Türk dili, yoxsa azərbaycan dili
1. Hansı sözlərin orfoepiyası düzdür.
1. [fəntgir]
2. [hanbal]
3. [arkestr]
4. [bayraxdar]
5. [teatır]
A) 1,2,5 B) 1,3,4 C) 2,3,5 D)1,3,5 E) 2,3,4
2. Hansı?sualına cavab verən sayın növünü göstərin.
A) müəyyən miqdar sayı
B) sıra sayı
C) qeyri – müəyyən miqdar və kəsr sayı
D) kəsr sayı
E) qeyri – müəyyən miqdar sayı
3. Hansı cümlələrdə məchul növ fel işlənib?
1. Ətrafa şəfəq saçıldı.
2. Bu mahnı çox sevilirdi.
3. Bu söhbətdən sonra o, çox kədərləndi.
4. İşdən sonra çox yorulmuşdu.
5. Yaz gəlir, torpaq bellənir.
A) 1, 5 B) 1, 4 C) 3, 4 D) 2, 5 E) 2, 3
4. Söz birləşməsi nədir?
A) İki və daha artıq sözün leksik və qrammatik
cəhətdən birləşməsidir.
B) Bitmiş bir fikrin ifadəsidir.
C) İntonasiya bütövlüyü ilə seçilir.
D) Nitq hissələrinin birləşməsidir.
E) Əsas tərəfin tələbi ilə asılı tərəfin hallanmasıdır.
5. “Etiket” termini ilə paralel olaraq işlədilir:
A) yarlıq B) nitq C) jest
D) nitq aktı E) mimika
6. Antonim sözlər cərgəsini göstərin.
A) böyük-iri, qoca-ahıl
B) pis-əyri, düz-dürüst
C) dərə-təpə, az-çox
D) sevmək-ağlamaq, atmaq-vermək
E) xoşbəxt-sevincli, qəm-kədər
7. Əvəzliklər hansı nitq hissələrinin yerində
işlənmişdir?
Mən meydan əriyəm, sən də bir kişi.
Mərdliklə seçilir hər mərdin işi.
A) isim, say B) isim, sifət C) say, sifət
D) sifət, zərf E) zərf, isim
8. Hansı cərgədəki sözlərin leksik mənası yoxdur və
suala cavab vermir?
A) kitab, həyat, kaş B) kimi, qədər, dəniz
C) dünya, təkcə, səma D) axı, kaş, savayı
E) cəld, görkəm, axı
9. Uyğunluğu müəyyən edin.
I. Vurğu üçüncü hecaya düşür.
II. Vurğu ikinci hecaya düşür.
III. Vurğu birinci hecaya düşür.
1. Antarktida, dekorasiya
2. Arktika, missiya
3. iyul,iyun
A) I – I B) I – 2 C) I – 3
II – 3 II – 1 II – 2
III – 2 III – 3 III – 1
D) I – 2 E) I – 1
II – 2 II – 2
III – 1 III – 3
10. “Anadan belə laqeyd danışmazlar” cümləsi .
A) qeyri-müəyyən şəxsli müxtəsər cümlədir.
B) qeyri-müəyyən şəxsli geniş cümlədir.
C) müəyyən-şəxsli geniş cümlədir.
D) ümumi şəxsli müxtəsər cümlədir.
E) ümumi şəxsli geniş cümlədir.
11. Budaq cümləsi baş cümlədən əvvəl gələn tabeli
mürəkkəb cümləni göstərin.
A) Solmazın ürəyindən keçir ki, babası hər gün
onlara qonaq gəlsin.
B) Kim əla oxuyursa, bu kitab ona çatacaq.
C) Fəxr edirəm ki, sənin kimi həmyerlim var.
D) Hamı bilir ki, payızda meyvə bol olur.
E) Arzum budur ki, sən də əlaçı olasan.
12. İntonasiya ilə bağlanmış tabeli mürəkkəb
cümlələrdən biri tamamlıq budaq cümləlidir:
A) İgid odur, yaman günə dayansın.
B) Adam var, heç nədən qorxusu yoxdur.
C) Getmək istəyir, əlini qaldırsın.
D) Elə danışır, bişmiş toyuğun da gülməyi gəlir.
E) Ay Kərim, heç deməzsən, aldatdım.
13. Vasitəli nitqli cümlələri müəyyən edin:
1. “Görünür, mehriban ailədir”, -deyə Firudin
düşündü.
2. Ənvər təşəkkür edərək bildirdi ki, onun üçün bu
gündən əziz gün olmayıb.
3. “Ətiacıdır, araqarışdırandır, çox pis adamdır”,-deyə
Xavər öz-özünə düşündü.
4. Babası deyərdi ki, o, nəvəsini oğlundan çox istəyir.
5. Şübhəsiz ki, səndən yaxşı musiqiçi olacaq
A) 2, 3 B) 1, 3 C) 4, 5 D) 2, 5 E) 2, 4
14. “İgid” sözünün leksik təhlilindəki səhvi göstərin.
A) Qorxaq, cəsarətsiz sözləri ilə antonimdir.
B) Ümumişlək sözdür.
C) Səmimi, mülayim sözləri ilə sinonimdir.
D) Əsl Azərbaycan sözüdür.
E) Təkmənalı sözdür.
15. III növ təyini söz birləşməsini göstərin.
A) orfoqrafik qaydalar
B) morfoloji faktlar
C) yol işarələrini dəyişmək
D) anasının arzularını yerinə yetirən
E) leksik vahidlərin işlənməsi
16. “Namizədlik işi” birləşməsinin I tərəfinin fonetik
təhlilinə aid hansı fikirlər səhvdir?
1. Vurğusu və uzun saiti fərqli hecadadır.
2. Yazılışı və tələffüzü arasında 3 fərqli məqam var.
3. Samitlərdən ikisi kardır.
4. Sözdə qarşılıq təşkil edən samit cütlük işlənmişdir.
5. Tələffüz şəkli [na:mizətdix`]şəklindədir.
A) 1,3,5 B) 1,2,4 C) 3,5
D) 2,4 E) 3,4,5
17. Verilmiş cümlələrin hansında zərf yoxdur?
A) Dünən məktəbdə tədbir keçirildi.
B) Uşaqlar həyətdə futbol oynayırlar.
C) Qız cəld mətbəxə keçdi.
D) Yayda kəndə gələrsən.
E) Hava birdən tutuldu.
18. Bu cümlədə hansı normalar pozulub?
“Münsiflər heyəti bu gənc müğənnini gələcəyin
böyük muğam ifaçısı ampulasında görmürdülər”.
A) leksik və qrammatik
B) yalnız leksik
C) qrammatik və fonetik
D) leksik və fonetik
E) yalnız qrammatik
19. Fikirlərdən biri səhvdir:
A) ud sözü omonim olub isim və fel kimi işlənir.
B) iffət –ismətli, həyalı, namuslu sözləri ilə
sinonimdir.
C) qayın eyni nitq hissəsinə aid omonim sözdür.
D) manqurt –düşünmək qabiliyyətini itirmiş
mənasını bildirir.
E) atlaz-parça növü, atlas- xəritələr toplusu
deməkdir.
20. Hansı cümlələrdə isim işlənməmişdir.
1.Gecə keçir, səhər açılırdı.
2.Bildiklərini dönə-dönə təkrar et.
3. Oralarda yaşamaq çətinləşmişdi.
4. Böyük dura-dura kiçik danışmaz.
5. Hər tərəf başdan-başa gül-çiçəklə bəzənmişdi.
A) 1,3,5 B) 2,3,5 C) 1,4,5 D) 2,3,4 E) 3,4,5
21. « Qaranquş» əsəri hansı janrda yazılmışdır?
A) hekayə B) nağıl C) əfsanə
D) lətifə E) dastan
22. Verilənlərdən biri məhəbbət dastanıdır:
A) “Aşıq Qərib” B) “Kitabi – Dədə Qorqud”
C) “Koroğlu” D) “Qaçaq Kərəm”
E) “Qaçaq Nəbi”
23. “Düratın itməyi” qolunda Koroğlu Qara xana özünü
kim olaraq təqdim edir?
A) dəlilərdən biri B) Koroğlu C) ilxıçı
D) nökər E) aşıq
24. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk komediya hansı
əsərdir?
A) «Hacı Qara»
B) «Hekayəti – Molla İbrahimxəlil kimyagər»
C) «Hekayəti-xırs quldurbasan»
D) «Aldanmış kəvakib»
E)«Mürafiə vəkillərinin hekayəti»
25. Aşağıdakı sənətkarlardan birinin yaradıcılığı ədəbi
tənqidçilər tərəfindən səkkizinci «Qarabağnamə»
hesab olunur:
A) S.Rəhimov B) S.Rüstəm
C) M.İbrahimov D) S.Vurğun
E) İ.Əfəndiyev
26. C.Novruz əsərlərinin hansında xalqımızın Qarabağ
dərdini qələmə almışdır?
A) «İxtiyarım olsa idi»
B) «Sağlığında qiymət verin insanlara»
C) «İlk görüş»
D) «Qalxdım dağlara»
E) «İnsan himnləri»
27. Hansı fikir doğrudur?
A) Süjet kompozisiyanın ünsürüdür.
B) Məzmun və formanın vəhdətində məzmun əsasdır və
forma məzmundan törəyir.
C) Lirik ricət təbiət lövhəsinin sözlə ifadəsidir.
D) Forma dəyişkən, məzmun sabitdir.
E) Təsvir və təhkiyə dramatik növ üçün xarakterikdir.
28. Elə ki Rum şahı taxta oturdu,
Dünyaya mum kimi bir naxış vurdu.
Bütün ölkələrə ədli səs saldı,
Rum taxtı onunla yeni rəng aldı.
Verilmiş misralar hansı əsərdəndir və bu əsərin
müəllifi kimdir?
A) Səməd Vurğun “Azərbaycan”
B) Nizami Gəncəvi”Sirlər xəzinəsi”
C) Nizami Gəncəvi”İsgəndərnamə”
D) Ələmdar Quluzadə”Alim və quldur”
E) Əliağa Kürçaylı “Bakı”
29. “Sən zalımsan, zülmkarsan! Ancaq beləsi yaradanı
kəsə bilər.Onu bil ki, onun yaratdıqları intiqamı
səndə qoymayacaq, onların arasında rahat nəfəs ala
bilməyəcəksən, kef- işrət məclisləri qura
bilməyəcəksən. O binalar sənin deyil, mənimdir.
Onlar səni qəbir kimi sıxacaq”.
Verilmiş mətn parçası hansı əsərdən götürülmüşdür?
A) “Xan sarayı”
B) “Zeynalabdin”
C) “Koroğlu “dastanından “Düratın itməyi” qolu
D) “Ağabəyimağa”
E) “İsgəndər quş dili öyrənir”
30. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi haqqında verilənlərdən biri
doğrudur:
A) Sənətkarların əsərlərini təhlil edib onlara istiqamət
verir.
B) İnsanı tərbiyə edir və onun daxili aləmini
zənginləşdirir.
C) Müasir əsərləri başa düşməkdə oxucuya yol göstərir.
D) Ədəbiyyatın ümumi qanunauyğunluqlarını və s.
öyrənir.
E) Ədəbiyyatın keçdiyi tarixi inkişaf yolunu araşdırır.
31. «Azad» hekayəsi mövzu və ideyasına görə hansı
əsərlə səsləşir?
A) N.Gəncəvi «Xeyir və Şər»
B) Ə.Kərim «Qaytar ana borcunu»
C) Ə.Haqverdiyev «Şeyx Şəban»
D) İ.Əfəndiyev «Xəncər»
E) S.S.Axundov «Nurəddin»
32. Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılığı ilə bağlı səhv fikri
göstərin.
A) Şeirlərində humanizm, səmimi hislər, dərin fəlsəfi
mühakimələr öz əksini tapmışdır.
B) Fars dilində yazıb-yaratmışdır.
C) XII əsrdə yaşamış bu şairə rübailəri ilə məşhurdur.
D) Gəncə sarayında yüksək nüfuz sahibi olmuş və
burada ona bir qəzəli üçün bir xəzinə bağışlanmışdır.
E) Rübailərindən başqa, epik əsərləri də vardır.
33. «İstiarə» sözünün mənası nədir?
A) Yunan sözü olub “addəyişmə” deməkdir.
B) Yunan sözü olub “simvol” deməkdir.
C) Ərəb sözü olub “şişirtmə” deməkdir.
D) Ərəbcə “köçürmə” deməkdir.
E) Ərəb sözü olub “bənzətmə” deməkdir.
34. M.Arazın Cənub həsrəti ilə əlaqədar yazdığı şeirləri
göstərin.
1. «Körpünün həsrəti»
2.«Araz üstündə çinar gördüm»
3.«Yanın, işıqlarım»
4.«Araz yadıma düşüb»
5. «Araz çayı»
A) 4,5 B) 2,4 C) 2,3,4 D) 1,2,4 E) 1,4,5
35. Şifahi ədəbiyyatı yazılı ədəbiyyatdan fərqləndirən
cəhətləri seçin.
1. şifahi şəkildə yaranması və yayılması
2. müəllifin bəlli olması
3. çoxvariantlı olması
4. yarandığı dövrün dil-üslub xüsusiyyətlərini
qoruyub saxlaması
5. bütövlükdə xalqın ümumi yaradıcılığının məhsulu
olması
A) 1, 4, 5 B) 2, 3 C) 1, 3, 5 D) 1, 2, 3 E) 1, 4
36. Nəsiminin həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı verilən
fikirlərdən biri səhvdir:
A) 1417-ci ildə Hələb şəhərində edam olunmuşdur.
B) 1369-cu ildə Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur.
C) Yalnız Azərbaycan və fars dillərində şeirlər
yazmışdır.
D) “Hüseyni”, “Seyyid”, “Nəsimi” təxəllüsləri ilə şeirlər
yazmışdır.
E) Azərbaycan ədəbiyyatında hürufilik ideyalarının
daşıyıcısı kimi tanınır.
37. Verilmiş şeirdə işlənmişdir:
“Gül xəcalətdən qızarıb şərmsar oldu yenə”
A) təşbeh B) sinekdoxa C) istiarə (metafora)
D) epitet E) təkrir
38. N.Gəncəvinin “Yaralı bir uşağın dastanı” mənzum
hekayəsində şair ikinci uşağın düşüncəsini və
hərəkətini nə adlandırır?
A) düşüncəsizlik B) sadəlövhlük C) satqınlıq
D) biclik E) ağıllılıq
39. M.İbrahimovun “Pərvanə” əsəri ilə İ.Şıxlının “Dəli
Kür”əsəri üçün ortaq cəhət ola bilməz:
A) Sinfi mübarizə baxımından hadisələrin təsviri.
B) XIX əsr mürəkkəb dövrün hadisələrinin təsviri.
C) Çernyayevski surətinin yaradılması.
D) Peterburq universitetində təhsil alan maarifçi
obrazının yaradılması.
E) Qori Müəllimlər Seminariyasının fəaliyyətindən bəhs
edilməsi.
40. S.Ə.Şirvaninin yaradıcılığı ilə bağlı fikrilərdən biri
səhvdir:
A) Həm lirik, həm də epik əsərlər müəllifidir.
B) O həm də təzkirə müəllifidir.
C) Cəmiyyətin problemlərini tənqid edən satiraları
vardır.
D) Ədəbi irsinin böyük bir hissəsi lirik şeirlərdən
ibarətdir.
E) Lirik şeirləri yalnız məhəbbət mövzusundadır.
TƏHSİL KOMPASI
CƏHƏTİNİZİ BİZİMLƏ MÜƏYYƏN EDİN , TƏHSİLƏ AİD REKLAM BLOGU VƏ ONLAYN KİTABLAR , DƏRSLİKLƏR , KURİKULUM TESTLƏRİ , MƏNTİQ TESTLƏRİ , İNFOMATİKA TESTLƏRİ , ABİTURİENT , blogreklamedu , HAZIRLIQ KURSLARI , 2017-2020
SON YAZILAR
Post Top Ad
- AZƏRBAYCAN DİLİ
- BİOLOGİYA
- COĞRAFİYA
- FİZİKA
- İBTİDAİ SİNİF
- İNFORMATİKA
- İNGİLİS DİLİ
- KİMYA
- RİYAZİYYAT
- TARİX
- MƏNTİQ
- KURİKULUM
- DÖVLƏT QULLUĞU
- MÜƏLLİMLƏRİN İŞƏ QƏBULU
- HAZIRLIQ KURSLARI
- REPİTİTORLAR
- DƏRSLİKLƏR
- BƏDİİ ƏDƏBİYYAT -PDF
- BƏDİİ ƏDƏBİYYAT PDF 2
- HÜQUQ ƏDƏBİYYATI -PDF, Yüklə
- ONLAYN KİTABLAR VƏ DƏRSLİKLƏR – YÜKLƏ – PDF
- KİTAB GÖNDƏR
- XƏBƏR
- ARAŞDIRMA
- MARAQLI
- BLOG YAZILARI
- DÜNYA TƏHSİLİ
- SƏNƏDLİ FİLMLƏR
- FORUM
- Haqqımızda
- KSQ , BSQ , TESTLƏR
Home AZƏRBAYCAN DİLİ Online Testlər testlər Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənnindən ixtisas sualları
Azərbaycan dili və ədəbiyyat fənnindən ixtisas sualları
AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ ƏDƏBİYYAT FƏNNİNDƏN MÜƏLLİMLƏRİN İŞƏ QƏBUL İMTAHANINA HAZIRLAŞANLAR VƏ ALİ MƏKTƏBLƏRƏ HAZIRLAŞAN ABİTURİENTLƏR ÜÇÜN TEST SUALLARI
– AZƏRBAYCAN DİLİ VƏ ƏDƏBİYYAT
– İXTİSAS SUALLARI ( MÜƏLLİMLƏRİN İŞƏ QƏBULU İMTAHANI )
– DİAQNOSTİK QİYMƏTLƏNDİRMƏ
YENİLƏNİR.
PDF FORMATDA YÜKLƏYİN:
1. Səhv yazılmış sözü müəyyənləşdirin.
A) radifikasiya B) laübalı C) fövqəlbəşər
D) əhli-qələm E) rayihəli
2. Vurğusu II hecaya düşən sözlər hansıdır?
1. Avropa 3. qaçarkən 5. məsləkdaş
2. qiraət 4. sapsarı 6. konvensiya
A) 1, 3, 4 B) 2, 3, 5 C) 3, 4, 5
D) 1, 3, 6 E) 2, 4, 6
3. İsim və sifət kimi işlənən söz hansıdır?
A) sönük B ) oynaq C) sarıq
D) işlək E) qalıq
4. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın:
lüğəvi, ailəvi, dünyəvi, səmavi.
A) mülki B) elmi C) kütləvi
D) mənəvi E) dairəvi
5. Əsl Azərbaycan sözlərinə aid olmayan xüsusiyyətləri
I. Sonu “o”, “ö”, “e” saitləri ilə bitən sözlər
II. Söz kökünün əsasən sabit olması
III. Sözün “r” hərfi ilə başlaması
IV. Sözdə ahəng qanununun gözlənilməsi
A) II, IV B) I, III C) II, III
D) III, IV E) I, IV
6. Hansı cümlənin xəbəri frazeoloji birləşmə ilə ifadə
A) İstənilən vəziyyətdən asanlıqla çıxmaq onun adəti
B) Ondan kömək umanlara daim əl tutar, yardım
göstərərdi.
C) İkiüzlü insanlara uyub yuvanı dağıtma!
D) Bu işlərin sonunun yaxşı olacağına inanıram.
E) Mənim üçün hər açılan səhər yeni bir başlanğıcdır.
