BİNALARIN ZƏLZƏLƏYƏ DAVAMLIĞININ ARAŞDIRILMASI
Mümkün zəif dağıntı zonalarında, az əhəmiyyətli müssisələr,
Bina və qurğuların oda davamliligi
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universitetinin Bina və qurğuların istismarı və rekonstruksiyası kafedrasında “Seysmoizoledici qurğusu olan bina və qurğuların zəlzələyə davamlığının tədqiqi” mövzusunda elmi seminar keçirilib.
“Unikal” xəbər verir ki, seminarda kafedranın əməkdaşları və dəvət edilmış mütəxəssislər iştirak ediblər.
Bina və qurğuların istismarı və rekonstruksiyası kafedrasının dosenti Tükəzban Həsənova geniş məruzə ilə çıxış edib. Alim çıxışında dünyanın bir çox ölkələrində baş vermiş zəlzələlərin təsirindən binaların zədələnmə dərəcəsinin müəyyənləşdirilməsi metodlarından, bu istiqamətdə aparılan elmi-tədqiqat işlərindən danışıb. O, qeyd edib ki, binaların zəlzələyə davamlığının qiymətləndirilməsi, karkas binaların hündürlüyünə qoyulan məhdudiyyətlərin araşdırılması hazırda inşaat konstruksiyalarının aktual problemlərindəndir.
Tükəzban Həsənova məruzəsində karkas binalarla bağlı aparılan elmi-tədqiqat işlərinə də toxunub. O, bildirib ki, eksperimental elmi-tədqiqatların analizi nəticəsində karkas binaların yüksək intensivlikli seysmik yüklərə parametrlərinin (həddi halda) təyin olunması mümkündür.
Sonda məruzə ətrafında müzakirələr təşkil olunub.
BİNALARIN ZƏLZƏLƏYƏ DAVAMLIĞININ ARAŞDIRILMASI
Magistrantların XIX respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu IL
BİNALARIN ZƏLZƏLƏYƏ DAVAMLIĞININ ARAŞDIRILMASI
-
Bu sahifa navigatsiya:
- Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il
- MİS OVUNTULARININ BORU VƏ MUFTALARIN YİVLƏRI ÜZƏRİNƏ ÇÖKDÜRMƏKLƏ UZUNÖMURLÜLÜYÜN ARTILIRMASI Bəhmənli E.N.
- DƏMİR YOLU ESTAKADASINDA NEFT MƏHSULLARININ BOŞALDILMASI, ƏMTƏƏ PARKLARINA NƏQLİ VƏ YIĞILMASININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ Bodurov E.İ.
- NEFT VƏ NEFT MƏHSULLARININ DƏNİZDƏ (DƏNİZ KÖRPÜLƏRİNDƏ) BOŞALDILMASI VƏ DOLDURULMASINDA İSTİFADƏ EDİLƏN AVADANLIQLARIN ETİBARLILIĞININ
- DƏLMƏ DƏZGAHIN SAĞANAĞININ YASTIĞINA ƏKS MAQNİTLİ QÜVVƏNİN TƏSİRİ Cəfərov R.F.
BİNALARIN ZƏLZƏLƏYƏ DAVAMLIĞININ ARAŞDIRILMASI
Bayramlı G.A.
Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti
Yer səthində gözlənilməyən baş verən boyuna və eninə rəqslər zəlzələ adlanır.Yer səthinin cox hissəsi
zəlzələ rayonudur və həmin ərazilərdə milyonlarla insanlar yaşayır.Zəlzələ nəticəsində güclü təkanlar baş
verir və bu da evlərin, binaların zədələnmələrinə və dağılmasına, hətta insanların tələf olmasına gətirib
çıxarır. Yerin daxilində baş verən prosesləri, titrəyişləri yəni zəlzələləri öyrənən elm seysmologiya
elmidir.Zəlzələ o qədər qorxulu hadisədir ki, bir neçə saniyə ərzində insan əməyi ilə yaranmış bütün gözlə
görünə bilən hər şeyi məhv ede bilir.Zəlzələ üç tipə ayrılır: denudasiya, vulkanik, tektonik
Zəlzələn təsirlərini aradan qaldırmaq üçün çoxlu üsullardan istifadə olunsa da belə tədbirlər heç də
həmişə müsbət nəticə vermir. Zəlzələ proqnozu ilə əlaqədar olaraq əvvəllər alimlər bir çox fikirlər irəli
sürsələr də verilən proqnozlar düzgün olmamışdır.Binaların zəlzələyə davamlığını müəyyən etmək üçün ilk
növbədə zəlzələyə davamlığa hesablanmalıdır. Hal-hazırda bunun üçün AZDTN 2,3-1 “seysmik rayonlarda
tikinti” istifadə edilir.Qeyd etmək lazımdır ki, binaların pasportlaşdırılması insanların təhlükəsiz və sağlam
şəraitdə yaşaması üçün vacibdir.Binanın texniki pasportunda onun təkcə sxemi yox, keyfiyyətləri,təhlükəli
olub-olmaması haqqında məlumatlar qeyd olunmalıdır.Hər hansı hadisə baş verdikdə məsuliyyət daşıyan
bütün orqanlar cavabdeh olmalıdırlar.
Zəlzələyə davamlı bina və qurğuların yaradılması aktual məsələlərdən biridir. Ona görə ki, zəlzələ baş
verən zaman onun qarşısını almaq qeyri mümkündür.Buna görə də bina və qurğular zəlzələyə davamlı
tikilməlidir. Buna əsasən zəlzələyə davamlı qurğularla bağlı olaraq ötən əsrdə bir-birindən fərqli iki üsul
yaradılmışdır.Hər iki üsul təcrübədə istənilən nəticəni verə bilmədiyindən ləğv edilmişdir.birinci üsulun
məğzi ondan ibarətdir idi ki,bina və qurğular sərt qrunt üzərində tikilsə yaxşıdır.Lakin baş verən
zəlzələlərdən sonra bu üsul mütləqliyini itirdi. Belə olduqda ikinci üsul yaradıldı ki, bina və qurğular
yumuşaq qrunt üzərində tikilsin.Lakin 1964-cü ildə Yaponiyada baş vermiş Hiqata zəlzələsinin nəticəsinə
görə bu üsulun istifadə edilməsi effektli olmadı.Sınaqdan keçirilmiş bu iki üsula əsasən belə bir fikir irəli
sürüldü ki, bu üsul digər üsullardan fərqli olaraq seysmik rezonans halını nəzərə almağa və ondan yayınmağa
imkan verir. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki,sərtliyi yüksək olan bina və qurğular sərtliyi aşağı olan
qrunt üzərində, sərtliyi aşağı olan bina və qurğular isə sərtliyi yüksək olan qrunt üzərində yaradılsa yaxşıdır.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi zəlzələnin proqnozlaşdırılması ən zəruri məsələlərdən
biridir.Texnologiyanın inkişafı ilə əlaqədar zəlzələnin baş verə biləcəyi əraziləri əvvəlcədən müəyyən etmək
mümkündür.Dəqiqliklə təyin olunmuş seysmik xəritələr belə zəlzələnin dəqiq vaxtının təyin edilməsi
sahəsində istənilən nəticəni vermir.Ağac materialından istifadə olunan binalar zəlzələyə davamlılığına görə
Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il
ən effektiv üsul sayılsa da yanğına davamlı və uzunmüddətli olmadığı üçün tikintilərdə tətbiq olunmur.20-ci
əsrin 50-ci illərindən başlayaraq zəlzələyə davamlı tikintilərdə iripanelli yaşayış binalarından daha geniş
istifadə olunurdu.Çünki onların ağırlığı daş binalara nisbətən 1.5-2 dəfə artır. Zəlzələ təhlükəsi olan
rayonlarda hadisələrin qarşısını almaq üçün tədbirlər görülməlidir. Əgər tikilən rayonda zəlzələnin aktivliyi 8
baldırsa binanın davamlılığı 9 bal nəzərdə tutularsa, bina daha da zəlzələyə davamlı olar.Hal-hazırda Bakı
şəhərində karkas tipli binaların tikintisi sürətlə davam etdirilir.Bu binalar daş və iri panelli binalara nisbətən
zəlzələyə daha çox davamlıdır.
