Tədqiqat üsulları: növləri, xüsusiyyətləri və nümunələri

– Müvafiq məlumatların toplanmasını və nəzəri çərçivənin yaradılmasını asanlaşdırmaq.

Anlayış verməkdən ibarətdir

1.5. Geofiziki üsullar
Faydalı qazıntıların geofiziki üsulla kəşfiyyatı XX əsrdə
başlanmışdır. Hazırda maqnit, qravi, elektrik, seysmik və
radioaktiv kəşfiyyat üsullarına, geoloji-kəşfiyyat üsullarına
buraxılan ümumi xərclərin üçdən biri sərf olunur. Əgər nəzərə
alsaq ki, geofizika özünün yüksək məhsuldarlığı ilə əlaqədar
olaraq az əmək və az vəsait tələb etdiyindən, quyu qazmadan və
böyük dağ- mədən istehsal Yerləri açmaqdan çox əlverişlidir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, göstərilən rəqəmlər çox böyük görünür.
Hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə geoloji kəşfiyyatla məşğul olan
hər beş nəfər mütəxəssisdən biri geofizikdir.
Geofiziki üsulun faydalı qazıntı yataqlarının axtarışında və
kəşfiyyatında geniş vüsət alması və tezliklə geoloji kəşfiyyata
tətbiq olunması nə ilə əlaqədardır? Bu üsulların Yerin maqnit,
elektrik, qravitasiya, elektromaqnit, radioaktiv elementlərin,
elastiki dalğaların yaratdığı fiziki sahələrin öyrənilməsinə və
ölçülməsinə əsaslandığından geniş vüsət almışdır.
Faydalı qazıntı yataqları və yatağı özündə Yerləşdirən geoloji
strukturalar bir qayda olaraq maqnit nüfuzluğuna, süxurun
sıxlığına, elastik dalğaların yayılma sürətinə, elektrik
müqavimətinə və digər fiziki xassələrinə görə xeyli fərqlənirlər.
Bu xassələr yaranan fiziki sahələrin biri-birindən qanunauyğun
olaraq fərqlənməsinə gətirib çıxardığından buna geofiziki
anomaliya deyilir.
Geofiziki üsulların bəziləri böyük, digərləri isə praktiki olaraq
heç bir məhdudiyyəti olmadan istənilən dərinliyə qədər nüfuz
etməsilə xarakterizə olunur. Bizim planetimizin daxili quruluşu
haqda alınan məlumatların hamısının geofiziki üsullarla əldə
olunduğunu bir daha yada salsaq, Yer qabığında ən dərin qazılmış
quyunun Yer radiusunun 1/500 təşkil etdiyini görərik. Deməli,
kəşfiyyat nəticəsində aşkar olunan bütün faydalı qazıntı yataqları
bilavasitə geofiziki tədqiqat üsulunun köməyilə, ya da onların

iştirakı ilə tapılmışdır. İlk növbədə buraya daxili dənizlərin
kənarlarında və şelflərində neft və qaz yataqlarının aşkar edilməsi
daxildir. Hazırda geofiziki kəşfiyyat üsulunun köməyi ilə
əvvəlcədən geoloji kəsilişlər öyrənilmədən dərin quyu qazmaq
üçün heç bir layihələşdirmə işləri aparmağa icazə verilmir.
Geofiziki tədqiqat üsulu haqda sistemli geniş izahatı üçüncü
fəsildə tapmaq ollar, bu fəsil kitabın ən böyük hissəsini təşkil edir.

1.6. Geokimyəvi üsul
Geokimyavi-kəşfiyyat üsulu faydalı qazıntıların birbaşa təyin
olunması prinsipinə əsaslanır. Geokimyavi axtarış üsulunun
ideyası çox sadədir və indikator kimyavi elementlərin birinci və
törəmə səpinti oreal yataqlarını aşkar etməkdən ibarətdir.
Bu üsulun meydana gəlməsində B.İ.Vernadski və digər
geokimyaçıların böyük rolu olmuşdur. Bunlar Yer qabığında
kimyavi elementlərin bir yerdən başqa Yerə (yerdəyişməsinin)
daşınmasının və paylanmasını qanunauyğunluğunu öyrənmişlər.
Geokimyavi üsulun işlənib hazırlanması və faydalı
qazıntıların axtarışında tətbiqi ötən yüzilliyin 30-cu illərində
keçmiş sovet geofizikləri tərəfindən başlanıb. 1932-ci ildə
N.İ.Safronov tərəfindən nəzəri olaraq və təcrübədə Altay filiz
polimetal yatağının üstündəki torpaqda böyük zənginliyə malik
olan məhəlli sink və qurğuşun yatağının olduğunu aşkar etmiş və
bunu törəmə səpinti orealları adlandırmışdır.
ABŞ-da ilk dəfə olaraq torpaqgeokimyavi üsulla 1974-cü ildə
təcrübi işə başlamışlar. İngilislər isə 1953-cü ildə geokimyavi
üsulu zəif öyrənilmiş olan Afrika və Cənubi-Şərqi Asiyada tətbiq
etməyə başlamışlar.
İlkin oreal ana süxurda sənaye əhəmiyyətli yataqların
ətrafında xeyli miqdarda toplanmış filiz və filizi müşaiət edən
kimyavi elementlərin laylarından ibarətdir. Onlar faydalı
qazıntılar kimi eyni geoloji proseslər nəticəsində əmələ gəlir.