7. Hansılara antonim qarşılıq tapmaq olar?
1. cinayət 3. təvazökar 5. daimi
2. zərif 4. təmkin 6. fikir
A) 1, 3, 5 B) 3, 4, 6 C) 2, 4, 6
D) 1, 2, 3 E) 2, 3, 5
8. Mənsubiyyət şəkilçili sözləri seçin:
. Anladım ki, ana dilim
Ürəyimdən çıxmaz mənim
Doğransam da dilim-dilim.
A) 3, 4 B) 2, 5 C) 2, 3, 5
D) 1, 4, 5 E ) 2, 3
9. “Səncə, o da bizimlə gedəcəkmi?”
cümləsində işlənmiş köməkçi nitq hissələrini
ardıcıllıqla göstərin.
A) ədat, qoşma, ədat
B) ədat, bağlayıcı, qoşma
C) modal söz, bağlayıcı, ədat
D) bağlayıcı, qoşma, modal söz, ədat
E ) modal söz, bağlayıcı, qoşma, ədat
10. ..Mən sözün öz mənasını istəmirəm,
Bir məzmuna o qul olur,
O duyğudan məhrum olur,
Yoxsul olur.
Sənin əlvan duyğuların
Sözün məna sərhəddindən o taydadır.
İşarələnmiş hansı əvəzliklərdən sonra vergül işarəsi
qoyulmalıdır?
A) 1, 3 B) 2, 3 C) 3, 4 D) 2, 4 E) 1, 2
11. Cəm və hal şəkilçisi qəbul etmiş isimləşən say hansı
cümlədədir?
A) Rabitəçi beşinci dəstəyə lazımi məlumatları
B) Bizim alay yüzlərlə düşməni məhv etdi.
C ) Onuncuları bir yerə toplayıb sabahkı tədbir
haqqında məlumat verdilər.
D) Qaçaqların yerini hətta onlara ən yaxın olanlar
belə bilmirdilər.
E) Yorğun olmağımıza baxmayaraq, birinciliyimizi
qoruyub saxlaya bildik.
12. Sintaktik yolla düzəlmiş azaltma dərəcəsində olan
sifət hansı cümlədədir?
A) Çayın suyu o qədər duru idi ki, orada üzən
xırdaca balıqlar aydın görünürdü.
B) Onun şabalıdı və qıvrım saçları sifətinə xüsusi bir
yaraşıq verirdi.
C) Açıq qapının arxasından içəridə əyləşən şəxslərin
söhbətini aydın eşitmək olurdu.
D) Bu söhbət məni az maraqlandırır.
E ) Ət yaxşı bişməmişdi: ala-çiy idi.
13. Mürəkkəb zaman zərfi işlənmiş cümləni
müəyyənləşdirin:
A) Saat beşdə onunla burada görüşməli idik.
B) Dəfələrlə onu xəbərdar etsəm də mənə qulaq
C) Dünəndən başlayan yağış bu gün günorta kəsdi.
D) Evə çatanda mənə zəng edərsən.
E) Onun indi özünü bu cür aparması məni çox
narahat edirdi.
14. “yapışdırılmalıdır” sözünün tərkibinə görə təhlili
hansı sxemə uyğundur?
A) ┌┐^^^ ͡ ͡ D )┌┐^^͡ ͡
B) ┌┐^ ͡ ͡ E) ┌┐^^͡ ͡ ͡
15. “O – sevdadır, hey dolanır başımda. ”
Altından xətt çəkilmiş söz haqqında verilmiş
fikirlərdən biri səhvdir.
A) düzəltmədir, məchul növdədir
B) III şəxsin təkindədir, təsriflənəndir
C) xəbər şəklindədir
D) təsdiqdədir
E) təsirsizdir
16. Yalnız mənsubiyyətə görə dəyişərkən söz kökündən
II saiti düşən sözləri seçin:
1. ağıl 3. heyif 5. şəkil
2. zehin 4. ağız 6. ovuc
A) 2, 3, 5 B) 1, 3, 5 C) 2, 4, 6
D) 4, 5, 6 E) 1, 4, 6
17. Tabelilik əlaqəsinin hər üç növünün işləndiyi
birləşmə hansı bənddədir?
A) çətinliklə irəliləmək
B) kitabı maraqla oxuyan
C) ürəyimdəki sonsuz arzular
D) körpünün daş arakəsməsi
E) çox maraqlı əsər
18. Söz sırasının pozulduğu sıranı göstərin:
A) Özün getdin, sözün qaldı,
Sinəm üstə közün qaldı.
B) Bu gün mən səni gördüm,
Salam vermək istədim.
Üzünü yana tutdun.
C) “Unut” demək asandır,
Mən unuda bilmirəm.
D) Soyuqluğun könlümə
Saldı qara xal, gülüm.
E) Görüş – qışdan sonra gələn bahardır..
19. Baş üzvləri quruluşca mürəkkəb olan cümlə hansı
A) Sabirin şeirləri “Molla Nəsrəddin” jurnalı
vasitəsilə Orta Asiyada, İranda və Türkiyədə də geniş
yayılmışdır.
B) Mərhum akademik Ziya Bünyadovun “Qırmızı
terror” kitabında repressiyaya məruz qalmış bir sıra
Azərbaycan ziyalılarının həyatından söhbət açılır.
C) Qarşıdan gələn tədris ilində baş verəcək yeniliklər
haqqında geniş məruzə olundu.
D) Qız qalasının möhtəşəm quruluşu Bakıya gələn
qonaqları ilk baxışdan valeh edir.
E) Səni ən çox təəccübləndirən onun saymazlığıdır.
20. Bölüşdürmə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümləni
A) Gah mənə baxırdı, gah da ona.
B) Sən ya bizimlə qalmalısan, ya da getməlisən.
C) Gah göy guruldayıb şimşək çaxır, gah da şiddətli
külək əsir, qapı-pəncərəni silkələyirdi.
D) Həm mənimlə razılaşırsan, həm də bildiyini
eləyirsən, buna nə ad verək?
E) Nə özünü yor, nə də mənə bir söz de.
21. O, sakitcə yaralı zabitə yaxınlaşıb Özünüzü necə hiss
edirsiniz yaralarınız əziyyət vermir ki deyə soruşdu
– vasitəsiz nitqdə hansı durğu işarələri
buraxılmışdır?
A) qoşa nöqtə, 1 tire, 1 vergül, 1 sual işarəsi və
B) qoşa nöqtə, 2 tire, 2 vergül, 1 sual işarəsi və
C) qoşa nöqtə, 1 tire, 3 vergül, 1 sual işarəsi və
D) qoşa nöqtə, 2 tire, 1 vergül, 1 sual işarəsi və
E) qoşa nöqtə, 3 tire, 3 vergül, 1 sual işarəsi və
22. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın.
Bəlkə, ola bilsin ki, yəqin.
A) təəssüf B) demək C) deyilənə görə
D) düzü E) görünür
23. Xitabla bağlı fikirlərdən biri səhvdir.
A) Cümlədə müraciət bildirən sözə və ya söz
birləşməsinə deyilir.
B) Xüsusi intonasiya ilə deyilir.
C) Qrammatik cəhətdən cümlə üzvləri ilə bağlı olmur.
D) Yalnız isimlə və ismi birləşmələrlə ifadə olunur.
E) Diqqəti cəlb etmək, nitqi qüvvətləndirmək məqsədi
24. “Bir az sonra isə bir-birinə düşmən kəsilmiş ailələr
xəstəxananın həyətində yenidən üz-üzə gəlməli
oldular” – cümləsinin sintaktik təhlili ilə bağlı doğru
cavabı tapın blogreklamedu.blogspot.com:
A) Baş üzvlərin hər ikisi mürəkkəbdir
B ) Təyin feli sifət tərkibi ilə ifadə olunmuşdur.
C) Cümlədə 2 zaman, 2 tərzi-hərəkət zərfliyi var.
D) Xəbər vacib şəklində olan fellə ifadə olunmuşdur.
E) İki təyin işlənmişdir.
25. Xüsusiyyətlər hansı əməli yazı növünə aiddir?
1. Kimə verilir. Onun adı, atasının adı, soyadı və
2. Onu verən şəxs və ya təşkilat.
3. Alınan əşyanın miqdarı, yaxud etibar ediləcək
materialın məzmunu.
4. Məsul olan şəxsin imzası.
5. Verildiyi tarix.
6. Məsuliyyət daşıyan şəxsin şəxsiyyət vəsiqəsinin
seriya və nömrəsi, verilmə tarixi.
A) arayış B) protokol C) ərizə
D) akt E) vəkalətnamə
26. Hansı mürəkkəb adın yazılışı səhvdir?
A) Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti
B) Orxon-Yenisey kitabələri
C ) Orta paleolit dövrü
D) Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti
E) Azərbaycan Teleqraf Agentliyi
27. Bu üslub üçün həm qəzəbli, həm sakit, təmkinli, həm
təsviri, həm də analitik dil xarakterikdir.
Söhbət hansı üslubdan gedir?
A) publisistik B) elmi C) rəsmi-işgüzar
D) bədii E) məişət
28. Eyniköklü sözlərə aid düzgün fikirləri müəyyən edin.
1. Eyni bir sözdən əmələ gəlir.
2. Həm eyni, həm də müxtəlif nitq hissələrinə aid
3. Üzgün, üzücü, üzgüçü eyniköklü sözlərdir.
4. Eyniköklü sözlər həm leksik, həm də qrammatik
şəkilçilər vasitəsilə düzəlir.
5. Eyniköklü sözlər quruluşca düzəltmə olur.
A) 1, 2, 5 B) 2, 4, 5 C) 2, 3, 5
D) 1, 3, 4 E) 1, 3, 5
29. “Onun hələ xəbəri yox idi ki” baş cümləsinə hansı
budaq cümlə qoşula bilər?
A) mübtəda B) tamamlıq C) xəbər
D) yer E) zaman
30. Hansı fellər təsirlidir?
1. çıxmaq 3. razılaşmaq 5. geyinmək
2. başa salmaq 4. inandırmaq
A) 1, 3, 4 B) 1, 4, 5 C) 3, 4, 5
D) 2, 4, 5 E) 2, 3, 5
31. Frazeoloji birləşmənin həm özü, həm də onun
frazeoloji sinonimi və antonimi hansı sıradadır? https://blogreklamedu.blogspot.com
A) boğaza yığılmaq, təngə gəlmək, cana doymaq
B) can almaq, öldürmək, yaşatmaq
C) cana doymaq, boğaza yığılmaq, ləzzət almaq
D) baş sındırmaq, ölçüb-biçmək, düşünüb-daşınmaq
E) təngə gəlmək, cana doymaq, can vermək
32. “Sən ellər toyusan, ellər bayramı” – cümləsindəki
həmcins üzvdə hansı şəkilçi ixtisar olunub?
A) şəxs şəkilçisi B) hal şəkilçisi
C) mənsubiyyət şəkilçisi D) cəm şəkilçisi
E) zaman şəkilçisi
33. Nitqin hissələri arasında əlaqəni bildirən ara sözü
A) deyilənə görə B) birincisi C) doğrudan da
D) ehtimal ki E) heyif
34. Qeyri-müəyyən şəxsli cümləni göstərin:
A) Onlar bu sözləri dərhal Qacara çatdırdılar.
B) Gecə saat ikidə bizi təcili trestə çağırdılar.
C) Elə bil onlar mənə dünyanı verdilər.
D) Həyatı boyu onun fikri, xəyalı ilə yaşadı.
E) Etdiyi səhvləri düzəltmək üçün artıq çox gec idi.
35. Hansı cümlədə frazeoloji birləşmə “mürgüləmək”
mənasını verir?
A) Eşitdiyi dəhşətli xəbərdən gözləri qaraldı, beyni
dumanlandı.
B) Ən maraqlısı da bu idi ki, camaatın gözünə kül
C) Yüz dəfə demişəm ki, mənasız söhbətlərə görə
gözünün suyunu axıtma!
D) Bir anlıq yorğunluqdan sim kimi gərilmiş bədənini
rahatlamaq, gözlərinin acısını almaq istəyirdi.
E) Ananın gözləri yol çəkirdi.
36. Qeyri-müəyyən yiyəlik halda olan söz hansı
cümlədədir?
A) Onda Saleh bu qızın kim olduğunu bilmirdi.
B) Amma bu qələbələr heç də asanlıqla başa gəlmirdi.
C) Yerində fırlanıb güzgü qırıntılarının üstündə kürəyi
üstə uzandı.
D) Nəhayət, qolundakı kəndir didilib nazildi və qırıldı.
E) Günəşli hava olmasına baxmayaraq, payızın soyuğu
özünü göstərirdi.
37. Hansı cümlədə “ki” bağlayıcı kimi işlənməmişdir?
(Durğu işarələri işlənməyib)
A ) Mən ki damdan-bacadan baxmaz idim.
B) Elə danış ki hamımız başa düşək.
C) Gül ki qəlbim gülsün.
D) Çalış ki yanılmayasan.
E) Əhmədə demişəm ki, vaxtında gəlsin.
38. Məişət üslubu üçün səciyyəvi deyil.
A) intonasiya, jest və mimikadan istifadə
B) nitqin sərbəstliyi və təbiiliyi
C) Ancaq şifahi şəkildə mövcudluğu
D) Daha çox geniş və bütöv cümlələrdən istifadə
E) dialoji nitq şəklində olması
39. Tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib hissələri hansı
yollarla bağlanır?
1. bağlayıcı sözlə 3. tabesizlik bağlayıcıları ilə
2. intonasiya ilə 4. –sa2 şəkilçisi və ədatla
A) 2, 3 B) 1, 4 C) 1, 3
D) 2, 4 E) 1, 2
40. “Bütün bunlar ona görədir ki, sən daha firavan
yaşayasan” mürəkkəb cümləsində budaq cümlənin
növünü müəyyənləşdirin.
A) məqsəd B) səbəb C ) xəbər
D) tamamlıq E) qarşılıq-güzəşt
1. Bunlardan hansı defislə yazılmalıdır?
https://blogreklamedu.blogspot.com/
A) layihə?qurma B) kəllə?mayallaq
C) kəm?hövsələ D ) cızma?qara
2. Vurğusu son hecaya düşməyən sözləri
müəyyənləşdirin.
1. birlik 3. kompleks 5. sonra
2. sanki 4. həvəskar 6. sonsuz
A) 1, 4, 6 C ) 2, 3, 5 E) 1, 3, 5
B) 2, 4, 5 D) 3, 4, 6
3. Həm əsas, həm köməkçi nitq hissəsi kimi işlənə bilən
sözü seçin:
A) tək B) ötrü C) savayı
D) ilə E) ötəri
4. Biri quruluşuna görə fərqlidir.
A) inqilabi (hadisə) B) rəsmi (danışıq)
C) mülki (geyim) D) əyani (şöbə)
E) tarixi (sənəd)
5. Alınma sözlərə xas olan cəhətləri seçin.
I. Ön şəkilçi qəbul edən sözlər
II. Bir və ikihecalı fellər
III. Şəxs əvəzlikləri
IV. k-y, q-ğ əvəzlənməsi baş verməyən sözlər
A) I, III B) II, III C) I, IV
D) III, IV E) II, IV
6. Hansı cümlədə frazeoloji birləşmə yoxdur?
A) Ömründə hələ heç kəsə ağız açmamışdı.
B) Qayğısız uşaqlıq illərini yada saldıqca gözləri
yaşarır, o günlərə dönmək istəyirdi.
C) Pərinisə qarı yeznəsinin kölgəsini qılınclayır, elə-
hey pisləyirdi.
D) İlin axır çərşənbəsi idi.
E) Dərd çəkmək elə mənə qalıb?
7. Antonim sözlərin işlənmədiyi cümləni tapın.
A) Yaxşı dost yaman gündə tanınar.
B) Varlanmağa tələsən yoxsulluğa tez düşər.
C) Dəli ilə ağıllını, alim ilə cahili bir gözdə görəndə
insanlıq ölçüsü və meyarı pozulur.
D) Bütün məslək dostlarımın bu dünyada mən
Hər qəminə, nəşəsinə ortaq olaydım.
E) Sən həm şəkərim, həm zəhərimsən,
Sən həm xeyirim, həm zərərimsən.
1 2 3 4 5 6
8. Ana dilim, səndədir xalqın əqli, hikməti.
Mənsubiyyət şəkilçili sözləri seçin.
A) 4, 5, 6 B ) 2, 5, 6 C) 1, 3, 6
D) 3, 4, 5 E) 1, 2, 4
9. Hər ömürdə bir ulduza dönər o,
Gah şimşəktək birdən çaxıb sönər o,
Gizli gələr, fəqət aşkar dinər o,
Canda nəfəs, damarda qan məhəbbət,
Həm var olan, həm yox olan məhəbbət!
Nümunədə bağlayıcının hansı növləri işlənmişdir?
A) bölüşdürmə, qarşılaşdırma, iştirak
B) birləşdirmə, qarşılaşdırma, aydınlaşdırma
C) iştirak, inkar, bölüşdürmə
D) qarşılaşdırma, birləşdirmə, bölüşdürmə
E) inkar, qarşılaşdırma, iştirak
10. Nə biləydik bu sevginin sonu yox,
Nə biləydik dünya belə dönəcək,
Nə biləydik sevgi adlı bu qonaq
İkimizin arasında öləcək.
Nümunədə əvəzliyin hansı məna növləri işlənib?
A) sual, təyini, qeyri-müəyyən
B) sual, işarə
C) şəxs, qeyri-müəyyən
D) qeyri-müəyyən, işarə
E) təyini, işarə
11. İsmə aid bütün qrammatik şəkilçiləri qəbul etmiş
say hansı nümunədədir?
A) Bu qələbəyə görə beşincilərimizə minnətdarıq.
B) Çalışmalıyıq ki, birincilik bizim olsun.
C) Birinə sirr verəndə çox diqqətli ol!
D ) Bu bayram on birincilərimizindir!
E) Sahənin beşdə üçünü əksən nə qədər məhsul əldə
edəcəksən ki?
12. Morfoloji yolla düzəlmiş çoxaltma dərəcəsində olan
sifət hansı cümlədədir?
A) Mən tünd çayı heç sevmirəm.
B) Otağın düz ortasında balaca bir masa var idi.
C) Hava küləksiz idi, amma narınca yağış yağırdı.
D) Dümağ paltarı ona xüsusi yaraşıq verirdi.
E) Həyat hamımız üçün çətin bir sınaq meydanıdır.
13. Düzəltmə yer zərfi işlənmiş cümləni göstərin:
A) Çay qırağında oynayan uşaqların şən səs-küyü
meşəni başına götürmüşdü.
B) Birdən-birə onu qarşımda gördüm.
C) Ora-bura vurnuxan insanların narahatlığı ona da
təsir etmişdi.
D) Məhkəmədəki son görüşü unuda bilmirdi.
E) Ortalıqda hələ heç nə yoxdur, bu isə aləmi
bir-birinə qatıb.
14. “danışılmadı” sözünün tərkibinə görə təhlili hansı
sxemə uyğundur?
A) ┌┐^^^͡ ͡ D)┌┐^^ ͡ ͡
B ) ┌┐^ ͡ ͡ E) ┌┐^ ͡ ͡ ͡
15. “..Ucaltdığın kiçiləndə görəsən,
Əriyərsən gözün görə-görə sən. ”
Altından xətt çəkilmiş fellər haqqında verilmiş
fikirlərdən biri səhvdir.
A ) Hər ikisi quruluşca düzəltmədir
B) Hər ikisi təsriflənməyən feldir
C) Birincisi isimləşən feli sifətdir
D) Hər ikisi təsdiqdədir
E) Hər ikisinin tərkibində qrammatik şəkilçi var
16. Həm hal, həm də mənsubiyyət şəkilçiləri artırdıqda
ikinci saiti düşən sözləri seçib göstərin.