Müasir dövrdə binaların zəlzələyə davamlığını artırmaq üçün seysmoizolyasiya qurğularından geniş
istifadə edilir.Bu qurğular binanın bünövrə hissəsinə yerləşdirilir və zəlzələ intensivliyini 1-2 bal azaltmağa
Həmin cihaz binanın altına elə yerləşdirilir ki, zəlzələ baş verdikdə digər adi binalara nisbətən o
sadəcə elastik formada zəif titrəmələrə məruz qalır.Nəticə olaraq binaların inşası zamanı qeyd olunanların
hər biri mütləq şəkildə nəzərə alınmalıdır. Bu ilk növbədə insanların həyatı üçün vacib məsələdir.Müasir
texnologiyanın tətbiqindən səmərəli şəkildə istifadə etməklə binaların zəlzələyə davamlığını təmin etmək
MİS OVUNTULARININ BORU VƏ MUFTALARIN YİVLƏRI ÜZƏRİNƏ
ÇÖKDÜRMƏKLƏ UZUNÖMURLÜLÜYÜN ARTILIRMASI
Bəhmənli E.N.
Sumqayıt Dövlət Universiteti
Giriş. Neft sənayesində istifadə olunan avadanlıqların uzunömürlülüyünün yüksəldilməsində
başlıca məqsəd, bu prosesdə tətbiq olunan avadanlıqların təkmilləşdirilməsi istiqamətində fundamental
tətqiqatların aparılmasıdır.Maşın və mexanizmlərin etibarlılığı təsir yükünün xarakteri və qiymətindən,
qovşaq hissələrinin material və konstruksiyalardan, hazırlanma keyfiyyətindən, istismar şəraitindən və s.
asılıdır.Bu faktorların əksəriyyətinin təsiri təsadüfü xarakter daşıyır (təsadüfi əlava yüklənmələr, metalda
defektlər və s.) elə bu səbəbdən də baş verən dayanmalar öz təbiəti etibarı ilə təsadüfi olurlar.
Etibarlılığın qiymətləndirilməsində istifadə olunan kəmiyyətlərdə tısadüfi xarakter daşıyırlar. Buna
görə də qazma borularln etibarlılığını xarakterizə edən əsas qanunauyğunluqlaqrda statistik verilənlərə
əsasən etimal və riyazi statistika qanunları nəzəriyyəsi əsasında aparılır.
Nanotexnologiyanın geniş inkişafı və tətbiqi ilə əlaqadar olaraq nanoölçülü metal və o cümlədən mis
ovuntuların yeni üsulla alınması və xassələrin tətbiqinə xüsusi diqqət yetirilir.Yüksək disperslik metallik
ovuntuların böyük xüsusi səthinin yaranmasına şərait yaradır. Mis və onun ovuntularının yüksək diffuziya
etmə və istilik keçirmə qabiliyyətinə, sürtünmə zamanı yağlama qabiliyyətinə malik olduğu üçün onlara
maşınqayırma sənayisində geniş yer verilir.
