Hər gün yeni bir kitab

Bəzi əfsanələrdə izah etdikləri hekayələrin qədim zamanlarda gerçək və ya qismən real olduğu və zaman keçdikcə uydurma detallarla yükləndikləri və ya gerçəkliyi həddən artıq şişirdikləri mümkündür.

Əfsanələr kitabı

Əfsanə olmuş, yaxud olması mümkün olan bədii həqiqətlər, astral təsəvvürlər, həyat və cəmiyyət hadisələrilə bağlı həyat faktına əsaslanır. Bu nümunələrdə müasir dövr və həyat üçün nümunəvi olan, insana estetik zövq verən, onu düşündürən, dövrün əksilikləri və ziddiyyətləri ilə insanı üz-üzə qoyan həyat materialına əsaslanır.

Azərbaycan əfsanələrinin qədim nümunələri hesab edilən Midiya əfsanələri Heredotun “Tarix” əsəri vasitəsilə günümüzə gəlib çıxmışdır. Azərbaycan ağız ədəbiyyatı tarixən əfsanələrlə zəngin olmuşdur. Nağılların tərkibində, bəzən nağıl, əfsanə kimi öyrənilən bu nümunələrin bizə gəlib çatanı 1822-ci ildə çap edilmiş “Şirvan” və “Şabran” toponomik əsərləridir.

Adətən əfsanələr aşağıdakı kimi təsnif olunur:

1. Astral təsəvvürlər, səma cisimləri və bürclərlə bağlı (kosmoqonik) əfsanələr.

2. Bitki və heyvanat aləmi ilə əlaqədar (zoonimik)əfsanələr.

3. Toponomik əfsanələr.

4. Tarixi şəxsiyyətlər, el, tayfa və qövm adı ilə bağlı (etnonimik) əfsanələr.

5. Dini əfsanələr.

Azərbaycan əfsanələri içərisində “Maral”, “Qu quşu”, “Turac”, “Şanapipik”, “Camış daşı”, “Qız qeyrəti”, “Lələ əfsanəsi”, “Dədə Günəş”, “Sumqayıt”, “Göyçə gölü”, “Həzrət baba”, “Şah dağ”, “Xızır”, “Bayat”, “Avşar”, “Nuhun tufanı” kimi əfsanələr xalq arasında geniş yayılmış, milli xarakteri ilə özünəməxsusluq qazanmışdır.
Azərbaycan rəvayətləri
Azərbaycan xalq nəsrinin formalaşmasında xüsusi yeri olan janrlardan biri də rəvayətlərdir. Rəvayətlərdə uzaq və yaxın dövrün tarixi həqiqətləri özünəməxsusluğu qorumaqla bədii təfəkkürə məxsus konkretliyi qoruyub saxlayır. Rəvayətlər konkret bir hadisəni, faktı əhatə edir və ibrətamiz bir sonluqla bitir. Azərbaycan rəvayətləri də üç yerə bölünür:
1. Əxlaqi-ibrətamiz rəvayətlər.
2. Toponomik rəvayətlər.
3. Dini rəvayətlər.
Birinci qrup rəvayətlərdə əsas məqsəd əxlaqi-ibrətamiz keyfiyyətlər aşılamaqdırsa, ikinci qrup rəvayətlər əsasən xalq həyatı, məişəti, çay, dağ, kənd və s. adları ilə bağlı meydana gələnlərdir. Bu baxımdan Beşbarmaq dağı, Pirabcabar, Selcanboyat, Pirsaat və sairlə bağlı rəvayətləri göstərmək olar. Üçüncü qrup rəvayətlərdə də ibrətamiz yekun nəzərə çapdırılır. Onlar içərisində ayrı-ayrı peyğəmbərlər, müqəddəs ocaqlar, axund və qazilər barədə konkret hadisə və faktlara əsaslanan rəvayətlər vardır. Məsələn, Süleyman peyğəmbərlə bağlı rəvayətləri üçüncü qrupa aid ən maraqlı rəvayətlər hesab etmək olar.