1. səbir 3. nəsil 5. burun
2. alın 4. xeyir 6. beyin
A) 1, 4, 6 B) 1, 3, 4 C) 3, 4, 6
D) 2, 5, 6 E) 2, 3, 5
17. Boş xanaya hansı söz yazılmalıdır ki, tabelilik
əlaqəsinin bütün növləri cədvəldə olsun?
¹rəsmi ²rəsmi ³rəsm
danışıqlar bəyənmək
A) seç B) gözəl C) tablo
D) düşündürücü E) çəkildi
18. Söz sırasının pozulduğu sıranı göstərin:
A) Nağıllar dünyasına aparaydım səni mən.
B) Elə bil dağılmış xatirələrim
Səsinin sapında səfə düzüldü.
C) Getmək istəyirsən, bəhanəsiz get!
D) Mən səni öz ömrümə saat əqrəbi sandım.
E) Bir salama dəyməyən eşqə ölüm yaraşır!
19. Hansı cümlədə həm sadə , həm də feli sifət tərkibi ilə
ifadə olunmuş mürəkkəb təyin var?
A) Dərslik ali məktəblərə qəbul olunmağa hazırlaşan
abituriyentlər üçün nəzərdə tutulmuşdur.
B) Azərbaycan xalqının tarixini, mədəniyyətini özündə
əks etdirən bu nümunələr zaman keçdikcə daha da
dolğunlaşır.
C) Bir qədər hərlənib yorulandan sonra qalmağa başqa
yeri olmadığına görə yenə qardaşıgilə getdi.
D) Vağzalda dayanmış avtobusda yerlərin dolmağına az
E) Direktor çıxıb həyətdə gözləyən Əlini içəri dəvət etdi.
20. Tabesiz mürəkkəb cümlə hansı bənddədir?
A) Amma ilk dəfə belə vəziyyətə düşdüyü üçün
həyəcanlanır, baxışlarını ətrafdakı adamlardan
gizlətməyə çalışırdı.
B) Təyyarədən enən sərnişinlərlə birlikdə gömrük
zonasına gələn Səid pasport yoxlanışından keçmək üçün
növbəyə durdu.
C) Başını aşağı dikib sola döndü və cəld addımlarla
zalın çıxışına tərəf yönəldi.
D) Qız ona ani bir baxışla baxıb üzünü döndərdi və
sürətini artırıb ondan uzaqlaşmağa çalışdı.
E) Qarşısında oturan oğlana maraq və mərhəmət ifadə
edən nəzərlərlə baxırdı, baxışlarında həm də ümidsiz bir
kədər, bir nisgil duyulurdu.
21. O, bir az fikirləşib sizi haradasa görmüşəm, Qori
Müəllimlər Seminariyasında oxumamısınız deyə
soruşdu – cümləsinin sxemi necə olmalıdır?
A) “V? – m, – v”. B) M: ”V?” – m.
C) “V?” – m. D) M: “V? -m,- v”.
22. Xitabla bağlı fikirlərdən biri səhvdir.
A) Cümlədə müraciət olunanı bildirən sözlərə deyilir.
B) Feli sifətlə ifadə oluna bilmir.
C) İsmin adlıq halında olur və buna görə mübtədaya
D) Quruluşca sadə və ya mürəkkəb olur.
E) Həm sözlərlə, həm də söz birləşmələri ilə ifadə
23. Hansı bənddə “ilə” (-la²) bağlayıcı vəzifəsində
işlənmişdir?
A) Nadir böyük həvəslə danışırdı.
B) Bu dəqiqə telefonla onunla danışırdım.
C) Müayinədən sonra həkim xəstə ilə görüşə icazə verdi.
D) Bu işi Raufla Kərimə tapşırmaq lazımdır.
E) Rayona maşınla getdik.
24. Bu sənəd hər hansı bir şəxsin kimliyini təsdiq etmək
məqsədi ilə bu və ya digər təşkilat tərəfindən verilir
və burada bir və ya bir neçə şəxs haqqında da
məlumat vermək mümkündür.
Bu fikir hansı işgüzar sənəd haqqındadır?
A) ərizə B) arayış C) izahat
D) akt E) protokol
25. Cümlələrdən birində yaşa(maq) sözü ilə eyniköklü
olan söz işlənməmişdir.
A) Əminə xanım çox yaşlandığından artıq pilləkənləri
tək qalxa bilmirdi.
B) Kiçik qardaşımla əmim oğlu, təxminən, yaşıd idilər.
C) O gah anasının dağınıq saçlarına, gah da yaşlı
gözlərinə baxırdı.
D) Qulamgilin yaşayışı pis keçmirdi.
E) Xalq onu daim qəlbində yaşadacaqdır.
26. Hansı sıradakı mürəkkəb ad səhv yazılmışdır?
A ) Azərbaycan Respublikasının Baş naziri
B) Şəki Su İdarəsi
C) Mars planeti
D) Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü
E) Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanı
27. Frazeoloji birləşmənin həm özü, həm də onun
frazeoloji sinonimi və antonimi hansı sıradadır?
A) boğaza yığılmaq, təngə gəlmək, cana doymaq
B) can almaq, öldürmək, yaşatmaq
C) cana doymaq, boğaza yığılmaq, ləzzət almaq
D) baş sındırmaq, ölçüb-biçmək, düşünüb-daşınmaq
E) təngə gəlmək, cana doymaq, can vermək
28. Uyğunsuzluğu seçin:
A) bədii üslub – obrazlılıq, emosionallıq.
B) elmi üslub – dəqiqlik, ardıcıllıq, konkretlik.
C) rəsmi-işgüzar üslub – dilin maksimum
mükəmməlliyi, fikrin tam aydınlığı, birmənalılığı.
D) publisistik üslub – fikrin hamı tərəfindən
anlaşılması, aydın və təsirli şəkildə ifadə olunması.
E) məişət üslubu – məntiqlilik, mücərrəd fikirlərdən
29. “Buna yüz faiz əmin idi ki. ” baş cümləsinə hansı
budaq cümlə qoşula bilər?
A) mübtəda B) məqsəd C) təyin
D) səbəb E) tamamlıq
30. Məchul fel işlənmiş cümlələri göstərin:
1. Günəş üfüqdən boylandı, hər tərəf al nura
2. Əkin sahələri iki gün əvvəl suvarıldı.
3. Yağış suyu həyətin ortasında gölləndi.
4. Əhməd Cavad “xalq düşməni” adı ilə damğalandı
və sürgün edildi.
5. Bu qarışıq zamanda çoxları varlandı.
A ) 2, 4 B) 2, 5 C) 1, 3, 4
D) 1, 3, 5 E) 4, 5
31. Frazeoloji birləşmə işlənmiş cümləni tapın.
A) İndi yanıb-yaxılıram,
Sərt dilləndim sənə niyə?
B) Onun topu düz yola düşmüşdü.
C) Mübahisəli məsələ tezliklə həll olundu.
D) Əgər istəyirsən yediyin cana sinsin, gərək mayana
haram qatmayasan.
E) Zülmət əbədi hər gecənin gündüzü vardır!
32. Həmcins üzvlü cümləni göstərin.
A) Al-əlvan çiçəkilərin xoş ətri ətrafa yayılmışdı.
B) Nə bir ağac vardı, nə də bir kölgəlik.
C) Bulağın suyu göz yaşı kimi dumduru idi.
D) Hündürboy kişi səsli-küylü küçələrdən keçərək
soldakı binaya yaxınlaşdı.
E) Gah sulara baş vurub lap dərinliklərə enir, gah da
süzüb suyun üzünə çıxır.
33. Cümlələrdən birində ara söz güman, şübhə bildirmir.
A) Olmaya, məni tanımadın.
B) Deyəsən, yağış yağacaq.
C) Deyilənə görə, bu hadisə zamanı siz də orada
D) Bəlkə, mən də sizinlə getdim.
E) Görəsən, sağ-salamat gedib çata bildilər?
34. Qeyri-müəyyən şəxsli cümləni göstərin.
A) Bu sözlərlə elə bil yarasına duz basdılar.
B) Bacıları tez-tez evimizə gələrdi.
C) Uman yerdən küsərlər.
D) Onun bu vəziyyətini düşündükcə ürəyim sıxılırdı.
E) Halallıq almadan getmək istəmirdi.
35. Verilənlər içərisində hansı üslubun xüsusiyyətləri
1. Olduqca müxtəlif mövqe və maraqları əks etdirir.
2. Dialoji nitq bu üslubun səciyyəvi xüsusiyyətidir.
3. Modallıq bildirən söz və ifadələr çox işlənir.
4. Obrazlılıq və emosionallıq bu üslubun əsas
xüsusiyyətidir.
A) publisistik B) rəsmi-işgüzar C) elmi
D) bədii E) məişət
36. Hansı cümlədə “O” əvəzliyindən sonra vergül
qoyulmamalıdır?
A) O, qaçır dar döngələrdə (B.Vahabzadə)
B) O, daxilən sonsuz təlaş və həyəcan içində idi.
C) O, torpaq istədi səndən bir qarış (B.Vahabzadə)
D) O, özünə sirdaş axtarırdı.
E) O, bu sirri yenə də gizli saxladı.
37. Ahəng qanunu dilin həm . həm də . quruluşunu
səciyyələndirir.
Nöqtələrin yerinə hansı terminlər yazılmalıdır?
A) fonetik, morfoloji
B) fonetik, sintaktik
C) fonetik, leksik
D) sintaktik, leksik
E) leksik, morfoloji
38. Qoşmalar ismin hansı halında işlənən sözlərə qoşula
A) adlıq, yiyəlik, yönlük
B) yönlük, yerlik, çıxışlıq
C) adlıq, yiyəlik, yönlük, çıxışlıq
D ) təsirlik, yerlik
E) təsirlik, yerlik, çıxışlıq
39 . Budaq cümlənin hansı növü baş cümlənin ümumi
məzmunu ilə bağlı olur?
A) yer budaq cümləsi
B) zaman budaq cümləsi
C) şərt budaq cümləsi
D) kəmiyyət budaq cümləsi
E) məqsəd budaq cümləsi
40. Zaman əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlənin tərkib
hissələri, əsasən, hansı bağlayıcılarla bağlanır?
A) və, nə, nə də, həm, həm də
B) amma, ancaq, lakin, fəqət
C) ya, ya da, gah, gah da
D) o cümlədən, hətta, fəqət
E) lakin, yoxsa, çünki, yəni
1. Bunlardan hansı defislə yazılmalıdır?
A) diqqətə?layiq B) fövqəl?bəşər
C) ölkələr?arası D) kino?aparat
E) cah?calal
2. Vurğusu son hecaya düşən sözləri müəyyənləşdirin.
1. maneə 3. sakitcə 5. dahiyanə
2. qəlbən 4. lirika 6. forum
A ) 1, 3, 5 B) 2, 4, 6 C) 1, 3, 6
D) 4, 5, 6 E) 2, 3, 4
3. Həm əsas, həm köməkçi nitq hissəsi kimi işlənə bilən
sözü seçin:
https://blogreklamedu.blogspot.com/https://blogreklamedu.blogspot.com/
A) yan B) nüsxə C) sanki
D) xülasə E) üçün
4. Biri quruluşuna görə fərqlidir:
A) mirvari (dənəsi) B) mənəvi (qida)
C) kütləvi (iğtişaş) D) mədəni (insan)
E) coğrafi (məkan)
5. Alınma sözlərə xas olan cəhətləri seçin:
I. Sonu qoşasamitli birhecalı sözlər
II. Onluq saylar
III. Tərkibində uzun sait işlənən sözlər
IV. İşarə əvəzlikləri
A) I, II B) I, III C) II, IV
D) III, IV E) II, III
6. Hansı cümlədə frazeoloji birləşmə yoxdur?
A) Cəfa çəkməsən, səfa görməzsən.
B) Ürəksizə ürək verib ağlama.
C) Ürəyinə damdı ki, Nəcəfi evdə tapacaq.
D) İşin nədən ibarət olduğunu bizə başa saldılar.
E) Dostuna pul verən həm pulunu itirər, həm
7. Antonim sözlərin işlənmədiyi cümləni tapın.
A) Sən həm savabım, həm günahımsan,
Sən həm dünənim, həm sabahımsan.
B) Gəl bölək dünyanı ikilikdə biz,
Dərə mənə düşsün, dağı sən götür.
C) Demə mənə nələr gəlir ağlıma,
Vay onda ki, qara səndən ağ uma.
D) Ürəksizə ürək verib ağlama,
Bir gün sənsiz öləcəyi yoxdusa.
E) Sevən könüllərçün, gülüm, uzaqlıq
Ən böyük, ən gözəl yaxınlıq olur.
8. Şirin xatirəmdir, şirin röyamdır
Müqəddəs andımdır vətənim mənim.
Nümunədə mənsubiyyət şəkilçili neçə söz vardır?
A) 3 B ) 4 C) 5 D) 2 E) 1
9. . Yalnız indi anladım,
Ah, sən daha mənim üçün
Əlçatmaz bir çiçəksən,
Yaşanmış günlərimtək geri dönməyəcəksən.
Nümunədə işlənmiş köməkçi nitq hissələri hansı
bənddə düzgün verilmişdir?
A) 2 ədat, 1 nida, 2 qoşma
B) 1 ədat, 1 nida, 2 qoşma
C) 1 ədat, 1 nida, 1 qoşma. 1 bağlayıcı
D) 2 ədat, 1 nida, 1 qoşma
E) 1 ədat, 1 nida, 2 bağlayıcı
10. Sözlər niyə belə xətrə dəyirlər?
Ürəksiz görüşdən doymuşuq daha.
Fillər ölümünü duyur, deyirlər,
Biz də ayrılığı duymuşuq daha.
Nümunədə əvəzliyin hansı məna növləri işlənib?
A) sual, şəxs B) işarə, şəxs
C) sual, təyini, şəxs D ) sual, işarə, şəxs
E) qeyri-müəyyən, işarə, şəxs
11. Hansı cümlədə qeyri-müəyyən miqdar sayı
işlənmişdir?
A) Birincisi, onun Nazim haqqında dedikləri mənim
heç xoşuma gəlmir.
B) Xeyli düşündükdən sonra aram-aram sözə
C) Biz bir qədər dincəlib sonra yenidən irəliləməyə
D) Onun bu hərəkəti ən az məni maraqlandırırdı.
E ) Masanın üstünə qoyulmuş külqabında xeyli siqaret
kötüyü var idi.
12. Sintaktik yolla yaranmış çoxaltma dərəcəsində olan
sifət hansı bənddədir?
A) Bütün olanları düşündükcə həyəcanlanır, buralardan
qaçıb uzaqlaşmaq istəyirdi.
B) Hökmdar dövrün ən bilikli təbiblərini, ən müdrik
şəxslərini sarayına dəvət etsə də, heç kəs bu dərdə çarə
tapa bilmədi.
C) Ölkəmiz get-gedə daha da inkişaf edir, qüdrəti ilə
aləmə səs salır.
D) Biz xeyli gəzib-dolaşdıq, lakin maraqlı bir məlumat
əldə edə bilmədik.
E) Mən onu görəndə o, bapbalaca bir qız idi.
13. Hansı cümlədə miqdar zərfi təsriflənməyən felə
A) Firuz baba çox yorulmuş, əldən-ayaqdan düşmüşdü.
B) Onu düşündükcə Əzizə çox kədərlənir, qəlbindəki
qaysaqlanan yara yenidən sızıldayırdı.
C) Xeyli danışandan sonra birdən-birə susub gözlərini
məchul bir nöqtəyə zillədi.
D) Məktubu bir neçə dəfə dönə-dönə oxudu.
E) Tədbirə xeyli xarici qonaq da dəvət olunmuşdu.
14. “naxışlanmışdır” sözünün tərkibinə görə təhlili hansı
sxemə uyğundur?
15. “..Sən gərək özünü tanıtmayaydın,
Ömür də beləcə keçib gedəydi. ”
Altından xətt çəkilmiş fellər haqqında verilmiş
fikirlərdən biri düzdür:
A) Hər ikisi şühudi keçmiş zamandadır
B) Hər ikisi inkardadır
C) Hər ikisi quruluşca sadədir
D) Hər ikisi arzu şəklindədir
E) Hər ikisi ikinci şəxsin təkindədir
16. Mənsubiyyətə görə fərqli dəyişən isimlərin sayını
müəyyən edin:
sinif, su, mövqe, həvəs, nə. mənafe, tələb, tale
A)1 B) 2 C) 3 D ) 4 E) 5
17. Boş xanaya hansı söz yazılmalıdır ki, tabelilik
əlaqəsinin bütün növləri cədvəldə olsun?
A) dərsi B) dəyişdirilərək C) müəllimi
D) qədim E ) unudulmur
18. Söz sırasının pozulduğu sıranı göstərin:
A) Sən mənə zülm eylədin, mənə zülüm yaraşır.
B) Düşüb qarış-qarış izinə sənin,
Əzbərləyəcəyəm yollarını mən.
C) Həyat səni güldürəndə gülmüsən.
D) Hünərin var, ağladanda gül görüm.
E) Qop, ey tufan! əs, ey yel! Xəzan olum, tökülüm
19. Quruluşca mürəkkəb təyin, tamamlıq və zərflik
işlənmiş cümlə hansıdır?
A) Vəziyyətin çıxılmaz olduğunu başa düşən gənc
kəşfiyyatçı, indi uzanıb qaldığı bu evin qarşısında,
düşərgənin asfalt meydançasında, on nəfərdən çox
əsgərin üstünə atılmağa məcbur oldu.
B) Əsirin belə möcüzəli şəkildə yoxa çıxdığını görən
əsgərlər heyrətdən yerlərindəcə donub qaldılar.
C) Maşını qol-budaqlı bir palıd ağacının altında saxlayıb
dərindən nəfəs aldı.
D) Onlar bu maşında kimin və nə məqsədlə gəldiyini
bilməsələr də onun öz mövqelərinə yaxınlaşmağına
imkan yaratmağa çalışırdılar.
E) Şəhərin ən imkanlı adamlarından biri hesab olunan
Əlifağanın başqa bir yerdə çox dəbdəbəli bir bağ evi var
20. Tabesiz mürəkkəb cümlə hansıdır?
A) Ustalarla, tikinti briqadaları ilə danışıqları o aparırdı,
daxildəki işlərə rəhbərlik isə Şərafət xanımın əlində idi.
B) Bunun üçün Salehin sürdüyü maşına əyləşib işsiz
adamların iş axtarmaq üçün yığışdıqları yerlərə baş
C) Sonra ağzını onun qulağına yaxınlaşdırıb yalnız
özünün və oğlunun eşidə biləcəyi bir səslə dedi.
D) Pillələri yavaş-yavaş qalxıb üçüncü mərtəbədə
yerləşən mənzilinin qapısı ağzında dayandı və zəngin
düyməsini basdı.
E) Qəribədir, ona elə gəlirdi ki, elə bu saat, buradaca
başına faciəli bir iş gələcək.
21. Gördünmü, ay bala dedi atan mənim başıma nə
oyun açdı – cümləsinin sxemini göstərin:
A) “V, – m, – v?” B) M: ”V”, -m C) “V?” – m.
D) M: “V?” E) M:”V, -m,- v”.
22. Xitab haqqında deyilənlərdən biri səhvdir.
A) Ey, ay, a kimi nidalarla da işlənir.
B) Həm sözlərlə, həm də söz birləşmələri ilə ifadə
C) Müraciət olunan şəxsi bildirir.
D) Xitab cümlədə xəbərlə uzlaşır.