Boru yayma zavodlarında boru yivlərini kəsilməsindən sonra, muftaları boruların yivli hissələrinə
bağlayırlar. Borulara yivi kəsildikdən sonra, kəsmə rejimindən və digər təsirlərdən, yivlərdə gərilmələri
ölçürllər və sonra gərilməyə görə yiv birləşmələri seçilir. Burada çoxlu vaxt itkisi ilə yanaşı, əlavə ölçu
vasitələri və işçi qüvvələri tələb edir. Buda məhsulun maya dəyərini yuksəldir. Ondan başqa yiv
Magistrantların XIX Respublika Elmi konfransı, 15-16 may 2019-cu il
birləşmələrindən maye və qazların sızmasına qarşı kipləyicilərdən istifadə olunur. Lazımi dəqiqliyi və
ölçüləri əldə edilməsi çətinliklər törədir.
Məqalənin məqsədi: nanoölçülu mis ovuntuları boru və muftanın yivli hissələrinin ölçülərini və
səthin hamarlığını yüksəltməkdir.
Muftalara yiv kəsildikdən sonra onları elektroliz üsulu ilə sinkləyirlər (Zn). Buda çox
funksiyalı əməliyyat olduğu üçün istehsal tempinə mənfi təsir göstərir. Bundan başqa sinklənmə zamanı
yivlərdə sinkin yiv səhtinin nə qədər örtürülməsi prosesi zamanı nəzarət etmək olmur. Əvvəllər müxtəlif
üsullarla mis nanoovuntu alınması və onlara əsaslı elektrikli kompozisiyalar çəkməklə bərabər müxtəlif
amillərin ovuntunun dispersiya, stabilliyə və elektrik keçiriciliyə təsiri tədqiq edilmişdir. Nano ovuntuları
misin duzlarının müxtəlif reduksiya edicilərlə reduksiya etməklə alınırlar.
Son zamanlar ucuz və əlverişli xammal kimi reduksiya edici kimi qlükoza istifadə olunur. Lakin,
qlükoza zəyif reduksiya edici sayılır. Metallik fazanın alınması üçün bilavasitə onun reaksiya şəraitinin
seçilməsi və yoxlanmasına ciddi nəzarət olmalıdır. Ədəbiyyat təhlilləri göstərir ki, qlükozanın tətbiqi
birvalentli mis oksidinin reduksiya etmə mərhələsinə kimi öz funksiyasının yerinə yetirir.
Tədqiqatlar göstərmişdir ki, C
Obyektlərin işinin dayanıqlılığı
nəticələrinin aradan qaldırılmasınadək müxtəlif işlər aiddir.
FH zamanı həm sülh vaxtı, həm də müharibə vaxtı iqtisadiyyat
obyektlərinin dayanıqlı işinin təmini ölkə mülki müdafiəsi qarşısında
qoyulan əsas və mürəkkəb məsələlərdən biridir.
Fövqəladə vəziyyət şəraitində obyektlərin iş
dayanıqlılığının əsasları, mahiyyəti və onlara
təsir edən amillər
Obyektdə işin dayanıqlılığı
– müəssisənin qəzalara, kortəbii
hadisələrə və müasir silahların zədələyici təsirinə davam gətirməsi,
bunların təsiri şəraitində belə, planda nəzərdə tutulmuş həcmdə
məhsul buraxması, mühəndis-texniki avadanlığın zəif, yaxud orta
dərəcədə zədələndikdə istehsalın mümkün qədər tez bərpa olunması
Maddi nemətlər istehsal etməyən obyektlərin (nəqliyyat, rabitə,
səhiyyə, tədris müəssisələri və b.) işinin dayanıqlılığı deyildikdə isə
onların fövqəladə hallarda öz funksiyasını yerinə yetirməsi bacarığı
Fövqəladə vəziyyət şəraitində obyektlərin iş
dayanıqlılığının əsasları, mahiyyəti və onlara təsir edən
Təsərrüfat sahələrinin işinin dayanıqlılığı
şəraitində obyektlərin bəzi hissələrinin sıradan çıxması və bu zaman
sənaye əlaqələrinin pozulması hallarında, ölkə əhəmiyyətli məhsulun
istehsalını davam etdirmək və təmin etmək qabiliyyəti nəzərdə tutulur.
