Metal Konstruksiya İşləri

Mauerlat – bu tomning tuzilishining asosi bo’lgan raftersni o’rnatish uchun tekislash.

Binoning konstruktiv elementi.Binolarning asosiy tarkibiy elementlari (poydevor, devorlar, pollar, bo’linmalar, tom, zinapoyalar, derazalar, eshiklar)

Binoning konstruktiv elementi bu uning tarkibiy qismlari bo’lib, ular me’morlar, dizaynerlar, quruvchilar tomonidan kerakli inshootni qurish uchun ishlatiladi.

Binolarni qurish maqsad va uni belgilaydigan tuzilishga bog’liq bo’lgan elementlarni yig’ishni o’z ichiga oladi. Binoning har qanday tarkibiy elementi – bu uning yer usti va er osti qismlari.

Ular turar joy, jamoat va ishlab chiqarish maqsadlariga ega va tabiiy yoki sun’iy tosh yoki yog’ochdan qurilishi mumkin. Ularning dizayni bo’yicha ular bir qavatli yoki ko’p qavatli tuzilishga ega bo’lishi mumkin.

Har bir bino umuman va uning tarkibiy qismlari yuqori quvvat, barqarorlik, chidamlilik, yong’inga chidamlilik xususiyatiga ega bo’lishi kerak.

Asosiy qurilish bloklari

Turar-joy binolari odam uchun qulay yashashni ta’minlaydigan ma’lum bir qator funktsiyalarni bajaradigan ob’ektni anglatadi. Binoni tashkil etuvchi asosiy elementlar:

• Jamg’arma.
• Bodrum.
• Plintus.
• Ko’zi ojizlar.
• Devorlari (tashqi va ichki).
• Bo’limlar.
• Narvon.
• Qatlamoqda.
• Tomlar.

Binoning yer osti qismi

Har bir bino uchun, avvalambor, binoning asosiy konstruktiv elementi barpo etilgan – bu uning poydevori bo’lib xizmat qiladigan tuproq o’rnida qurilgan poydevor. Barcha tana yuklarining umumiy miqdori unga taqsimlanadi. Binoning qattiqligi, barqarorligi va mustahkamligi uning mustahkamligiga bog’liq.

To’g’ridan-to’g’ri erga hech qanday inshoot qurilmaydi. Xususiyatlari, dizaynlari, foydalanish sohasi jihatidan farq qiladigan bazalar soni juda ko’p.

Binoning ushbu elementi chiziqli, plita yoki ustunli versiyada tayyorlanishi mumkin, ikkinchisining asosi alohida tayanchlardir.

Ip poydevorini o’rnatish uchun chuqur devorlarning ma’lum bir burchagi bilan amalga oshiriladi. Nishab burchagi har holda alohida hisoblab chiqiladi.

Bodrum uyning tagida, poydevor bilan chegaralangan joyda o’rnatildi.

Bodrum zamin sathidan yuqorida joylashgan poydevorning bir qismini anglatadi. Qurilish strukturasining ushbu qismi vertikal elementlarga – devorlarga qaraganda ancha tajovuzkor sharoitda. Ushbu elementga yuqorida joylashgan barcha ustki tuzilmalarning og’irligi, muzlash va eritish davrlari davridagi tuproq bosimi ta’sir qiladi.

Yuqori qurilish elementlari

Ko’zlar maydoni tekisligi ustida joylashgan, yuk ko’taruvchi va yopuvchi qismlardan tashkil topgan strukturaning barcha elementlari qurilayotgan binoning yer usti qismlariga ishora qiladi.

Ko’r maydon binoning yuqori va er osti inshootlari orasidagi chegarani belgilaydi. Bu binoning perimetri atrofida maxsus qoplama. Uning o’rnatilishi yuk ko’taruvchi devordan ma’lum bir nishablikda amalga oshiriladi.

Qo’shni inshootning qurilmasi va maqsadi, avvalambor, suv o’tkazmaydigan, ya’ni binoni drenajdagi tashqi yog’ingarchilik va er osti suvlari ta’siridan himoya qiladi. Ko’zi ojiz joyning iliq sxemasi sizga yana bir funktsiyani bajarishga imkon beradi – tuproqni sovuqni oldini olish uchun izolyatsiyalash.

Ko’rlar maydonini tartibga solish uchun dekorativ va bardoshli materiallardan foydalanish nafaqat binoning ko’rinishini bezashga va to’ldirishga imkon beradi. Ko’zi ojizlar binoga kirishni ta’minlaydigan o’tish yo’li sifatida xizmat qiladi.

