazının mövcud olmadığı uzun əsrlər, hətta minillər boyu şifahi yolla, dildən dilə, ağızdan-ağıza keçərək yayılmış, inkişaf etmiş, yazılı ədəbiyyatın təşəkkülünə təsir göstərmişdir;
• şifahi ədəbiyyat nümunələrinin konkret müəllifi olmur, o, bütövlükdə xalqın ümumi yaradıcılığının məhsuludur, yazılı ədəbiyyatsa müəllifli ədəbiyyatdır;
• şifahi ədəbiyyat çoxvariantlı, yazılı ədəbiyyatsa təkvariantlıdır. Məsələn, «Koroğlu» dastanının türk, kürd, özbək, tacik, türkmən variantları da mövcuddur. Bir sıra atalar sözləri, nağıl, lətifələrin də müxtəlif variantları vardır.

Azərbaycan folklorunu üç ədəbi növdə yaradılmışdır: Lirik növ, epik növ, dramatik növ.

Lirik folklorun janrları

Şifahi xalq ədəbiyyatında lirik növ əsasən nəzmlə olub bu və ya digər əhvali- ruhiyyənin, psixoloji ovqatın emosional ifadəsini verir. Buraya nəğmələr, mahnılar, bayatılar, ağılar və s. daxildir.

Əmək nəğmələri folklorun ən qədim növü sayılır. Qədim dövrlər insanlar ovçuluq, əkin-biçinlə, heyvandarlıla məşğul olmuş, əmək mərasimləri keçirmişlər. Əmə prosesində yaranan ovqat, söz və ifadələr poetik forma alımış, holavarlara, sayaçı sözlərə çevrilmişdir. Əkinçi, cütcü nəğmələri olan holavarlar hodaqçı-cütçünün dilindən öküzə, kələ müraciətlə söylənilir. Bu nəğmələrdə cütçü öz qayğılarından söz açır, ağır əmək prosesini yüngülləşdirən, ruzi, bərəkət yaradan heyvanları tərifləyir, əkin-biçin işlərinə həvəsləndirir:

Boynunu mən yağlaram,

Yaman gözü dağlaram,

Tez çək, maral öküzüm,

Geri qalsan ağlaram.

Qoyunçuluqla bağlı nəğmələr olan sayaçı sözlərində əmək adamının onu ruzi, bərəkətlə bol-bol təmin edən qoyuna,keçiyə qayğıkeş münasibəti ifadə olunur:

Nənəm, a şişək qoyun,

Yunu bir döşək qoyun,

Bulamanı tez yetir

Gözləyir uşaq qoyun.

Qədim dövrlərdə təbiət hadisələri ilə bağlı ifa edilən nəğmələr mərasim folklorunun yaranması ilə nəticələnmişdir. Mövsüm mərasimləri müxtəlif fəsillərlə bağlıdır. Xalq öz müşahidələrindən, müxtəlif fəsillərdə təbiət hadisələrinin xarakterindən çıxış edərək fəsillərə, aylara öz münasibətini poetik bir dillə ifadə etmişdir:

Üçü bizə yağıdır,

Üçü cənnət bağıdır,

Üçü yığıb gətirir,

Biri vurub dağıdır.

Günəşi çağırmaq mərasimində “Gün çıx” mövsüm nəğməsi ifa edilmişdir:

Gün çıx, gün çıx,

Kəhər atı, min çıx.

Oğlun qayadan uçdu,

Qızın təndirə düşdü.

Keçəl qızı qoy evdə

Saçlı qızı götür çıx.

İl quraqlıq keçəndə yağışçağırma mərasimi vasitəsilə nəğmələr oxunmuşdur:

Göydən, göydən nə gələr?

Damla-damla yağmur gələr.

“Qodu-qodu” nəğməsi isə uzun zaman yağan yağışın kəsilməsi, dumaın, buludun qovulması məqsədilə ifa edilmişdir:

Qoduya salam verdinmi?

Qodu burdan ötəndə

Qırmızı gün gördünmü?

