Gence xanlıqlar

Xanlıqların əmələ gəlməsinin ümumi səbəbləri ilə yanaşı bəzi özümlü tərəfləri də var idi.

Azərbaycan xanlıqları

Azərbaycan xanlıqları — XVIII əsrin 40-cı illərində indiki Azərbaycan Respublikası, Ermənistan və Cənubi Azərbaycan ərazisində yaranmış müstəqil feodal dövlətlərinə tarixşünaslıqda verilən ad. Şəki və Qubaxanlıqları istisna olmaqla digər xanlıqlar əsasən Nadir şah Əfşarın 1747-ci ildə qətlindən sonra meydana gəlmiş, XIX əsrin 20-30-cu illərində mərhələ-mərhələ Qacar İran dövlətinin və Rusiya İmperiyasının nəzarəti altına keçmişlər.

Xanlıqların yaranması

Azərbaycan xanlıqları, XVIII – XIX

Qafqaz, XVIII – XIX.

Nadir Şahın öldürülməsiylə onun nəhəng imperiyası dağılmağa başladı. Əfqanıstanda müstəqil dövlət təşəkkül tapdı. İran, Orta Asiya və Qafqazda müstəqil və yarımmüstəqil xanlıqlar meydana çıxdı. Ali hakimiyyət uğrunda mübarizə gücləndi. XVIII yüzilin ikinci yarısında İran taxt-tacı üstündə iyirmiyə yaxın sərkərdə mübarizə aparırdı. Hakimiyyət on dörd dəfə əldən-ələ keçmişdi. Dövlətin paytaxtı altı dəfə dəyişmiş, İsfahandan Qəzvinə, sonra isə Məşhədə, Şiraza, yenidən İsfahana, nəhayət Tehrana köçürülmüşdü.

XVII yüzilin gedişində, Nadirin ölümündən sonra Azərbaycan ərazisində onlarca xanlıq yarandı. Yerli feodallar mövcud vəziyyətdən istifadə edərək Azərbaycanda və Qafqazda özlərini de-fakto müstəqil aparmağa başladılar.

XVII yüzilin sonlarından davam edən təsərrüfat geriləməsi şəraitində gələcək xanlıqların ərazisini əhatə edən bölgələr arasında əlaqələr six deyildi.

Üçüncü, Beynəlxalq aləmdə qüvvələr nisbətinin dəyişməsi, regionda yeni bir mərkəzləşmiş dövlətin yaranması burada marağı olan İran və Rusiyanın mənafeyinə uyğun gəlmirdi.

Xanlıqların əmələ gəlməsinin ümumi səbəbləri ilə yanaşı bəzi özümlü tərəfləri də var idi.

Cənub Azərbaycan xanlıqları

Güney Azərbaycanda yaranan xanlıqlar arasında Urmiya xanlığı mühüm yer tuturdu. Xanlığın əsasını Nadir şahın əmisi oğlu Fətəli xan Əfşarqoymuşdu.

Təbriz və Xoy xanlıqları Dünbüli tayfasından olan nəslin əlində idi. Çox da böyük ərazi və əhalisi olmayan Qaradağ xanlığının başında Qaradağ tayfalarına başçılıq edən Kazım xan (1747-1752) dururdu. Marağa xanlığı hələ Nadirin sağlığında burada hakim olan Əliqulu xan Müqəddəmin əlində idi. Ərdəbil xanlığını 1792-ci ilədək Nəzərəli xan Şahsevən idarə edib. 0, Ərdəbil, Xalxal və Muğandakı şahsevən tayfalarını birləşdirmiş, mahalların etibarlı idarəsini təşkil edə bilmişdi. Nəzərəli xandan sonra oğlu Nəsirəli xanlıq taxtına çıxdı.

Maku xanlığını Bayat boyundan olan Əhməd Soltan (1747-1778), Sərab xanlığını isə Şəqaqi boyundan olan Əli xan (1747-1786) yaratmışdır.

Güney Azərbaycan xanlıqları ictimai-siyasi və mədəniyyət mərkəzləri olan şəhərlər ətrafında yaranmışlar. Xanlar başlıca olaraq el-tayfa başçıları içərisindən çıxırdı.

Şimali Azərbaycan xanlıqları

Quzey Azərbaycan xanlıqlarının yaranması barədə Abbasqulu Ağa Bakıxanov yazırdı: “Indi də Nadir şahın ölümündən sonra Dağıstan və Şirvanın nə halda olduğunu nəzərdən keçirək. Nadir şahın vəfatından sonra İran qoşunu bu ölkədən çıxıb getdi. Hər bir vilayətdə bir həşəmət sahibi baş qaldıraraq, istiqlaliyyətdən dəm vurub başqasına tabe olmurdu. Quba və Salyan hakimi Hüseynəli xan Sultan Əhməd xan oğlu Xudat qalasını köçürüb, indiki Quba şəhərinin Qudyal adlı yerində tikdirməyə başladı. İğtişaş zamanı da bu ölkənin öz-başına qalan bir çox mahallarını itaətə məcbur etdi. Dərbəndlilər İmamqulu xanın oğiu Məhəmmədhəsən bay Qorçunu xanlığa seçdilər. Nadir şahın yaxın əmirlərindən sayılan bakılı Mirzə Məhəmməd xan Dərgah xan oğlu Bakı ölkəsini müstəqil olaraq ixtiyarına keçirdi. Şamaxı əhalisi sursat təhvildarı olan Hacı Məhəmmədəli Sufi Nobi oğlu Zərnəvaini hökumətə keçirdi. Xançobanı tayfasından olan Əsgər bəy Sərkarın oğulları Şirvan elatı arasında hakimiyyət bayrağı qaldırdılar. Nuxulu Насı Çələbi Qurban oğlu istiqlaliyyət bayrağı qaldıraraq Şəki, Ərəş və Qəbələ mahallarını özünə tabe etdi”.

Azərbaycanın cənub-şərqində Talış dağları, Xəzər dənizi və Muğan düzü arasında Talış xanlığı yerləşirdi. Xanlığın banisi Seyid Abbas idi. Onun ölümündən sonra Qara xan hakimiyyətdə olmuşdu (1747-1786). Qara xan yerli hakim təbəqəni özünə tabe etməyə nail oldu, xanlığın mərkəzi Astaradan Lənkərana köçürüldü.