Respublika təsərrüfatının fəaliyyətinin dayanıqlılığı
isə ümumiyyətlə onun müdafiə və təsərrüfat üçün tələb olunan
səviyyəni saxlamaq qabiliyyəti nəzərdə tutulur.
Təsərrüfat sahələrinin və obyektlərin dayanıqlılıq anlayışı birinci
növbədə onların FH zamanı, planlaşdırılmış məhsuldarlığı saxlamaq
qabiliyyətini təmin etməkdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, bu cür
dayanıqlılığın əsas tərkib hissəsi, təbii fəlakət, sənaye qəzaları və
müasir silahların zədələyici amillərin təsirinə qarşı hər bir obyekt və
sənaye kompleksinin fiziki dayanıqlılığıdır.
Mülki müdafiənin mühəndis-texniki tədbirlərinin layihələndirmə
normalarının əsas vəzifəsi, əvvəlcədən ən vacib şəhərlərin həyat tərzini
yüksəltməkdən və obyektlərin, təsərrüfat sahələrinin sülh və müharibə
dövründəki fövqəladə hadisələrdə işinin dayanıqlılığının artırmaqdan
MM-in mühəndis–texniki tədbirlərinin layihələndirilməsi
normaları aşağıdakıları əhatə etməlidir:
əhalinin həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsini;
mümkün itki və dağıntıların azaldılmasını;
obyektlər və xalq təsərrüfatı sahələrinin dayanıqlı işinin təmin
dağılmış sənaye mərkəzlərində xilasetmə işlərinin tez və keyfiyyətli
yerinə yetirilməsi üçün lazımi şəraitin yaradılmasını.
Mühəndis–texniki tədbirlərin hazırlanması üçün verilən məsələlər,
şəhər və obyektlərin layihələşdirilməsi və rekonstruksiyası üçün
qoyulan məsələlərin əsas tərkib hissəsi olmaqla, uyğun MM
qərargahları ilə razılaşdırılır. İri şəhərlər və mühüm əhəmiyyətli
obyektlər üçün, düşmən tərəfindən müharibə vaxtı nüvə zərbəsi
gözlənilən ərazidə dağılma zonası müəyyənləşdirilir. Bu zona nüvə
zərbəsinin, zərbə dalğasının izafi təzyiqinin qiyməti 10 kPa və daha
çox olan ərazidir.
Bütün mümkün dağılma zonası iki zonaya ayrılır:
Mümkün güclü dağıntı zonası
izafi təzyiqin qiyməti 30 kPa və
Mümkün zəif dağıntı zonası
izafi təzyiqin 10 kPa – 30 kPa qədər
olan halda baş verir.
Mümkün dağıntı zonasının sərhəddi uyğun olaraq hesabat yolu ilə
və MM mühəndis–texniki tədbirlərini planlı surətdə nəzərə almaqla,
seçilən tikinti sənaye müəssisələri və xalq təsərrüfatının digər
sahələrində yeni kommunikasiya xəttləri, eneji, su-qaz təchizatı,
nəqliyyat və rabitə hesaba alınmaqla müəyyənləşdirilir.
Fəaliyyətdə olan normativ sənədlərlə əsas mühəndis–texniki
tədbirlər müəyyən edilir və burada aşağıdakı ardıcıllıq nəzərə alınır və
Xalq təsərrüfatı obyektlərinin yerləşməsinə olan
Şəhərlərin tikilməsi, sənaye binaları və qurğuların
layihələşməsi və tikilməsi planlaşmasına olan tələbat;
Enerji-su və qaz təchizatının layihələşdirilməsi və tikilməsinə olan
MM-nin mühafizə qurğularının tikilməsinə olan tələbat.