Dalidag.az

Miflər, əfsanələr, rəvayətlər

El ədəbiyyatımızın seçmə incilərini – mif, əsatir, əfsanə və rəvayət kimi yetkin nümunələrini özündə toplayan bu kitabda oxucu müasir həyatımızla səsləşən bir çox cəhətlərlə qarşılaşacaq, öz mənəvi aləmini söz sənətinin misilsiz, ibrətamiz, hikmətli, tərbiyəvi fikirləri ilə zənginləşəcəklər.

Oxşar kitablar

Əsrimizin Siya­vuşu

Məhəmməd Əmin Rəsulzadə

Cild : Yumşaq

Miflər, əfsanələr, rəvayətlər

Qanun Nəşriyyatı

Cild : Yumşaq

Od gəlini

Cəfər Cabbarlı

Cild : Yumşaq

Danabaş kəndinin əhvalatları

Cəlil Məmmədquluzadə

Cild : Yumşaq

Sevil

Cəfər Cabbarlı

Cild : Yumşaq

Обманутые звезды или (Рассказ о Юсиф-шахе)

Mirzə Fətəli Axundzadə

Cild : Yumşaq

Pəri cadu

Əbdürrəhim Bəy Haqverdiyev

Cild : Yumşaq

Rəylər

Rəy yaz

Ünvan: Bakı, Tbilisi prospekti, 76

Abunə olmaqla hər həftə kitablardan və kitab dünyasında baş verən yeniliklərdən xəbərdar ola bilərsiniz.

Əfsanə: xüsusiyyətləri, növləri, quruluşu, nümunələri

A əfsanə Nəsildən-nəslə miras qalan və şifahi və ya yazılı ola bilən fövqəltəbii, xəyali və ya real hadisə haqqında qısa bir hekayədir. Bu ədəbi formanın başqa bir tərifi, gerçəklə həqiqəti qarışdıran və mühiti müəyyən bir toplumla əlaqəli bir hadisənin ənənəvi bir rəvayətidir.

Əfsanə sözünün mənşəyi Latın terminindən gəlir legere oxumaq və seçmək üçün tərcümə olunur. Etimoloji prinsipinə görə əfsanə oxunduqda bilinməyəndən çıxan bir şey olur. Tarixən bu hekayələr müqəddəslərin və şəhidlərin həyatını nümayiş etdirməklə orta əsrlərdən bəri yer qazandı.

Digər tərəfdən, şifahi xarakter və bir əfsanənin nəsillərə ötürülməsi, hekayədə hər bölgənin mədəniyyətinə və populyar inanclarına görə müxtəlif versiyalar yaradan bəzi dəyişikliklərə səbəb olur.

Bu tip rəvayət xalqların düşüncəsini, kollektiv hissini və dəyərlərinin üstünlüyünü vurğulayır. Ümumiyyətlə, bir əfsanə fantastik elementlərin əlavə olunduğu həqiqi xüsusiyyətləri olan bir xarakter və ya obyektə əsaslanır.

Bu povestlərin qəhrəmanı müəyyən bir coğrafi ərazidə hərəkət edir və ya hərəkət edir və xüsusiyyətləri mədəni və sosial mühit tərəfindən verilir. Dünyaca məşhur olan əfsanələrin nümunələri King Arthur, Robin Hood və ya Beowulfdur.

Əfsanələrin xüsusiyyətləri

Əfsanənin məqsədi müəyyən bir mədəniyyətin xüsusi xüsusiyyətlərini ortaya qoymaq və təsvir etməkdir. Bu hekayələr dəyərlər səpmək, bəzi münasibətlərin nəticələri barədə xəbərdar etmək və yaxşı ilə pis arasında mübahisə etmək məqsədi daşıyır. Bir əfsanənin məqsədini yerinə yetirməsi üçün onun aşağıdakı xüsusiyyətləri olmalıdır:

Yer və yer

Əfsanə müəyyən bir zamanda və mühitdə olur, yerin və ya mühitin dəqiqliyi gerçəklə əlaqəlidir. Hadisələrin anlatılması gerçək bir məkanda baş versə də, ümumiyyətlə fantastik və xəyali elementlər birləşdirilir.