Toy mərasimi nikbin, şənlik əhval-ruhiyyəli məişət mərasimidir. Bu mərasimdə oxunan nəğmələr musiqi, oyunun müşayiəti ilə ifa edilir. Elçilik, nişan mərasimində qız evinin razılığı alındıqdan sonra oğlan evi nişan üzüyüny təqdim edir. Məclisə şirniyyat, şirin çay gətirilir:

Bizdə olan gözəllər,

Nişan günü süfrəyə

Şirni, şərbət düzərlər.

Toy mərasiminin hər mərhələsinin xarakterinə uyğun nəğmə ifa edilir:

Qismətinmiş sənin güllər butası,

Sən olasan doqquz oğul atası,

Dursun xələt versin bəyin atası,

Görüm, a bəy, oyun mübarək olsun,

Sağdışın, doldışn, elin var olsun!

Yol açın gəlin gəlir.

Ağılar ölüm hadisəsi baş verəndə keçirilən yas mərasimlərində ifa edilib. Bu nəğmələrdə əzizini itirmiş insanların sonsuz kədəri, keçirdiyi ağrılı-acılı hislər öz əksini tapıb:

Bu dağlar, ulu dağlar,

Çeşməli, sulu dağlar,

Burda bir qərib ölüb

Göy kişnər, bulud ağlar.

Qəhrəmanlıq nəğmələri düşmənə qarşı mübarizədə mərdlik, hünər göstərən igidlərin şəninə ifa edilib. “Koroğlu” dastanında Koroğlu qəhrəmanlıq nəğməsini ifa edərək öz dəlilərini düşmən üstünə hücum çəkməyə, igidlik göstərməyə səsləyrir:

Hoydu, dəlilərim, hoydu
Yeriyin meydan üstünə!
Havadaki şahin kimi,
Tökülün al qan üstünə!

Laylalar və oxşamalar uşaq folklorunun geniş yayılmış janrlarıdır. Laylalar ananın öz körpəsini yuxuya vermək, əzizləmək məqsədilə söylədiyi nəğmələrdir. Bu nəğmələr dördlük şəklində, dörd misradan ibarət olur. Laylalar heca vəznində, yeddi hecalı olur. Laylaların bir qismində iki misradan ibarət nəqərat verilir. Əksər hallarda «lay-lay» və «balam» sözləri təkrar olunur:

Lay-lay dedim həmişə,

Karvan gedər enişə,

Yastığında gül bitsin,

Lay-lay, balam, a lay-lay,

Körpə balam, a lay-lay.

Laylaların bir qismində – arzulamalarda ana öz arzularından, övladının gələcəyinə bəslədiyi ümidlərdən, qəlbindəki ülvi istəklərdən söz açır. Bu, övladını dünyalarca sevən, onun yolunda hər cür fədakarlığa hazır olan ananın təbii arzulardır. Dünyaya övlad gətirən hər bir ananın qəlbində körpəsinin dil açması, ayaq tutub yeriməsi, gəzib oynaması, deyib – gülməsi, boya-başa çatıb qız sevməsi, toy etməsi, ailə qurması arzusu var. Ana övladının toy gününü görmək arzusundadır. Axı, bu, onun həyatında ən əziz br gündür:

Lay-lay, a gəlin bala,

Yuxusu dərin bala.

Tanrıdan əhdim budur:

Toyunu görüm, bala.

Oxşamalar öz körpəsini atıb-tutan, əyləndirən, əzizləyib oynadan ananın oxuduğu nəğmələrdir. Son dövrlərdə elmi ədəbiyyatda oxşama əvəzinə nazlama terminindən də istifadə olunur. Oxşamalar iki misralı və dörd misralı, əsasən yeddi və beş hecalı olur. İki misralı oxşamalarda birinci misra səkkiz, ikinci misra yeddi hecalı olur. Ana birinci misrada heyvanları, quşları, əşyaları balasına qurban deyir. İkinci misrada körpənin dil açması, iməkləməsi, əl çalması, oynaması kimi arzulardan söz açılır:

Balama qurban inəklər,

Balam haçan iməklər.