Müasir şəraitdə mümkün dağıntılar və itkilərin qarşısını almaq
və azaltmaq üçün ən effektli və real tədbir, respublikanın məhsuldar
gücünü maksimal seyrəkləşdirməkdən və iri şəhərlərin əhalisinin
artmasının qarşısını almaqdan ibarətdir. Bundan irəli gələn normativ
sənədlərdə xalq təsərrüfatı obyektlərinin yerləşməsinə aşağıdakı
tələbatlar müəyyən edilmişdir:
Yaşayış məntəqələri və xalq təsərrüfatı obyektləri bütün
respublika ərazisi üzrə bərabər yerləşməli və paylanmalı;
Mümkün güclü dağıntı zonalarında olan iri şəhərlərdə əhalini
cari təmin edən ərzaq anbarları, sərnişin və yük daşıyan dəmir yol
stansiyaları şəhər ətrafında bərabər qaydada yerləşdirilməlidir;
Mümkün zəif dağıntı zonalarında, az əhəmiyyətli müssisələr,
anbarlar və dəmir yol stansiyaları yerləşə bilər;
Çox əhəmiyyətli müəssisələr, bazalar, anbarlar, düşərgə və ruhi
xəstəxanalar, istirahət evləri, sanatoriyalar, düşərgə və sağlamlıq
mərkəzləri mümkün dağıntı zonalarından kənarda yerləşdirilməlidir;
Su basmasına məruz qala bilən fəlakət zonalarında, mühüm
əhəmiyyətli xalq təsərrüfatı obyektlərinin və sağlamlıq
düşərgələrinin yerləşdirilməsi qadağandır;
Xüsusi əhəmiyyətli obyektlərin, təbii və süni yeraltı boşluqlarda
Uçucu, tez alışan maddələr və güclü təsirli mayelər istehsal edən
müəssisələr, suyun axarı istiqamətində, yaşayış məntəqələrindən
mümkün qədər aşağı ərazidə yerləşdirilməlidir.
Küçələrin dəmir yol xətti ilə və həmçinin öz aralarında kəsişmə
yerləri eyni səviyyədə ehtiyat keçidlərilə əsas yoldan 50 m-dən az
olmayan məsafədə təmin olunmalı;
Şəhərdaxili nəqliyyat yolu yaşayış məntəqələri və sənaye
müəssisələri arasında sıx əlaqə yaratmaqla şəhər kənarına sərbəst çıxmaq
Tərtibat və texniki dəmir yol stansiyalarını, mümkün güclü dağıntı
zonasından kənarda yerləşdirilməli;
Tramvay və trolleybus parkları iri şəhərlərdə hissə-hissə şəhər ətrafı
Parklarda, bağlarda, bağçalarda və tam tikilməmiş meydançalarda,
yanğın söndürmək üçün süni su tutumları yaratmalı;
Mümkün dağıntı zonalarında sənaye binalarını maksimum dərəcədə
az mərtəbəli və yüngül materiallardan istifadə etməklə tikməli; 11.
Binaları yanmayan və çətin yanan materiallardan hazırlamalı;
Texnoloji avadanlıqları mümkün qədər açıq
Mümkün dağıntı zonasında yerləşən yeyinti sənaye binaları və
qurğuların ərzaq anbarlarına, radioaktiv tozların və güclü təsirli zəhərli
maddələrin keçməsinə qarşı tədbirlərin görülməli;
Şəhərlərdə olan hamam və avtomobil yuma məntəqələri elə
qurulmalıdır ki, fövqəladə vəziyyət zamanı onlardan istifadə oluna bilsin;
Anbar otaqları zirzəmi və yarım zirzəmilərdə tikilməli və onların qapı
və pəncərələri minimum qədər az olmalıdır.