Tashqi va ichki devorlarni yotqizish elementlari

Tashqi devorlari binoning panjarasining vertikal qismini aks ettiradi. Ular uni tashqi muhitdan himoya qiladi. Binoning tuzilishida ularga eng qiyin lavozim tayinlangan. Devorlarga o’z og’irliklari, pollari va strukturaning tomlari yuklari ta’sir qiladi.Bundan tashqari, quyosh nurlanishi, bino ichida va tashqarisida harorat pasayishi, iqlim sharoiti.

Tashqi va ichki devorlarning deformatsiyasini istisno qilish uchun qurilishda ularning mustahkamligi va chidamliligining barcha shartlariga javob beradigan materiallar ishlatiladi.

O’zining joylashuvi bo’yicha binoning “ichki devori” strukturaviy elementi bu strukturaning bo’shliq o’rtasini ajratuvchi elementdir. Ushbu qismga o’z vaznidan tashqari har qanday yuk ta’sir qilmaydi. Biroq, katta ichki bo’shliq tufayli, yuk ko’taruvchi rol o’ynaydigan ichki devorlardan foydalanish kerak. Ushbu devorlar bitta poydevorga suyanadi va tashqi devorlar singari o’xshash yoki tegishli materiallardan foydalanilgan holda quriladi.

O’rta qavatlar odam yashashi uchun mo’ljallangan podval va chodir o’rtasida joylashgan bo’lib, binolarning asosiy konstruktiv elementlarini aks ettiradi.

Qavatlar tashqi devorlari tekisligida tashqi muhit va zinapoyalar bilan aloqa qilish uchun zarur bo’lgan deraza va eshiklar kabi inshootlar qurilgan.

Ichki qismlar va zinapoyalar

Binoning bo’linmalari alohida xonaning ichki maydonini ajratish uchun mo’ljallangan. Ularning yordami bilan egasining iltimosiga binoan kvartirani qayta qurish mumkin. Ular har qanday kuchni boshdan kechirmaydilar.

Zinapoyalar qavatlar o’rtasida kommunikativ funktsiyani bajaradi, ekstremal holatlarda odamlarni evakuatsiya qilish imkoniyatini beradi va binolarning asosiy tarkibiy elementlarini ifodalaydi.

Asosiy zinapoyalar kvartiralarning derazalari va eshiklari joylashgan yuk ko’taruvchi devorlari bo’lgan xonalarda joylashgan. Barcha ko’p qavatli inshootlar qutqaruv va o’t o’chirish xizmatlarining favqulodda holatlarida ishlash uchun zarur bo’lgan tashqi avariya zinapoyalari bilan jihozlangan.

Qatlamoqda

Qatlamlar binolarning gorizontal detallarini aks ettiradi, ular strukturaning tuzilishida ajratish funktsiyasini bajaradi. Ular binoda pollarni tashkil qiladi, ular mustahkamlik, qat’iylik uchun maxsus talablarga bo’ysunadi, chunki uydagi qavatlar o’zlarining og’irligiga va tuzilish va odamlarning barcha qismlarining og’irligiga bardosh berishi kerak.

Sanitariya me’yorlaridan kelib chiqqan holda gorizontal komponentlar ovoz va issiqlik izolyatsiyasi xususiyatlariga ega bo’lishi kerak.

Tom va uning tarkibiy qismlari

Mauerlat – bu tomning tuzilishining asosi bo’lgan raftersni o’rnatish uchun tekislash.

Binoning yana bir ajralmas konstruktiv elementi – bu o’z og’irligi, tomi materiallari va iqlim sharoitlari keltirib chiqaradigan yuklarga: shamol, qor, yomg’ir, quyosh radiatsiyasiga bardoshli bo’lishi kerak bo’lgan rafters.

Rafter tizimining qismlari ma’lum funktsiyalarni bajarishga mo’ljallangan. Ravon tizimi nafaqat tomning buzilishiga olib keladigan xavfli harakatlarni istisno qilish uchun yuqori darajada qat’iylikka ega bo’lishi kerak, strukturaning o’zi ham vayron bo’lishi mumkin.

Ko’pincha truss strukturasining uchburchak shakli, truss deb ataladi. Binoning yuqori qavatining qirralarida trusslar parallel ravishda o’rnatilib, ularni birlashtiruvchi elementlar (qattiq yoki panjara shaklidagi chiziqli element – purlinlar va plitalar uchun tayanch), purlin (tomni ushlab turish uchun gorizontal holda joylashgan nur) va mahkamlash kabi elementlar bilan bog’langan. .

Uyingizda binoning me’moriy va konstruktiv elementlari va uning himoya va dekorativ xususiyatlarini birlashtirgan struktura yopiladi.