Balama qurban sərçələr,

Balam haçan əl çalar.

Dördlük şəklində olan oxşamaların qafiyə sistemi a a b a ( birinci, ikinci, dördüncü misralar həmqafiyə, üçüncü misra sərbəst) və ya a a a b şəklində (birinci, ikinci, üçüncü misralar həmqafiyə, dördüncü misra sərbəst) olur.

Balam hər nədir,

Şifahi xalq ədəbiyyatının geniş yayılmış lirik janrlarından olan bayatılar insanın həyatın müxtəlif məqamlarında keçirdiyi fərqli duyğuları, düşüncələri əks etdirir. Mövzuca müxtəlif olan, bayatılarda sevgi, ayrılıq, vətənpərvərlik, qəriblik, mərdlik, haqsızlığa etiraz və s. motivlər əsas yer tutur:

Yol vermə yada, Təbriz.

El gedər bada, Təbriz.

Can sənə fəda, Təbriz!

Əzizim, baxtı yarım,

Könlümün taxtı yarım.

Üzündə göz izi var,

Sənə kim baxdı yarım?

Lirik xalq mahnıları folklorun kütləvi janrlarındandır. Şeir-musiqi folkloruna aid edilən xalq mahnıları nəğmələrdən fərqli olaraq musiqisi, havası olur. Xalq mahnılarından insanların gündəlik həyatında istifadə olunur.Mahnılarda insanın sevgi, həsrət, ayrılıq hisləri, vətənpərvərliyi, təbiətə məhəbbəti öz əksini tapır.

Apardı sellər Saranı,
Gedin deyin xan çobana.
Gəlməsin bu il Muğana,
Gəlsə batar nahaq qana.

Apardı sellər Saranı,
Bir ala gözlü balanı.

Arpa çayı dərin olmaz,
Axar suyu sərin olmaz.
Sara kimi gəlin olmaz,
Apardı sellər saranı,
Bir ala gözlü balanı.

Epik folklorun janrları

Azərbaycan xalqının yaratdığı şifahi söz sənətinin mühüm bir qolunu epik folklor təşkil edir. Folklorun epik növünə aid olan əsərlərdə hadsələrin nağıl edilməsi, təhkiyə əsas yer tutur. Epik növ əsasən nəsrlə olub həyat hadisələrinin müfəssəl, ətraflı təsvirini təqdim edir. Lirik növdən fərqli olaraq epik növdə, adətən, bu və ya digər əhvalat nəql edildiyindən süjet geniş, çoxşaxəlidir. Buraya xalq nağılları, dastanları, tapmaca, yanıltmac və s. daxildir.

Epik folklor nümunələrinin məzmunu öz həyatiliyi, xəlqiliyi ilə seçilir. Bu əsərlərdə xalqın həyatı, məişəti, arzu və istəkləri, mübarizəsi, onu düşündürən məsələlər öz bədii əksini tapır. Həmin əsərlərdə xalq üçün əhəmiyyətli olan mətləblər – mühüm tarixi hadisələr, xalqın gündəlik qayğıları, azadlıq, haqq, ədalət uğrunda mübarizəsi, adət-ənənələri, ailə münasibətləri işıqlandırılır. Bu əsərlərin qəhrəmanları da əksər hallarda xalqın nümayəndələri – sadə insanlardır.

Epik növün ən qədim və çox yayılmış janrlarından əfsanələr xalqın əski dünyagörüşü, düşüncə tərzi, arzu və istəkləri ilə bağlı surətdə yaranmışdır. Əfsanələri epik növün başqa janrlarından fərqləndirən ən mühüm əlamət onlarda real zəmindən kənar, müasir ağlın, düşüncənin uydurma, fantastika kimi qəbul etdiyi qeyri- adi, fövqəltəbii əhvalat və hadisələrin təsvir olunmasıdır. Əfsanələrdə insan asanlıqla quşa, heyvana, səma cisimlərinə çevrilir, dağlar, çaylar, güllər, çiçəklər dil açıb danışır, Tanrı öz bəndəsinin səsini eşidib, dərhal onun istədiyini yerinə yetirir və s.