Əski Qarabağ bəylərbəyliyi ərazisində iki xanlıq – Qarabağ və Gəncə xanlıqları yarandı. Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği yazır: “Qarabağ vilayətinin sərhədi belədir: cənub tərəfdən Xudafərin körpüsündən Sınıq körpüyə qədər Araz çayıdır. İndi (Sınıq körpü) Qazax, Şəmsəddin və Dəmirçi-Həsənli camaatı arasındadır. Şərq tərəfdən Kür çayıdır ki, Cavad kəndində Araz çayına qovuşaraq gedib Xəzər dənizinə tökülür. Şimal tərəfdən Qarabağın Yelizavetpolla (Gəncə ilə) sərhədi Kür çayına qədər Goran çayıdır və Kür çayı çox yerdən (keçib) Araz çayına çatır. Qərb tərəfdən Küşbək, Salvartı və Ərikli adlanan uca Qarabağ dağlarıdır”.

Qarabağda cavanşir, iyirmi dörd, otuz iki, kəbirli, baharlı və başqa türk boyları yaşayırdı. Bu vilayətin idarəsi XVI yüzilin birinci yarısından qızılbaş Qacar tayfasının Ziyəddin oymağından olan Ziyad oğlu nəslinin əlində idi. Nadirin “şah seçkisindən” sonrakı cəza tədbirləri nəticəsində Ziyadoğullarının hakimiyyəti zəiflədi, Xəmsə məlikləri isə güclənməyə başladılar. Qarabağ torpaqları üçün belə bir ağır çağda Pənahəli bəy Cavanşir burada hakimiyyətini bərqərar edərək müstəqil Qarabağ xanlığının yaradılmasına nail oldu.

O, Qarabağın Sarıcalı kəndində anadan olmuşdu. Mirzə Camal yazır: “Mərhum Nadir şah Qarabağ, Gəncə, Tiflis və Şirvan vilayətlərini aldıqdan sonra, ellər və kəndlər arasında görüb tanıdiğı hər bir şücaətli və işgüzar adamı yanına çağırıb, öz yaxın qulluqçuları sırasına alar və onu məvacib, ehtiram və mənsəb sahibi edərdi. О cümlədən ellər arasında Pənahəli bəy Sarıcalı Cavanşir adı ilə şöhrət tapmış, hər işdə fərqlənmiş, ad çıxarmış, müharibə və davada tay-tuşuna üstün gələn və xüsusilə mərhum Nadir Rum əhli qoşunları ilə etdiyi müharibələrdə (XVIII yüzilin 30-cu illərindəki İran-Türkiyə savaşı nəzərdə tutulur) şücaət göstərmiş Pənah xanı da öz yanına apardı”. Lakin Muğan qurultayından sonra Nadir onun hakimiyyətini qəbul etmək istəməyən qarabağlılara divan tutmağa, əhalini Əfqanıstan və Xorasana sürgün etməyə başlamışdı. Bu tədbirə etiraz etdiyinə görə Pənahəli bəyin qardaşı Fəzləli xan edam olunmuşdu. Bunu görən Pənahəli bəy “şah Xorasanda olduğu zaman, fürsət tapıb bir neçə qohumu və yaxın adamı ilə 1737-1738-ci illərdə Qarabağ vilayətinə qaçdı. Şah onun qaçmasından xəbər tutarkən onu yolda ələ keçirmək ücün ardınca çaparlar göndərdi. Lakin mümkün olmadı. Azərbaycan sərdarına, Gəncə, Tiflis və Şirvan hakimlərinə qəti fərmanlar göndərdi ki, Pənah xanı harda tapsalar, tutub şahın hüzuruna göndərsinlər, şahın əmri ilə Pənah xanın ailəsini və qohum-qardaşını çox incidib cərimə etdilərsə də fayda vermədi”.

Beləliklə, hələ Nadirin sağlığında Pənahəli bəy şah qulluğundan boyun qaçırıb müxalifətə keçmişdi. Nadir şahın ölümündən sonra Qarabağ torpaqlarında müstəqil dövlətin bütün göstəricilərini özündə birləşdirən Qarabağ xanlığı yarandı.

Gəncədən didərgin salınmış Ziyadoğullarının da geri qayıtması üçün yol açıldı. Gəncə xanlığının banisi II Şahverdi xan Ziyadoğlu oldu. O, 1747-ci ildə Gəncəyə gələrək burada hakimiyyətini qurdu. O, Gəncədəki İran qarnizonunu darmadağın etməkdə ona köməklik göstərmiş II İrakliyə 10 min tümən qızıl pul verəcəyini bildirmişdi. Ancaq sözünü yerinə yetirə bilmədi. Onun oğulları Məhəmməd Həsən xan (1760-1778) və sonra onun yerinə keçmiş Məhəmməd xan bu borcu ödəməkdən boyun qaçırmışdır.

Naxçıvan və İrəvan xanlıqları da siyasi həyatda müəyyən yer tuturdu.

Naxçıvan xanlığının əsasını Kəngərli boyunun başçısı Heydərqulu xan qoymuşdu. Nadir şah Naxçıvanın idarə olunmasına xüsusi diqqət yetirirdi. Burada idarə işləri hakim-e ölkə ve hakim-e tümənə tapşırılırdı. Şahın ölümündən sonra onun məmurları qovuldu və Naxçıvan müstəqil xanlıq elan edildi.

İrəvan xanlığı Ağrı düzənliyini, Göyçə gölü ətrafı və onunla Dərələyəz arasındakı torpaqları əhatə edirdi. Xanlığın banisi Mir Məhəmməd xan Qacar idi.

Beləliklə, XVIII yüzilliyin 40-cı illərində Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında böyük dəyişiklik baş verdi. İyirmiyədək müxtəlif xanlıq və onlardan asılı olan xırda inzibati-siyasi qurumlar yarandı. Bununla olduqca mürəkkəb, ziddiyyətli və faciəli bir dönüş başlandı. Bu dönüş 1828-ci ilədək sürdü.

Şimal Azərbaycan xanlıqlarının Rusiya tərəfindən işğalı

1805-ci ildə Qacar İran hakimiyyəti ilə bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən paytaxtı Şuşa olmaqla Qarabağ, eləcə də Şəki və Şirvan xanlıqları Rusiyaya birləşdirildi. 1806-1813-cü illərdə Rusiya İmperiyasının hərbi təcavüzü nəticəsində Bakı xanlığı, Quba xanlığı, Gəncə xanlığı, Talış xanlığı, Dərbənd xanlığı Rusiya İmperiyasına daxil oldular. [1] Nəhayət, 1826-cı ildə Rusiya Naxçıvan və İrəvan xanlıqlarını işğal etdi.

İşğal olunmuş xanlıqların ərazisində özünün hakimiyyətini bərkidməyə çalışan Rusiya İmperiyası, ərazilərə Qacar İrandan və Osmanlı Türkiyəsindən köçən xristian erməniləri yerləşdirməyə başlamışdır. Bu siyasətin nəticəsində təkcə 1828-ci ildən 1830-cu ilədək təxminən 130 min erməni köçkünü (bunlardan 50 mini Qarabağ xanlığının ərazisində) Azərbaycan xanlıqlarının ərazilərində məskunlaşdırılmışdır.