Tom majburiy element bilan jihozlangan – suv o’tkazmaydigan qobiq, tom, bundan tashqari, binoni mexanik stressdan himoya qiladi, yuqori ishonchliligi va chidamliligiga ega. Himoya funktsiyalaridan tashqari, tom binoni bezatadi, unga individuallikni beradi.

Metal Konstruksiya İşləri

PROMOR MMC olaraq tikinti-quraşdırma, bərpa, rekonstruksiya, gücləndirmə, layihə idarəçiliyi xidmətlərini təklif edirik.
Müvafiq lisenziyalara sahib olaraq peşəkar mütəxəssis və maddi texniki bazası ilə aşağıdakı xidmətləri tam etibarlı yerinə yetiririk.
1.Metal konstruksiya işləri, anbar, ferma və sənaye binalarının tikintisi
2.Dəmir-beton konstruksiya işləri, körpü və ötürücülər, xüsusi qurğular və s.
3.Təmir bərpa, gücləndirmə və rekonstruksiya işləri. Mövcud vəziyyətli tikili və avadanlıqların analizi və rəylərin verilməsi
4.Hidrotexniki qurğuların tikintisi
5.Layihə idarəçiliyi. Tikintiyə nəzarəti və laboratoriya xidmətləri, Layihənin planlanan zaman və büdcə daxilində tamamlanmasına texniki nəzarət.
6.Fərdi yaşayış evlərinin tikintisi

Срок для этого объявления истек. Посмотреть похожие объявления

Контактное лицо
Promor mmc
Bakı город

Поделиться Поделиться
Дата: 01.04.2022

Metall konstruksiyalami tashxislash xususiyatlari

6.5. Metall konstruksiyalami tashxislash xususiyatlari
Po‘lat konstruksiyalar sanoat binosi va inshootlarida, ayniqsa,
ko‘p ishlatiladi. M etall konstruksiyalami tekshirish uslubi QM Q
2.03.05—97 «Po’lat konstruksiyalar» ko‘rsatmalariga asoslanishi lo­
zim. P o‘lat konstruksiyalami loyihalash va bunyod etish o ‘ziga xos
xususiyatlarga ega bo’lgani uchun ularni tekshirish bo‘yicha qilina-
digan ishlar tem ir-beton va toshli elementlarni tekshirishdan farq
qiladi. Metall elementlarining kesimiga yaqinlashish oson bo’lganligi
ularni o ‘lchashni yengillashtiradi. Tekshirishda ham m adan aw al
siqilgan elementlarga ahamiyat berish lozim, chunki ularning kesi­
mi yupqa devorli bo ‘lganligidan, ahamiyatliroq omil mustahkamlik
emas, ustuvorlik hisoblanadi. M etall konstruksiyalarning yuqori
mas’uliyatli elementlari uzel birikmalari hisoblanadi. Shuning uchun
tekshirishning boshlang^ch davrida loyihada elementning kesimi va
uzellarida moslik ©‘matilishi lozim. Steijenlarning to ‘g‘ri chiziqli-
ligi, ayniqsa, siqiluvchi steijenda biriktimv plankalarining mavjud­
ligi tekshirilishi shart. Elementlarda solqiliklaming aylanish burchak-
larining va siljishlarning m e’yordan oshishi mavjudligini tekshirish
kerak. Barcha hollarda payvandli parchinmixli va boltli birikmalar-
ni sinchiklab tekshirish shart. Bunda payvandli choklarni ko‘z bi-
139