Zoonimik əfsanələr heyvan və quş, toponimik əfsanələr müxtəlif yer – şəhər, kənd, qala, dağ, bürc və s. adları ilə bağlı əfsanələrdir. «Maral», «Qu quşu», «Qızıl ilan», «Turac», «Şanapipik» zoonimik, «Pəri qala», «Siyəzən», «Beşbarmaq dağı», «Səngəçal», «Dədəgünəş», «Dəmirqaya» isə toponimik əfsanələrdir. Bu əfsanələrdə adları çəkilən heyvan, quş və yer adlarının yaranmasından danışılır. Folklor yaradıcıları əfsanə qəhrəmanlarının timsalında Xeyirə, Gözəlliyə məhəbbət, Şərə və Eybəcərliyə nifrət hissi oyadırlar.Etnonimik əfsanələr – tayfa, xalq, el, nəsil adları ilə əlaqədar yaranmışdır. Belə əfsanələr içərisində «Oğuz» və «Bayat» çox məşhurdur. Həmin əfsanələrin birincisində Azərbaycan türklərinin ulu babası sayılan oğuzların yaranması təsvir edilir.Kosmoqonik əfsanələr – səma cisimləri haqqında olan əfsanələrdir. Xalqın qədim kosmoqonik təsəvvürləri ilə bağlı yaranan belə əfsanələrin qəhrəmanları Ay, Günəş və müxtəlif ulduzlardır. Xüsusilə Ayın üzərində görünən ləkələr, onun gecələr, Günəşin isə gündüzlər çıxması qədim insanları maraqlandırmış və onlar bu iki səma cismini insaniləşdirərək, onlar haqqında müxtəlif əfsanələr yaratmışlar. Bu baxımdan «Günəşlə Ay» əfsanəsi çox səciyyəvidir.

Əsərdə Ay səmimi, fədakar bir aşiqdir. O, Günəşi dərin bir məhəbbətlə sevir. «Öz məhəbbətini Günəşə bildirmək üçün ikiyə bölünür, bədənini parça- parça edir. Bəzən də həsrətdən o qədər nazilir ki, Günəşin özü də onu görəndə xəcalət çəkib gizlənir». Sevgilisi yolunda bütün fədakarlıqlara hazır olan Ay Günəşin istəyinə əməl edərək üzündəki xalı qoparıb ona verir. Lakin Günəş aşiqinin bu fədakarlığını lazımınca qiymətləndirə bilmir:- Sənin gözəlliyin o xalda idi, onu da qopartdın, indi dünyanın ən gözəli mənəm, – deyə qürrələnir. Ay sevdiyi qızın sözlərindən elə heyrətlənir ki, üzünə tökülən qan sifətinədəcə donur və elə o vaxtdan Ayın üzündə ləkə qalır. Sevgilisinin hərəkətindən qəlbi sınan Ay ondan uzaqlaşaraq bir daha Günəşi görmək istəmir. Əməlindən peşman olan Günəş nə qədər Ayı çağırırsa da cavab almır. Odur ki, Günəş çıxarkən Ay üzünə pərdə çəkir, onun sifəti solğunlaşır. Ay istəmir ki, Günəş onun üzündə olan ləkəni görsün.

Rəvayətlərdə keçmişdə real şəxsiyyətlə bağlı, baş vermiş həyat hadisələri yığcam şəkildə əks etdirilir. Rəvayətlərin süjeti sadə, obrazların sayı az olur. Tarixi şəxsiyyətlər və yer adları ilə bağlı rəvayətlər geniş yayılıb. Nəsimi, Xətayi, Makedoniyalı İskəndər, Teymurləng, Nadir şah rəvayətlərində tarixi şəxsiyyətlərin həyatı, fəaliyyəti iə bağlı hadisələr əks olunub. “Bibiheybət”, “Şuşa” rəvayətləri yer adları ilə bağlıdır.