Xanlıqlar

Şimali Azərbaycan ərazisində

• Bakı xanlığı
• Cavad xanlığı
• Dərbənd xanlığı
• Gəncə xanlığı
• İrəvan xanlığı
• Talış xanlığı
• Naxçıvan xanlığı
• Qarabağ xanlığı
• Quba xanlığı
• Şamaxı xanlığı
• Şəki xanlığı
• Şirvan xanlığı

Cənubi Azərbaycan ərazisində

• Ərdəbil xanlığı
• Marağa xanlığı
• Maku xanlığı
• Qaradağ xanlığı
• Sərab xanlığı
• Təbriz xanlığı
• Urmiya xanlığı
• Xalxal xanlığı
• Xoy xanlığı
• Zəncan xanlığı

Xanlıqlar və ellər

• Cavad xanlığını Şahsevən eliidarə edirdi.
• Dərbənd xanlığını Bayat eliidarə edirdi.
• Gəncə xanlığını Qacar eliidarə edirdi.
• İrəvan xanlığını Qacar eliidarə edirdi.
• Naxçıvan xanlığını Kəngərli eliidarə edirdi.
• Qarabağ xanlığını Cavanşir eliidarə edirdi.
• Şirvan xanlığını Xançobanlı eliidarə edirdi.
• Ərdəbil xanlığını Şahsevən eliidarə edirdi.
• Marağa xanlığını Müqəddəm eliidarə edirdi.
• Maku xanlığını Bayat eliidarə edirdi.
• Qaradağ xanlığını Qaradağlı eliidarə edirdi.
• Sərab xanlığını Şəqaqi eliidarə edirdi.
• Təbriz xanlığını Dünbili eliidarə edirdi.
• Urmiya xanlığını Avşar eliidarə edirdi.
• Xalxal xanlığını Avşar eliidarə edirdi.
• Xoy xanlığını Dünbili eliidarə edirdi.
• Zəncan xanlığını Avşar eliidarə edirdi.

Gəncə xanlığı

Gəncə xanlığı — XVIII əsrin ortalarında, paytaxtı Gəncə şəhəri olmaqla yaranan Azərbaycan xanlıqlarından biri. Gəncə xanlığı Murovdağ silsiləsindən Kür çayınadək olan torpaqlar, Qarabağ, İrəvan xanlıqları, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları, Gürcüstanla həmsərhəd idi. Xanlığın mərkəzi Gəncə şəhəri idi.

Gəncə xanlığı
Gəncə xanlığının ərazisi (1801-1813)

Mündəricat

• 1 Yaranması
• 2 İkikahimiyyətlilik dövrü
• 3 Müstəqillik uğrunda mübarizə
• 4 Ruslar tərəfindən işğalı
• 5 İnzibati bölgüsü
• 6 Əhalinin məşğuliyyəti
• 7 Mahalları
• 8 Gəncə xanları
• 9 Həmçinin bax
• 10 Ədəbiyyat
• 11 İstinadlar
• 12 Xarici keçidlər

1736-cı il Suqovuşan qurultayında Nadirin şah elan edilməsinə qarşı çıxdıqları üçün Nadir şah onları sürgünə yollamışdı. [2] Sürgün edilən Ziyadoğlular Nadirin öldürülməsindən sonra vətənə qayıdıb dövlət yaratmağa imkan tapdılar. Gəncə xanlığının banisi Qacar tayfasının yerli nəslinin nümayəndəsi II Şahverdi xan Ziyadoğlu olmuşdur. O, Nadir şahın Gəncədəki qarnizonunu darmadağın etməkdə yardımçı olan Kartli-Kaxetiya hakimi II İrakli 5 köpük pul verməyi öhdəsinə götürmüşdür. Şahverdi xanın oğlu Məhəmmədhəsən xan (1760-1780) bu pulu verməkdən imtina edərək Kartli-Kaxetiyadan asılılğa son qoymuşdu. Qardaşını öldürərək hakimiyyətə gələn Məhəmməd xan da bu siyasəti davam etdirmişdir.

İkikahimiyyətlilik dövrü

1780-cı ildə Kartli-Kaxetiya hakimi II İraklinin və Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın birləşmiş qoşunları Gəncəni tutdu. Hakimiyyətə yeni gələn Məhəmməd xan kor edilərək Şuşa qalasına salındı. Bundan sonra Gəncə xanlığını qaliblərin eyni vaxtda təyin etdikləri iki nümayəndə idarə edirdi.İkihakimiyyətliliyin bütün ağırlığı xalqın üzərinə düşürdü.

Müstəqillik uğrunda mübarizə

1778-ci ildə saray çəkişmələrinin qurbanı olan Gəncə xanlığının hakimi Məhəmmədhəsən xanı ona sui-qəsd edən qardaşı Məhəmməd xan əvəz etdi. Onun hakimiyyəti dövründə Gəncə xanlığı xeyli zəiflədi. Vəziyyətin belə bir şəkil almasından istifadə edən II İrakli Gəncəni zəbt etmək fikrinə düşdü. Lakin o, tələsməyib bu içdə Azərbaycanda böyük nüfuza malik olan və tez-tez ittifaqa girdiyi qarabağlı İbrahimxəlil xandan istifadə etməyi qərara aldı. Zəngin Gəncə şəhərində çoxdan gözü olan İbrahimxəlil xan tərəddüd etmədən II İraklinin təklifıni qəbul etdi. Beləliklə, 1780-ci ildə İrakli və İbrahim xanın qoşunları Gəncə qalasını mühasirəyə aldılar. Ciddi müqavimət göstərə bilməyən Gəncə qarnizonu təslim oldu. Qaliblər Gəncə xanlığını birlikdə idarə etməyi qərarlaşdırıb, öz nümayəndələrini Gəncə şəhərində yerləşdirdilər. Bu hadisədən sonra altı il müddətində Gəncə xanlığı İbrahim xanın təyin etdiyi Həzrətqulu bəy və II İraklinin nümayəndəsi Keyxosrov tərəfindən idarə olundu. Lakin tezliklə İbrahimxəlil xanla II İrakli arasında Gəncə üstündə ziddiyyət baş verdi. Hər iki hakim feodal Gəncə xanlığına tam sahib olmaq üçün tədbirlər görməyə başladı. Mübarizə yerli feodalların köməyindən istifadə edən İbrahimxəlil xanın qələbəsi ilə nəticələndi. II İraklinin nümayəndəsi və qoşunları Gəncəni tərk etməli oldular. Lakin bu hadisədən sonra İbrahimxəlil xanın nümayəndəsi də Gəncədə çox qala bilmədi. Gəncəlilər üsyan qaldırıb onu da qovdular. Beləliklə, Gəncə xanlığı üsyan başçılarından biri olan Rəhim bəyin əlinə keçdi. Lakin bir ildən sonra onu xan taxtında qardaşı Cavad xan əvəz etdi. 1786-cı ildə Gəncəni yenidən Qarabağ xanlığı və Kartli-Kaxeti çarlığının qoşunları mühasirəyə aldılar. Nəticədə şəhərə ciddi ziyan dəydi. [3]