Ian sinchiklab tekshirish lozim va undan keyin darzlarni, yuzaki
g’ovaklikni, kesiklar, oqma va kuyindilar aniqlanishi lozim. Pay-
vand choklarning birikuv darajasi quyidagicha aniqlanadi: na-
zoratning ulama-fizik usuli bilan, burchakli-parmalash usuli bilan;
parmalashni chokning o ‘qi b o ‘yicha diametri chokning tashqi yu-
zasidan 6 mm ko‘proq b o ‘lgan parma bilan parm alanadi. Parm a-
langan joyni tekshirish lupa yordamida ikki m arta bajariladi. Bi­
rinchi m arta parm alab b o ‘lgan zahoti, ikkinchi m arta payvand
chokning chegarasini aniqlash uchun 20% li azot kislota eritmasi
surtib chiqiladi: muhim payvandli birikmalarni fizik usul bilan na-
zorat qilish maxsus jihozlar va mutaxassislar bo‘lgandagina amalga
oshiriladi. Bu usullar rentgen va gamma nurlari bilan nurlantirish;
m agnitli va kukunli defektoskopiya; magnitografik, radiografik,
elektromagnit va ultratovushli usullar. Po‘lat ustunlarni tekshirishda
ustunning texnologik o ‘tish joylarida va materiallar taxlash uchastka-
larida shikastlanganligini, ustunning poydevordagi an k er bilan
m ahkam langanlik holati, ham da balkalarning konsolga tayanish
uzellari konstruksiyasini chuqur tekshirish zarur. Yuqori darajada
issiqlik ajratuvchi manbaga yaqin joyda, dinam ik yuk ta ’sir zona-
sida, kimyoviy tajovuzkor muhit va boshqa maxsus ta ’sirlarga ya­
qin joyda ekspluatatsiya qilinadigan obyektlarda sincliiklab tekshirish
uchun konstruksiyani ajratish va uning mahkamlash bog^am larini
saqlanganligiga ishonch hosil qilish kerak. Konstruksiya va birik-
m a la r m a te ria lla rin i m e ’yoriy va h iso b iy q arsh ilig i Q M Q
ko’rsatm alariga binoan tanlanadi.
6.6. Yog6och elementlami defektoskopiya qilish
Yog’och konstruksiyalarni yuk ko4taruvchi elem entlar sifatida
qurilishda nisbatan kam ishlatiladi. Ammo eski qurilgan binolarda
ular qurilish materiali sifatida chordoqli tomlarda, tomyopmalarda,
ham da turar joy va jam oat binolarining orayopmalarida uchray-
dilar. Yog’och konstruksiyalarni tekshirishda ularning ekspluatat-
140

siya sharoitiga: yom on sham ollatiladigan yuqori namlikka ega
bo‘lgan tomyopmalar, yog‘och elementlarining doimiy suv oqishi
yoki namlanishi, zamburug‘lar paydo b o‘lishi oqibatida chirish
jarayonining boshlanishiga va shu bilan bog‘liq nuqsonlarni paydo
bo‘lishiga e ’tiborni qaratish kerak. Zamburug‘li yog‘och element-
larni tekshirish uchun zamburug‘li joylardan o ‘lchamlari 10x10x5
mm li namunalar olinadi. Ochishni suv o ‘tkazish va kanalizatsiya
quvurlari o ‘tadigan joylardan o ‘tkazish maqsadga muvofiqdir.
Yog‘ochning mustahkamligini materiallarning xiliga ko‘ra (qarag‘ay,
archa, listvenitsa) m e’yoriy k o‘rsatkichlaridan foydalanib yoki
olingan namunalarni sinash orqali o ‘rnatish mumkin. Y og‘och
konstruksiyalarni tekshirish b o ‘yicha barcha ishlarni «Yog‘och
konstruksiyalar» QMQ 2.03.08—98 bo‘yicha o ‘tkazish lozim.
6.7. Bino va inshootlarning texnik holati
bo‘yicha xulosa tuzish
Tekshirish bo‘yicha qilingan ishlarning to‘la sikli tugagandan
so‘ng ko’rilayotgan obyekt bino va inshootlarning texnik holati
haqida xulosa tuziladi. Xulosa quyidagilardan iborat bo‘lishi lozim:
1. Vazifa — mazkur ishning bajarilishiga bo‘lgan asos.
2. Foydalanilgan boshlang‘ich manbalar (texnik hujjatlar).
3. Obyektga xizmat ko‘rsatish va tekshirish kim tomonidan va
qachon bajarilgan?
4. Obyektning m e’moriy-rejaviy yechimi, texnikaviy vazifasi va
ekspluatatsiya qilish sharoitining qisqacha tavsifi.
5. Zamin, poydevor va yuk ko’taruvchi konstruksiyalarning
fizik-mexanik tavsiflari haqidagi ma’lumotlar berilgan asliy tek-
shiruvning natijalari. Binoning m ustahkamligi va bikrligini
pasaytiruvchi topilgan tavsifli nuqsonlar.
6. Tekshiruv hisoblashlarining natijalari.
7. Zamin, poydevor va yerosti konstruksiyalarining yuk ko’tarish
qobiliyati haqida xulosalar.
141