Atalar sözü və məsəllər ibrətli, müdrik məzmun ifadə edən yığcam, bitkin ifadələrdir. Məsəllər müəyyən əhvalat, hadisə ilə bağlı olur. Atalar sözü və məsəllər xalqın əsrlər boyu topladığı həyat təcrübəsinin ümumiləşmiş ifadəsidir:

​- Yüz ölç, bir biç.

– Görünən dağa bələdçi lazım deyil.

Məsəldə söylənilən mfikri başa düşmək üçün dinləyənin həmin əhvalatı bilməsi lazım gəlir: “Karın könlündəki”, “Qələt yağ küpəsindədir”, “Çünki oldun dəyirmançı, çağır gəlsin dən Koroğlu” və s.

Şifahi xalq ədəbiyyatının maraqla danışılan və dinlənilən janrlarından biri lətifələrdir. Onlar ictimai həyatdakı və məişətdəki qüsürları əks etdirən yığcam və gülməli hekayələrdir. Lətifələrin əsasında gülüş dayanır. Xalq öz dünyagörüşünə, mənəviyyatına, əxlaqına zidd olan pis xüsusiyyətlərə gülməklə onların islahına çalışır. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında Bəhlul Danəndə, Molla Nəsrəddin, Abdal Qasım və başqa lətifə qəhrəmanları vardır. Onların ən məşhuru Molla Nəsrəddindir. Azərbaycan lətifələrinin çoxu onun adı ilə bağlıdır. Qədim zamanlardan bəri xalq arasında gəzən bir çox əhvalatlar biçimlənərək lətifə şəklinə salınmış və Molla Nəsrəddin adı ilə əlaqələndirilib, onun ətrafında cəmləşmişdir.Molla Nəsrəddin ümumiləşdirilmiş surətdir. Öz ağlı, hazırcavablığı, təmkinli və tədbirli olmasına görə o, əhatə olunduğu mühitdə hamıdan yüksəkdə dayanır və hökm sahiblərinə qalib gəlir; xan da, qazı da, hakim də onun biliyi, müdrikliyi qarşısında aciz qalır, gülünc vəziyyətə düşürlər.

Tapmacalar uşaq folkorunun geniş yayılmış əyləncəli səciyyə daşıyan janrlarındandır. Tapmacalarda müəyyən əşya, hadisə haqqında üstüörtülü şəkildə məlumat verilir. Burada əşyanin məcazi təsviri, onun səciyyəvi əlamətlərinin təqdimi əsas yer tutur.

Tapmacalar mövzu baxımından geniş, rəngarəng, həcmcə yığcam olur. Bu janrda bənzətmə, təzad, epitet, kimi məcaz növlərinə geniş yer verilir. Şifahi xalq ədəbiyyatının digər janrlarında olduğu kimi, tapmacalarda da xalqın dünyagörüşü, tarixi, mənəvi baxışları öz əksini tapır.

Tapmaca termini əvəzinə bilməcə də işlədilir. Bu, onların qarşıya qoyulan məqsədlə – tapmaq, bilmək tələbi ilə bağlı olmasından irəli gəlir. Tapmacanın cavabını bilmək asan deyildir. Bunun üçün düşünmək, fikirləşmək lazım gəlir. Çünki burada fikir birbaşa, açıq şəkildə deyilmir, məcazi mənada, metaforik yolla, köçürmə vasitəsilə çatdırılır. Məsələn, aşağıda nümunə gətirilən tapmaca metaforadan (köçürmədən) ibarətdir:

Hər evdə var ( Od )

Odun qırmızı olmaq əlaməti narın üzərinə köçürülmüş, lakin adı çəkilməmişdir.

Tapmacanın cavabını tapmaq üçün qarşıdakı tərəfdən obrazlı – assosiativ, poetik təfəkkür, məntiqi fikirləşməklə çətinlikləri dəf etmək, hazırcavab olmaq tələb edilir. Tapmacanı hərfi mənada anlamaq, dərk etmək mümkün deyildir. Bu, sadəcə səhv yoldur.