Oreallar bir-birindən sənaye əhəmiyyətli kimyavi elementlərin az
və çoxluğu ilə fərqlənirlər.
Törəmə səpinti orealları səthində yumşaq çöküntülərdə filiz
kütlələrini və bunları özündə saxlayan süxurlarn fiziki, kimyavi
proseslər zamanı aşınması nəticəsində əmələ gəlir şəkil 4.
Törəmə səpinti oreallarının litoloji geokimyavi planaalması
bir neçə santimetr dərinlikdən torpaq nümunələrinin götürülməsi
və onların tədqiq olunması, filiz və bunu müşayiət edən
elementlərin zən ginlik dərəcəsinin təyinindən ibarətdir. Törəmə
səpinti oreallarında elementlərin miqdarı, filizsiz süxur üzərində
bu elementlərin fon zən ginliyindən 1000 və daha çox dəfə artıq
olur. Bir halda ki,

Şək.4.Filiz kütlələrinin orealla sel kimi səpələnməsi
(A.R.Solovyevə görə) ilə qarşılıqlı əlaqəsi; 1-yamacın çöküntüləri; 2-
çay çöküntüləri;3-filiz kütləsi və onu əhatə edən birinci oreal; 4-filizi
özündə Yerləşdirən süxurlar; 5-törəmə səpinti orealının və səpilmə
selinin konturu; 6-axının istiqaməti
; S.s-səpilmə seli; ADS-küləkdən
aşılanması və denudasiyya səbəb; TSO-törəmə səpinti orealları;
ÇƏGƏ- çöküntü əmələgəlmə əyaləti.

cisimlərin paylanması prosesi Yerin bütün geosferasını əhatə edir
və müxtəlif fazalarda gedir, onda geokimyavi axtarış üsulu
litoloji, hidro,- bio və atmokimyavi (qaz) dəstələrə ayrılır.

Geokimyavi axtarış üsulunun inkişaf etməsi onun analitik
bazasının yeniləşdirilməsi, avtomatlaşdırılması ilə təyin olunur.
Torpaq dan çıxan havada heliumun miqdarının və civə buxarının
təyini Yerin dərin qırımlarından qaz ayrılma proseslərini
öyrənməyə imkan verir, bu isə zəlzələlərin əvvəlcədən
proqnozlaşdırılmasına xidmət edir. Son vaxtlar neft və təbii qaz
yataqlarının geokimyavi üsulla axtarışı 30 metrə qədər dərinlikli
quyularda qaz planaalma üsulu ilə aparılır.
Geokimyavi üsul perspektivli üsul olduğu üçün bir çox
ölkələrdə bu üsulla xeyli polimetalik, mis, digər filiz yataqları
aşkar edilmişdir.

1.7. Uzaq məsafədən(aerokosmik) tədqiqat üsulları
Uzaq məsafədən tədqiqat üsulu faydalı qazıntıların axtarışını,
Yerin səthini və dərinliyini uçan kosmik aparatlarla,
vertolyotlarla, təyyarələrlə, süni peyklərlə, idarə olunan kosmik
gəmilərlə və orbital stansiyalarla aparır. Başqa planetlərin və göy
cisimlərin geoloji tədqiqində astranomiyadan və planetlərarası
stansiyalardan istifadə olunur. Bəzən buna uzaq məsafədən
zondlama deyilir.
1856-cı ildə Nadar adlı şəkil çəkən hava şarının səbətindən
Paris şəhərinin şəklini çəkib sakinlərinə göstərdikdə onu
məsxərəyə qoymuşlar və bu şəkildə nə məna olduğunu başa düşə
bilməmişlər.
Hazırda Yerin uzaq məsafədən zondlanması geologiya elminə
dəyərli məlumatlar verir. Uzaq məsafə üsulu müxtəlif geoloji
məsələləri həll edir, müxtəlif tektonik quruluşa malik olan ərazi-
ləri bir-birindən ayırır, ərazinin səthini və dərinlikdəki strukturları
dəqiqləşdirir, qırılma zonalarını izləməyə imkan verir, vulkanların
fəaliyyətinin seysmikliklə əlaqəsini proqnozlaşdırır.
Kosmosdan müasir ağ-qara və rəngli aerofoto şəkillərinin yüksək
ayrıcılıq qabiliyyətinə malik olması ilə təsvir olunur. Təyyarədən
və kosmosdan vizual geoloji müşahidələr texnikanın inkişafının