Gəncə xanlığında ikihakimiyyətliliyə son qoymaq üçün 1783-cü ildə Hacı bəyin başçılığı ilə üsyan başladı və hakimlər Gəncədən qovuldu. 1784-cü ilin payızında II İrakli polkovnik S.Burnaşovun başçılıq etdiyi rus qoşunu ilə birlikdə Gəncəyə hücum etdi. Lakin Dağıstan hakimlərinin köməyi ilə Gəncə xanlığı yenə təcavüzdən xilas oldu.

Yerli əyanlarının bir hissəsinin Şuşa qalasında həbsdə olan Məhəmməd xanı yenidən Gəncə taxtında görmək istəyinin həyata keçirməsinə mane olmaq üçün İbrahimxəlil xan onu edam etdirdi. Lakin onun qardaşı Rəhim bəy (1785-1786) Şuşa qalasından Gəncəyə qaçaraq hakimiyyəti ələ almağa nail oldu. Bundan narazı qalan İbrahimxəlil xan II İrakli ilə birlikdə Gəncəyə hücum təşkil etdilər və müəyyən məbləğdə xərac ödəməyə razı olan Cavad xan (1786-1804) hakimiyyətə gəldi.

Lakin o, 1795-ci ildə bu xəracı verməkdən imtina etdi. Cavad xan bu asılılğa son qoymaq məqsədilə Cavad xan 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd xan Qacar Tiflisə hücüm edəndə ona qoşun və ərzaqla yardım etmişdi. 1796-cı ildə V.Zubovun Cənubi Qafqaza hücumu zamanı bundan istifadə edən Cavad xan nümayəndəsi Məhəmmədqulu bəyi onunla danışığa göndərdi. II Yekaterinanın ölümündən sonra rus qoşunu geri çağrıldı. Cavad xan rus qoşunları Azərbaycanı tərk etdikdən sonra, Nadir şahın vaxtında Kartli çarlığına verilmiş Şəmşəddil, Qazax və Borçalı mahallarını geri aldı. Bu məqsədlə o, gürcü şahzadəsi Aleksandrı himayə etdi. Gəncə xanlığı ilə Gürcüstan və Rusiyanın münasibətləri kəskinləşdi, rusların Gəncəni tutmaq planı reallaşdı.

Ruslar tərəfindən işğalı

Əsas məqalə: Gəncə qalasının işğalı

Gəncənin xüsusilə əlverişli mövqedə yerləşdiyini nəzərə alan Rusiya həmin ərazini ordunun dayağı kimi istifadə edərək Azərbaycanın digər xanlıqlarını da işğal etmək üçün bu ərazini seçmişdir. Rus ordusunun komandanlığı Gəncəni “İranın şimal əyalətlərinin açarı” adlandırırdı. General Sisianov yazırdı ki, Gəncə qalası özünün əlverişli coğrafi mövqeyi ilə Azərbaycan ərazisində xüsusi rol oynayır, ona görə də Rusiya üçün onu tutmaq ən önəmli məsələdir.

Cavad xana təslim olmağı bir neçə dəfə təklif edən Sisianov hər dəfə rədd cavabı aldı. 1803-cü il noyabrın 20-də General Sisianov Tiflis istiqamətindən Gəncəyə sarı hərəkətə başladı, qoşun dekabr ayında Gəncə qalasına gəlib çatdı. Qalanın almağı çətin olduğunu başa düşən Sisianov, müəyyən hazırlıqdan sonra, 3 yanvar 1804-cü ildə səhər saat 5-də hücum əmri verdi ağır döyüşdən sonra ruslar qalanı aldılar. Bu döyüşdə Cavad xan və iki oğlu qəhrəmancasına həlak oldu. Gəncə müharibəsində yaralılardan savayı, iki mindən çox adam həlak olmuşdu, on səkkiz minədək adam isə əsir tutulmuşdu. [4] Bu işğaldan sonra Gəncə xanlığı ləğv olundu və adı Aleksandrın arvadı Yelizavetanın şəhərinə dəyişərək Yelizavetpol qoyuldu. [5] Xanlığın yerində Yelizavetpol dairəsi yaradıldı.

İnzibati bölgüsü

Araşdırmalar nəticəsində «Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri»ndə Gəncə xanlığının sərhədləri çərçivəsinə düşən təxmini ərazilərdə 1727-ci ildə 12 mahal: Gəncəbasan, Sunqurabad, Böyük Kürəkbasan, Kiçik Kürəkbasan, Kürəkbasan, Danqı, Qaraqaya, Türkənlər, Yuxarı Zəyəm, Aşağı Zəyəm, Şəmkürbasan, Xılxına mahalları qeydə alınmışdır (Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri, s.29-272). Qeyd etmək lazımdır ki, göstərilən mahallardan Gəncəbasan, Sunqurabad, Böyük Kürəkbasan, Kiçik Kürəkbasan, Kürəkbasan və Danqı mahalları bütövlükdə Qaraqaya, Türkənlər, Yuxarı Zəyəm, Aşağı Zəyəm, Şəmkürbasan və Xılxına mahalları ərazisinin isə yalnız bir hissəsi Gəncə xanlığının tərkibinə düşürdü (Gəncə-Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri, s.29-272).

Gəncə xanlığının Rusiya tərəfindən işğal edilməsindən sonra aparılmış kameral təsvir sənədləri XIX əsrin əvvəllərində xanlığın inzibatı bölgüsü haqqında daha dəqiq təsəvvür yaradır. 1807-ci ilin fevralında çar məmurlarının Yelizavetpolda keçirdiyi kameral təsvir dairədə Gəncə, Kürənbasan, Şamxor, Samux və Ayrım mahallarını qeydə almışdır [6]

1817-ci ildə Yelizavetpol dairəsində keçirilmiş müfəssəl kameral təsvir sənədlərində də bu dairədə 5 mahalın: Gəncə, Kürəkbasan, Şamxor, Samux və Ayrım mahallarının olması göstərilmişdir [7]

1831-ci ildə dairədə keçirilmiş kameral təsvir sənədləri Yelizavetpolun 6 mahaldan ibarət olmasını qeyd edir:

• 1) Dağlıq mahalı-dairənin cənub-qərbində, Gəncə dağlarında yerləşir;
• 2) Şəmşəddil distansiyası ilə sərhəddə olub Şamxor çayın hər iki sahilində yerləşən Şamxor mahalı;
• 3) Qarabağ əyaləti ilə həmsərhəd olub Kürəkçayın əsasən sol və bir az da sağ sahilini əhatə edən Kürəkbasan mahalı;
• 4) Şamxor və Kürəkbasan arasında yerləşən Gəncəbasan mahalı;
• 5) Kür çayının sağ sahili boyu Samux dağ silsiləsini əhatə edən Samux mahalı;
• 6) Bütün dairəyə səpələnmiş, köçəriliklə məşğul olan Ayrumlar mahalı (Обозрение…ч. ЫЫ, с.355-356.). Görünür, Gəncə xanlığı ləğv edildikdən sonra, çox ehtimal ki, XIX əsrin 20-ci illərinin II yarısında, çar məmurları Yelizavetpol dairəsinin inzibati quruluşunda bəzi dəyişikliklər etmiş və nəticədə yeni bir mahal-Dağlıq mahalı yaradılmışdır. [8]

Əhalinin məşğuliyyəti

Gəncə xanlığının təsərrüfatında maldarlıq, ipəkçilik, bağçılıq, üzümçülük, bostançılıq əsas yer tuturdu. Toxuculuq, xalçaçılıq, zərgərlik, boyaqçılıq, dulusçuluq kimi sənət sahələri inkişaf etmişdi. Əhalidən malcəhət, bəhrə, darğalıq və s. vergilər toplanırdı.

• Samux mahalı
• Kürəkbasan mahalı
• Dağlıq mahalı
• Şamxor mahalı
• Ayrım mahalı

Gəncə xanları

№	Adı	Hakimiyyəti
1	Şahverdi xan Ziyadoğlu-Qacar	1747–1760
2	Məhəmmədhəsən xan Ziyadoğlu-Qacar	1760–1778
3	II Məhəmməd xan Ziyadoğlu-Qacar	1778–1780
Həzrətqulu bəy Qarabağlı

(II İraklinin nümayəndəsi)

Həmçinin bax

• Azərbaycan xanlıqları
• Cavad xan
• Gəncə xanlarının siyahısı

• Бабаев Эльгюн Тофиг оглу. Из истории Гянджинского ханства. Баку, Nurlan, 2003, 234 с.
• M.İ. Əmrahov, Ə. Çingizoğlu, H.İ.Həsənov. Qarabağ xanlığı. Bakı: Mütərcim, 2008, 220.səh.
• Ənvər Çingizoğlu, Qarabağ və Gəncə xanlığının siyasi əlaqələri, “Soy” dərgisi, №4 (12), Bakı, 2008, səh.80-83.

İstinadlar

Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

1. ↑ Swietochowski, Tadeusz (2004). Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge: Cambridge University Press. səh. 12. ISBN 978-0521522458 . (. ) and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration [even after the abolishment of the khanates].
2. ↑ Mirzə Adıgözəl bəy, Qarabağnamə I Fəsil
3. ↑ AZƏRBAYCAN TARİXİ XIII-XVIII əsrlər,səh. 409-410
4. ↑ Qaniçən Sisyanovun etdikləri- ARAŞDIRMA [ölü keçid]
5. ↑ Gəncənin tarixi
6. ↑ ЦГИААР. Фонд 24. оп 1. д.10, в. 9-15
7. ↑ ЦГИААР. Gəncə. 1817 в. 1-267
8. ↑ anl.az

Xarici keçidlər

Vikianbarda Gəncə xanlığı ilə əlaqəli mediafayllar var.