E) Xitab xüsusi intonasiya ilə cümlə üzvlərindən ayrılır.
23. Aşağıdakı işgüzar sənədlərdən hansını hazırlayarkən
bu tələblər yerinə yetirilməlidir?
1. Sənəd vahid formada yazılır və onu idarə rəhbəri
2. Sənəddə bu və ya digər şəxsin ictimai fəaliyyəti,
əxlaqi və siyasi keyfiyyətləri obyektiv şəkildə ardıcıl
3. Kimə,kimdən və haraya təqdim olunması göstərilir.
4. Dövlət əhəmiyyətlidirsə, müzakirə olunaraq
yoxlanılır.
5. Məsul şəxsin imzası və müəssisənin möhürü
A) ərizə B) protokol C) izahat
D) tərcümeyi-hal E) xasiyyətnamə
24. Hansı fikirlər səhvdir?
1. Oynaq ismi və sifəti eyniköklü omonim sözlərdir.
2. Düzəltmə sözlərin kökü və başlanğıc forması fərqli
3. Eyniköklü sözlər həm morfoloji, həm də sintaktik
yolla düzəlir.
4. “Yanacaq” sözünün başlanğıc formasını iki şəkildə
düşünmək mümkündür.
5. Kökü omonim olan yağlı, yağış, yağmur sözləri
eyniköklüdür.
A) 1, 4, 5 B) 1, 5 C) 2, 3, 4
D) 1, 2, 4 E) 3, 5
25. “ 1969-cu ildə Nil Armstronq “Apollon-11”
gəmisində ayın səthinə enməyə müvəffəq oldu”
cümləsindəki hansı ismin yazılışında səhvə yol
verilmişdir?
A) “Apollon-11” B) səthinə C) ayın
D) Armstronq E) gəmisində
26. 1. Söz birləşməsi şəklində olur
2. Sintaktik təhlil zamanı parçalanmır.
3. Tərkibindəki hər bir sözün öz vurğusu olur.
4. Bəziləri ixtisar oluna bilir.
Verilən fikirlər hansına aiddir?
A) xüsusi isimlərə
B) frazeoloji birləşmələrə
C) mürəkkəb sözlərə
D) mürəkkəb adlara
E) feli birləşmələrə
27. Aşağıda göstərilənlər hansı üslub üçün səciyyəvidir?
1. Ləhcə xüsusiyyətləri özünü göstərir.
2. İntonasiya, jest-hərəkət aparıcı yer tutur.
3. Nitqin sərbəstliyi mühümdür.
A) elmi B) bədii
C ) məişət D) rəsmi-işgüzar
E) publisistik
28. İcbar fel işlənmiş cümlələri göstərin.
1. Dayım içəri girən kimi bizə acıqlandı və və böyrü
üstə aşmış stulu qaldırdı.
2. Usta özünə təzə köynək tikdirirdi.
3. İdarənin bütün sənədlərini yoxlatdırdılar.
4. O, içəri keçib işıqları yandırdı.
5. Hökmdar müqəssiri tutdurdu.
A 2, 3, 5 B) 1, 5 C) 2, 4
D) 1, 2, 3 E) 3, 4, 5
29. “ Bayaqdan bizim hərəkətlərimizə sakitcə göz qoyan
qadın birdən-birə dilə gəlib bizə məsləhət gördü
ki. ” baş cümləsinə hansı budaq cümlə qoşula bilər?
A) mübtəda B) təyin C) tərzi-hərəkət
D) xəbər E) tamamlıq
30. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın:
Madam ki, indi ki, bir halda ki.
A) hərgah B) çünki C) belə ki
D) hərçənd E) yəni
31. Frazeoloji birləşmələrin hər üçünə aid olan
xüsusiyyəti göstərin.
ayağından çəkmək, gözü açılmaq, əlindən tutmaq
A) hər üçünün tərkibindəki isimlərin hal şəkilçisi ilə
B) hər üçünün frazeoloji omonim hesab olunması
C) hər üçünün yalnız xəbər ola bilməsi
D) hər üçünün tərkibindəki fellərin təsirli olması
E) hər üçünün həm də həqiqi mənada işlənə bilməsi
32. Həmcins üzvlərdə təkrar olunan bəzi qrammatik
şəkilçilər sonuncusu saxlanılmaqla ixtisar oluna bilir.
Bunlara aid deyil:
1. Hal şəkilçiləri
2. Cəm şəkilçiləri
3. Mənsubiyyət şəkilçiləri
4. Xəbərdə şəxs şəkilçiləri
5. Zaman şəkilçiləri
6. Felin şəkil şəkilçiləri
7. İnkar şəkilçiləri
A) 5, 6, 7 B) 4, 5, 7 C) 1, 2, 3
D) 3, 6, 7 E) 2, 4, 5
33. Ara söz işlənmiş cümlə hansıdır? (Durğu işarələri
A) Sözün düzünü zarafatla deyərlər.
B) Elə hər işin düzdür.
C) Düz danışsan, başın da ağrımaz.
D) Düzü bu işdən gözüm su içmir.
E) Düzünü Allah bilir.
34. Aşağıdakı cümlələrdən ikisi ümumi şəxslidir.
1. Dərsi vaxtında hazırlayarlar.
2. İgid ölər, adı qalar.
3. Yalan söz üz qızardar.
4. Sözün düzünü zarafatla deyərlər.
5. Quşu gözündən vururdu.
6. Onu orden və medallarla təltif etmişdilər.
A) 1, 2 B) 1, 4 C) 2, 4 D) 3, 5 E) 5, 6
35. “Vağzalın yan-yörəsindəki dükanların da hamısı
bağlı idi” cümləsindəki üzvlərin sıralanmasını
A) təyin, tamamlıq, mübtəda, xəbər
B) təyin, tamamlıq, xəbər
C) mübtəda, xəbər
D) zərflik, təyin, mübtəda, xəbər
E) təyin, mübtəda, xəbər
36. Verilənlər içərisində hansı üslubun xüsusiyyətləri
1. Aydınlığa, kütləvi anlaşıqlığa, təsirliliyə xüsusi
diqqət yetirilir.
2. Kütləviliyinə, işlənmə dərəcəsinə görə ən üstün
3. Mürəkkəb cümlələrdən geniş istifadə olunur.
4. Funksional imkanlarının genişliyinə görə ədəbi-
bədii dil də adlanır.
A) məişət B) bədii C) elmi
D) rəsmi-işgüzar E) publisistik
37. Nümunədəki isimlərin hamısına aid olan ümumi
cəhəti göstərin.
Fazil özünü nağıllarda eşitdiyi əfsanəvi bürclərin
üstündə hiss edirdi.
A) İsimlərin heç birində mənsubiyyət şəkilçisi yoxdur.
B) İsimlərin hamısı cəmdədir.
C) Nümunədəki isimlərin hamısı ümumi isimdir.
D) Hər üçündə hal şəkilçisi vardır.
E) İsimlərin hamısı milli mənşəlidir.
38. Sıraların hansında “q” /qe/ hərfi ayrı-ayrılıqda [q],
[ğ], [x] və [k´] səsini ifadə edir?
A) Müşfiq, qutu, haqsız, qəza
B) qoçaq oğlan, otaqsız, məqsəd
C) haqqında, toqqa, aşıq havası
D) aşiq, aşıq, əqidə, çıraq
E) üfüq xətti, uşaq, qənimət
39. Hansı tabesiz mürəkkəb cümlənin xəbərləri felin
məchul növü ilə ifadə olunub?
A) Məsələyə baxıldı, qərar çıxarıldı.
B) Otaqlar təmizləndi, pəncərələr silindi.
C) Sənədlərə baxıldı, əmr verildi.
D) Quş çırpındı, sonra göyə pərvazlandı.
E) Güllər açıldı, çəmənlər əlvan rəngə boyandı.
40. “Qələm əyri yonulsa da, düz yazar” – cümləsi
haqqında səhv fikri tapın.
A) qarşılıq-güzəşt budaq cümləli tabeli mürəkkəb
B) cümlələr bir-birinə -sa şəkilçisi və da ədatı ilə
C) I cümlə müəyyən şəxsli cümlədir.
D) hər ikisi nəqli cümlədir.
E) II cümləsi şəxssizdir.
IV
1. Səhv yazılmış sözü müəyyənləşdirin.
A) koalisiya B) laureat C) leykomiya
D) əhliləşdirmək E) dəm-dəsgah
2. Vurğusu II hecaya düşən sözlər hansıdır?
1. bayaq 3. daxilən 5. igidcəsinə
2. opera 4. İngiltərə 6. həvəslə
A) 1, 2, 3 B) 4, 5, 6 C) 3, 5, 6
D) 2, 4, 5 E) 1, 4, 6
3. İsim və fel kimi işlənə bilən söz hansıdır?
A) buruq B) yaş C) sarı D) sağ E) çat
4. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın.
kütləvi, əşyəvi, əyani, riyazi.
A) nümunəvi B) qələvi C) coğrafi
D) kimyəvi E) qiyabi
5. Əsl Azərbaycan sözlərinə xas olan xüsusiyyətləri
seçin:
I. Vurğunun son hecanın üzərinə düşməsi
II. Eynicinsli qoşa saitlərin işlənməsi
III. Ahəng qanununun gözlənilməsi
IV. Söz kökünün dəyişkən olması
A) I, IV B) II, III C) I, III D) III, IV E) I, II
6. Hansı cümlənin xəbəri frazeoloji birləşmə ilə ifadə
olunub?
A) O, könlündən keçənləri heç kəsə demədi.
B) Başladığı iş yarımçıq qaldı.
C) El bilir, uşaqlıqdan o naxələf olmayıb.
D) Başı işə elə qarışırdı ki, axşamın düşməsindən
belə xəbəri olmurdu.
E) Bilirdim ki, o, çox dözümsüz və iradəsizdir.
7. Hansılara antonim qarşılıq tapmaq olar?
1. dəcəl 3. hövsələsiz 5. məhlul
2. nəfəs 4. ehtiyat 6. narahat
A) 1, 3, 5 B) 2, 4, 6 C) 3, 4, 5
D) 2, 3, 5 E) 1, 3, 6
1 2 3
8. . Kim qorumur öz dilini
4 5 6
İtsin mənim gözlərimdən ilim-ilim.
Mənsubiyyət şəkilçili sözləri seçin.
A) 4, 5 B) 1,4, 5 C) 3, 5, 6
D) 3, 5 E) 4, 6
9. Düşündüm, ayrılıq gələndən bəri,
Sən mənim eşqimə çıraq olasan.
Onunçün verdinmi mənə göyləri,
Məndən göylər qədər uzaq olasan?!
Nümunədə işlənmiş köməkçi nitq hissələri hansı
bənddə düzgün verilmişdir?
A ) 3 qoşma, 1 ədat
B) 2 qoşma, 1 bağlayıcı
C) 1 qoşma, 1 bağlayıcı, 1 ədat
D) 3 qoşma, 1 bağlayıcı
E) 1 qoşma, 2 bağlayıcı, 1 ədat
1 2
10. O bu boyda bir cahanı yaradıb,
Yeri, göyü, asimanı yaradıb,
3 4
İnsan onu o insanı yaradıb,
5
Bu dünyanın əlifbası – məhəbbət!
Ən ilk nəğmə, ən ilk yazı məhəbbət!
İşarələnmiş hansı əvəzliklərdən sonra vergül işarəsi
qoyulmalıdır?
A) 2; 4; 5 B) 1; 3 C) 1; 2; 5
D) 4; 5 E) 1; 3; 4
11. Həm mənsubiyyət. həm də hal şəkilçisi qəbul etmiş
isimləşən sıra sayı hansı cümlədədrr?
A) Birini ona gətirmişəm.
B ) İkincisindən çox narazıyam.
C) Beşincilər hamını heyran etdilər.
D) Bir-birimizi görmədiyimiz anlar geridə qaldı.
E) Səkkizinci palatanın qapısı hələ də açıq idi.
12. Hansı cümlədə morfoloji yolla düzəlmiş azaltma
dərəcəsində olan sifət işlənmişdir?
A) Qarşıdan gələn maşınların gur işıqları onun
gözlərini qamaşdırır, yolu aydın seçməyə imkan
vermirdi.
B) Tünd-qara gözləri ağımtıl sifətinə çox yaraşır, onu
yaşından xeyli cavan göstərirdi.
C) Həyatın çətin sınaqları onu daha da
möhkəmləndirmiş, iradəli bir insana çevirmişdi.
D) Açıq-sarı işıqların şöləsi otağa xüsusi bir görünüş
verirdi.
E) Gümüş kəmərin üstündəki xırdaca qaşlar günəş
şöləsi düşdükcə par-par parıldayırdı
13. Mürəkkəb tərzi-hərəkət zərfi işlənmiş cümləni
müəyyənləşdirin.
A) Hərdən axşamlar bizə gələr, oturub dərdləşərdi.
B) Elə gəlsin, elə getsin,
Aralıqda söz olmasın
C) Qız qeyri-ixtiyari əlindəki kağızları masanın üstünə
qoydu.
D) Nazim sevinə-sevinə əlindəki sənədləri mənə uzatdı.
E) Mən bu anı səbirsizliklə gözləyirdim.
14. “Çəkilişdəyik” sözünün tərkibinə görə təhlili hansı
sxemə uyğundur?
A) ┌┐^^^ ͡ ͡ D) ┌┐^^ ͡ ͡
B) ┌┐^ ͡ ͡ E) ┌┐^^͡ ͡ ͡
C) ┌┐^^^ ͡
15. ..Ömür qala-qala, gün qala-qala
“Əlvida” deyəsən doğma bir yola..
Altından xətt çəkilmiş söz haqqında hansı fikir
səhvdir?
A) şərt şəklindədir
B) təsriflənəndir
C) işin arzu olunduğunu bildirir
D) sadədir, məlum növdədir
E) II şəxsin təkindədir
16. Yalnız mənsubiyyətə görə dəyişərkən söz kökündən
II saiti düşən sözləri seçin.
1. sinif 3. beyin 5. boyun
2. ağıl 4. fikir 6. ömür
A) 2, 4, 5 B) 1, 3, 6 C) 1, 5, 6 D) 2, 3, 5 E) 3, 4, 5
17. Tabelilik əlaqəsinin hər üç növünün işləndiyi
birləşmə hansı bənddədir?
A) get-gedə yüksəlmək B) yaşanmış xoş xatirələr
C ) onun böyük ürəyi D) ən ülvi duyğular
E) Böyük Çin səddi
18. Söz sırasının pozulmadığı sıranı göstərin.
A) Bəlkə gözləmədik bu xoş görüşü,
B) Yaman qəribədir dünyanın işi.
C) Düzlərdə bürküdən solur gül-çiçək,
D ) Çiçəyə dərd olmur, düzə dərd olur.
E) Biz ki öyrənmişik hicrana artıq.
19. Bütün üzvləri mürəkkəb olan cümləni göstərin.
A) Bizim əsas məqsədimiz vətən torpaqlarını
düşməndən azad etməkdir.
B) Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasını
Azərbaycan dilinə Rəsul Rza tərcümə etmişdir.
C) XIII əsrdə ana dilimizdə ilk şeir nümunələrini
yaradan sənətkar İzzəddin Həsənoğludur.
D) Böyük sənətkar simvollarla, rəmzlərlə
zəmanəsindəki haqsızlığa, ikiüzlülüyə kəskin
nifrətini bildirir.
E) Sabirin satiraları dövrün ən mühüm sosial-siyasi
münasibətlərini, müxtəlif ictimai baxışları canlı bir
şəkildə əks etdirir.
20. İntonasiya əlaqəsi ilə düzəlmiş qarşılaşdırma əlaqəli
tabesiz mürəkkəb cümlə hansdır?
A) Çox həyəcanlandı, lakin bir kəlmə belə demədi.
B) Səfərə hazırlaşsaq da, gedə bilmədik.
C) Qış çoxdan gəlmişdi, havalar isə hələ də xoş
keçirdi.
D ) Lalə müharibəyə getmiş atasının yolunu çox
gözlədi, bir xəbər çıxmadı.
E) Həddən artıq kədərli olmasına baxmayaraq, bunu
ətrafdakılara sezdirməməyə çalışırdı.
21. Qoca Deməli bütün bunların heç bir əhəmiyyəti yox
imiş dedi bütün səylərimiz əbəs imiş – vasitəsiz
nitqdə buraxılmış durğu işarələrinin düzgün
ardıcıllığı hansı bənddədir?
A) qoşa nöqtə, vergül, vergül, tire, vergül
B) qoşa nöqtə, vergül, tire, vergül, dırnaq
C) qoşa nöqtə, dırnaq, vergül, vergül, tire, vergül,
tire, dırnaq
D) vergül, vergül, dırnaq, tire, vergül, dırnaq
E) qoşa nöqtə, dırnaq, vergül, vergül, dırnaq
22. Məntiqi ardıcıllığı tamamlayın.
Xülasə, deməli, müxtəsər.
A) heyif B) deyəsən C) bəlkə
D) qısası E) yəqin
23. Mürəkkəb xitab hansıdır?
A) Ancaq ürəyimdə deyirəm yenə:
“Ay ürək, buna da gərək mən dözüm. ”
B) Gülüm, heyif sənə, heyiflər mənə,
Qoruya bilmədim məhəbbətimi.
C) Könlüm quşu qanad çalmaz sənsiz bir an,
Azərbaycan!
D) Dinmə, danışma, yat, bala,
Sən deyən olmayıb hələ
E) Ey daşlaşan, torpaqlaşan ulu babam!
24. Hansı cümlə mübtəda, tamamlıq, xəbər sxeminə
uyğundur?
https://blogreklamedu.blogspot.com/
A) Şirin yalandan acı həqiqət yaxşıdır.
B) Düzlük hər zaman qızıldan qiymətli hesab olunur.
C) Şərəfli əmək insanı ucaldar.
D ) Lalə məktubun kimə aid olduğunu bilmirdi.
E) Düzdür, Nazim, sən haqlısan!
25. Bu iki əməli yazı nümunəsinin başlanğıcı, demək olar
ki, eynidir.
1. arayış 3. protokol 5. akt
2. izahat 4. ərizə
A) 2, 4 B) 3, 5 C) 1, 4 D) 2, 3 E) 4, 5
26. “Sizin sənədlər yoxlananda mən də orada idim” –
cümləsində təsriflənməyən felin morfoloji təhlili ilə
bağlı səhvi göstərin:
A) təsdiqdədir
B) sözdə iki leksik, bir qrammatik şəkilçi işlənmişdir
C) quruluşca düzəltmədir
D) təsirsizdir
E) feli bağlamadır
27. Mürəkkəb adlardan hansıların birinci tərəfi dırnaq
içində yazılmalıdır?
1. İstiqlal ordeni 4. Şəhidlər xiyabanı
2. Müəllim qəzeti 5. Abşeron romanı
3. Milli Ordu 6. Koroğlu operası
A ) 1, 2, 5, 6 B) 2, 4, 5, 6 C) 2, 3, 4
D) 1, 3, 5 E) 1, 3, 5, 6
28. Rəsmi sənədlərin dili üçün səciyyəvi hesab oluna
bilməz.
A) arxaik leksikanın mühafizəsi
B) fikrin hüquqi azadlığı
C) fikrin birmənalılığı
D) geniş izah və analitik şərhdən istifadə
E) fikrin yığcamlığı
29. “Yarıq, yaralı, yarğan” sözləri haqqında
doğru fikirləri seçin:
1.“yar”felindən yaranmış eyniköklü sözlərdir
2.Sözlərin kökü isimlə omonimdir
3.Sözlərin üçü də feldən düzəlmişdir
4.Sözlər morfoloji üsulla yaranmışdır
5.Sözlərin üçü də ┌┐^ sxeminə uyğundur
A) 1, 3, 4 B) 3, 5 C) 2, 4, 5 D) 1, 4 E) 1, 2, 4
30 Tabeli mürəkkəb cümlələrdən birinin budaq cümləsi
qeyri-müəyyən şəxsli cümlədir.