istənilən səviyyəsində
məqsədəuyğundur. Kosmonavtların
tədqiqatları geoloji obyekti sutkanın müxtəlif vaxtlarında müxtəlif
bucaq altında diqqətlə müşahidə etməyə imkan verir. 10 km hün-
dürlükdən çəkilən şəkildə damın üstünə vurulan mismarın papağı
müşahidə olunur. Tədqiqatın dəqiqliyi uçuşun hündürlüyündən
asılıdır, belə ki, təyyarədən çəkiliş hündürlük bir neçə km-dən 20
km-ə qədər, kosmik tədqiqatlarda isə məsafə 200, 500, 1000 km-ə
qədər olur.
Müxtəlif vaxtlarda çəkilən şəkilləri müqayisə etməklə çay və dəniz
sularının, küləyin, vulkanın və zəlzələnin dinamik təsirini öyrənmək olur.
Radiolokasiya planaalma elektromaqnit spektrin təsvirini
mikrodalğa diapazonunda verir. Bunu ya fəal (radar), yaxud
ətalətsiz (radioistilik) rejimdə aparırlar. Bu üsulun üstünlüyü
ondan ibarətdir ki, radarla müşahidə sutkanın istənilən vaxtı açıq
və yaxud dumanlı havada müşahidəsi mümkündür, böyük qırım-
ları göstərmək üçün radarla müşahidələrin imkanları 5-ci şəkildə
göstərilmişdir.

Şək. 5. Kaliforniyada San-Andreas qırılmalarının radar planaalmanın
nəticələrinin izahat sxemi;1-dərin qırımlar zonası; 2-digər qırılmalar.

Uzaq
məsafədən tədqiqat üsullarının fərqləndirici
xüsusiyyətləri onların kifayət qədər məhsuldar olmasıdır.
Kosmosdan alınan 5 dəqiqəlik məlumat adi geoloji-geofiziki
üsullarla10 il müddətində əldə edilə bilməz.

1.8. Dəniz geoloji-geofiziki kəşfiyyat üsulları
Dəniz geologiya və geofizikası okeanların öyrənilməsilə
əlaqədar olaraq son vaxlarda meydana gəlmişdir. Belə hesab
olunurdu ki, burada ənənəvi olaraq mineral xammalların axtarışı
üçün geofizikanın bütün üsullarından istifadə etmək mümkün
olacaqdır. Lakin son zamanlar dənizkənarı akvatoriyanın
öyrənilməsində məlum axtarış ləvazimatları və metodları əsasında
yeni dəniz axtarış geoloji-geofiziki üsullarının yaranmış ehtyacı
meydana çıxdı. Məsələn, geoloqlar dənizin dibini müşahidə edə
bilmədikləri üçün dərin sualtı cihazlardan istifadə etməyə
başlamışlar, ona görə də quyu qazanların köməyindən istifadə
etməli olublar. Okeanda qazma işlərini dərin su qatı çətinləşdirir.
Buna sadə bir misal: quyu qazmaçısı baltanı yenisi ilə əvəz etmək
üçün suyun altında yeni baltanın quyuya istiqamətləndirilməsi
texniki cəhətdən çətinlik törədir. Maqnit qravi və digər geofiziki
kəşfiyyat üsullarının dəniz şəraitində aparılması olduqca
çətinləşir. Bunların aparılması üçün iki məsələni həll etmək lazım
gəlir: geofiziki cihazları uzaq məsafədən idarə etmək üçün tele-
metrik idarə mərkəzi yaratmaq, ikincisi, həmin cihazlara su dol-
maması üçün yüksək germetiklik tələb olunur. Bütün bunların
hamısı dəniz geoloji-geofiziki üsulun müstəqil sahə olduğuna
sübutdur. Böyük ölkələr dəniz və okeanların dibini tədqiq etmək
üçün müasir cihaz və texniki vasitələrlə təchiz olunmuş
elmitədqiqat gəmiləri düzəltmişlər. Bu da dəniz və okeanların
dibində yeni geofiziki üsullarla faydalı qazıntı yataqlarının
kəşfiyyatı və axtarışı üçün geniş imkanlar yaratmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, kompleks üsulların birlikdə tətbiqi
geoloji-geofiziki işlərin səmərəliliyini artırır.