Avqust 03, 2021
Ən son məqalələr

Varyaq mühafizəçiləri

Varyaqlar

Varzazat

Varşava

Varşava Hersoqluğu

Varşava Hersoqluğu Ordusu

Varşava Müqaviləsi Təşkilatı

Varşava Universiteti

Varşava gettosu

Varşava gettosu üsyanı

Ən çox oxunan

İridium

İrigöz kilkə

İrigöz siyənək

İrigöz tunes

İrigöz şişqarın

gəncə, xanlığı, xviii, əsrin, ortalarında, paytaxtı, gəncə, şəhəri, olmaqla, yaranan, azərbaycan, xanlıqlarından, biri, murovdağ, silsiləsindən, kür, çayınadək, olan, torpaqlar, qarabağ, irəvan, xanlıqları, qazax, şəmşəddil, sultanlıqları, gürcüstanla, həmsərh. Gence xanligi XVIII esrin ortalarinda paytaxti Gence seheri olmaqla yaranan Azerbaycan xanliqlarindan biri Gence xanligi Murovdag silsilesinden Kur cayinadek olan torpaqlar Qarabag Irevan xanliqlari Qazax ve Semseddil sultanliqlari Gurcustanla hemserhed idi Xanligin merkezi Gence seheri idi Gence xanligi1746 1804Gence xanliginin erazisi 1801 1813 StatusuXanliqPaytaxtiGenceResmi dilleriFars dili resmi 1 Azerbaycan diliDiniIslam Sielik Idareetme formasiMutleq monarxiyaXanlar 1747 1760 Sahverdi xan Ziyadoglu Qacar 1760 1780 Mehemmedhesen xan Ziyadoglu QacarTarixi Yaranmasi1746 Suqutu1804ErazisiSelefi XelefiEfsarlar dovleti Car RusiyasiYelizavetpol dairesi Mundericat 1 Yaranmasi 2 Ikikahimiyyetlilik dovru 3 Musteqillik ugrunda mubarize 4 Ruslar terefinden isgali 5 Inzibati bolgusu 6 Ehalinin mesguliyyeti 7 Mahallari 8 Gence xanlari 9 Hemcinin bax 10 Edebiyyat 11 Istinadlar 12 Xarici kecidlerYaranmasi Redakte1736 ci il Suqovusan qurultayinda Nadirin sah elan edilmesine qarsi cixdiqlari ucun Nadir sah onlari surgune yollamisdi 2 Surgun edilen Ziyadoglular Nadirin oldurulmesinden sonra vetene qayidib dovlet yaratmaga imkan tapdilar Gence xanliginin banisi Qacar tayfasinin yerli neslinin numayendesi II Sahverdi xan Ziyadoglu olmusdur O Nadir sahin Gencedeki qarnizonunu darmadagin etmekde yardimci olan Kartli Kaxetiya hakimi II Irakli 5 kopuk pul vermeyi ohdesine goturmusdur Sahverdi xanin oglu Mehemmedhesen xan 1760 1780 bu pulu vermekden imtina ederek Kartli Kaxetiyadan asililga son qoymusdu Qardasini oldurerek hakimiyyete gelen Mehemmed xan da bu siyaseti davam etdirmisdir Ikikahimiyyetlilik dovru Redakte1780 ci ilde Kartli Kaxetiya hakimi II Iraklinin ve Qarabag xani Ibrahimxelil xanin birlesmis qosunlari Genceni tutdu Hakimiyyete yeni gelen Mehemmed xan kor edilerek Susa qalasina salindi Bundan sonra Gence xanligini qaliblerin eyni vaxtda teyin etdikleri iki numayende idare edirdi Ikihakimiyyetliliyin butun agirligi xalqin uzerine dusurdu Musteqillik ugrunda mubarize Redakte1778 ci ilde saray cekismelerinin qurbani olan Gence xanliginin hakimi Mehemmedhesen xani ona sui qesd eden qardasi Mehemmed xan evez etdi Onun hakimiyyeti dovrunde Gence xanligi xeyli zeifledi Veziyyetin bele bir sekil almasindan istifade eden II Irakli Genceni zebt etmek fikrine dusdu Lakin o telesmeyib bu icde Azerbaycanda boyuk nufuza malik olan ve tez tez ittifaqa girdiyi qarabagli Ibrahimxelil xandan istifade etmeyi qerara aldi Zengin Gence seherinde coxdan gozu olan Ibrahimxelil xan tereddud etmeden II Iraklinin teklifini qebul etdi Belelikle 1780 ci ilde Irakli ve Ibrahim xanin qosunlari Gence qalasini muhasireye aldilar Ciddi muqavimet gostere bilmeyen Gence qarnizonu teslim oldu Qalibler Gence xanligini birlikde idare etmeyi qerarlasdirib oz numayendelerini Gence seherinde yerlesdirdiler Bu hadiseden sonra alti il muddetinde Gence xanligi Ibrahim xanin teyin etdiyi Hezretqulu bey ve II Iraklinin numayendesi Keyxosrov terefinden idare olundu Lakin tezlikle Ibrahimxelil xanla II Irakli arasinda Gence ustunde ziddiyyet bas verdi Her iki hakim feodal Gence xanligina tam sahib olmaq ucun tedbirler gormeye basladi Mubarize yerli feodallarin komeyinden istifade eden Ibrahimxelil xanin qelebesi ile neticelendi II Iraklinin numayendesi ve qosunlari Genceni terk etmeli oldular Lakin bu hadiseden sonra Ibrahimxelil xanin numayendesi de Gencede cox qala bilmedi Genceliler usyan qaldirib onu da qovdular Belelikle Gence xanligi usyan bascilarindan biri olan Rehim beyin eline kecdi Lakin bir ilden sonra onu xan taxtinda qardasi Cavad xan evez etdi 1786 ci ilde Genceni yeniden Qarabag xanligi ve Kartli Kaxeti carliginin qosunlari muhasireye aldilar Neticede sehere ciddi ziyan deydi 3 Gence xanliginda ikihakimiyyetliliye son qoymaq ucun 1783 cu ilde Haci beyin basciligi ile usyan basladi ve hakimler Genceden qovuldu 1784 cu ilin payizinda II Irakli polkovnik S Burnasovun basciliq etdiyi rus qosunu ile birlikde Genceye hucum etdi Lakin Dagistan hakimlerinin komeyi ile Gence xanligi yene tecavuzden xilas oldu Yerli eyanlarinin bir hissesinin Susa qalasinda hebsde olan Mehemmed xani yeniden Gence taxtinda gormek isteyinin heyata kecirmesine mane olmaq ucun Ibrahimxelil xan onu edam etdirdi Lakin onun qardasi Rehim bey 1785 1786 Susa qalasindan Genceye qacaraq hakimiyyeti ele almaga nail oldu Bundan narazi qalan Ibrahimxelil xan II Irakli ile birlikde Genceye hucum teskil etdiler ve mueyyen meblegde xerac odemeye razi olan Cavad xan 1786 1804 hakimiyyete geldi Lakin o 1795 ci ilde bu xeraci vermekden imtina etdi Cavad xan bu asililga son qoymaq meqsedile Cavad xan 1795 ci ilde Aga Mehemmed xan Qacar Tiflise hucum edende ona qosun ve erzaqla yardim etmisdi 1796 ci ilde V Zubovun Cenubi Qafqaza hucumu zamani bundan istifade eden Cavad xan numayendesi Mehemmedqulu beyi onunla danisiga gonderdi II Yekaterinanin olumunden sonra rus qosunu geri cagrildi Cavad xan