A) Mən evə təzəcə çatmışdım ki, qapını döydülər.
B) Bu qılınc olmasa yeyərlər məni (S.Vurğun)
C) Ona elə gəldi ki, indicə adını çəkəcəklər.
D) Mənə deyirlər ki, bu il yay çox isti keçəcək.
E) Yazın əvvəli idi ki, Həmid təzə mənzilə köçdü.
31. “Əsəbiləşmək” sözünün frazeoloji birləşmə ilə ifadə
olunmuş sinonimləri hansı sıradadır.
A) ürəyi istəmək, könlündən keçmək, ürəyi getmək
B) hirslənmək, qəzəblənmək, hirsi başına vurmaq
C) dəridən-qabıqdan çıxmaq, canını oda yaxmaq, dərdə
düşmək
D) cin atına minmək, özündən çıxmaq, zəncir çeynəmək
E) ağzına çullu dovşan sığmamaq, gözü düşmək,
gözünün odunu almaq
32. Həmcins təyinli cümləni göstərin:
A) Yox, sən də haqlısan, ey gizli dərdim,
Qərəzli, qərəzsiz tələblərinlə.
B) O, atasının tanış və doğma sifətinə baxaraq, yavaş-
yavaş qapıya doğru yeridi.
C) Qaraxanın gözəl, uca qaməti dərddən əyilmişdi.
D) Əksinə, çox aydın və sərrast düşünürdü.
E) Mərmər ağdır, qəm qara.
33. Ara sözün işləndiyi cümləni göstərin:
A) Güman gələn yerləri ələk-vələk etdilər.
B) Yəqin etdim ki, sən düz demirsən.
C) Hər dilinə gələn sözü deməli deyilsən.
D) Düzdür, sənin dediklərinlə mən də razıyam.
E) Sənin dediklərin tamamilə düzdür.
34. Bu cümlələrdən birinin xəbəri III şəxsin təkində olur.
A) qeyri-müəyyən şəxsli cümlə
B ) şəxssiz cümlə
C) ümumi şəxsli cümlə
D) adlıq cümlə
E) söz-cümlə
35. Hansı cümlədə “o” əvəzliyindən sonra vergül
qoyulmamalıdır?
A) O, ömür yolunu azıb, çaşdırıb.
B) O, bu qaçışıyla özündən qaçır.
C) O, nağılı bir vaxt Canəli müəllimə Gülrux arvad
danışmışdı.
D) O, yenə də yem gətirmək üçün yuvasından aralandı.
E) O, deyəsən, məni başa düşmədi.
36. Hansı cümlədə frazeoloji birləşmə “aldatmaq”
mənasını verir?
A) Məsmə qaşqabağını sallayıb oturmuşdu.
B) Dəyirman bildiyini eylər, çax-çax baş aparar.
C) Özünü ələ salırsan, ya məni?
D) Yenə kimin gözünə kül üfürürsən?
E) Son vaxtlar ondan gözüm su içmir.
37. Qeyri-müəyyən yiyəlik halda olan isim işlənən
cümləni tapın:
A) Uşaqlarını birdən-birə elə arzuladı ki, gözləri yaşardı.
B) Ələmdar da həmin yaşlı kişi kimi səkidən çıxmağa
məcbur oldu.
C) Axşam möhkəm yağış yağdığı üçün məhəllənin
küçələri palçıq və su gölməçələri ilə dolmuşdu.
D) Yaşamaq arzusu o qədər güclü idi ki, Sabirin
qarşısını heç nə ala bilməzdi.
E) Komandiri razı salıb qaranlığın daha da qatılaşmasını
gözlədi.
38. Feli birləşmələrin əsas tərəfi nə ilə ifadə olunur?
A) felin təsriflənən formaları ilə
B) felin arzu və şərt şəkilləri ilə
C) felin xəbər şəkli ilə
D) idi, imiş, isə hissəcikləri ilə
E) təsriflənməyən fellər ilə
39. Biri tabesiz mürəkkəb cümlələrin tərkib hissələri
arasında işlənən məna əlaqələrinə aid deyil:
A) bölüşdürmə B) iştirak C) zaman
D) aydınlaşdırma E) səbəb-nəticə
40. Hansı fikir “Hara getsə, əlimdən qurtarmayacaq” və
“Nə qədər dil tökürsə, xeyri yoxdur” cümlələrinin
hər ikisinə aid edilə bilər?
A) Qarşılıq-güzəşt budaq cümləli tabeli mürəkkəb
cümlədir.
B) Baş cümlələri budaq cümlədən əvvəl işlənmişdir.
C) Bütün xəbərləri frazeoloji birləşmə ilə ifadə
olunmuşdur.
D) Tərkibindəki cümlələr genişdir.
E) Tabelilik bağlayıcısı ilə bağlanmışdır.
V Azərbaycan dili və ədəbiyyat
1. Əşyanı ümumi şəkildə müəyyən edən əvəzlikləri
göstərin.
A) biri, birisi, nə isə, kimsə
B) o, bu, belə, elə, həmin
C) mən, sən, o, biz, siz, onlar
D) kim, nə, hara, necə, niyə
E) öz, hər, bütün, filan
2. Hansı cümlədə şühudi keçmiş zamanda işlənən fel
var?
A) Yaşadır anaları övladların sevinci.
B) Çox uzaqdan eşidirdi Vətənimin gur səsini.
C) Çətindi, asandı, bilmirəm, bilirəm ki, həyat
mübarizədir.
D) Ürəyim nisgilli-nisgilli dilləndi,
Yerlər də, göylər də kövrəldi.
E) Gəlmişdim ellərə salam deməyə.
3. Vasitəsiz tamamlığın əsas xüsusiyyəti hansıdır?
A) Adlıq və yiyəlik haldan başqa digər hallarda olur.
B) Əşyanın sayı və kəmiyyətini bildirir.
C) Yalnız təsirli fellərlə əlaqəyə girir, müəyyən və
qeyri-müəyyən olur.
D) İş görən şəxsi göstərir, həm feli, həm ismi xəbərlə
əlaqəyə girir.
E) İşin icrasının keyfiyyətini bildirir.
4. Tabesiz mürəkkəb cümlənin tərəfləri arasında hansı
məna əlaqəsi var?
Yaşatmaq çətindir, unutmaq asan.
A) ardıcıllıq B) aydınlaşdırma
C) zaman D) səbəb-nəticə
E) qarşılaşdırma
5 ”Mənim qapım hər kəsin üzünə açıqdır”cümləsinin
morfoloji təhlili ilə bağlı doğru cavabları göstərin.
1. mənim-şəxs əvəzliyidir,mənsubiyyət şəkilçisi qəbul
etmişdir.
2. qapım-isimdir,mənsubiyyət şəkilçisi qəbul
etmişdir.
3. hər kəsin-təyini əvəzlikdir,yiyəlik haldadır.
4. üzünə- isimdir,mənsubiyyət və hal şəkilçilərini
qəbul etmişdir.
5. açıqdır-feldir,indiki zamandadır.
A) 2,4 B) 2,4,5 C) 3,4 D) 1,2,3 E) 1,2,4
6. Frazeoloji birləşməni göstərin:
A) məşğul olmaq B) məşq etmək
C) göz yetirmək D) iştirak etmək
E) yerbəyer etmək
7. -gil, -zadə, -daş şəkilçiləri ilə əmələ gələn düzəltmə
isimlər hansı mənanı bildirir?
A) məkan B) cansız əşya C) kiçiltmə
D) mücərrəd E) insan anlayışı
8. Feli sifətlərdən ibarət olan cərgəni göstərin.
A) əzgin, güləyən B) qurucu, danışmalı
C) gülməli, qorxunc D) dinləyən, yazılmış
E) qaçağan, çalışan
9. Hansı bənd ismi birləşmələrdən ibarətdir?
A) vətən həsrəti, vətən üçün yaşamaq
B) həyat eşqi, səmimi söhbət
C) övladını sevən, sonsuz arzular
D) görüş keçirmək, dəniz havası
E) cəh – cəh vuran, sərgi açılanda
10. Tərkib hissələri yalnız intonasiya ilə bağlanmış tabeli
mürəkkəb cümləni göstərin.
A) Üç – dörd ay olar, mən onu görə bilmirəm.
B) Ürəyimdən keçirdi ki, bu dəfə onun köməyindən
istifadə etməyim.
C) Kim nə vaxt istəyir, gedə bilər.
D) Bu komandanı da udsaq, çempion olacağımıza daha
şübhə yoxdur.
E) Bircə ondan razıyam ki, özümdən narazıyam.
11. “Qış sərt gəldiyi üçün dağlarda qar çoxdur”
cümləsini tabeli mürəkkəb cümləyə çevirsək, budaq
cümlə hansı növdə olar?
A) tamamlıq B) səbəb C) xəbər
D) məqsəd E) mübtəda
12. Bu dil tipində sözün kökü içəridən dəyişir, şəkilçi
sözün müxtəlif yerlərində işlənə bilir.
A) flektiv
B) həm iltisaqi, həm flektiv
C) həm kök, həm flektiv
D) kök dillər
E) iltisaqi
13. «Ürəyiaçıq» mürəkkəb sifətinin tərkib hissələrini
göstərin.
A) təsirlik hal şəkilçili isim və sadə sifət
B) mənsubiyyət şəkilçili isim və düzəltmə zərf
C) təsirlik hal şəkilçili isim və düzəltmə sifət
D) mənsubiyyət şəkilçili isim və düzəltmə sifət
E) mənsubiyyət şəkilçili isim və sadə sifət
14. «Gülər bizim gəzintimizin bitməsini istəmirdi»
cümləsindəki tamamlıq nə ilə ifadə olunmuşdur?
A) II növ təyini söz birləşməsi ilə
B) I növ təyini söz birləşməsi ilə
C) isimlə
D) məsdər tərkibi ilə
E) III növ təyini söz birləşməsi ilə
15. Hansı tabeli mürəkkəb cümlələrdə budaq cümlələr
birinci işlənmişdir?
1.O insan ki başqasına yaxşılıq arzulaya bilmir, o, özü
xoşbəxt ola bilməz.
2.Biz o zaman yuxudan oyandıq ki, gün çıxıb ətrafı
işıqlandırmışdı.
3.Biz içəri girmişdik ki, vağzalı çalındı.
4.Kim ki vicdanı qarşısında təmizdir, o, xoşbəxtdir.
5.İş ondadır ki, tikinti hələ başa çatmayıb.
A) 2,5 B) 1,2,5 C) 3,4,5 D) 2,4 E) 1,3,4
16. Kosmos və oçerk sözlərinin fonetik təhlili ilə bağlı
düzgün fikirləri seçin.
1. Hər ikisi ahəng qanuna tabedir.
2. Hər iki sözün hecaları samitlə başlayıb, samitlə
bitir.
3. Hər iki sözdə vurğu ilk hecadadır.
4. Hər ikisi yazılışı ilə tələffüzü fərqlənməyən sözdür.
5. Hər ikisində qarşılığı olmayan bir cingiltili samit
vardır.
6. İkinci sözün vurğusunu dəyişməklə mənasını
dəyişdirmək olar.
A) 1, 2, 6 B) 2, 3, 4 C) 4, 5, 6
D) 1, 4, 5 E) 3, 4, 5
17. Modal sözlərlə bağlı səhv fikri seçin:
A) “Nəhayət, ümumiyyətlə, xülasə”- nəticə bildirən
modal sözlərdir.
B) ”Dünən xəbərlərdə verilmiş məlumata görə, sabah
hava yağmurlu olacaq” cümləsində fikrin mənbəyini
ifadə edən modal söz işlənmişdir.
C) Ara sözlər əsasən, modal sözlərlə ifadə olunur.
D) Modal sözlərin cümlədə yeri sərbəstdir.
E) Modal sözlər digər sözlərlə sintaktik əlaqəyə girmir.
18. Hansı sözlər həm hal, həm mənsubiyyət şəkilçisi
qəbul edib.
1 2 3 4
Gecənin qaranlığında zavodun yaxınlığındakı
5 6 7
bəzək kollarının arasındakı kiçik daxmadan işıq
gəlirdi .
A) 6,7 B) 1,2,4 C) 4,5,6 D)2,5 E) 3,5,7
19. Vurğusu dəyişməklə mənası dəyişən sözü göstərin:
A) xülasə B) sarı C) çətin D) astronom E) dünən
20. Hansı qeyri-müəyyən miqdar saylarından sonra
gələn isimlər cəmdə olmalıdır?
A) üç-dörd, yüzlərlə
B) çox, xeyli
C) az, onlarla
D) bir sıra, bir çox
E) bir qədər, minlərcə
21. “Qocalar” şeirinin müəllifi kimdir?
A) Cabir Novruz B) Mirmehdi Seyidzadə
C) Əliağa Kürçaylı D) Mirvarid Dilbazi
E) Bəxtiyar Vahabzadə
22. «Xeyir və Şər» hansı poemadandır?
A) «İsgəndərnamə» B) «Xosrov və Şirin»
C) «Yeddi gözəl» D) «Leyli və Məcnun»
E) «Sirlər xəzinəsi»
23. Anar bədii yaradıcılığa neçənci ildə başlamışdır?
A) 1957 B) 1960 C) 1938 D) 1964 E) 1970
24 . Cərgələrin birində İ. Hüseynovun povestləri
verilmişdir:
A) “Cığırlar”, “Mələk insanlar”
B) ”Dərd”, “Saz”
C) ”Tütək səsi”, “Saz”
D) ”Məhşər”, “Nizami”
E) ”İdeal”, “Yanar ürək”
25. Kim “Dədə Qorqud” dastanlarının motivləri
əsasında ssenari yazmış, geniş araşdırmalar
aparmışdır?
A) Elçin B) Anar C) Həmid Araslı
D) Kamal Abdulla E) Nəbi Xəzri
26. Verilmiş nümunələrdən biri nağıldır.
A) “İki ana” B) “Şir və Tülkü”
C) “İşığı söndürmə” D) “Çillələr”
E) “Sənə aslanım deyən”
27. “Birinci zəng”şeirinin müəllifi kimdir?
A) Səməd Vurğun B) Məmməd Araz
C) Hikmət Ziya D) Bəxtiyar Vahabzadə
E) Zəlimxan Yaqub
28 M.P.Vaqifin yaradıcılığı ilə bağlı səhv fikir hansıdır?
A) Onu bütöv bir ədəbi məktəbin başçısı kimi
məşhurlaşdıran nikbin ruhlu şeirləridir.
B) Füzulidən fərqli olaraq, ayrılıq, hicran yox, vüsal
şairidir.
C) Əsərlərindən bəzilərini əruz, bəzilərini isə heca
vəznində yazmışdır.
D) Həm lirik, həm də epik şeirin əvəzsiz ustasıdır.
E) Yaradıcılığının əsas mövzusu qadın gözəlliyinin və
məhəbbətin tərənnümüdür.
29. Aşağıdakı fikirlərdən hansı səhvdir?
A) Sərbəst şeirdə heç bir ritm, ölçü və ahəng
gözlənilmir.
B) Azərbaycan şeirində əruz vəzni, heca vəzni və sərbəst
şeirdən istifadə olunmuşdur.
C) Heca vəzni hecaların sayca bərabərliyinə əsaslanır.
D) Sərbəst şeirin əsas əlaməti misraların quruluşunda,
qafiyə sistemində müəyyən sərbəstliyin olmasıdır.
E) Əruz vəznində hecaların uzun-qısalığı əsas götürülür.
30. Yalnız əruz vəznində yazmışdır:
1. Q.Zakir 2. M.Füzuli
3. Ş.İ.Xətai 4. Saib Təbrizi
5.S.Ə.Şirvani 6.M.Ə.Sabir
A) 2,3,4,5 B) 1,4,5 C) 2,3,6
D) 2,4,5,6 E) 1,2,4,5
31. Səhv fikri göstərin:
A) Füzuli ana dilində bədii nəsrin əsasını qoymuşdur.
B) Füzulinin vəfat tarixi Əhdi Bağdadinin “Gülşənüş-
şüəra” təzkirəsində əbcəd hesabı ilə verilmişdir.
C) Məhəmməd Füzulinin əsl adı “Füzuli”, nisbəsi
“Bağdadi”, atasının adı “Məhəmməddir”.
D) Qaynaqlarda Füzulinin Bayat boyundan olması
göstərilir.
E) Füzuli “Leyli və Məcnun” poemasını Osmanlıların
hakimiyyəti dövründə yazmışdır.
32. Bunlardan biri Cəfər Cabbarlının tərcümələri
sırasında verilə bilməz:
A) V.Şekspir “Hamlet”
B) F.Şiller “Qaçaqlar”
C) Bomarşe “Fiqaronun toyu”
D) A.Puşkin “Yevgeni Onegin”
E) V.Şekspir “Otello”
33. Laylalar haqqında verilənlərdən biri yanlışdır:
A) Laylalar 4 misralı, 7 hecalı olur.
B) Laylalar körpəni əzizləmək üçün oxunur.
C) Laylaların misralarındakı hecaların sayı eyni olur.
D) Laylalar bəzən «beşik nəğmələri» də adlanır.
E) Laylalarda anaların arzuları da öz əksini tapır.
34. C.Məmmədquluzadə «Poçt qutusu» hekayəsini hansı
mətbuat orqanında nəşr etdirib?
A) «Molla Nəsrəddin» B) «Şərqi-Rus»
C) «Həyat» D) «Həqiqət»
E) «İqbal»
35. Dram janrı ilə bağlı fikirlərdən biri yanlışdır:
A) Dramlarda komik səhnələrə də yer verilir.
B) Dramlar nəsrlə yazıldığı kimi, nəzmlə də yazıla bilər.
C) Müxtəlif qüvvələrlə toqquşma dramda, əsasən, baş
qəhrəmanın məğlubiyyəti ilə nəticələnir.
D) “Dram” yunan sözüdür, mənası “hərəkət” deməkdir,
Azərbaycan ədəbiyyatında ilk dram XIX əsrdə yaranıb.
E) Bu janr ciddi münaqişə zəminində qurulur.
36. Aşağıdakılardan biri Q.Zakirin heca vəznində
yazdığı əsərlərə aid deyil:
A) “Durnalar”
B) “Gəlsin”
C) “Eylər”
D) “Dost yolu bağlandı, ümid kəsildi”
E) “Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm”
37. Sasani şahlarının paytaxtı olduğu dövrdə gözəlliyi,
əzəməti ilə şöhrət qazanmış Mədain şəhərinin indi
xarabaya çevrildiyini deyən bu sənətkar zəmanəsinin
hökmdarlarını bundan ibrət almağa çağırır.
Söhbət hansı sənətkardan gedir?
A) Məhsəti Gəncəvi
B) Qətran Təbrizi
C) Nizami Gəncəvi
D) Əfzələddin Xaqani
E) Əssar Təbrizi
38. “Həmzənin Qıratı qaçırması” qolunda hansı hadisə
bədii müqəddiməyə aiddir?
A) Mahmud paşanın məclis qurması
B) Keçəl Həmzəni Çənlibeldə dəlilərin narazılıqla
qarşılaması
C) Düratın buxov açarını Koroğlunun Keçəl Həmzəyə
verməsi
D) Keçəl Həmzənin Qırxdəyirmanda Koroğlunu
aldatması
E) Koroğlunun Toqata gedib Qıratı qaytarması
39. B.Vahabzadənin əsərləri ilə bağlı uyğunsuzluğu
müəyyən edin:
A) “Cavab”-ana və ana dili anlayışları yanaşı qoyulub
həll olunur.