1.9. Geoloji axtarış işlərinin aparılmasının növləri və miqyası
Faydalı qazıntıların axtarışının mürəkkəb bir proses olduğu
məlumdur. Bu bir taya otun içində itən iynəni tapmaqdan daha
çətindir (hər iki haldan görünür ki, sabit maqnitdən istifadə edərək
məsələnin həllini tezləşdirə bilərik).

Mütəxəssislər əvvəlcə geologiya elminin əldə etdiyi təcrübə
və nailiyyətlərdən istifadə edərək ümumidən xüsusiyə doğru
prinsipinə əsasən planlı surətdə ərazini tədqiq edirlər. Bu yol,
demək olar ki, ən əlverişli yoldur. Əvvəlcə ərazinin geoloji
xüsusiyyətləri öyrənilərək, geoloji xəritə tərtib edilir geoloji xəri-
tədə əhəmiyyət kəsb edən əraziləri qeyd edirlər, və bu sahələrdə
kəşfiyyat işlərinin aparılmasının vacib olub-olmadığını müəyyən
edirlər. Sənaye əhəmiyyətinə malik olan ərazilərdə yenidən dəqiq
axtarış işləri aparılmağa başlanır.
İstehsal sahələrini səmərələşdirmək məqsədilə yatağın
Yerləşdiyi sahəni öyrənmək, eyni zamanda Yerin alt qatlarında
olan ehtiyatlar haqqında geniş məlumatlar almaq zərurəti yaranır.
Geoloji axtarış işləri geoloji xəritə alma, geofiziki, geokimyavi
tədqiqatlar, dağ-mədən Yerləri və digər işlər bir-birini əvəz edən
mərhələlərlə aparılır:
I mərhələ. Ərazinin geoloji öyrənilməsində məqsəd Yerin alt
qatlarının quruluşu haqda məlumat almaqdır. Bu tədqiqatlar
kompleks geoloji-geofiziki planaalma işləri ilə başlayır və iki
mərhələdə aparılır: əvvəlcə miqyas 1:1000 000, sonra 1:200 000
seçilir. Xəritə almanın miqyası marşrutlar arasında orta məsafədən
asılı olaraq təyin edilir. Bizim şərh etdiyimiz halda isə bu məsafə
10 və 2 km–dən ibarət olur. Aparılan regional işlərin nəticəsində
Dövlət geoloji xəritəsi tərtib olunur və miqyası göstərilir. Bu
xəritələrdə ərazilərin daxilində bu və ya digər faydalı qazıntı
kütlələrinin ehtimalı gözlənilir. Qeyd etmək lazımdır ki, neft, təbii
qaz, boz- daşkömür, xörək və kalium duzları çox qalın çökmə
süxurlar daxilində əmələ gəlir. Qurğuşun, sink, qalay, uran, qızıl,
turş maqmatik süxurlarn Yerləşdiyi ərazidə təzahür edir. Kobalt,
nikel, xrom, vanadium, qranit, dioritlərdə, platin isə qabrolarda,
peridotitlərdə, piroksenit və başqa ultra əsası süxurlarda sənaye
əhəmiyyətinə malikdirlər.
II mərhələ. Ümumi axtarış üzrə geoloji xəritə almanın
miqyası 1:50 000 olur. Bu işlər ərazinin dəqiq öyrənilməsi, filiz
kütləsinin əmələ gəlməsi üçün əhəmiyyətli geoloji şəraiti olmayan
ərazilərin sərhədinin qeyd olunması, faydalı qazıntının mövcud

olması üçün ümumi əlamətin və onun ehtiyatının hansı
kateqoriyaya aid olduğunu dəqiqləşdirmək məqsədilə aparılır. Bu
işlərin nəticəsi olaraq öyrənilən ərazi üçün 1:50 000 miqyaslı bir
sıra Dövlət geoloji-geofiziki xəritələri tərtib olunur.
III mərhələ. Axtarış işləri: geoloji-geofiziki anomaliyaları,
filiz təzahür edən əraziləri, minerallaşma əlamətlərini bilavasitə
aşkar etmək məqsədilə aparılır. Bunların hər biri kəmiyyətcə
təsvir olunur və proqnoz kateqoriyaları R
1
,