8. Kuchaytirish bo’yicha (ehtiyoj bo’lganda) birinchi navbatdagi
tadbirlar.
9. Texnika xavfsizligi bo’yicha tadbirlar.
Konstruksiyaning xususiy og’irligidan tushadigan haqiqiy doimiy
yuklar, elementning zichligi va haqiqiy oMchamlarini aniqlash asosida
o‘matilishi lozim. Poiat va og‘ir beton uchun zichlik ma’lumotnomalar
yordamida o’matiladi. Namunalarning zichligi orqali xususiy ogirlikni
topib, yukni aniqlash usuli va hajmini hisoblab haqiqiy zichlik aniqlanadi.
Bu esa dastlabki m a’lumot bo4lib, haqiqiy yukni shu orqali topiladi.
Vaqtinchalik, uzoq muddatli yuklami me’yorlar va pas port ma’lumotlarida
yoki ishchi chizmalarda, ular bo’lmaganda esa o’lchamli chizmalardan
foydalanib topiladi. Ekspluatatsiya qilinayotgan obyektlardagi vaqtinchalik
va qisqa muddatli ta’sir etuvchi yuklarni aniqlash uchun me’yoriy yoki
pasportdagi m a’lumotlardan foydalanish lozim, ammo bunda haqiqiy
tavsiflar va kattaliklarni hisobga olishga yo‘l q o ‘yiladi. Bino va
inshootlarning tekshirilayotgan qurilish konstruksiyalarini tekshiruv
hisoblashini 2 bosqichga bo’lish mumkin:
— ayrim elementlarning yuk ko‘tarish qobiliyati (1-guruh che-
garaviy holatlar b o ‘yicha hisoblash);
— konstruksiyalarda tashqi yuklardan bo’ladigan kuchlanishni
va rekonstruksiyalash uchun b o ‘lgan loyiha vazifasiga tegishli
ta ’sirlarni aniqlash.
Konstruksiyalarni hisoblab tekshirishga molik b o ‘lganlar ichi­
da ikki guruhni ajratish maqsadga muvofiqdir:
— nuqsonlarga ega bo’lm agan;
— nuqsonlar bilan.
Tekshiruv natijalarini qayta ishlash jarayonida konstruksiya
materiallarining loyihada berilgan va sinov vaqtida olingan mus-
tahkam lik tavsiflari natijalarning haqiqiylarini tashkil etadi.
Bino va inshootlarning texnik holati haqidagi xulosa obyektning
qurilish qism ini rekonstruksiyalashning m aqsadga muvofiqligi
haqidagi dastlabki qaror uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
142

6.8. Rekonstruksiya narxini oldindan baholash va uni
o4kazishning maqsadga muvofiqligi
Harakatdagi korxona rekonstruksiyasining va texnik qayta qurol-
lanishining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligi yangi qurilishga
nisbatan kapital
q o V i l n t a n i n g
qisqarishi, m aterial-texnik, m ehnat
va energetik resurslar foydalanishda sarflaming va foydalanish shid-
datining kam ayishi hisobiga ta ’m inlanadi. Rekonstruksiya natija-
sida korxona ishlab chiqaradigan m ahsulot hajm ining o ‘sishi, ish­
lab c h iq arish d a tu rib q olishlarni kam aytirish, asso rtim entin in g
yangilanishi va m ahsulot sifati yaxshilanishi, korxona ishchilari
ishlash sharoitining yaxshilanishi ta ’m inlanishi mum kin. Rekons­
truksiya ishlarini tashkil qilish va ishga solish b o ‘yicha variant tan-
lash butun rekonstruksiya davrida noxo‘jalik yo’qotishlarni m ini-
mum i b o ^ ic h a am alga oshiriladi. U larn i keltirilgan sarflarning
o ‘lcham i b o ‘yicha aniqlanadi:
Z = С. + E • K.
1

n
1
Bu yerda:
C.
— tannarx (mahsulotning birlik yoki tayyor hajmi);
En — kapital qo’yilm a samaradorligining m e’yoriy koeffitsienti;
—
kapital q o ‘yilma.
Rekonstruksiyaning maqsadga muvofiqligi rekonstruksiyaga qili-
nadigan sarflami xuddi shunday maydonli yangi bino qurilishi bilan
keyingi ekspluatatsiyani hisobga olgan holda solishtirish yo‘li bi­
lan o 6rnatilishi mumkin:
С / В VII bob. REKONSTRUKSIYA LOYIHASI UCH UN
MA’LUMOTLAR OLISH
7.1. Rekonstruksiya qilinadigan obyekt maydonida
injenerlik izlanishlari
Binoni rekonstruksiya qilishning maqsadga muvofiqligi haqida
qaror qabul qilingandan keyin q o ‘shimcha injenerlik, shu jum la-
dan, geodezik, geologik va boshqa izlanishlar olib borishga ehti-
yoj tug‘ilishi mumkin.
Bu ishlardan maqsad rekonstruksiya b o ‘yicha m aydonning
um um iy holatini bashoratlashdan iboratdir. Qurilish maydonining
injener-geologik tekshiruvini m exanik, b a ’zan q o id a burg‘ulash
qurilmalaridan foydalanib, chuqurligi 10 m gacha diametri 37 mm
gacha, chuqurligi 20 m va diametri 127 mm gacha bo‘lgan quduq-
lar burg‘ulash yo‘li bilan am alga oshiriladi. Bunda, grunt qat-
lam lari xili, bo’shliqlarning mavjudligi, o ‘tish m um kin boMgan
qatlam larning fizik tavsiflari laboratoriya usullari bilan aniqlana-
di. D ala usullaridan talab darajasida sifatga ega boMgan nam u-
nalarni olish am alda mum kin b o ‘lm agan yoki mushkul b o ‘lgan
holda foydalaniladi.
Injenerlik-gidrogeologik izlanishlami ostini suv olgan hududlarda
yoki ostini suv olish xavfi tug‘ilganda bajariladi. Injenerlik izlanish­
lar o ‘tkazish natijasida zamin va poydevorlarning tekshiruv nati-
jalarini hisobga olgan holda bino va inshootlarning rekonstruksiya-
lash loyihasini ishlash uchun quyidagi m a’lumotlar yig‘ilishi lozim:
1.
Barcha bino va inshootlarning sxemasi bilan birga rekonstruk­
siya qilinadigan obyekt maydonining injener-geodezik syomkasi.
145