Tapmacalar həm nəzm, həm də nəsr şəklində olur. Nəzm şəklində olan tapmacalar qafiyəsi, ölçüsü, ahəngi olan mənzum parçalardır. Bu nəzm parçaları a a, a a b a, a a a a şəklində qafiyələnir:

Qara toyuq qaqqıldar,

Qanadların şaqqıldar (Bulud, göy gurultusu).

Epik folklorun yanıltmac janrı səs oyunu üzərində qurulmuşdur. Məumdur ki, uşağın dilinin açılması, nitqinin inkişafı bütün valideynləri düşündürən problemlərdəndir. Yanıltmaclar eyni səsin, yaxın səslənən sözlərin, söz birləşmələrinin fonetik sırası, əvəzlənməsi prinsipi üzərində qurulur. Bu janrda əsərlər yumoristik məzmuna malik olub uşaqların nitqinin, tələffüzünün inkişafına kömək edir. Yanıltmaclar həm nəzm, həm də nəsr şəklində olur:

Boz atın boz torbasın boş as başınnan, apar, islat gətir, yaş as başınnan.

Yorğana yorul yorğun.

Küp qulpu, xub küp qulpu.

Ağa evinin dar aralığı.

Ay dəyirmilənməyə nə qalıb?

Epik folklorun ən qədim janrlarından olan nağıllar bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir. Nağılda bütün hadisələr əsas qəhrəmanla bağlı olur. Bu qəhrəman əksər hallarda ideallaşdırılır. Nağılın müsbət qəhrəmanı qarşılaşdığı bütün çətinlikləri dəf edir, şər qüvvələrə qalib gələrək əsərin sonunda öz arzusuna çatır. Nağıllarda geniş epik lövhələr, dramatik gərginlik, hadisələrin dinamik inkişafı, insana xas olan xüsusiyyətlərin əşya və heyvanlar üzərinə köçürülməsi, şəxsləndirmə, fantastika elementləri, nikbin sonluq mühüm yer tutur. Nağıllarda çox zaman dəhşətli, qeyri-adi. sirli hadisələrdən söz açılır, əhvalatlar macəra səciyyəsi kəsb edir.Nağıllarda hadisələr sürətlə cərəyan edir, onları ləngidən təbiət və məişət təsvirlərinə geniş yer verilmir, əsas diqqət hadisələrin dinamik inkişafda təsvirinə yönəldilir. Bu janrda olan əsərlərdə qeyri – adi hadisələrin təsviri, fantaziya, bədii uydurma geniş yer tutsa da, həmin hadisələr real varlığa uyğun olur, inandırıcı mahiyyət kəsb edir.

Nağılların üç növü var: sehrli, məişət, qəhrəmanlıq nağılları. Bu növlərin hər birinin öz süjet xətti, qəhrəmanları, bədii xüsusiyyətləri, üslubu vardır.

Sehrli nağıllarda qəhrəman öz arzusuna çatmaq üçün adi şər qüvvələrlə deyil, sehrli şər qüvvələrlə mübarizə aparmalı olur. Burada cin, div, əjdaha, ifritə kimi sehrli qüvvələr iştirak edir. Lakin onlar köməkçi rol oynayır. Şər qüvvələrlə mübarizədə nağılın qəhrəmanına xeyirxah sehrli qüvvələr ( simurq quşu, at, uçan xalça və s.) kömək edir. «Məlikməmməd”, “Cırtdan», «Ağ atlı oğlan» nağılları belə sehrli nağıllara nümunə ola bilər. Məişət nağıllarında həyatda baş verən real hadisələr təsvir edilir. Bu nağıllarda qəhrəmanlar çox zaman adi, sadə, lakin xeyirxah və fərasətli insanlardır. Onlar həyatda çətinliklə qarşılaşır, yoxsul həyat keçirirlər. Məsələn, “Daşdəmirin nağılı”, «Yalançı çoban», «Yeddi nar çubuğu», «Yoxsul qocayla vəzir» nağılları məişət nağıllarıdır.