rus qosunlari Azerbaycani terk etdikden sonra Nadir sahin vaxtinda Kartli carligina verilmis Semseddil Qazax ve Borcali mahallarini geri aldi Bu meqsedle o gurcu sahzadesi Aleksandri himaye etdi Gence xanligi ile Gurcustan ve Rusiyanin munasibetleri keskinlesdi ruslarin Genceni tutmaq plani reallasdi Ruslar terefinden isgali RedakteEsas meqale Gence qalasinin isgaliGencenin xususile elverisli movqede yerlesdiyini nezere alan Rusiya hemin erazini ordunun dayagi kimi istifade ederek Azerbaycanin diger xanliqlarini da isgal etmek ucun bu erazini secmisdir Rus ordusunun komandanligi Genceni Iranin simal eyaletlerinin acari adlandirirdi General Sisianov yazirdi ki Gence qalasi ozunun elverisli cografi movqeyi ile Azerbaycan erazisinde xususi rol oynayir ona gore de Rusiya ucun onu tutmaq en onemli meseledir Cavad xana teslim olmagi bir nece defe teklif eden Sisianov her defe redd cavabi aldi 1803 cu il noyabrin 20 de General Sisianov Tiflis istiqametinden Genceye sari herekete basladi qosun dekabr ayinda Gence qalasina gelib catdi Qalanin almagi cetin oldugunu basa dusen Sisianov mueyyen hazirliqdan sonra 3 yanvar 1804 cu ilde seher saat 5 de hucum emri verdi agir doyusden sonra ruslar qalani aldilar Bu doyusde Cavad xan ve iki oglu qehremancasina helak oldu Gence muharibesinde yaralilardan savayi iki minden cox adam helak olmusdu on sekkiz minedek adam ise esir tutulmusdu 4 Bu isgaldan sonra Gence xanligi legv olundu ve adi Aleksandrin arvadi Yelizavetanin seherine deyiserek Yelizavetpol qoyuldu 5 Xanligin yerinde Yelizavetpol dairesi yaradildi Inzibati bolgusu RedakteArasdirmalar neticesinde Gence Qarabag eyaletinin mufessel defteri nde Gence xanliginin serhedleri cercivesine dusen texmini erazilerde 1727 ci ilde 12 mahal Gencebasan Sunqurabad Boyuk Kurekbasan Kicik Kurekbasan Kurekbasan Danqi Qaraqaya Turkenler Yuxari Zeyem Asagi Zeyem Semkurbasan Xilxina mahallari qeyde alinmisdir Gence Qarabag eyaletinin mufessel defteri s 29 272 Qeyd etmek lazimdir ki gosterilen mahallardan Gencebasan Sunqurabad Boyuk Kurekbasan Kicik Kurekbasan Kurekbasan ve Danqi mahallari butovlukde Qaraqaya Turkenler Yuxari Zeyem Asagi Zeyem Semkurbasan ve Xilxina mahallari erazisinin ise yalniz bir hissesi Gence xanliginin terkibine dusurdu Gence Qarabag eyaletinin mufessel defteri s 29 272 Gence xanliginin Rusiya terefinden isgal edilmesinden sonra aparilmis kameral tesvir senedleri XIX esrin evvellerinde xanligin inzibati bolgusu haqqinda daha deqiq tesevvur yaradir 1807 ci ilin fevralinda car memurlarinin Yelizavetpolda kecirdiyi kameral tesvir dairede Gence Kurenbasan Samxor Samux ve Ayrim mahallarini qeyde almisdir 6 1817 ci ilde Yelizavetpol dairesinde kecirilmis mufessel kameral tesvir senedlerinde de bu dairede 5 mahalin Gence Kurekbasan Samxor Samux ve Ayrim mahallarinin olmasi gosterilmisdir 7 1831 ci ilde dairede kecirilmis kameral tesvir senedleri Yelizavetpolun 6 mahaldan ibaret olmasini qeyd edir 1 Dagliq mahali dairenin cenub qerbinde Gence daglarinda yerlesir 2 Semseddil distansiyasi ile serhedde olub Samxor cayin her iki sahilinde yerlesen Samxor mahali 3 Qarabag eyaleti ile hemserhed olub Kurekcayin esasen sol ve bir az da sag sahilini ehate eden Kurekbasan mahali 4 Samxor ve Kurekbasan arasinda yerlesen Gencebasan mahali 5 Kur cayinin sag sahili boyu Samux dag silsilesini ehate eden Samux mahali 6 Butun daireye sepelenmis kocerilikle mesgul olan Ayrumlar mahali Obozrenie ch YY s 355 356 Gorunur Gence xanligi legv edildikden sonra cox ehtimal ki XIX esrin 20 ci illerinin II yarisinda car memurlari Yelizavetpol dairesinin inzibati qurulusunda bezi deyisiklikler etmis ve neticede yeni bir mahal Dagliq mahali yaradilmisdir 8 Ehalinin mesguliyyeti RedakteGence xanliginin teserrufatinda maldarliq ipekcilik bagciliq uzumculuk bostanciliq esas yer tuturdu Toxuculuq xalcaciliq zergerlik boyaqciliq dulusculuq kimi senet saheleri inkisaf etmisdi Ehaliden malcehet behre dargaliq ve s vergiler toplanirdi Mahallari RedakteSamux mahali Kurekbasan mahali Dagliq mahali Samxor mahali Ayrim mahaliGence xanlari Redakte Adi Hakimiyyeti1 Sahverdi xan Ziyadoglu Qacar 1747 17602 Mehemmedhesen xan Ziyadoglu Qacar 1760 17783 II Mehemmed xan Ziyadoglu Qacar 1778 1780Hezretqulu bey Qarabagli II Iraklinin numayendesi 1780 17834 Rehim xan Ziyadoglu Qacar 1785 17865 Cavad xan Ziyadoglu Qacar 1786 1804Hemcinin bax RedakteAzerbaycan xanliqlari Cavad xan Gence xanlarinin siyahisiEdebiyyat RedakteBabaev Elgyun Tofig oglu Iz istorii Gyandzhinskogo hanstva Baku Nurlan 2003 234 s M I Emrahov E Cingizoglu H I Hesenov Qarabag xanligi Baki Mutercim 2008 220 seh Enver Cingizoglu Qarabag ve Gence xanliginin siyasi elaqeleri Soy dergisi 4 12 Baki 2008 seh 80 83 Istinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Swietochowski Tadeusz 2004 Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of a National Identity in a Muslim Community Cambridge Cambridge University Press seh 12 ISBN 978 0521522458 and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration even after the abolishment of the khanates Mirze Adigozel bey Qarabagname I Fesil AZERBAYCAN TARIXI XIII XVIII esrler seh 409 410 Qanicen Sisyanovun etdikleri ARASDIRMA olu kecid Gencenin tarixi CGIAAR Fond 24 op 1 d 10 v 9 15 CGIAAR Gence 1817 v 1 267 anl azXarici kecidler Redakte Vikianbarda Gence xanligi ile elaqeli mediafayllar var Menbe https az wikipedia org w index php title Gence xanligi amp oldid 5988182, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