2. U chastkaning grunt suvi sathi haqidagi m a’lum ot b o 4lgan
injener-geologik (quduqlar va asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha litologik
kesim) kesim.
3. Loyihadan va m e’yoriy talablardan chekinish hollari va qayd
etilgan nuqsonlar ko ‘rsatilgan mavjud poydevorning o ‘lcham li
chizmasi.
4. Qurilish uchastkasidagi zamin gruntining fizik-mexanik xossalari
haqidagi ma’lumotlar.
5. K o6rilayotgan hududning gidrometeorologik holati.
7.2. Binoning rejalashtirilgan ekspluatatsiyaviy muhit
ta’siriga bardoshliligini baholash
Q u rilish k o n stru k siy alari ek sp lu atatsiy a ja ra y o n id a h am
texnologik, ham tabiiy tavsifga ega b o ig a n ta ’sirlarga d u ch o r
b o ‘lishi mumkin.
Turlicha to’plamdagi, shu jumladan, kuch bilan bog’liq bo’lgan
majmuiy ta’sir konstruksiyaning umrboqiyligini belgilab beradi. Kon­
st ruksiyalaming umrboqiyligi uning talabdagi texnik xizmat ko’rsatish
tizimiga rioya qilingan sharoitda, to chegaraviy holat boshlangunga
qadar o ‘zining sifat ko‘rsatkichlarini saqlashga aytiladi. Betonning
almashinib muzlashi va erishi, suvga bo’kishi va qurishi, harorat
o 4zgarishlari, karbonizatsiyalanishi, kimyoviy tajovuzkor muhit sha-
roitlari, yedirilishga va boshqa ta’sirlarga bardoshliligini ko’pchilik
hollarda qirralari 70 va 100 mm li kublarni hamda 30x30x60 mm li,
40x40x160 mm li balochkalami kichikroq o4chamli konstruksiyalardan
olingan namunalami tadqiq qilish yo‘li bilan o ‘rnatiladi.
B eton ning sovuqqa b ard o sh lilig in i (R ST Uz 10060.0—95
b o ‘yicha) nam unalar yordam ida m uzlatish kam eralarida siklik
muzlatish va eritish, ham da shu holatda standart usul va qurilm a-
lardan foydalanib mustahkamlik, qayishqoqlik va noqayishqoqlik
tavsiflarini aniqlash lozim bo’ladi.
146