Bu nağılların qəhrəmanlar öz arzularına çatmaq üçün mətinliklə mübarizə aparır, dara düşən insanların dadına yetişir, çətin sınaqlardan üzüağ çıxaraq öz ağlı, cəsarəti, fərasəti ilə şər qüvvələrə qalib gəlirlər. Haqqın qələbəsi, xeyrin şərə qalib gəlməsi bu nağılların başlıca xüsusiyyətlərindəndir.

Heyvanlar haqqında nağıllarda əxlaqi baxımdan iki əsas ideya qabarıq şəkildə özünü göstərir: yoldaşlığın, dostluğun yüksək qiymətləndirilməsi və birlik, sədaqət nəticəsində zəiflərin güclülərə qalib gəlməsi. Belə nağıllarda məhz dostluq, yoldaşlıqda sədaqət nəticəsində gücsüzlər güclülərə – fağır qoyun canavara, dinc dovşan şirə, tülkü qurda, aslana qalib gəlir.Bu nağıllarda heyvan, quş obrazları özündə həm də insana xas olan xüsusiyyətləri birləşdirir. Həm insana, həm də heyvana xas olan cəhətlərin qorunub saxlanılması nağılın bədii – estetik təsirini artırır. Belə nağıllara nümunə olaraq “Pıspısa xanım və Siçan Solub bəy”, “Şəngülüm, Şüngülüm, Məngülüm”, “Ac qurd”, “Aslan və dovşan”, “Tülkü ilə canavar”, “Qoca aslan”, “Hiyləgər keçi” və s. göstərmək olar.

Qədim və zəngin inkişaf yolu keçmiş aşıq yaradıcılığı müasir dövrdə də uğurla davam etməkdədir. Aşıq musiqi, şeir, rəqs, nağıletməni birləşdirən sənətkardır. El şənliklərində, bayram və toylarda aşıqlar saz çalıb mahnı oxumuş, şeir demiş, nağıl, dastan danışmışlar. Dədə Qorqud ənənələrini yaşadan Aşıq Alı, Aşıq Ələsgər, Abbas Tufarqanlı, Xəstə Qasım, Qurbani kimi ustad aşıqlar həmişə xalqın içində olmuş, onun sevincinə, dərdinə şərik olmuşlar.

Aşıq şeirində vətənpərvərlik, xalqın mənəvi dəyərlərinə bağlılıq, təbiətə məhəbbət motivləri, insan taleyi ilə bağlı düşüncələr mühüm yer tutur. Aşıq şeirinin qoşma, gəraylı, təcnis, müxəmməs, və s. janrlarında ustad aşıqlar tərəfindən söz sənətimizin dəyərli nümunələri yaradılmışdır. Azərbaycan folklorunun irihəcmli janrlarından olan dastanlar aşıq yaradıcılığının məhsuludur.