Məlumdur ki, bu göstərilən kommunal enerji sistemindən biri
kəsilərsə, bu müəssisənin öz işini dayandırmağa məcbur edir və
nəticədə planlaşdırılmış məhsuldarlıq pozulur. Bununla yanaşı şəhərlər
və yaşayış məntəqələrində insanların həyat fəaliyyəti pozulur. Buna
görə də göstərilən sistemlərin təchizatının yüksək səviyyədə olması
üçün onlara olan tələbat da artıq olmalıdır. Bu tələbatlardan
aşağıdakıları göstərmək olar:
bu mənbələr bir-birindən kənar yerləşdirilməlidir ki, onlar eyni
vaxtda dağılmasınlar. (Burada su mənbələrindən biri yaxşı olar ki,
yeraltı torpaq sularından istifadə etməklə yaradılsın, bu həm də
radioaktiv, kimyəvi və bioloji zəhərlənməyə davamlı olur;
bu mənbələr öz aralarında elə birləşdirilməlidir ki, lazım olan
vaxt ehtiyat mənbə sistemə rahat qoşula bilsin;
mümkün dağıntı zonalarında bu mənbələr yeraltı qoruyucu
əhəmiyyətli obyektin özünün bu
sistemlərinin ehtiyat mənbələri olmalıdır;
obyektlərdə yanğınısöndürmək üçün ehtiyat su mənbələri
təchizat sisteminin mühüm əhəmiyyətli elementləri mümkün
dağıntı zonasından kənarda yerləşdirilməlidir. Bu cür elementlərə
enerji təchizat sistemində – elektrik stansiyaları, idarəetmə
mərkəzləri, yüksək gərginlikli elektrik ötürücü xəttləri;
su təchizatı sistemində – nasos stansiyaları və təmizləyici
qaz təchizatı sistemində – qaz paylayıcı stansiyaları və magistral
təchizat xətlərində avtomat və yarım avtomat ayrıcı və bağlayıcı
yeni təchizat sistemi hazırlanarkən köhnəsini ehtiyat mənbəyi
kimi saxlamaq məsləhətdir.
Obyektlərin başqa yanğın növünə keçirilməsinə baxılmalıdır. Bu
zaman su təchizatından texnoloji proseslərdə maksimum istifadə
etmək üçün o dövr etdirilməlidir. Suyun zəhərlənməsinin qarşısı
maksimum alınmalıdır, obyektlərdə yanğını söndürmək üçün
ehtiyat su mənbələri yaradılmalıdır. Həmçinin qəza ehtiyat
boruları olmalıdır ki, bundan lazım gəldikdə magistral boru
kəmərlərində və obyektin özündə istifadə olunmalıdır.
Fövqəladə hallarda işin dayanıqlılığını yüksəldən konkret
tədbirləri müəyyən etməkdən ötrü əvvəlcə obyektdə bu sahə üzrə
araşdırmalar (tədqiqatlar) aparılır.
Araşdırma zamanı obyektin istehsal prosesində iştirak edən
bütün əsas elementlərinin mövcud vəziyyəti müasir silahların
bütün zədələyici amillərinə, ikinci amillərə, habelə ehtimal edilən
qiymətləndirilib, təyin edilir. Bunda məqsəd – obyektin istehsal
fəaliyyətində ən zəif sahələri aşkara çıxarmaq və onların
etibarlığını, eləcə də bütünlüklə müəssisənin dayanıqlı işini təmin
etmək üçün tələb olunan mühəndis-texniki, texnoloji və təşkilati
Mühəndis-texniki tədbirlər
obyektdəki binaların, qurğuların,
avadanlığın və kommunikasiyaların zədələyici təsirlərə fiziki
davamlılığını artırmaq üçün görülən tədbirlərdir.
Texnoloji tədbirlər
dedikdə ikinci zədələyici amillər yaranması
ehtimalının qarşısını almaq məqsədilə obyektdə texnoloji rejimin
dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur.