Tezlashtirilgan sinovlar beton namunalami germetiklangan sigimlarda
va maxsus kimyoviy eritma CaCl2 to’yintirib muzlatishni va suvda eritishni
ko’zda tutadi.
Betonning atmosfera bardoshliligini uning o’zgaruvchan haro-
rat almashinib suv shimdirib va quritish ta ’siriga, ham da karboni-
zatsiyaga b o ‘lgan bardoshliligini topish orqali aniqlanadi. Beton­
ning karbonizatsiyalangan qatlam ining chuqurligini kalorimetrik
usul bilan 0,1% li fenolftaleinning spirtli eritmasini beton sinig‘iga
b o ‘lgan ta ’siri ostida uning rangini o 6zgarishi orqali aniqlanadi.
Ishqorli reaksiya saqlangan joyda yuza ochiq m alina (to’qpushti
rang) rangini oladi, rang o ‘zgarmagan yerlar esa betonning kar-
bonizatsiyalanganini bildiradi.
Betonning yedirilishiga bo‘lgan qarshiligi, ya’ni eskirishga yoki
yedirilishga bardoshlilik RST b o 4yicha aniqlanadi. Bu sinovlarni
beton namunalarini abraziv disklarda, shu maqsadda qollaniladigan
Bome yedirish doirasida, ham da maxsus qayta ishlangan qurilma
L K I—2 va boshqalar yordamida o’tkaziladi.
Ekspluatatsiya qilinadigan konstruksiyalar ko’pincha, qoida si-
fatida bir necha tur sinovlarning birgalikdagi ta ’siriga duchor qili-
nadi. Jumladan, betonning atmosfera va kuch bilan bog’liq maj-
muiy ta ’sirlarda umrboqiyligini sinash uchun DSM —10 sinash quril-
masidan foydalanish mumkin. U nda nam unalar yuklangan holatda
iqlimiy kamerada ketma-ket atmosfera ta ’siriga duchor qilinadi. Bu
sinovlarda «FETRON» kamerasidan foydalanish mumkin.
7.3. Konstruksiyalarning haqiqiy dinamik tavsiflarini
o4rnatish
Rekonstruksiya qilinadigan binoda konstruksiyaga dinamik tavsif
ta ’sir o’tkazadigan jihoz-qurilm a o’m atish ehtiyoji tug‘ilsa, u holda
mavjud konstruksiyalarda tegishli maxsus tadqiqotlar bajarilishi lozim.
Bunday holda konstruksiyani haqiqiy geometrik va bikrlik parametr-
147

larini hisobga olgan holda rejalashtirilgan dinamik ta ’sirga hisoblash
maqsadga muvofiqdir. Olingan natijalar konstruksiyani asliy dinamik sinov
natijalari va me’yoriy talablar bilan taqqoslanadi.
Konstruksiya va buyumlarni dinamik ta ’sir sharoitlarida eksplu-
atatsiya talablariga mosligini aniqlash uchun 3-chegaraviy holat
o ‘rn a tila d i:
1) k o n stru k siy an in g m u sta h k am lig i va yuk
ko’taruvchanligi bo’yicha; 2) odamga fiziologik ta ’sir etish m e’yoriy
ekspluatatsiya qilish yaroqlilik; 3) texnik jih o z-q u rilm alarn in g
m e’yoriy ekspluatatsiya qilish imkoniyati bo ‘yicha.
Ekspluatatsiya qilinadigan konstruksiyaning dinamik tavsiflari
vibrosinov usullari bilan aniqlanadi. Uning asosiga vibratsiyali yoki
zarbli yukdan bo‘ladigan deformatsiyani o ‘matish q o ‘yilgan. H a­
qiqiy sharoitlarda turlicha yo’nalish va konstruksiya majburiy teb-
ranish chastotasi va amplitudasi bo’yicha vibratsiya hosil qila ola-
digan vibromashinalardan foydalaniladi.
7.4. Rekonstruksiyaning loyihasi uchun zarur bo‘lgan
ma’lumotlar
Qurilish obyektlarini rekonstruksiyalashni bevosita loyihalash-
ga kirishilganda quyidagi m a’lumotlarga ega bo’lish lozim:
— mavjud bino va inshootlarning (poydevorlari va yer usti qism-
lari bilan birga) o’lcham li chizmalarining to ‘la komplekti;
— mavjud bino va inshootlarning texnik holati haqidagi xulosa;
— rekonstruksiya narxining oldindan baholash natijalari;
— rekonstruksiya qilinadigan obyekt maydonining injenerlik
izlanish natijalari;
— rek on struk siy a q ilin ad ig an ishlab ch iq arish bin o sidagi
texnologik jarayonga yoki turar joy yoki jam oat binolarining re-
javiy yechimiga vazifa;
— mavjud yuk ko’taruvchi konstruksiyalarni rejalashtirilgan
ta ’sirga bardoshliligi haqidagi m a’lumotlar.
148

Nazorat savollari:
1. Binoni rekonstruksiyalashda qanday injenerlik izlanishlari bajariladi?
2. Qanday hollarda injenerlik-gidrogeologik izlanishlar bajariladi?
3. Injenerlik izlanishlar natijasida qanday m a’lumotlar yig4iladi?
4. Konstruksiyalarning umrboqiyligi deb nimaga aytiladi?
5. Betonning turli ta ’sirlarga bardoshliligini aniqlash qanday
nam unalarni sinash orqali o 4rnatiladi?
6. Betonning atmosferabardoshliligi qanday aniqlanadi?
7. Betonning yedirilishiga bo ‘lgan qarshiligini aniqlash usulini
ko’rsating.
8. B etonning bir necha tur ta ’sirlarda ishlashida umrboqiyligi
qanday aniqlanadi?
9. Ekspluatatsiya qilinadigan konstruksiyaning dinamik tavsiflari
qanday aniqlanadi?
10. Qurilish obyektlarining rekonstruksiya loyihasini bajarish-
da qanday m a’lum otlar kerak bo 4ladi?
149