R
2
ilə təyin
olunur.
IV mərhələ. Qiymətləndirici axtarış işləri, filiz təzahürü olan
əraziləri yataq kimi qəbul etməyə əsas olub-olmadığı sualına
cavab vermək üçün aparılır. Aşkar edilmiş ərazinin sənaye
əhəmiyyətliyini sübut etmək üçün, orada faydalı qazıntı yatağı
ehtiyatının hansı kateqoriyaya aid olduğunu və gələcəkdə
kəşfiyyat işlərini aparmaq üçün ayrılan sahələrin seçilməsi elmi
əsaslandırılmalı və sübut olunmalıdır.
V mərhələ. Hazırlıq üçün kəşfiyyat. Bu mərhələyə yeni aşkar edilən
yatağın sənaye əhəmiyyətli olduğunu qiymətləndirmək, filiz yatağının
forma və həcminin aydınlaşdırılması, filizin tərkibində faydalı və zərərli
komponentlərin olmasını, onların ehtiyat kateqoryasının təyini üçün
aparılan işlərdən ibarətdir .
VI mərhələ. Dəqiq kəşfiyyat. Yüksək sənaye əhəmiyyətli B və A
kateqoriyalı ehtiyata malik olmanın qiymətləndirilməsi, və yatağın bir
hissəsinin sənaye istismarına verilməsi üçün hazırlıq işlərinin aparıl-
masından ibarətdir.

1.10. Geofiziki axtarışlar haqqında ümumi məlumat
Geofiziki kəşfiyyat (buna bəzən tətbiqi geologiya elmi
deyilir). Fiziki üsulların köməyi ilə Yerin üst qabığının
quruluşunu və orada Yerləşən faydalı qazıntı yataqlarının
kəşfiyyatı və axtarışını aparmaq məqsədi güdür.
Beləliklə, geofiziki kəşfiyyat üsullarının tədqiqat obyekti Yer
qabığı və orada Yerləşən faydalı qazıntı yataqlarıdır. Geofizika
tətbiqi xarakter daşıyır, bütövlüklə geologiyaya xidmət edir.
Kəşfiyyat geofizikası üsulları özünəməxsus xüsusiyyətə

malikdirlər. Bu üsul geoloji məsələləri, obyekt üzərində yaranan
fiziki sahələri ölçməklə və sahənin paylanma xarakterini təhlil
etməklə öyrənir. Bu sahələrə seysmik, maqnit, qravitasiya,
radioaktiv, elektromaqnit və s sahələr daxildir
Geofiziki tədqiqat üsulları iki böyük qrupa ayrılır. Birinci
qrup Yerin yaratdığı təbii fiziki sahələrin öyrənilməsinə əsaslanır.
Buna maqnit, qravitasiya, radioaktiv və termoaxtarış üsulları
daxildir.
İkinci qrup geofiziki üsullarla tədqiqatçılar tərəfindən süni
yolla yaradılan fiziki sahələr daxildir. Buraya seysmik, elektrik və
nüvə fizikası daxildir.
Bu təsnifat şərti xarakter daşıyır. Hər bir geofiziki üsul
müxtəlif modifikasiyalara malikdir və bunlardan bir neçəsinin
bölgüsü hələlik araşdırılmayıb.
Geofiziki kəşfiyyat üsulları texniki cəhətdən bir neçə
istiqamətlərə ayrılır: uzaq məsafədən, yaxud aerokosmik, Yerüstü,
yaxud çöl, dəniz və Yeraltı. Yeraltı geofizika üsulu dağ-mədən
istehsal sahələrində axtarış işləri ilə quyularda aparılan geofiziki
işləri birləşdirir. Bu üsullar vasitəsi ilə (maqnit, elektrik, akustik,
seysmik və s) quyuda geoloji kəsilişləri öyrənmək mümkündür.
Kəşfiyyat geofizikası istifadə olunmasına görə regional, neft
və filiz qruplarına bölünür. Birinci və ikinci adətən struktur
geofizika adı altında birləşdirilir.
Geofiziki üsullar nəinki filizləri, eyni zamanda qeyri-filiz
yataqlarının, habelə hidrogeoloji və mühəndis geoloji məsələlərin
həllində tətbiq edildiyinə görə filiz geofizikası da geofiziki
üsullarla birləşdirilmişdir.
Geofiziki kəşfiyyat tətbiqi elmlərə aid olmaqla litosfer
geofizikasının bir bölməsidir. Axırıncı, yəni litosfer geofizikası:
hidrosfer, atmosfer, kosmik geofizika ilə birlikdə ümumi geofi-
zikada birləşdirilir ki, bu da Yerin əmələ gəlməsini, quruluşunu,
strukturunu, müxtəlif fiziki sahələrin intensivliyini, Yerin
daxilində və onun ətrafında baş verən fiziki prosesləri öyrənir.
Kəşfiyyat geofizikasının nəzəri əsaslarını fizika və riyaziyyat
qanunları təşkil edir. Bu üsul geologiyadan fərqli olaraq, dəqiq