B) “Ana dili”-dilimizə xor baxanlara qarşı etiraz öz
əksini tapıb.
C) “Vətəndaş”- insanın vətən qarşısında borcu Tanrı
qarşısında borcuna bənzədilir.
D) “Şəhid məzarları”-Vətən yolunda canından keçənlər
şəhid adlanır.
E) “Təyyarələr”-döyüşçü idealını mənzilə doğru yolda
ölən təyyarə obrazına bənzədir.
40. M.Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” əsərinin
formasına aid fikirləri seçin.
1. Lirik poemadır, vahid süjet xətti yoxdur.
2. Əsərdə şairin uşaqlıq xatirələri dilə gəlir.
3. Əsərdə üstüörtülü şəkildə xalqın azadlıq
düşüncələri də öz əksini tapır.
4.Beşlik şəklindədir, aaabb şəklində qafiyələnir.
5. Heca vəznindədir, xalq dilindədir.
A) 1,4,5 B) 2,3 C)1,3,5 D) 2,3,5 E) 1,2
1. Hansı sözlərin orfoepiyası düzdür.
1. [fəntgir]
2. [hanbal]
3. [arkestr]
4. [bayraxdar]
5. [teatır]
A) 1,2,5 B) 1,3,4 C) 2,3,5 D)1,3,5 E) 2,3,4
2. Hansı?sualına cavab verən sayın növünü göstərin.
A) müəyyən miqdar sayı
B) sıra sayı
C) qeyri – müəyyən miqdar və kəsr sayı
D) kəsr sayı
E) qeyri – müəyyən miqdar sayı
3. Hansı cümlələrdə məchul növ fel işlənib?
1. Ətrafa şəfəq saçıldı.
2. Bu mahnı çox sevilirdi.
3. Bu söhbətdən sonra o, çox kədərləndi.
4. İşdən sonra çox yorulmuşdu.
5. Yaz gəlir, torpaq bellənir.
A) 1, 5 B) 1, 4 C) 3, 4 D) 2, 5 E) 2, 3
4. Söz birləşməsi nədir?
A) İki və daha artıq sözün leksik və qrammatik
cəhətdən birləşməsidir.
B) Bitmiş bir fikrin ifadəsidir.
C) İntonasiya bütövlüyü ilə seçilir.
D) Nitq hissələrinin birləşməsidir.
E) Əsas tərəfin tələbi ilə asılı tərəfin hallanmasıdır.
5. “Etiket” termini ilə paralel olaraq işlədilir:
A) yarlıq B) nitq C) jest
D) nitq aktı E) mimika
6. Antonim sözlər cərgəsini göstərin.
A) böyük-iri, qoca-ahıl
B) pis-əyri, düz-dürüst
C) dərə-təpə, az-çox
D) sevmək-ağlamaq, atmaq-vermək
E) xoşbəxt-sevincli, qəm-kədər
7. Əvəzliklər hansı nitq hissələrinin yerində
işlənmişdir?
Mən meydan əriyəm, sən də bir kişi.
Mərdliklə seçilir hər mərdin işi.
A) isim, say B) isim, sifət C) say, sifət
D) sifət, zərf E) zərf, isim
8. Hansı cərgədəki sözlərin leksik mənası yoxdur və
suala cavab vermir?
A) kitab, həyat, kaş B) kimi, qədər, dəniz
C) dünya, təkcə, səma D) axı, kaş, savayı
E) cəld, görkəm, axı
9. Uyğunluğu müəyyən edin.
I. Vurğu üçüncü hecaya düşür.
II. Vurğu ikinci hecaya düşür.
III. Vurğu birinci hecaya düşür.
1. Antarktida, dekorasiya
2. Arktika, missiya
3. iyul,iyun
A) I – I B) I – 2 C) I – 3
II – 3 II – 1 II – 2
III – 2 III – 3 III – 1
D) I – 2 E) I – 1
II – 2 II – 2
III – 1 III – 3
10. “Anadan belə laqeyd danışmazlar” cümləsi .
A) qeyri-müəyyən şəxsli müxtəsər cümlədir.
B) qeyri-müəyyən şəxsli geniş cümlədir.
C) müəyyən-şəxsli geniş cümlədir.
D) ümumi şəxsli müxtəsər cümlədir.
E) ümumi şəxsli geniş cümlədir.
11. Budaq cümləsi baş cümlədən əvvəl gələn tabeli
mürəkkəb cümləni göstərin.
A) Solmazın ürəyindən keçir ki, babası hər gün
onlara qonaq gəlsin.
B) Kim əla oxuyursa, bu kitab ona çatacaq.
C) Fəxr edirəm ki, sənin kimi həmyerlim var.
D) Hamı bilir ki, payızda meyvə bol olur.
E) Arzum budur ki, sən də əlaçı olasan.
12. İntonasiya ilə bağlanmış tabeli mürəkkəb
cümlələrdən biri tamamlıq budaq cümləlidir:
A) İgid odur, yaman günə dayansın.
B) Adam var, heç nədən qorxusu yoxdur.
C) Getmək istəyir, əlini qaldırsın.
D) Elə danışır, bişmiş toyuğun da gülməyi gəlir.
E) Ay Kərim, heç deməzsən, aldatdım.
13. Vasitəli nitqli cümlələri müəyyən edin:
1. “Görünür, mehriban ailədir”, -deyə Firudin
düşündü.
2. Ənvər təşəkkür edərək bildirdi ki, onun üçün bu
gündən əziz gün olmayıb.
3. “Ətiacıdır, araqarışdırandır, çox pis adamdır”,-deyə
Xavər öz-özünə düşündü.
4. Babası deyərdi ki, o, nəvəsini oğlundan çox istəyir.
5. Şübhəsiz ki, səndən yaxşı musiqiçi olacaq
A) 2, 3 B) 1, 3 C) 4, 5 D) 2, 5 E) 2, 4
14. “İgid” sözünün leksik təhlilindəki səhvi göstərin.
A) Qorxaq, cəsarətsiz sözləri ilə antonimdir.
B) Ümumişlək sözdür.
C) Səmimi, mülayim sözləri ilə sinonimdir.
D) Əsl Azərbaycan sözüdür.
E) Təkmənalı sözdür.
15. III növ təyini söz birləşməsini göstərin.
A) orfoqrafik qaydalar
B) morfoloji faktlar
C) yol işarələrini dəyişmək
D) anasının arzularını yerinə yetirən
E) leksik vahidlərin işlənməsi
16. “Namizədlik işi” birləşməsinin I tərəfinin fonetik
təhlilinə aid hansı fikirlər səhvdir?
1. Vurğusu və uzun saiti fərqli hecadadır.
2. Yazılışı və tələffüzü arasında 3 fərqli məqam var.
3. Samitlərdən ikisi kardır.
4. Sözdə qarşılıq təşkil edən samit cütlük işlənmişdir.
5. Tələffüz şəkli [na:mizətdix`]şəklindədir.
A) 1,3,5 B) 1,2,4 C) 3,5
D) 2,4 E) 3,4,5
17. Verilmiş cümlələrin hansında zərf yoxdur?
A) Dünən məktəbdə tədbir keçirildi.
B) Uşaqlar həyətdə futbol oynayırlar.
C) Qız cəld mətbəxə keçdi.
D) Yayda kəndə gələrsən.
E) Hava birdən tutuldu.
18. Bu cümlədə hansı normalar pozulub?
“Münsiflər heyəti bu gənc müğənnini gələcəyin
böyük muğam ifaçısı ampulasında görmürdülər”.
A) leksik və qrammatik
B) yalnız leksik
C) qrammatik və fonetik
D) leksik və fonetik
E) yalnız qrammatik
19. Fikirlərdən biri səhvdir:
A) ud sözü omonim olub isim və fel kimi işlənir.
B) iffət –ismətli, həyalı, namuslu sözləri ilə
sinonimdir.
C) qayın eyni nitq hissəsinə aid omonim sözdür.
D) manqurt –düşünmək qabiliyyətini itirmiş
mənasını bildirir.
E) atlaz-parça növü, atlas- xəritələr toplusu
deməkdir.
20. Hansı cümlələrdə isim işlənməmişdir.
1.Gecə keçir, səhər açılırdı.
2.Bildiklərini dönə-dönə təkrar et.
3. Oralarda yaşamaq çətinləşmişdi.
4. Böyük dura-dura kiçik danışmaz.
5. Hər tərəf başdan-başa gül-çiçəklə bəzənmişdi.
A) 1,3,5 B) 2,3,5 C) 1,4,5 D) 2,3,4 E) 3,4,5
21. « Qaranquş» əsəri hansı janrda yazılmışdır?
A) hekayə B) nağıl C) əfsanə
D) lətifə E) dastan
22. Verilənlərdən biri məhəbbət dastanıdır:
A) “Aşıq Qərib” B) “Kitabi – Dədə Qorqud”
C) “Koroğlu” D) “Qaçaq Kərəm”
E) “Qaçaq Nəbi”
23. “Düratın itməyi” qolunda Koroğlu Qara xana özünü
kim olaraq təqdim edir?
A) dəlilərdən biri B) Koroğlu C) ilxıçı
D) nökər E) aşıq
24. Azərbaycan ədəbiyyatında ilk komediya hansı
əsərdir?
A) «Hacı Qara»
B) «Hekayəti – Molla İbrahimxəlil kimyagər»
C) «Hekayəti-xırs quldurbasan»
D) «Aldanmış kəvakib»
E)«Mürafiə vəkillərinin hekayəti»
25. Aşağıdakı sənətkarlardan birinin yaradıcılığı ədəbi
tənqidçilər tərəfindən səkkizinci «Qarabağnamə»
hesab olunur:
A) S.Rəhimov B) S.Rüstəm
C) M.İbrahimov D) S.Vurğun
E) İ.Əfəndiyev
26. C.Novruz əsərlərinin hansında xalqımızın Qarabağ
dərdini qələmə almışdır?
A) «İxtiyarım olsa idi»
B) «Sağlığında qiymət verin insanlara»
C) «İlk görüş»
D) «Qalxdım dağlara»
E) «İnsan himnləri»
27. Hansı fikir doğrudur?
A) Süjet kompozisiyanın ünsürüdür.
B) Məzmun və formanın vəhdətində məzmun əsasdır və
forma məzmundan törəyir.
C) Lirik ricət təbiət lövhəsinin sözlə ifadəsidir.
D) Forma dəyişkən, məzmun sabitdir.
E) Təsvir və təhkiyə dramatik növ üçün xarakterikdir.
28. Elə ki Rum şahı taxta oturdu,
Dünyaya mum kimi bir naxış vurdu.
Bütün ölkələrə ədli səs saldı,
Rum taxtı onunla yeni rəng aldı.
Verilmiş misralar hansı əsərdəndir və bu əsərin
müəllifi kimdir?
A) Səməd Vurğun “Azərbaycan”
B) Nizami Gəncəvi”Sirlər xəzinəsi”
C) Nizami Gəncəvi”İsgəndərnamə”
D) Ələmdar Quluzadə”Alim və quldur”
E) Əliağa Kürçaylı “Bakı”
29. “Sən zalımsan, zülmkarsan! Ancaq beləsi yaradanı
kəsə bilər.Onu bil ki, onun yaratdıqları intiqamı
səndə qoymayacaq, onların arasında rahat nəfəs ala
bilməyəcəksən, kef- işrət məclisləri qura
bilməyəcəksən. O binalar sənin deyil, mənimdir.
Onlar səni qəbir kimi sıxacaq”.
Verilmiş mətn parçası hansı əsərdən götürülmüşdür?
A) “Xan sarayı”
B) “Zeynalabdin”
C) “Koroğlu “dastanından “Düratın itməyi” qolu
D) “Ağabəyimağa”
E) “İsgəndər quş dili öyrənir”
30. Ədəbiyyat nəzəriyyəsi haqqında verilənlərdən biri
doğrudur:
A) Sənətkarların əsərlərini təhlil edib onlara istiqamət
verir.
B) İnsanı tərbiyə edir və onun daxili aləmini
zənginləşdirir.
C) Müasir əsərləri başa düşməkdə oxucuya yol göstərir.
D) Ədəbiyyatın ümumi qanunauyğunluqlarını və s.
öyrənir.
E) Ədəbiyyatın keçdiyi tarixi inkişaf yolunu araşdırır.
31. «Azad» hekayəsi mövzu və ideyasına görə hansı
əsərlə səsləşir?
A) N.Gəncəvi «Xeyir və Şər»
B) Ə.Kərim «Qaytar ana borcunu»
C) Ə.Haqverdiyev «Şeyx Şəban»
D) İ.Əfəndiyev «Xəncər»
E) S.S.Axundov «Nurəddin»
32. Məhsəti Gəncəvinin yaradıcılığı ilə bağlı səhv fikri
göstərin.
A) Şeirlərində humanizm, səmimi hislər, dərin fəlsəfi
mühakimələr öz əksini tapmışdır.
B) Fars dilində yazıb-yaratmışdır.
C) XII əsrdə yaşamış bu şairə rübailəri ilə məşhurdur.
D) Gəncə sarayında yüksək nüfuz sahibi olmuş və
burada ona bir qəzəli üçün bir xəzinə bağışlanmışdır.
E) Rübailərindən başqa, epik əsərləri də vardır.
33. «İstiarə» sözünün mənası nədir?
A) Yunan sözü olub “addəyişmə” deməkdir.
B) Yunan sözü olub “simvol” deməkdir.
C) Ərəb sözü olub “şişirtmə” deməkdir.
D) Ərəbcə “köçürmə” deməkdir.
E) Ərəb sözü olub “bənzətmə” deməkdir.
34. M.Arazın Cənub həsrəti ilə əlaqədar yazdığı şeirləri
göstərin.
1. «Körpünün həsrəti»
2.«Araz üstündə çinar gördüm»
3.«Yanın, işıqlarım»
4.«Araz yadıma düşüb»
5. «Araz çayı»
A) 4,5 B) 2,4 C) 2,3,4 D) 1,2,4 E) 1,4,5
35. Şifahi ədəbiyyatı yazılı ədəbiyyatdan fərqləndirən
cəhətləri seçin.
1. şifahi şəkildə yaranması və yayılması
2. müəllifin bəlli olması
3. çoxvariantlı olması
4. yarandığı dövrün dil-üslub xüsusiyyətlərini
qoruyub saxlaması
5. bütövlükdə xalqın ümumi yaradıcılığının məhsulu
olması
A) 1, 4, 5 B) 2, 3 C) 1, 3, 5 D) 1, 2, 3 E) 1, 4
36. Nəsiminin həyatı və yaradıcılığı ilə bağlı verilən
fikirlərdən biri səhvdir:
A) 1417-ci ildə Hələb şəhərində edam olunmuşdur.
B) 1369-cu ildə Şamaxı şəhərində anadan olmuşdur.
C) Yalnız Azərbaycan və fars dillərində şeirlər
yazmışdır.
D) “Hüseyni”, “Seyyid”, “Nəsimi” təxəllüsləri ilə şeirlər
yazmışdır.
E) Azərbaycan ədəbiyyatında hürufilik ideyalarının
daşıyıcısı kimi tanınır.
37. Verilmiş şeirdə işlənmişdir:
“Gül xəcalətdən qızarıb şərmsar oldu yenə”
A) təşbeh B) sinekdoxa C) istiarə (metafora)
D) epitet E) təkrir
38. N.Gəncəvinin “Yaralı bir uşağın dastanı” mənzum
hekayəsində şair ikinci uşağın düşüncəsini və
hərəkətini nə adlandırır?
A) düşüncəsizlik B) sadəlövhlük C) satqınlıq
D) biclik E) ağıllılıq
39. M.İbrahimovun “Pərvanə” əsəri ilə İ.Şıxlının “Dəli
Kür”əsəri üçün ortaq cəhət ola bilməz:
A) Sinfi mübarizə baxımından hadisələrin təsviri.
B) XIX əsr mürəkkəb dövrün hadisələrinin təsviri.
C) Çernyayevski surətinin yaradılması.
D) Peterburq universitetində təhsil alan maarifçi
obrazının yaradılması.
E) Qori Müəllimlər Seminariyasının fəaliyyətindən bəhs
edilməsi.
40. S.Ə.Şirvaninin yaradıcılığı ilə bağlı fikrilərdən biri
səhvdir:
A) Həm lirik, həm də epik əsərlər müəllifidir.
B) O həm də təzkirə müəllifidir.
C) Cəmiyyətin problemlərini tənqid edən satiraları
vardır.
D) Ədəbi irsinin böyük bir hissəsi lirik şeirlərdən
ibarətdir.
E) Lirik şeirləri yalnız məhəbbət mövzusundadır.
1. Keyfiyyət bildirən sifəti göstərin.
A) əsəbi B) incə C) sarı D) qısa E) uzun
2. Uyğunluğu müəyyən edin.
I. Vurğu üçüncü hecaya düşür.
II. Vurğu ikinci hecaya düşür.
III. Vurğu birinci hecaya düşür.
1. tamamilə, geologiya
2. Fransa, fosfor
3. mahircəsinə, meduza
A) I-1 B) I-2 C) I-3 D) I-2 E) I-1
II-2 II-1 II-2 II-3 II-3
III-3 III-3 III-1 III-1 III-2
3. Hansı cümlədə “ki” ədat kimi işlənib?
A) Atalar deyib ki, bu günün işini sabaha qoyma.
B) Elə yaşa ki, sonra utanmayasan.
C) Danış ki, ürəyin boşalsın.
D) Mən bilirəm ki, zəhmət qiymətsiz qalmaz.
E) Onun ki bu məsələdən xəbəri yoxdur.
4. Bölüşdürmə əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlənin
tərkib hissələrini bağlayan bağlayıcılar hansılardır?
A) amma, ancaq, lakin B) ya, ya da, gah, gah da
C) nə, nə də, ya, ya da D) həm, həm də, da, də
E) hətta, o cümlədən
5. Sadalanan xüsusiyyətlərdən yalnız biri hansı
sözdədir?
1. Ahəng qanununun pozulması
2. Sözdə uzun tələffüz olunan saitin olması
A) asudə B) üsul C) malik
D) elan E) sakit
6. Verilmiş cümlənin morfoloji təhlili ilə bağlı yanlış
fikir hansıdır?
Onun dedikləri görülməli işi yubadır.
A) “Onun” – yiyəlik halda olan şəxs əvəzliyidir.
B) “dedikləri” – isimləşmiş feli sifətdir.
C) “görülməli” – düzəltmə feldir, məchul növdədir,
təsriflənməyən feldir.
D) “yubadır” – xəbər şəklində olan sadə, təsirli feldir.
E) “işi” – mənsubiyyət şəkilçili adlıq halda olan
isimdir.
7. Sinonimlər cərgəsini göstərin
A) çox-az B) göz-qaş
C) qurd-canavar D) tullamaq-yığmaq
E) qəmli-fərəhli
8. Uzun saitli sözləri göstərin.
1. amal 2. mütləq 3. sonra
4. norma 5. namuslu 6. aşpaz
7. asan 8. kitab
A) 1,3,5 B) 2,4,6 C) 3,5,7 D) 1,4,7 E) 4,6,8
9. Nümunələrdən birində feli bağlama tərkibi səbəb
zərfliyi kimi işlədilmişdir:
A) Ana balalarına baxarkən sevinirdi.
B) Birdən dəhşətli ildırım şaqqıltısını eşidib
qorxdum.
C) Böyüyə qulaq asanda iş də yaxşı gedir.
D) İnsan yaşa dolduqca daha da müdrikləşməlidir.
E) Maşın sola burulanda sürücü sürəti artırdı.