Azərbaycan xanlıqları

Azərbaycanın cənubunda Təbriz, Urmiya, Xoy, Qaradağ, Ərdəbil, Sərab, Marağa, Maku, şimalında isə Qarabağ, Gəncə, Şamaxı, Bakı, Dərbənd, Quba, Şəki, Lənkəran, İrəvan və Naxçıvan xanlıqları, habelə İlisu, Qəbələ, Ərəş, Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları, Car-Baləkən camaatlığı meydana gəldi.
Təbriz xanlığı XVIII əsrin ortalarında Əmiraslan xan tərəfindən yaradılmış, mərkəzi Təbriz şəhəri olmuşdur. Xanlıq inzibati cəhətdən Təbriz, Güney və Mərənd vilayətlərinə bölünürdü.
Urmiya xanlığının əsası XVIII əsrin ortalarında Fətəli xan Əfşar tərəfindən qoyulmuşdur. Xanlığın mərkəzi əvvəlcə Urmiya, Təbriz xanlığını ələ keçirdikdən sonra Təbriz şəhəri olmuşdur.
Xoy xanlığı.XVIII əsrin ortalarında yaranmışdır. Xanlıq Dünbülü Əhməd xan tərəfindən idarə olunurdu.
Qaradağ xanlığı.XVIII əsrin I rübündə Kazım xan tərəfindən yaradılmış, mərkəzi Əhər şəhəri olmuşdur. Mərkəzi hakimiyyətə tabe olmadığına görə Kazım xanın gözlərini Nadir şah çıxartdırmışdır. Nadir şahın ölümündən sonra Kazım xanın hakimiyyəti bərpa olunmuş, 1791-ci ildə xanlıq Ağaməhəmməd şah Qacara tabe olmuşdur.
Ərdəbil xanlığı. Xanlığın əsasını XVIII əsrin ortalarında Bəbir xan qoymuşdur. Mərkəzi Ərdəbil şəhəri idi. Nəzir xanın dövründə isə xanlıq qacarlardan asılı vəziyyətə düşmüşdür.
Şəki xanlığı.1743-cü ildə Hacı Çələbi xan tərəfindən əsası qoyulmuşdur. Mərkəzi Şəki şəhəri idi. Hacı Çələbi xan Qəbələ, Ərəş sultanlıqlarını, Qazax və Borçalını ələ keçirdi. Hacı Çələbi xandan sonra onun oğlu Ağakişi bəy (1755), sonra isə Qubalı Fətəli xanın müdaxiləsi ilə nəvəsi Hüseyn xan hakimiyyətə yiyələndilər. 1795-ci ildə hakimiyyətə Səlim xan gəldi.
Şamaxı xanlığı. Şamaxı xanlığında ikihakimiyyətlilik mövcud olmuşdur. Bir hissəsində Məhəmməd Həsən xan, digər hissəsində isə Məhəmməd Səid və Ağası qardaşlarının hakimiyyəti mövcud idi. 1763-cü ildə Məhəmməd Səid xan Şamaxı xanlığını birləşdirdi və xanlığın mərkəzi Şamaxı şəhəri oldu. 1767-ci ildə Quba və Şəki xanlıqları Şamaxıya hücum etdi və ərazisi onlar arasında bölüşdürüldü. 1790-cı ildə Şirvan xanları hakimiyyətləri bərpa etdilər.
Quba xanlığı. Quba xanlığının banisi Hüseynəli xan 1726-cı ildə bu vəzifəyə Rusiya tərəfindən təyin edilmişdir. Xanlığın iqamətgahı əvvəl Xudat qalası, 1735-ci ildən isə Quba şəhərinə köçürüldü.
1758-ci ildə Fətəli xan hakimiyyətə gəldi. Onun məqsədi Azərbaycan torpaqlarını vahid dövlət şəklində birləşdirmək idi. Fətəli xan bacısı Xədicə Bikəni Bakı xanı Məlik Məhəmmədə ərə verməklə 1767-ci ildə Bakı xanlığını Quba xanlığına birləşdirdi. Sonra isə o, Şəki, Şamaxı, Muğan xanlıqlarını da Quba xanlığına birləşdirdi. Lakin 1789-cu ildə ölümündən sonra oğlanları xanlığın qüdrətini qoruyub saxlaya bilmədilər. Şəki, Şamaxı, Bakı xanlıqları, Ərdəbil və Meşkin şəhərləri Quba xanlığının tabeliyindən çıxdı.
Qarabağ xanlığı. XVIII əsrin ortalarında yaranmış, əsası Pənahəli xan tərəfindən qoyulmuşdur. Xanlıq əsasən Arazla Kür çayı ərazisində yerləşmiş, mərkəzi Şuşa şəhəri olmuşdur. Pənahəli xandan sonra hakimiyyət İbrahimxəlil xana məxsus olmuşdur.
İrəvan xanlığı Xanlığın əsasını XVIII əsrin ortalarında Mirmehdi xan qoymuşdur. Ərazisi Ağrı vadisi, Dərələyəz və Göyçə gölü arasındakı torpaqları təşkil edirdi. Xanlıq 15 mahala bölünmüşdür. Əhalinin hamısını Azərbaycan türkləri təşkil edirdi. Xanlığın mərkəzi İrəvan şəhəri idi. Mirmehdi xandan sonra hakimiyyətə Hüseyinəli xan gəlmişdir. 1795-ci ildə Ağaməhəmməd Xan Qacar İrəvan xanlığına hücum etmiş, həmin dövrdə İrəvan xanı Məhəmməd xanı hakimiyyətdən uzaqlaşdırmışdır. 1797-ci ildə Ağaməhəmməd şah Qacarın ölümündən sonra Məhəmməd xan hakimiyyətini bərpa etmişdir.
Naxçıvan xanlığı. XVIII əsrdə yaranmış xanlıqlardan biri də Naxçıvan xanlığı idi. Xanlığın əsasını Heydərqulu xan qoymuşdur. 1797-ci ildə Ağaməhəmməd şah Qacarın II yürüşü nəticəsində Naxçıvan xanı Kəlbəli xan həbs olundu.
Lənkəran xanlığı. XVIII əsrin ortalarında yaranmış, mərkəzi əvvəlcə Astara, sonra isə Lənkəran şəhəri olmuşdur. Lənkəran xanı Cəmaləddin Mirzə bəy (Qara xan ləqəbli) Lənkəranda iqtisadi və siyasi xarakterli bir sıra tədbirlər görmüşdür.
Mirmustafa xanın dövründə isə Lənkəran xanlığı Qacarın hücumuna məruz qaldı və əhalinin bir qismi Sarı adasına köçürüldü.
Bakı xanlığı. Bakı xanlığının əsası XVIII əsrin 40-cı illərində qoyulmuşdur. 39 kəndi olan xanlığın mərkəzi Bakı şəhəri idi. Xanlıq 1867-ci ildə Quba xanlığından asılı vəziyyətə düşmüş, Quba xanı Fətəli xan öldükdən sonra yenidən müstəqil olmuşdur.
Gəncə xanlığı. Gəncə xanlığının əsası XVIII əsrin ortalarında Qacar tayfasından olan II Şahverdi xan Ziyadoğlu tərəfindən qoyulmuşdur. 1786-ci ildə hakimiyyətə Cavad xan gəlmişdir.

Azərbaycanın şimal-qərb camaatlığı, sultanlıqlar və məlikliklər

• Car-Baləkən camaatlığı.Bu camaatlıq Car, Baləkən, Katex, Tala, Muxak və Cəlik adlı azad cəmiyyətləri özündə birləşdirirdi. Cəmiyyətlərin əhalisinin xeyli hissəsi türk soylu avarlar idilər.
• Qazax və Şəmşəddil sultanlıqları.Bu sultanlıqlar vaxtilə Səfəvilər dövlətinin Qarabağ bəylərbəyliyinə daxil idi. Sultanlıq Şəmşəddil tayfası tərəfindən idarə edilirdi.
• Ərəş sultanlığı. Sultanlıq Səfəvilər dövründə təşkil edilmişdir. Ərazisi əvvəllər Şirvan bəylərbəyliyinin tabeliyində idi. 1795-ci ildə isə sultanlıq mahal kimi Şəki xanlığına qatılmışdır.
• İlisu sultanlığı. İlisu sultanlığı XVI əsrin II yarısında Səfəvilərin İlisu hakimlərinə sultan titulu verməsi nəticəsində yaranmışdır. XVII-XVIII əsrlərdə sultanlıq öz müstəqilliyini qoruyub saxlaya bilmişdir.