Dastan epik –lirik növün janrıdır. Qəhrəmanlıq dastanlarında əsasən, xalqın, onun igid övladlarının yadlarla, düşmənlərlə vətən, azadlıq uğrunda fədakarlıqla döyüşü əks olunur. Qıhrəmanlıq dastanlarının kamil nümunəsi olan «Kitabi-Dədə Qorqud» da qədim dövrlərdən Azər­bay­can ərazisində yaşayan oğuzların vətənpərvərliyi, düşmənə qarşı mübarizədə göstərdiyi igidlik əbə­diləş­dirilmişdir. Dastanda xal­qımızın müdrikliyi, tarixi, qəhrəmanlığı geniş epik lövhələrlə, incə, zərif qəlb dünyası lirik bədii nümunələrlə ifadə olunmuşdur. “Koroğlu” dastanında isə həm də ədalətsiz yerli hakimlərə, xalqa zülm edən bəy və xanlara qarşı mübarizə motivləri mühüm yer tutur.”Qurbani”, “Əsli və Kərəm”, “Tahir və Zöhrə”, “Abbas və Gülgəz”, “Şah İsmayıl” məhəbbət dastanları nın kamil nümunələridir. “Tahir və Zöhrə” dastanın müxtəlif variantları var. Bir varianta görə, Tahirin əmisi Hatəm Sultan Qaraman hökmdarıdır. Onun qızı Zöhrə ilə Tahir bir-birini sevir. Zöhrəni öz oğluna almaq istəyən Qara vəzir hiylə qurub Hatəm Sultana Tahirin atasını öldürtdürür, özünü isə sürgün etdirir. Xanverdi sövdəgərin qızı Nərgiz qərib həyatı keçirən Tahirə aşiq olur. Lakin Tahir Zöhrəyə olan məhəbbətinə sadiq qalıb vətənə qayıdır. Zöhrə onun gizlənməsinə kömək edir.Tahirin gizləndiyi sandığı su Çinə aparıb çıxarır. Çin şahzadəsi Banu məsələni bilib sevgililərə kömək etmək qərarına gəlir. O, Hatəm Sultanı öıdürüb sevgililəri bir-birinə qovuşdurur.

Dramatik növün janrları

Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyatının dramatik növünə xalq oyunları, xalq tamaşaları, şəbihlər daxildir. Xalq dramlarının bir növü olan xalq oyunları vaxtilə toy, bayram şənliklərində oynanılıb. Novruz bayramında ifa edilən “Xan oyunu”nda xan, vəzir, vəkil, fərraşlar iştirak edir. Xan “günahkarları” cəzalandırır, onlara cərimə kəsir. Xalq tamaşalarına xalq dramları da deyilir. ”Əkəndə yox, biçəndə yox, yeyəndə ortaq qardaş” xalq tamaşasında hadisələr üç səhnədə cərəyan edir. Əkinçilik fikrinə düşən iki qardaş yeri şumlayanda, suvarılanda, taxıl xırmanda döyüləndə birinci qardaş özünü xəstəliyə vurur. Məhsul hazır olanda zəhmətkeş qardaş ona heç nə vermək istəmədiyi üçün aralarında dava düşür.Kənd hakimi çalışqan qaraşı haqlı sayır. Tənbəl qardaş arıqlayıb əsa ilə gəzir, arvadı ondan ayrılıb, nə özünün, nə də arvadının yaxın durmadığı uşaqlarını çalışqan qardaş götürüb saxlayır. Əsərin sonuncu səhnəsində çalışqan qardaş yenə tarlada işləyir, qardaşının uşaqları ilə birlikdə əkin-biçinlə məşğul olur. Peşman olmuş tənbəl qardaş gəlib duz-çörəyə and içir ki, daha tənbəllik etməyəcək. Qardaşlar barışıb şərikli işləməyə başlayırlar.

Uşaq oyunları da dramatik növün janrlarındandır. Hərəkətli (mütəhərrik) oyunlarda uşaqların fiziki hərəkətləri əsas yer tutur. Bu oyunların yaranma tarixi daha qədimdir, insan­ların ilk əmək fəaliyyəti ilə bağlıdır. Hərəkətli oyunlarda əşyalardan istifadə olunması mühüm yer tutur. “Dəsmalı ver”, “Xəndəyə düşmə”, “Pula-pula”, “Dəyirman” və s. əşyalarla oyun­lardır. “İynə-iynə”, “Barmaq”, “Əl üstə kimin əli”, “Bənövşə”, “Ən­zəli”, “Yol­daş, səni kim apardı?”, “Siçan-pişik” və s. əşyalarsız oyun­lar­dır.

Oyun uşaqlarda müstəqillik, fəallıq tərbiyə edir. Onlar oyun va­sitəsilə həyatı dərk etməyi, əməli işlə məşğul olmağı öyrənir, es­tetik zövq alırlar. Bu da öz növbəsində uşaqların dünyagörüşünün inki­şa­fına, fiziki, mənəvi tərbiyəsinə müsbət təsir göstərir.