elmlərə aiddir. Fiziki sahələrin dəqiq ölçülmə texnikası dəqiq
mexanikanın, radioelektronikanın, avtomatika və s. bilikləri tələb
edir. Geofiziki tədqiqatların nəticələrinin təhlili, tətbiqi riyaziyyat
üsullarından və hesablama maşınlarından istifadə olunmasını tələb
edir.
Bütün bunlara baxmayaraq geofizika geologiya elmi olaraq
qalır və ümumi geologiya, geotektonika, struktur geologiya,
metallogeniya, faydalı qazıntı yataqlarının öyrənilməsi, mühəndis
geoloji yası, və hidrogeologiya ilə sıx əlaqədardır. Geofiziki
üsullar daim bu üsulların hər birini tamamlayaraq zənginləşdirir
və onlara əməli olaraq fundamental məlumatlar verməklə Yerin
quruluşu haqqında yeni-yeni fikirlər söyləməyə imkan verir. XX
əsrin ən böyük iki kəşfini göstərmək kifayətdir. Bunlardan biri
planetimizin daxili quruluşunun dairəvi-konsentrik zonalardan
ibarət olması, ikincisi isə yeni qlobal tektonika ideyasının
meydana çıxmasıdır. Yer qabığının bir neçə nəhəng litosfer
plitlərdən ibarət olması və mantiyanın plastik kütləsi üzərində
horizontal yerdəyişməsi müasir keotektonikanın fundamental
nəzəriyyəsidir.
Geofiziki üsulların geniş yayılması və geoloji kəşfiyyat
işlərində tətbiq olunması əsasən iki səbəbdən irəli gəlir: birinci bu
üsul Yer qabığının geoloji quruluşu haqda geniş dəqiq məlumat
verərək, çox hallarda geoloji axtarış və kəşfiyyat işlərinin istiqa-
mətinin xarakterini kökündən dəyişməyə gətirib çıxarır. İkinci
asan açıla bilən yataqların ehtiyatının azalması ilə əlaqədar
kəşfiyyat geofizikasının rolunun artmasıdır. Bu üsul üst hissələrin
qalın çökmə süxurlar ilə örtülən filiz yataqlarının, qeyri-struktur
neft və qaz yataqlarının aşkar edilməsində böyük əhəmiyyətə
malikdir. Demək olar ki, geofiziki tədqiqatlar axtarış quyuları ilə
birlikdə qalın üst örtüklü yataqların axtarılması və Yerin dərin
qatlarında Yerləşən mineral xammalın üzə çıxarılmasında əvəzsiz
rola malikdır.