Xarakter və ya qəhrəman

Hər bir əfsanə, hekayənin əsas hadisələrinin mənşəyindən məsul olan müəyyən bir xarakterə və ya obyektə diqqət yetirir. Qəhrəmanlar qondarma və ya real ola bilər, lakin çox vaxt onları tərifləyən və həqiqi qəhrəmanlar kateqoriyasına qaldıran heyranedici xüsusiyyətlərə malikdirlər.

Ümumiyyətlə, əfsanələrin xarakterləri müəyyən bir dövrdə mövcud idi və şəxsiyyətlərinin spesifikliyi onların populyar mədəniyyətə daxil olmasına imkan verirdi. Oradan hərəkətləri gündəlik dialoqların bir hissəsinə çevrildi və bir ənənə halına gəldi.

Böyük hərəkətlər

Əfsanələr xarakterlərə və hərəkətlərinin əzəmətinə diqqət yetirir. Bu xüsusiyyət nağıl əfsanəsini və digər hekayələr növlərini asanlıqla fərqləndirməyə imkan verən şeydir.

Simvolların hərəkətləri ümumiyyətlə o qədər bənzərsizdir ki, başqa bir yerdə və ya başqa yerdə başqaları tərəfindən təkrar olunmazdır.

Hekayələrin mümkün reallığı

Bəzi əfsanələrdə izah etdikləri hekayələrin qədim zamanlarda gerçək və ya qismən real olduğu və zaman keçdikcə uydurma detallarla yükləndikləri və ya gerçəkliyi həddən artıq şişirdikləri mümkündür.

Şifahi ənənə

Əfsanənin kökü şifahi rəvayətdədir, bu onun nəsillərə ağızdan-ağıza ötürülməsi deməkdir. Bu hekayələrin şifahi şəkildə izah edilməsi, ötürüldükləri yerdən, mədəniyyətdən və dəyərlərdən asılı olaraq bəzi cəhətlərdən dəyişəcəkləri deməkdir.

Ancaq zaman keçdikcə əfsanələr xalqların düşüncəsini, özünəməxsusluğunu və hisslərini qorumaq məqsədi ilə yazılı bir xarakter qazandı.

Anonimlik

Əfsanədə konkret bir müəllif yoxdur, yəni anonimdir. Əfsanələrin anonimliyi şifahi ənənələrin xarakterinə tabedir, çünki nəsildən-nəslə ötürüldükləri üçün yeni elementlər daxil edildikcə versiyalarında dəyişiklik olur.

İşarə və ya xəbərdarlıq

Əfsanə, riskli hadisələrin və ya münasibətlərin qarşısını almaq, xəbərdar etmək və ya məsləhət vermək məqsədi daşıyır. Yuxarıda göstərilənlər, mənşə olduğu əhaliyə və ya cəmiyyətə bağlıdır.

Bir qayda olaraq, bu hekayələr təmsillərdə olduğu kimi məqsədlərini izah etmir. Digər tərəfdən, əfsanələr yalnız əyləndirmək məqsədi ilə ola bilər.

Fantaziya

Rəvayətdə ən skeptiklərin şübhə etməsinə imkan verən və eyni zamanda personajlara qəhrəmanlıq çalarları verən fövqəltəbii, sehrli və ya fantastik hadisələr daxildir.

Simvollar insandır

Əfsanələr qəhrəman kimi öz hərəkətləri, düşüncələri və ya döyüşləri səbəbiylə tarixi bir anda əlaqəli olan insanlara sahibdirlər.

Bu xüsusiyyət onu tanrıların, yarı tanrıların və ya qeyri-real personajların oynadığı simvolik və ebedi hekayələr olan miflərdən fərqləndirir.

Əfsanələrin quruluşu

Giriş və ya başlamaq

Rəvayətin bu hissəsində ötürülən hekayə başlayır, hekayənin əsas qəhrəmanı təqdim olunur və hərəkətlərin baş verdiyi fərqli məkanlar və ya yerlər təsviri şəkildə təsvir olunur. Başlanğıcda, əfsanənin vacib süjetini ortaya çıxaracaq elementlər açıqlanır.