10. Tərəflərindən biri ayrılıqda işlənə bilməyən
mürəkkəb isimlər olan cərgəni göstərin:
A) mer-meyvə, kağız-kuğuz
B) gecə-gündüz, baramaqurdu
C) ayaqqabı, oğul-uşaq
D) dizin-dizin, əyri-əyri
E) ağacdələn, dəmir-dümür
11. Hansı misralarda həmcins üzvlər işlənmişdir?
Qara yel gah əsir, gah da dayanır.
Hələ də evlərdə buxarı yanır.
Yağışlar çoxalır, göllənir sular.
Qamış da göyərir canı var kimi.
A) birinci və ikinci B) üçüncü
C) üçüncü və dördüncü D) birinci və üçüncü
E) birinci
12. Elə baş cümlə seçin ki, «həmişə yaxşılıq etsin»
cümləsi təyin budaq cümləsi olsun.
A) O çalışmırdı ki.
B) Söhbət əsasında o da deyildi ki,…
C) Mən insan o adama deyərəm ki,…
D) İnsan o zaman sevilər ki,…
E) Ata oğluna məsləhət etdi ki,…
13. Fərqləndirilmiş sözlərin arasında hansı sintaktik
əlaqə var? https://blogreklamedu.blogspot.com/
Payız günəşinin mavi sularda əks olunan şüaları
onun gözlərini qamaşdırırdı.
A) uzlaşma, idarə B) yanaşma
C) idarə D) uzlaşma
E) idarə, yanaşma
14. Mürəkkəb adlar haqqındakı fikirlərdən biri səhvdir.
A) Frazeoloji birləşmələr də mürəkkəb addır, bəzən
onlara “abreviatur”deyilir.
B) Mürəkkəb adların bir çoxunun qəbul edilmiş vahid
ixtisar forması var.
C) Bütövlükdə cümlənin bir üzvü olur.
D) Tərkibindəki hər sözün öz vurğusu olur.
E) Tərkibindəki sözlər ayrı yazılır.
15. “Üstünlük” sözünün fonetik təhlili ilə bağlı düzgün
fikirləri seçin:
1. Sözdə 8 səs, 8 hərf vardır.
2. Deyilişi ilə yazılışı fərqlənmir.
3. [ü] – incə, dodaqlanan, qapalı saitdir.
4. Sözdəki [s], [t], [x`] kar, [n], [l] cingiltili
samitlərdir.
5. Sözdə incə saitlərin ahəngi vardır.
6. Vurğusu ikinci hecaya düşür.
A) 2, 3, 6 B) 1, 3, 5 C) 1, 4, 5
D) 3, 4, 5 E) 2, 5, 6
16. Hansı sözün yazılışı səhvdir?
A) əhvali-ruhiyyə B) müəssisə
C) açıq-qırmızı D) müdrük
E) peşman
17. Sözlərdən yalnız birinə saitlə başlanan hal şəkilçisi
artırdıqda söz kökündəki son sait düşmür:
A) çiyin B) sətir C) isim
D) fəsil E) ətir
18. Mübtədası sadə olan cümlə hansıdır?
A) Şairin həyatı çox acınacaqlı keçib.
B) «Od gəlini» faciəsini Cəfər Cabbarlı yazıb.
C) Araz çayı Azərbaycanı iki yerə ayırır.
D) Yaxşı oxumaq hamıdan tələb olunur.
E) Əlimuxtar və Şahsənəm bu məsələni birlikdə həll
edəcəklər.
19. Fikirlərdən biri səhvdir.
A) servis-qab dəsti, serviz-əhaliyə məişət xidməti
deməkdir.
B) qala sözü omonim olub isim və fel kimi işlənir.
C) zindan eyni nitq hissəsinə aid omonim sözdür.
D) bekar-işsiz,məşğuliyyətsiz deməkdir.
E) iffətli –ismətli, həyalı, namuslu sözləri ilə
sinonimdir.
20. Cümlədəki isimlərin hansı halda olduğunu
ardıcıllıqla göstərin.
Həkim məsləhəti ilə xəstələrin hamısını müayinə
etdilər.
A) yiyəlik, adlıq, yiyəlik, təsirlik
B) yiyəlik, adlıq
C) adlıq,təsirlik, yiyəlik, adlıq
D) adlıq, adlıq,
E) yiyəlik, təsirlik
21. Gülhüseyn Hüseynoğlunun “Müəllimin arzusu”
hekayəsində hansı böyük şairdən söhbət açılırdı?
A) Hüseyn Caviddən B) Bəxtiyar Vahabzadədən
C) Səməd Vurğundan D) Mikayıl Müşfiqdən
E) Məmməd Arazdan
22. “Qafqaz səfəri: Bakı”əsəri kimin xatirələrindən
ibarətdir?
A) M.Piqulevskinin B) X.Natəvanın
C) A.Dümanın D) J.P.Moynenin
E) X.Usmiyevin
23. Verilmiş nümunənin müəllifini və janrını
müəyyənləşdirin.
Dadi- fəryad, ey güruhi-izam,
Oldu zaye bu milləti-islam.
Günü-gündən zəlili xar olduq,
Möhnəti qüssəyə düçar olduq.
A)S.Ə.Şirvani, mürəbbe B)M.Ə.Sabir, qitə
C) Füzuli,müxəmməs D) S.Ə.Şirvani, məsnəvi
E)M.Ə.Sabir,qəzəl
24. «Hacı Qara» əsərində Heydər bəy nədən
şikayətlənirdi?
A) pulsuzluqdan B) işsizlikdən
C) dostlarından D) qocalıqdan
E) vəfasızlıqdan
25. H.Cavidin «Ana» dramında gümüş kəmər kimə
bağışlanır?
A) Qanpolada B) Səlmaya C) Səlimə
D) İsmətə E) İzzətə
26. Verilən cavablardan hansı XIII-XVI əsrAzərbaycan
ədəbiyyatına aid edilə bilməz?
A) dastan yaradıcılığının geniş yer tutması
B) anadilli şeirin yaranması və inkişafı
C) heca vəzninin yazılı ədəbiyyata gəlişi
D) tuyuq janrının ədəbiyyata gəlişi
E) bədii nəsr nümunələrinin yaranması
27. Verilmiş nümunənin misradaxili bölgüsünü
müəyyənləşdirin.
Bu dağda maral azdı,
Ovçu çox, maral azdı.
Ağlama, xumar gözlüm.
Ölmərəm, yaram azdı.
A) 5-2 B) 4-3 C) 3-4 D) 2-5 E) 2-2-3
28. B.Vahabzadənin əsərləri ilə bağlı uyğunsuzluğu
müəyyən edin.
A)”Cavab”-ana və ana dili anlayışları yanaşı qoyulub
həll olunur.
B) “Ana dili”-dilimizə xor baxanlara qarşı etiraz öz
əksini tapıb.
C) “Vətəndaş”- insanın vətən qarşısında borcu Tanrı
qarşısında borcuna bənzədilir.
D) “Şəhid məzarları”-Vətən yolunda canından keçənlər
şəhid adlanır.
E) “Təyyarələr”-döyüşçü idealını mənzilə doğru yolda
ölən təyyarə obrazına bənzədir.
29. “Elm tükənməz bir xəzinədir” başlıqlı mətndə elm
aşağıdakılardan hansılarla müqayisə olunur?
A) söz, var-dövlət B) xəzinə, dövlət
C) söz, xəzinə D) xəzinə, ağıl
E) dövlət, ağıl
30. Bu hekayələrdən biri M.İbrahimovun «Cənub
hekayələri» nə aid deyil:
A) «Qələbə» B) «On iki dekabr»
C) « Azad» D) «İztirabın sonu»
E) «Tonqal başında»
31. «Dağlar» şeirində Aşıq Ələsgər nəyi təsvir etmişdir?
A) doğma yurdun gözəlliyini, ucalığını
B) namərdliyə, ikiüzlülüyə qarşı nifrəti
C) el igidlərinin qəhrəmanlığını
D) el gözəllərini
E) rus hakimiyyətinin xalqla pis rəftarını
32. “Qazan xanın oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy” un
qəhrəmanlarını göstərin:
1. Qazan xan 2. Banuçiçək 3.Uruz
4.Burla xatun 5.Dəli Domrul
A) 2, 3, 5 B) 1, 5 C) 1, 2 D) 1, 3, 4 E) 1, 2, 4
33. Ə.Cavadın poemalarından ibarət cərgəni göstərin.
A) «Göygöl», «Dan ulduzu»
B) «Azərbaycan, Azərbaycan»
C) «Pambıq dastanı», «Qoşma»
D) «Qoşma», «Dalğa»
E) «Səsli qız», «Kür»
34. Dramatik növə aid verilmiş fikirlərdən biri səhvdir.
A) Səhnədə oynamaq, tamaşaçılar qarşısında ifa etmək
üçündür.
B) Dramatik növün komediya, dram, faciə janrları
vardır.
C) Həm nəzmlə, həm də nəsrlə yazılır.
D) Əsasən, nəsrlə olub həyat hadisələrini müfəssəl,
ətraflı təsvir edir.
E) Dramatik növün inkişafı teatr sənətinin yaranmasına
gətirib çıxarmışdır.
35. Ş.İ.Xətai ilə bağlı fikirlərdən biri doğrudur:
A) “Bahar oldu ki. ” şeiri məsnəvi formasındadır.
B) Ancaq əruz vəznində əsərlər qələmə almışdır.
C) Yalnız lirik növdə yazmışdır.
D) Türk, ərəb, fars dillərində yazmışdır.
E) “Ayrılır” qəzəli əruz vəzninin həzəc bəhrindədir.
36. C.Məmmədquluzadənin “Anamın kitabı” əsərində
Zəhrabəyimin övladlarının kitabxanasında axtarış
aparan hökümət məmuru nədən şübhələnir?
A) qardaşların iranpərəst olmalarından
B) iştirak etdikləri “cəmiyyəti-xeyriyyə”də inqilabi
intibahnamələr yaymalarından
C) qardaşların birləşib imperiya əleyhinə çıxmaları və
milli istiqlaliyyət fikrinə düşmələrindən
D) qardaşların osmanlıpərəst olmalarından
E) qardaşların yoxsul, zəhmətkeş təbəqələrlə çox güclü
əlaqələrinin olmasından
37. Məmmədəli Məhzunun həyat və yaradıcılığı ilə bağlı
səhv cavabı göstərin.
A) Qəzəl janrına üstünlük vermişdir.
B) «Hicran xəstəsi» ilk şeirlər kitabıdır.
C) Cənubi Azərbaycan şairidir.
D) «Təbriz» şeiri vətənpərvərlik mövzusundadır.
E) «Qəzəllər» kitabı 1945-ci ildə çap olunmuşdur.
38. Biri C.Cabbarlının əsəridir.
A) “Od gəlini” B) “İranda hürriyyət”
C) “Maral” D) “Quzu”
E) “Səttarxana”
39. «Füyuzat» jurnalı ilə bağlı səhv fikri
müəyyənləşdirin.
A) Cəmi 32 sayı çap olunmuşdur.
B) Jurnalda rus çarizminin müstəmləkəçilik siyasəti
tənqid olunsa da, Türkiyədəki monarxist rejimə rəğbətlə
yanaşılmışdır.
C) 1906-cı ildə nəşrə başlamışdır.
D) 1 noyabr 1907-ci ildə “Füyuzat”ın nəşri
dayandırılmışdır.
E) Jurnal romantizm ədəbi cərəyanının əsas tribunasına
çevrilmişdir.
40. “İsgəndərnamə” poemasındakı Nüşabə surəti ilə
bağlı səhv fikri göstərin.
A) Bərdə hökmdarıdır.
B) Ağıl və müdriklikdə, qoçaqlıqda kişilərdən geri
qalmır.
C) Nizaminin yaratdığı ilk ideal qadın obrazıdır.
D) Ruslar tərəfindən əsir götürülür və İsgəndər
tərəfindən xilas edilir.
E) İsgəndər kimi bir dünya fatehinə ağıl öyrədərək, ona
dərs verir.
1. Nümunələrdən neçəsi frazeoloji birləşmədir?
göz vurmaq, can qoymaq, söz salmaq, işə düşmək,
kitabı qaytarmaq, dağdan enmək, söz götürmək,
ağac əkmək, məzmununu danışmaq
A) 3 B) 2 C) 5 D) 6 E) 4
2. Yalnız çıxışlıq hal tələb edən qoşmaların cərgəsini
göstərin.
A) özgə, savayı, başqa B) tək, savayı, bəri
C) ötrü, ilə, üçün D) tək, qədər, kimi
E) sarı, tərəf, doğru
3. Nümunədə obrazlılığın hansı səviyyədə göstəriciləri
vardır?
Çəkmə, çəkə bilməzsən, bərkdir fələyin yayı.
A)fonetik, leksik, qrammatik
B) fonetik,leksik
C) leksik, qrammatik
D) fonetik, qrammatik
E) orfoqrafik, leksik, orfoepik
4. Hansı durğu işarələri buraxılmışdır?
Bu ehramlar qədim Misir şahlarının fironların
məqbərələridir.
A) tire B) defis C) vergül, tire
D) 2 vergül E) 2 tire
5. Söz birləşməsi ilə bağlı səhvi göstərin.
A) Tələbələr yarışanda- asılı tərəfi subyekt olan feli
birləşmədir.
B) Yazın gəlişi- III növ təyini söz birləşməsidir, əsas
tərəfi düzəltmə isimlə ifadə olunub.
C) Meşədəki ağaclar- I növ təyini söz birləşməsidir,
asılı tərəfi düzəltmə sifətlə ifadə olunub.
D) Onun dediyi- III növ təyini söz birləşməsidir.
E) Sənin gəlməyin- III növ təyini söz birləşməsidir.
6. Hansı sözün yazılışı düzgündür?
A) müdür B) füruzə C) lahiyə
D) billur E) detektiv
7. Düzəltmə isimlərdən ibarət cərgəni göstərin.
A) yeyinti, silahdaş, dağıdıcı
B) vətəndaş, qırıcı, böyük
C) namərd, qorxu, səpin
D) çöküntü, yağış, anbardar
E) əmlak, qaçaq, qırıq
8. Feli sifət tərkibi işlənmiş cümləni göstərin.
A) Oxuyan şagirdlər bizim onunculardır.
B) Şagird kitaba baxmadan şeiri əzbər dedi.
C) Şagirdləri dinləyən müəllim nədənsə çox narahat
görünürdü.
D) Bilməyənlər bilənlərdən öyrənsin.
E) Ağlayan uşaqlardan xoşum gəlmir.
9. “Da”, “də”-nin bağlayıcı kimi işləndiyi cümlə
hansıdır?
1. Bu bir ayda o qocalmışdı.
2. Qəzet almış Hacı Əhməd də…
3. Bu kitabı bir oxu da, kimi gözləyirsən?
4. Miri, bala, gəl çıx da…
5. Mən də sizin kimi müəlliməm.
A) 1, 2, 4 B) 3, 4 C) 2, 5
D) 3, 4, 5 E) 2, 4, 5
10. Bunlardan yalnız birində uzlaşma əlaqəsi vardır:
A) dağdan enən B) Dünən gəlmişik.
C) aydın səma D) Həyat davam edir.
E) Təcili getməlisiniz.
11. Əmr cümləsini göstərin.
A) M.F.Axundzadə Azərbaycan dramaturgiyasının
banisidir.
B) «Dəli Kür» romanının müəllifi İ.Şıxlıdır.
C) O, bunları sübut edə biləcəkmi, ya yox, bilmirəm.
D) Çalış bu dünyada vüqarla yaşa.
E) Yenə də yamyaşıl geyinib dağlar.
12. Bəndlərin birində tabeli mürəkkəb cümlələrdə baş və
budaq cümləni bağlayan bağlayıcı sözlər verilmişdir?
A) ki, belə ki B) amma, ancaq
C) elə, belə D) çünki, ona görə ki
E) hara, nə zaman
13. “Bir az da belə sürsəm, atı çatladaram”,- deyə cilovu
dartdı. Cümlə hansı sxemə uyğundur?
A) M: “V”,- m. B) “V, – m, – v”
C) “V “, – m. D) “V?”- m.
E) M:”V ? ”
14. Müstəqil leksik mənası olmayan sözləri müəyyən
edin.
A) bizimki, aid B) barəsində, savayı
C) görüş, dair D) yürüş, tərəf
E) itki, ətalət
15. Həm fel, həm də isim kimi işlənən sözləri seçin (Tam
cavabı seçin).
1. gəlir 2. açar 3. qaçır
4. kəsir 5.qatır 6.bitir
A) 2, 3, 5, 6 B) 1, 2, 4 C) 1, 2, 4, 5
D) 1, 5, 6 E) 3, 4, 6
16. Sözlərin birində vurğu son hecaya düşür?
A) opera B) texnikum C) sanki
D) sonra E) torpaq
17. Barmaq buxağa dayandı,
Təbiət yaşıl donunu geyindi.
Fərqləndirilmiş fellərin morfoloji təhlili ilə bağlı
səhvləri göstərin.
1. Sadədir.
2. Düzəltmədir.
3. Məlum növdədir.
4. Şühudi keçmiş zamandadır.
5. Xəbər şəklindədir.
6. Feldən düzələn feldir.
A) 2, 5, 6 B) 2, 4, 5 C) 3, 6
D) 1, 3 E) 1, 2, 5
18. Biri zaman əlaqəli tabesiz mürəkkəb cümlədir:
A) Nə ana dinir, nə də uşaq bir söz danışırdı.
B) Əvvəl gün çıxdı, sonra isə göy guruldayıb, yağış
yağmağa başladı.
C) Elə ki məclis dağıldı, hamı evinə getdi.
D) O zaman ki qarlı dağlar örtülərdi dumanla,
Dənizlərin dalğasından səs düşərdi ormana.(S.Vurğun)
E) Telefonun zəngi səsləndi, Firuzə dəstəyi qaldırdı.
19. Hansı sözlər zərfdir?
1. sağa-sola 2. sətirdən sətrə 3. gülə-gülə
4. yan-yana 5. uzaqdan-uzağa 6. çatar-çatmaz
7. arabir
A) 1, 2, 4, 6 B) 3, 4, 6 C) 2, 3, 5
D) 1, 3, 5, 7 E) 1, 4, 5, 7
20. Fikirlərdən biri səhvdir.
A) bağça və boğça sözlərində yazılış və tələffüz arasında
iki fərqli məqam var.
B) akkordeon [akardiyon] kimi tələffüz olunur.
C) şəfəq, üfüq kimi alınma sözlərin yanında saitlə
başlanan şəkilçi və ya söz gəldikdə həmin sözlər
tələffüzdə dəyişmir.
D) allergiya və alleqoriya sözlərində vurğu üçüncü
hecaya düşür.
E) qanad açmaq, qanad çalmaq birləşmələrinin asılı
tərəflərinin tələffüzü eynidir.
21. Biri ibrətamiz hekayələrə aid deyil.
A) “Həyat dərsi” B) “Heç kəsi qınamayın”
C) “Möcüzə” D) “İnsansevərlik”
E) “Oğru”
22. Məmməd Namazın “Hamının günəşi” əsərində
oxunan şeirin (mahnının) müəllifi və adını göstərin.
A) X.Rza Ulutürk “Gerbimiz-qəlbimiz”
B) H.Ziya “Qarabağda”
C) M.Araz “Azərbaycan-dünyam mənim”
D) Ə.Kürçaylı “Vətən”
E) M.Araz “Dünya sənin, dünya mənim”
23. «İki od arasında» əsəri 1964 – cü ildə hansı adla çap
olunmuşdur?