1.11. GEOFİZİKİ ANOMALİYA ANLAYIŞI

Hər bir geofiziki-kəşfiyyat işləri zamanı qarşıda duran əsas
məsələ ardıcıl olaraq tədqiqat aparılan geoloji məkanda filiz
kütləsini, filizi özündə saxlayan kütlədən ayırmağa gətirib çıxarır.
Geoloji üsulla belə məsələləri həll etdikdə süxurun mineral
tərkibi, strukturu, rəngi və geoloji obyektin başqa əlamətləri də
öyrənilir. Bu işlər əvvəlcə dağ-mədən işləri ilə, yaxud süxurun
erroziya yolu ilə üstü açılan hissəsində aparılır.
Filiz kütlələrinin geofiziki üsulla ayrılması obyekt üzərində
yaranan özünəməxsus fiziki sahələrin ölçülməsi ilə həyata
keçirilir. Bu da o halda səmərəli olur və süxurun sıxlığı, maqnit,
radioaktivlik, elektrik və başqa xassələri bir – birindən xeyli fərqli
olsun, tədqiq olunan obyekt ölçmə cihazlarından çox dərinlikdə
Yerləşsin, üstü qalın çökmə süxurlarla örtülmüş olsun, geoloji
kütlənin fiziki parametrləri onu özündə Yerləşdirən süxurlarn
parametrlərindən çox fərqlənsin. Belə olan halda fiziki sahələr bir-
birindən o qədər kəskin fərqlənəcəklər ki, bu da öz növbəsində
anomaliyalar şəklində təzahür edəcəkdir. Anomaliya aşağıdakı
səbəblərlə əlaqədar yaranırlar: 1-axtarılan obyekt özünü təbii fizi-
ki sahə mənbəyi kimi göstərir, məsələn (maqnetit və yaxud uran
yatağı, müvafiq olaraq güclü maqnit, radioaktiv anomal sahələr
yaradır), 2-həmin obyektlər süni yaradılmış sahələrin
paylanmasını təhrif edir, məsələn, kvars damarı Yerə buraxılan
cərəyan üçün ekran rolu oynayır, kristallik bünövrənin səthi isə
sınan seysmik dalğa üçün sərhəd rolunu oynayır. Bəzi hallarda hər
iki səbəb özlərini birlikdə göstərirlər.
Beləliklə, geofiziki anomaliya dedikdə biz fiziki sahənin təh-
rif olunduğunu başa düşürük. Bu geoloji kütlələrin təsiri nə-
ticəsində əmələ gəlir. Anomaliya normal fiziki sahə zəminində
yaranır, yəni istənilən mühitdə və ərazidə belə paylanma mövcud
ola bilər. Bircinsli mühit üzərində bircinsli sahə yaranır.
Geofiziki anomaliya və normal fiziki sahə məfhumu kəşfiyyat
geofizikasının əsas məfhumu olmaqla geofiziki üsulun hər növü
üçün ayrıca dəqiqləşdirilir. Tədqiqat sahəsində normal fiziki sahə
nə qədər sakit (aramlı) olsa onda həmin ərazidə olan kiçik
amplitudalı anomaliyaları daha dəqiqliklə təyin edə bilərik.

Mürəkkəb strukturaya malik olan ərazilərdə müxtəlif geoloji,
sənaye, texniki və s. kimi manelərin olduğu ərazilərdə yalnız
böyük ziddiyət təşkil edən böyük intensivlikli anomaliyaları
ayırmaq mümkündür.
Normal fiziki sahə və geofiziki anomaliya nisbi xarakter
daşıyır. Şəkil 6–da Kimberlit borusu üzərində maqnit sahəsinin
qrafiki veri lib. Bu almaz axtarışı üçün əlverişli obyektdir. Boru
üzərində lokal maqnit anomaliyası massivdə Yerləşən əsas
süxurlarn fonunda özünü çox aydın göstərir.
Geofiziki anomaliya yaradan geoloji və filiz kütlələrinə hə-
yəcanlanmış obyekt deyilir. Geofiziki anomaliyaların ölçüləri və
yaratdığı sahələrin intensivliyi müxtəlif səbəblərdən ola bilər.
Anomaliyanın sahəsi ərazidə həyəcanlanma yaradan obyektin
ölçülərindən və Yer səthindən obyektə qədər olan dərinlikdən
asılıdır. Həyacanlanan obyekt Yerin səthinə yaxın olduğu zaman
onun həcmi kiçik olduqda anomaliyaların intensivliyi çox kəskin
fərqlənir (şəkil 7). Geofiziki anomaliyanın yaranmasında vacib
şərt həyəcanlanmış obyektin və onu özündə Yerləşdirən süxurlarn
fiziki xassələrinin bir-birindən kəskin fərqlənməsidir.
Təyyarə və avtomobillə planaalma zamanı ölçülən fiziki
sahələrin yazılması cihazlarla diaqram lenti üzərində fasiləsiz
qrafik şəklində birbaşa qurulur.

Şək. 6. Maqnit sahəsinin
∆Τ qrafiki, profil üzrə geoloji kəsilişin
sxemi və kimberlit partlayış borusunun kəsilişi /P.N.Menşikova görə/:
1-kimberlit partlayış borusu; 2-diabaz daykaları; 3- karbonatlı süxurlar;
4- və 5 kristallik bünövrənin əsas və qranit tərkibli süxurlar Aeromaqnit
planaalmanın hündürlüyü-200 m.