VIII bob.
REKONSTRUKSIYANI LOYIHALASH
8.1. Yuklar va ta’sirlar
Yangi obyektlarni rekonstruksiyalashda yuklar va ta ’sirlar o d at­
dagi loyihalashdagidek, statik o ‘zgaruvchanligini hisobga olgan hol­
da aniqlanadi. Rekonstruksiyani loyihalashda yuklar ta ’sir etish da-
vomiyligiga ko‘ra yangi obyektlarni loyihalashdagi kabi doim iy va
vaqtinchalikka b o ‘linadi.
Vaqtincha yuklar, o ‘z navbatida, uzoq muddatli, qisqa m ud­
datli va maxsusga bo‘linadi.
Doimiy yuklarga: barcha yuk ko’taruvchi va to ‘siq konstruk­
siyalar, gruntning bosimi va og‘irligi, kuchaytirishdagi dastlabki
yuklarning ta ’siri va shu kabilar kiradi.
V a q tin ch a uzoq m u dd atli yuklarga stan sio n a r tex n o lo g ik
qurilmaning og‘irligi, suyuqlikning, gazning, idishlardagi sochiluvchi
materiallarning bosimi, uzoq muddatli harorat ta ’siri, qor yuki-
ning m a’lum bir qismi kiradi.
Qisqa m uddatli yuklarga: ta ’mir va xizmat k o ‘rsatish m in-
taqasidagi.odamlar va detallar og‘irligi, material va qurilma-jihozlar,
transport, qor va shamol yukining m a’lum qismi taalluqlidir.
Maxsus yuklarga: avariya holatida paydo bo‘luvchi yuklar, grunt
tizim larining tubdan o ‘zgarishidan bo‘ladigan zam inning notekis
ch o ‘kishi taalluqlidir.
Rekonstruksiyalashdagi m e’yoriy yuklar, o ‘rtacha qiymatlaming
o ld in d a n berilgan oshish eh tim o li b o ‘y ic h a yoki te x n o lo g ik
150

qurilmaning me’yoriy ekspluatatsiyasida ko’zda tutilgan eng katta qiymatlar
bo‘yicha o ‘matiladi.
Bino va inshootlarni rekonstruksiyalash bo’yicha ish bajarilayot-
ganda vaqtincha yuklarni maksimal kamaytirishga yoki butunlay
b artaraf etishga, kerak b o ‘lganda esa doim iy yukning ham bir qis-
mini yo‘qotish chorasini ko’rish lozim. Agar buning iloji bo’lm asa
konstruksiyani hisoblash mavjud va istiqboldagi yuklarni hisobga
olgan holda amalga oshiriladi. Yangi qurilmani montaj qilish uchun
eski konstruksiyadan foydalanilsa, ular rekonstruksiya jarayonida
vujudga keladigan kuchaytirishga tekshirilishi lozim. Eski konstruk-
siya m aterialining m e’yoriy va hisobiy qarshiliklari buzilmas yoki
buzish usullarda sinash natijalariga k o ‘ra aniqlanadi. Kuchaytirish
elem entlarining xuddi shu tavsiflari tegishli loyihalash m e’yorlari
tavsiyasi b o ‘yicha aniqlanadi.
Bunda konstruksiyaning tegishli ish sharoiti koeffitsienti hisob­
ga olinishi darkor. K onstruksiyalam i q o ‘shim cha yukka hisob-
lashda mavjud haqiqiy solqiliklarni va deform atsiyalarni, ham da
elem entning deform atsiyalanishiga jiddiy ta ’sir ko’rsatuvchi siqi-
luvchi va cho’ziluvchi m intaqalarda darzlar borligini hisobga olish
zarur. K onstruksiyalam i ikkinchi guruh chegaraviy holat bo’yicha
hisoblanganda konstruksiyaning um um iy solqiligi konstruksiyaga
yuk qo’yilgan vaqtdagi mavjud solqilik va q o 6shim cha yukdan
b o lg a n solqilikning yig‘indisidan iborat. U m um iy solqilik loyi-
halanayotgan konstruksiya turi uchun yo‘l q o cyiladigan qiym atdan
oshmasligi lozim. Tem ir-beton konstruksiyadan iborat bino va in­
shootlarni rekonstruksiyalashda b o lis h i m um kin bo’lgan kuch-
lanishning qayta ajratilishiga, deform atsiyalarga, h am da uzoq
m uddatli statik yuk ta ’siri ostida elem ent bikrligining pasayishi-
ni hisobga olish zarur.
151