A) «Qarlı aşırım» B) «Qələbə»
C) «Qan içində» D) «Xudafərin körpüsü»
E) «Yurd sevgisi»
24. Dramatik əsərdə iki və daha artıq şəxs arasındakı
söhbətə nə deyilir?
A) remarka B) monoloq C) komediya
D) hərəkət E) dialoq
25. « Lirik-psixoloji hekayələr onun yaradıcılıq
uğurları sayılır».
Söhbət hansı sənətkardan gedir?
A) Elçin B) S. Rəhimov C) M.İbrahimov
D) Anar E) İ.Əfəndiyev
26. 1012-ci ildə Təbriz yaxınlığında, Şadiabad kəndində
anadan olmuş bu sənətkar həm Şəddadilər, həm də
Rəvvadilər sarayında böyük nüfuz qazanmışdır.
A) İbn Rüşd B) Nizami Gəncəvi
C) Məhsəti Gəncəvi D) Əfzəlləddin Xaqani
E) Qətran Təbrizi
27. Süjet və kompozisiya ilə bağlı doğru fikirləri seçin.
1. Kompozisiya süjetə daxildir.
2. Epiloq və proloq süjetdən kənardır.
3. Lirik şeirlərdə süjet olmur.
4. Lirik ricət yer və məkanın təsviridir.
5. Ekspozisiya bədii müqəddimədir.
A) 2,3,5 B) 1,4 C) 1,3,4 D) 1,2,5 E) 4,5
28. Ol pir bu xeyir işə qılıb cəhd
Məcnuna mürəttəb etdi bir məhd.
Aldı onu, azmi-rah qıldı,
Əzmi-hərəmi-ilah qıldı.
M.Füzulinin “Leyli və Məcnun” poemasından
verilmiş bu nümunə haqqındakı doğru fikri göstərin.
A) aabb şəklində qafiyələnmişdir.
B) “Ol pir” dedikdə Nofəl nəzərdə tutulur.
C) Nümunədə rədif yoxdur.
D) Qəsidə formasındadır.
E) Rəməl bəhrindədir.
29. Ə.Kərimin ilk şeiri hansıdır?
A) “Pillələr” B) “Ayaqsız”
C) “Ana və şəkil” D) “Təzə müəllim”
E) “Bahar çiçəkləri”
30. M.F.Axundzadənin «Aldanmış kəvakib» əsərinin
ədəbiyyat tarixində yeri.
A) İlk komediyadır.
B) Romantik nəsr nümunəsidir.
C) Ədəbiyyatımızda ilk hekayədir.
D) İlk poemadır.
E) Yeni tipli realist nəsrin və povest janrının ilk
nümunəsidir.
31. Nizami Gəncəvi hansı poemasında atasının, dayısının
və anasının həyatdan getdiklərini dərin kədərlə
bildirir?
A) “İsgəndərnamə” B) “Sirlər xəzinəsi”
C) “Leyli və Məcnun” D) “Xosrov və Şirin”
E) “Yeddi gözəl”
32. Dramatik növə aid verilmiş fikirlərdən biri səhvdir.
A) Səhnədə oynamaq, tamaşaçılar qarşısında ifa etmək
üçündür.
B) Dramatik növün komediya, dram, faciə janrları
vardır.
C) Həm nəzmlə, həm də nəsrlə yazılır.
D) Əsasən, nəsrlə olub həyat hadisələrini müfəssəl,
ətraflı təsvir edir.
E) Dramatik növün inkişafı teatr sənətinin yaranmasına
gətirib çıxarmışdır.
33. S.Ə.Şirvani ilə M.Ə.Sabir arasında ortaq cəhət:
1. tipi öz dili ilə danışdırmaq
2. dərslik tərtib etmək
3. yalnız əruz vəznində yazmaq
4. satirik üslubda yazmaq
5. öz dövrünün mətbuat orqanlarında fəal iştirak
etmək
A) 2, 4, 5 B) 1, 4, 5 C) 3, 4, 5
D) 1, 2 E) 1, 5
34. Süleyman Sani Axundovun «Qorxulu nağıllar»
silsiləsinə aşağıdakı hekayələrdən hansılar daxildir?
1.”Əhməd vəMəleykə” 2.”Əşrəf”
3.”Baş xiyabanda” 4.”Köç”
5.”Nurəddin” 6.”Ana ürəyi, dağ çiçəyi”
A) 2,3,5 B) 3,4,6 C) 1,2,5
D) 1,3,6 E) 1,2,3
35. Atalar sözü haqqında deyilənlərdən biri yanlışdır:
A) Nəzmlə olan atalar sözü heca vəznində olur.
B) Şifahi xalq ədəbiyyatının məzmunca dərin fikir ifadə
edən janrıdır.
C) Atalar sözündə müəyyən bir fikir hökm şəklində və
bitmiş olur.
D) Bu janra bəzən “qıfılbənd” də deyilir.
E) Atalar sözü və məsəllər həm nəzmlə, həm də nəsrlə
olur.
36. Almas İldırım universitetin şərq fakültəsindən nə
üçün xaric edilmişdir?
A) «Dağlar səslənirkən» kitabının nəşr olunmasına görə
B) Türkiyədəki fəaliyyətinə görə
C) tacir ailəsindən olduğuna görə
D) Məşhəd şəhərində inqilabi təşkilata qoşulduğuna
görə
E) «A dağlar» şeirinə görə
37. M.Şəhriyarın poema yaradıcılığı ilə bağlı düzgün
fikirləri göstəin.
1. “Gecənin əfsanəsi” tarixi-romantik poemadır.
2. “Nişapurda günəş batarkən”, “Heydərbabaya
salam” əsərlərində Xorasandakı sürgün illərindən
danışır.
3. “Səhəndiyyə”, “Heydərbabaya salam” poemaları
Azərbaycan dilindədir.
4. “Haqqın səsi” poeması tərcümeyi-hal poemasıdır.
5. “Səhəndiyyə” Bulud Qaraçorlu Səhəndin
məktubuna cavab olaraq yazılmışdır.
A) 1, 3, 5 B) 2, 4 C) 1, 2, 5 D) 1, 2, 3 E) 4, 5
38. Rəməl sözünün mənası nə deməkdir?
A) xəfif, mülayim
B) ləngərlənmək, dalğalanmaq
C) xoş, ürəyəyatan avaz
D) bülbülün cəh-cəhi
E) yüngül, axıcı, oynaq
39. B.Vahabzadənin «Azərbaycan» şeiri ilə bağlı səhv
cavabı göstərin.
A) Şeirdə tarixi keçmişimiz xatırlanır.
B) Sonuncu bənddə şair özünü də vətənin bir parçası
adlandırır.
C) Heca vəznindədir.
D) Vətənpərvərlik mövzusundadır.
E) Şeirdə təbiət gözəlliklərinin tərənnümü əsas yer
tutur.
40. Aşağıdakı fikirlərdən ancaq biri “Dədə Qorqud”
eposuna aiddir:
https://blogreklamedu.blogspot.com/
A) Qədim dövrlərdə nəzmlə olduğundan qopuzun
müşayiəti ilə avazla oxunmuşdur.
B) Yarandığı dövrdən nəsr nəzmdən kəskin fərqlənir.
C) Çox hissəsi nəsrləşdirildiyindən türk – Azərbaycan
eposunun poetik intonasiyası qorunmamışdır.
D) Bütün boyları eyni yaradıcılıq dövrünün məhsuludur.
E) Orta əsrlərdə yazıya köçürüldüyündən İslamdan
əvvəlki əlamətlər əsərdə yoxdur.
IX DİOQNOSTİK QİYMƏTLƏNDİRMƏ :
| 1) | Kompromis sözünə hansı daha çox uyğun gəlir? https://blogreklamedu.blogspot.com/ |
| A) | Qarşılıqlı şəkildə ittiham |
| B) | Ticarət etmək |
| C) | Ortaq məxrəcə gəlməmə |
| D) | Təzminat vermək |
| E) | Güzəşt etmək |
Türk dili, yoxsa azərbaycan dili?
1918-ci ilin iyun ayında Azərbaycanda Cümhuriyyət hökuməti dövlət dilinin türkcə olması haqqında qanunu qəbul edir. Romantik etnik millətçiliyin yeni siyasi elita arasında aparıcı mövqeyə malik olduğu şəraitdə bu tamamilə təbii idi, həm də faktiki tarixi reallığı əks etdirirdi.
Yəni, məsələn, məhz ədəbi dilinə görə tariximizin bir parçası hesab etdiyimiz Füzuli bu dili “türkcə” adlandırırdı.
Mirzə Şəfi Vazeh dilin tədrisi üçün hazırladığı kitabın adını “Kitabi-Türki” qoyurdu, Bakıxanov çoxluğa xitabən “əhalinin dili türkcədir” deyirdi.
Axundovdan başlayaraq maarifçilərimiz Azərbaycanda yaşayanların əksəriyyətinin danışdığı dili “türk dili” hesab edirdilər.
Cümhuriyyətdən sonra gələn sovetlərin dövlət dili məsələsinə birmənalı baxışı yox idi.
Türk dilindən azərbaycan dilinə
Moskvada ümumiyyətlə bu anlayışdan tamamilə imtina tərəfdarları, başda Lenin olmaqla, az deyildi. Həm də onsuz da rus dilinin rəsmi statussuz da aparıcı mövqeyini qoruyacağı tamamilə aydın idi.
Amma öz müqəddəratını təyin etmə uğrunda mübarizə aparmış digər imperiya xalqları dil məsələsinə əlahiddə önəm verirdilər. Bu ziddiyyətli yanaşma sovet hökumətinin ilk illərində rəsmi sənədlərdə də özünü büruzə verir.
Fəqət sovetlərin ilk dönəmlərində Azərbaycan SSR-də çoxluğa məxsus yerli dilin adı məsələsində hələ ki, problem yox idi. Cümhuriyyət dövrü ənənəsi davam etdirilirdi.
1921-ci ilinin fevralında Azərbaycan “Revkom”unun əmri ilə bizim dilin rus dili ilə paralel rəsmi kargüzarlıq dili kimi istifadəsi məsələsi qanuniləşdirilir. Bu sənəddə dilimiz “türk dili” kimi tanıdılır.
1922-ci ildə Azərbaycan Sovet Respublikası, Gürcüstan və Ermənistanla Zaqafqaziya Sovet federasiyasında (ZSFSR) birləşir.
ZSFSR-in 1922-ci il konstitusiyasında gerbin təsvirində dilin adı “türk dili” kimi keçir, bu federasiyanın 1925-ci il konstitusiyasında isə rəsmi sənədləşmə dillərindən biri kimi yenə də “türk dili” tanınır.
1922-ci ildə SSRİ-nin yaradılması haqqında müqavilə imzalanır. Müqavilənin 14-cü maddəsində rus, ukrayna, belorus, gürcü, erməni və “türk dili” kimi qeyd olunan bizim dil SSRİ-nin 6 sənədləşmə dilindən biri kimi tanınırdı.
1924-cü ilin iyun ayında isə Sovet Azərbaycanının Mərkəzi İcraiyyə Komitəsi “türk dili”ni bizim respublikada həm də dövlət dili kimi rəsmiləşdirmişdi.
Azərbaycan SSR-in 1927-ci il konstitusiyasında dövlət dili anlayışı olmasa da, respublikanın bayrağının üstündəki yazıları təsvir edərkən yenə də “türk” termini işlədilir.
1937-ci ildə isə vəziyyət kökündən dəyişir. Bu ildə qəbul olunmuş konstitusiyada dövlət dili anlayışı yenə də yer almasa da, artıq təsvirlərdə və məhkəmə dilinə aid maddədə “türk dili” ifadəsi “azərbaycan dili” ifadəsi ilə əvəz edilir.
1956-cı ildə isə “azərbaycan dilinə” qanuni şəkildə rəsmi dövlət dili statusu verilir. Bu status 1978-ci il konstitusiyasında da əks olunur.
Gördüyümüz kimi, “türk dili” anlayışı bir tərəfdən öz dövrünün siyasi ideallarının təcəssümü olmaqla yanaşı, tarixi və faktiki reallığı da əks etdirirdi.
“Azərbaycan dili” məfhumu isə məhz Sovet hökuməti tərəfindən bizlərə təlqin edilmiş anlayışdır, sırf siyası məqsədlərlə tətbiq edilmişdir.
Niyyət etnik Azərbaycan milləti quruculuğu və bizləri Türkiyə təsirindən uzaqlaşdırmaq idi.
SSRİ-dağılandan sonra Cümhuriyyətin, onun atributlarının bərpası və həmçinin etnik türk millətçiliyinin yeni yüksəlişi zəminində 1992-ci ildə dil haqqında qanuna əsasən yenidən bizdə dövlət dilinin adı “türk dili”nə dəyişdirilir.
Lakin Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1995-ci ildə qəbul olunmuş konstitusiyada dövlət dilinin adı kimi “azəbaycan dili” ifadəsi qaytarılaraq “türk dili” ifadəsini əvəz edir.
Dilin özü
Maarifçilik dövründə ziyalılarımız arasında bizim dilin adı məsələsində fikir ayrılığı olmasa da, standart dil, ədəbi dil məsələsində ciddi mübahisələr vardı.
Məsələn, “Molla Nəsrəddin”in ilk nömrəsindəki xitabında Mircə Cəlil ana dilimizi “türk dili” adlandırır, amma “Anamın kitabındakı” Səməd Vahid obrazının nümunəsində ədibin, öz dilini qoyub Osmanlı ədəbi dilində danışan azərbaycanlılara mənfi münasibət göstərdiyi bəlli olur.
O vaxt Cəlil Məmmədquluzadə kimi maarifçilərimiz ədəbi dili məmləkətimizdəki vernakulyar, yəni danışıq dili əsasında formalaşdırmağa çağırırdılar.
Bir qism Hüseyn Cavid kimi ədiblərimiz isə Osmanlıda istifadə olunan yazı dilindən ədəbi dil kimi istifadəyə üstünlük verirdilər. Mətbuatda da oxşar vəziyyət yaranmışdı.
Sovetləşmədən sonra isə birinci ideya daha populyar olur və Cəfər Cabbarlı kimi ədiblərimiz tərəfindən təkmilləşdirilərək, fərqli standartlaşmış Azərbaycan türkcəsinin formalaşması yolu davam etdirilir.
Fəqət 1920-1930-cu illər boyu hələ bizdə Osmanlı yazı dilinin qrammatik, leksik və sairə qaydalarının güclü təsirini görmək mümkündür.
1937-ci ildən sonra dilin adının dəyişdirilməsi ilə yanaşı linqvistik islahatlarla özü də ciddi dəyişikliyə məruz qalır. Paralel olaraq Türkiyədə də intensiv dil islahatları aparılır.
Yəni, reallıqda faktiki iki müxtəlif standartlaşdırılmış yazı və nitq dili: türk və azərbaycan dilləri formalaşır.
Urbanizasiyanın, elm və təhsilin, televizyanın təsiri ilə bu qütbləşmə həm şaquli, həm üfüqi istiqamətdə dərinləşir.
Bir az zarafat etsək, “qıçım ağrıdı”, yaxud “filankəs bekardır” kimi ifadələrin məzəli situasiyalar yaratması üçün münbit mühit formalaşır.
Xatırlayıram ki, ilk dəfə türk film və televiziya proqramlarına baxanda çox çətinliklə başa düşürdüm.
Onların bizim standart ədəbi dili başa düşməsi isə yəqin ki, indi də asan məsələ deyil.
Yeri gəlmişkən, islahatların təbiəti səbəbilə bizim standart dil ənənəvi köklərinə daha yaxındır, nəinki Türkiyənin yazı və nitq dili.
Post-sovet dövründə
1995-ci ildə qəbul olunmuş konstitusiyada “azəbaycan dili” məfhumunun bərpası sovetlərin etnik Azərbaycan millətçiliyinə və Türkiyənin mədəni-siyasi təsirindən qorunmaq siyasətinə qayıdış idi.
Lakin ad formal məsələdir. Adı fərqli, özü isə eyni dillər də mövcuddur. Serb və xorvat dilləri var, əlifbaları da fərqlidir, amma mütəxəssislər deyir ki, bunlar tamamən eyni dillərdir.
Yaxud Tacikistanda dövlət dillinin adı “tacik dili”dir (əlifba kirilldir), Əfqanıstan taciklərinin dilinin adı isə “dari” kimi rəsmiləşdirilib.
“Azərbaycan dili” nümunəsindən fərqli olaraq, “tacik” və “dari” terminlərinin dərin tarixi əsasları da mövcuddur, hər ikisi fars dilinin orta əsrlərdə istifadə olunmuş adlarıdır.
Lakin bu gün Tacikistanda, yaxud Əfqanısatnda istifadə olunan standartlaşmış dillər demək olar İrandakı fars ədəbi dilinin eynisidir.
Yəni, indi bizdə də dilimizin rəsmi adı fərqli olsa da, İran Azərbaycanı əhalisinin “türk” adlandırdığlı dillə eynidir.
Amma onlara hal-hazırda Türkiyə standart dili daha güclü təsir etməkdədir, nəinki bizim ədəbi dil.
Elə bizdə də son 25 ildə Türkiyə televizyalarının, elmi və bədii ədəbiyyatının, Türkiyədə ali təhsil alanlarımızın, buradakı türk məktəblərinin rolu və təsiri danılmazdır.
Üstəgəl, bizim standart dilin həmin dövrdə keyfiyyətli məhsul istehsal etmək baxımından tənəzzülü rəqabət potensialını zəiflədib.
Sovet dövründə həmçinin sərhədlərin bağlı olması, qapalı şəraitdə ədəbi “azərbaycan dili”ni gücləndirirdi. Ondan qabaq isə məhz bizim maarifçi ədəbiyyatımız regionun dəb verəni idi.
Hal hazırda həm təsirə açıq, həm rəqabətə davamsızıq. Təhsilimiz, elmimiz, mətbuatımız, ədəbiyyatımız keyfiyyətli dil aşılamaq funksiyanın öhdəsindən hələ ki gəlmir.
Bundan əlavə, əksəriyyət heç oxumur, baxır. Oxumayanların əksəriyyətinin baxdığı da məhz “Kurtlar vadisidir”, “O səs Türkiyədir”, Esra Eroldur və sairə.
Gənc nəsil indi bu dili bizdən qat-qat yaxşı bilir. Amma tendensiya hal-hazırda aşağı-yuxarı bu cür olsa da, davamlı olub-olmayacağını demək çətindir.
Çünki təkrar edək ki, siyasi amil bu məsələdə mühüm rol oynayır, dil isə dinamikdir.
Похожие статьи
-
Azərbaycan dili toplu 2 hisse suallar
G. Ahmedzade ♫ ♩ ♬ Elmin, texnikanın inkişafı ilə əlaqədar yaranan yeni anlayışların adlarını ifadə edən sözlər yeni sözlər, yaxud neologizmlər adlanır….
-
Azərbaycan dili və əlifbası Türk adını qədim dövrlərdən yaşadıb gətirən Turukki tay-fası olmuşdur. Turukkilər çox güclü birlik yaratmış və öz…
-
Güvən nəşriyyat Azərbaycan dili qayda kitabı İkinci dövr Azərbaycan dili isə üç mərhələni əhatə edir: Azerbaycan Danışıq Dili – f.m.Ağayeva – baki -1987…
-
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 1978-ci il Konstitusiyası həqiqətən Heydər Əliyevin öz xalqı, öz vətəni qarşısında göstərdiyi böyük xidmət idi….
-
X azərbaycan dili bsq -2 1-3 –cü suallar mətnlə bağlıdır Azərbaycan ədəbi dilinin ÜSLUBLARI Ədəbi dilin xarakterik cəhətlərindən biri də onun müxtəlif…
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.