Təşkilati tədbirlər
isə, fövqəladə hallar yaranan şəraitdə
obyektdə mülki müdafiə qərargahının, dəstələrinin, habelə fəhlə və
qulluqçuların ən səmərəli fəaliyyət qaydalarını müəyyən etməkdən
Fövqəladə vəziyyət şəraitində obyektin dayanıqlığının
qiymətləndirilməsi hər bir zədələyici amilə qarşı aşağıdakı
ardıcıllıqla aparılır:
obyektdə yerləşən sexlərin, sahələrin və b. qurğuların sayı,
həmçinin elementləri və onların mümkün zədələyici amillərə
obyekt elementlərinin dayanıqlı işi pozulmayan hal üçün
parametrlərin maksimal qiymətinin təyini;
obyektin dayanıqlı işinə təsir edə bilən ən zəif (zərif) elementinin
zəif elementin dayanıqlığının artırılaraq, əsas elementlərin
dayanıqlıq həddinə çatması;
zəif elementin dayanıqlığını yüksəltmək üçün hesabat və
tədbirlərin aparılması və işlənməsi.
Obyektin ən vacib elementlərinin, bina və qurğularının
möhkəmliyinin artırılması
– buradakı avadanlığı, dəzgahları,
texnoloji xətləri mühafizə üçün vacibdir. Məlum olduğu kimi tikilən
sənaye binaları və qurğularının ümumi dayanıqlılığı hissələrin
ağırlığına və külək nəticəsində yaranacaq əlavə yüklərə hesablanır. Bu
zaman tutaq ki, zərbə dalğasının, yaxud zəlzələnin törədə biləcəyi hər
cür təsiri dəqiq nəzərə almaq heç də həmişə mümkün olmur. Bununla
belə, sonradan konstruksiyalarda əsaslı dəyişiklik aparmaqla binaların
möhkəmliyini artırmaq adətən lazımı nəticə vermir, həm də böyük
xərclər tələb edir. Buna görə də bina və qurğuların dayanıqlılığını
artıran əlavə tədbirlər yalnız elə hallarda məqsədəuyğun sayılır ki,
onların bütün istehsal prosesini təmin edən ayrı-ayrı vacib elementləri
digər elementlərə nisbətən az davamlıdır. Onda belə hissələrin,
həmçinin əlahiddə fəaliyyət göstərməklə dərhal işlədilə bilən məhsul
buraxmaq qabiliyyətinə malik sahələrin dayanıqlılığını artırmaq
Maddi-texniki təchizatın dayanıqlılığının artırılması
təchizatın sabitliyi xammal, material, avadanlıq və yanacaq ehtiyatları
Ekstremal şəraitdə obyektin idarəetmə sisteminin etibarlılığının
– rəhbər heyətin fəaliyyətində əsas və ən məsuliyyətli
Müəssisələrdə istehsalat qəzalarını və
ikinci zədələyici amillər
törəməsi ehtimalını və onların zərərini azaltmaq üzrə tədbirlərin işlənib
adətən birgə hazırlanır. Yanacaq, güclü təsirli kimyəvi
maddələr istehsal edən və digər yüksək təhlükəli zavodlarda bu
tədbirlər sülh dövrü üçün obyektin mülki müdafiə planında nəzərdə
Obyektdə istehsalın bərpa edilməsi üçün hazırlıq görülməsi
yuxarıda deyildiyi kimi, obyektin məhsul buraxmağa qısa müddətdə
hazırlanması imkanı onun işinin dayanıqlılığının vacib göstəricisidir.
Beləliklə, sülh və müharibə dövürlərindəki ekstremal şəraitdə
sənaye obyektlərində işin dayanıqlılığının yüksəldilməsi üzrə tədbirlər
– işçilərin etibarlı mühafizəsinə, xilasetmə işlərinin qısa müddətdə
icrası, istehsalın bərpa olunmasına yönəldilməklə bərabər, həmçinin
sülh dövründə də istehsalat qəzaları ehtimalının azaldılması və qəza
nəticələrinin məhdudlaşdırılması üçün böyük əhamiyyətə malikdir.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.