Girişdə qəhrəmanın mənşəyi, fiziki və psixoloji xüsusiyyətləri də alıcının marağına və təxəyyülünə qəsd etmək məqsədi ilə müzakirə olunur. Əfsanələrin bu hissəsində süjetin bir hissəsi olan digər personajlara da istinad edilir.

İnkişaf və komplikasiya

Əfsanənin inkişafında girişdə ortaya çıxan fəsadlar yaranır. Bu hissədə çətinliklər əsas xarakterin həyatında mövcuddur və fantastik və qeyri-real elementlərlə müşayiət olunur. Ümumiyyətlə, qəhrəmanın başına gələnlər mənfi bir hərəkətlə və ya qurulanlara hörmətsizliklə əlaqələndirilir.

Əfsanələr, gerçəklə gerçək olmayan şeyləri qarışdırmaq üçün əvvəlcə təsvir olunan mühitdəki inkişaf dəyişikliyini və dəyişikliyini təqdim edə bilər. Bu hissədə hekayənin digər personajları müdaxilə edirlər.

Son və ya denouement

Bir əfsanənin sonu, əsas qəhrəmanın qaydaları pozduqdan və ya səhv hərəkət etdikdən sonra yaşadığı dəyişiklik və çevrilməni ortaya qoyur.

Anlatının bu hissəsində qəhrəman və onu əhatə edən mühit, normal və təbiətə dönən yeni bir dünyaya qərq olur.

Digər tərəfdən, bu şifahi ənənə hekayələrinin quruluşunda vurğulanacaq bir cəhət sözdə “əfsanə çirklənməsi” dir. Bu, bəzi əfsanələrin hekayəni zənginləşdirmək və uyğunlaşdırmaq üçün digərlərindən bənzər xüsusiyyətləri və elementləri özündə cəmləşdirməsinə işarə edir.

Əfsanə növləri

Əfsanələr mövzu və mənşəyinə görə təsnif edilir. Öz növbəsində, bunlar hər biri aşağıda təsvir olunan bəzi alt növlərdən ibarətdir:

– Mövzusuna görə

Tarixi əfsanələr

Tarixi əfsanələr müharibələrdə və ya fəth dövründə meydana gələn hadisələri ifşa edən povestlərdir. Bu tip hekayələr şifahi olaraq ötürüldükdə və həqiqi elementləri fantastik və ehtimal olunmayan xüsusiyyətlərlə birləşdirdikdə əhəmiyyət kəsb edir.

Etioloji əfsanələr

Bu tip əfsanə, məzmunu təbii aləmlə əlaqəli çaylar, göllər, yağış və ağaclar kimi cəhətlərin mənşəyi və doğuşu üzərində qurur. Bu hekayələr ümumiyyətlə yerli xalqların mədəniyyətinin bir hissəsidir.

Esxatoloji əfsanələr

Bu müxtəlif əfsanələr “kənardan” süjetlərlə və ya ultratomb hekayələri ilə əlaqələndirilir. Bu povestlərdə baş qəhrəman ölümlə təmasda olur, yeraltı dünyaya səyahət edir və ondan geri dönə bilər və ya dönə bilməz.

Dini əfsanələr

Dini əfsanələr müqəddəslərin və ya dünyanı gəzmiş günahlardan azad insanların həyatından bəhs edir. Bu hekayələr tez-tez cəhənnəm və ya şeytanla bir növ əhd bağlayır və yüksək inamla idarə olunan cəmiyyətlərdə baş verir.

– Mənşəyinə görə

Şəhər əfsanələri

Bunlar mövhumatçı və ya xəyali elementləri ehtiva etsələr də, sanki mövcud bir dövrdə meydana gəlmiş kimi bilinən çağdaş məşhur hekayələrdir. Bu hekayələr yalnız ağızdan-ağıza ötürülmür, əksinə müasir mediadan yaymaq və populyarlaşdırmaq üçün istifadə olunur.

Bir əfsanənin şəhər halına gəlməsi üçün dünyanın müxtəlif yerlərində tanınması lazımdır, baxmayaraq ki, fərqli versiyaları təqdim edir. Bu hekayələr hər hansı bir mənbədən, hadisədən və ya şəxsdən ilham ala bilər. Digər əfsanələrlə eyni quruluşu əhatə edir.

Şəhər əfsanələrinin bəzi nümunələri bunlardır: Walt Disney gələcəkdə canlandırılmaq üçün kriyogenləşdirilmişdir; Elvis Presley və ya Adolf Hitler ölməyib; yad Roswell və UFO’lar və yadplanetlilər haqqında hekayələr.

Kənd əfsanələri

Kənd əfsanələrinin mənşəyi tarlalarda və ya şəhərin ucqar yerlərindədir. Bu hekayələr qorxunu əsas element kimi özündə cəmləşdirsə də, mövzusunu təbiət və yaradıldıqları şəhər inancları ilə əlaqəli məqamlara yönəldirlər.

Yerli əfsanələr

Bu müxtəlif əfsanələr, istər bələdiyyə, istər əyalət, istərsə də şəhərləşmə olsun, kiçik yerlərdən qaynaqlanan məşhur hekayələrə istinad edir. Bu hekayələrin məzmunu əvvəlkilərdən çox fərqlənmir, yalnız cəmiyyətin tanıdığı və müəyyən bir cəhəti ilə seçilən bir xarakterə diqqət yetirir.

Mif və əfsanə arasındakı fərqlər

Bu gün mif və əfsanənin eşanlamlı bir şəkildə danışmasını eşitmək adi bir şeydir. Hər ikisinin də bəzi oxşar cəhətləri olsa da (məsələn, gerçəkliyi fantaziya ilə qarışdırması, bir həqiqəti və ya hadisəni izah etməsi və şifahi şəkildə ötürülməsi), bunları fərqləndirən bəzi xüsusiyyətlər var:

• Əfsanənin tarixi əsası var, mif isə tarixi zaman xaricindəki inanclara əsaslanır.
• Əfsanə onu doğuran cəmiyyətlə əlaqədardır. Mif bir mədəniyyətin dünyagörüşüdür.
• Əfsanələrdəki personajlar arxetipikdir: tanrılar, yarı tanrılar və ya qəhrəmanlar kimi fövqəltəbii varlıqları deyil, insan tipini təmsil edirlər.
• Tarixi həqiqətləri izah edərkən əfsanə mifdən fərqlənir, çünki ikincisi daha dərin və daha qlobal prinsipləri və mövzuları (yaxşı və pis, mükafatlar və cəzalar, dünyanın mənşəyi, təbiət və şeylər və s.) İzah edir. .).
• Əfsanə müəyyən və bilinən bir məkanda və zamanda baş verir, mif isə az və ya heç bir şeyin bilinmədiyi qeyri-dəqiq və qeyri-müəyyən bir uzaq və müqəddəs bir zamandan bəhs edir.

Əfsanə nümunələri

Əfsanələrin bəzi nümunələri El cid campeador, Robin Hood, King Arturo, Atlantis və ya El Doradodur.

– Latın Amerikasında populyar əfsanələr

Əfsanələr dünyanın bütün ölkələrində canlanır, bəziləri digərlərindən daha populyar və tanınan var. Latın Amerikası mədəniyyəti bu tip hekayənin şifahi ənənəsindən qaçmır və tarix boyu hər bölgəyə xas olan hekayələri saxlayır. Aşağıdakılar ən görkəmlidir:

Kolumbiya və Venesuela

– Top od və ya Candileja.

– Amalivaca və Orinoco çayının şahzadəsi.

– Amalivaca və yaşıl gözlü hindu.

Argentina, Paraqvay və Uruqvay

– Yeddi Quarani canavarının əfsanəsi: Luisó, Ao Ao, Kurupi, Jasi Jatere, Moñái, Mbói Tui və Teju Jagua.

Braziliya

– Curupira və ya Caipora.

– Sací və ya Pereré.

– Doñana Jansenin arabası.