Əgər filiz kütləsinin sıxlığı onu özündə Yerləşdirən kristallik
süxurlarn sıxlığından fərqlənmirsə, onda bunlar qravitasiya sahəsi
ilə bir-birindən ayrıla bilməz. Əgər filizin və filizi özündə
saxlayan süxurun maqnit xassələri bir-birindən fərqlənmirlərsə,
onda filiz yatağını maqnit sahəsi ilə də təyin etmək mümkün
olmaz. Praktiki nöqteyi nəzərdən ən çox bir-biri ilə ziddiyyət
təşkil edən qanunauyğunluq çox vacibdir. Həyəcanlanmış obyekt
və obyekti özündə Yerləşdirən mühit üzərində fiziki sahələrin
fərqi nə qədər çox olsa obyekt üzərində yaranan fiziki sahələr
daha kəskin müşahidə olunar. Müasir geofiziki üsullarla süxurlarn
və filizlərin fiziki xassələrinin oyrənilməsi çox müxtəlifdir.
Planaalma zamanı geofiziki sahənin ölçülməsi paralel profillər,
yaxud marşrutlar sistemində aparılır. Marşrutlar və profillər
əvvəlcədən tədqiqat aparılan ərazidə xüsusi topoqrafik iş
aparmaqla seçilir. Profillər arasındakı məsafə və ərazidə müşahidə
məntəqələri arasındakı məsafə nə qədər kiçik olsa, planaalmanın
miqyası bir o qədər böyük olur /cədvəl 2/.

Tədqiqat üsulları: növləri, xüsusiyyətləri və nümunələri

The tədqiqat üsulları Bunlar müəyyən bir fenomenin öyrənilməsinə başlayarkən istifadə olunan proseslər və alətlərdir. Bu metodlar məlumatların toplanmasına, araşdırılmasına və nümayiş etdirilməsinə imkan verir, beləliklə bütün tədqiqatların yeni bilik əldə etmək olan əsas məqsədinə çatır.

Ən uyğun tədqiqat texnikasının seçilməsi həll ediləcək problemdən və qarşıya qoyulan hədəflərdən asılıdır, bu səbəbdən də bu seçim bütün istintaq proseslərində əsas nöqtə olur.

Məsələn, sosial bir qrupun adət və inanclarını öyrənmək üçün istifadə edilən üsullar, bir dərmanın təsirini və təhlükəsizliyini qiymətləndirmək üçün tətbiq olunan metodlardan fərqlidir.

Tədqiqat texnikalarının iki ümumi növü vardır: kəmiyyət və keyfiyyət texnikaları, bu iki istiqamət arasındakı əsas fərq, müşahidələr aparmaq və onları təhlil edilə bilən məlumatlara necə çevirməkdir.

Araşdırma üsullarının növləri

– Kəmiyyət araşdırması

Kəmiyyət tədqiqatları obyektivliyə söykənir, ona görə də təcrübi xarakter daşıyır. Bundan əlavə, bu müddətdə yaradılan məlumatlar ədədi olur ki, bu da tədqiq olunan fenomenin fərqli xüsusiyyətləri arasında səbəb əlaqələrini qurmağa imkan verir.

Kəmiyyət tədqiqatlarının ümumi məqsədi görünənləri ədədi şəkildə ötürmək və konkret, müşahidə oluna bilən, ümumi və təkrarlanan nəticələrə nail olmaqdır.

Kəmiyyət tədqiqatında dörd əsas texnika mövcuddur: sorğular, əlaqəli tədqiqatlar, səbəb-müqayisəli və eksperimental.

Anketlər

Bu texnikada məlumatlar anket yolu ilə əldə edilir. Bu alət statistik metodlardan istifadə etməklə populyasiyanın xüsusiyyətlərini ölçmək üçün hazırlanmışdır.

Anketlər yolu ilə araşdırma, qoyulmuş hədəflərə uyğun olaraq anket dizaynı ilə başlayır; Sonra anketin necə idarə ediləcəyi – yəni məlumatın necə toplanacağı – və məlumatların necə təhlil ediləcəyi müəyyənləşdirilir.

Korrelyasiya işi

Bu tədqiqatlar bir populyasiyada (və ya bir nümunədə) iki və ya daha çox dəyişən arasındakı əlaqə dərəcəsini təyin etməyə imkan verir. Bu əlaqələrin dərəcəsi, dəyişənlər arasındakı əlaqənin müsbət və ya mənfi olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan verən statistik metodlardan istifadə etməklə qiymətləndirilir.

İki dəyişən arasında pozitiv bir əlaqənin nümunəsi bunlar ola bilər: populyasiyada qidalanma dərəcəsinin artması ilə infeksiya hallarının artması (dəyişən 1) (dəyişən 2). Bu vəziyyətdə müsbətdir, çünki hər iki dəyişən də artır.

Digər tərəfdən, bir araşdırmada mənfi bir əlaqəyə nümunə ola bilər: uşaqlarda qidalanmanın azalması (dəyişən 1) ananın ana südü ilə qidalandırmanın əhəmiyyəti barədə məlumat səviyyəsinin artması ilə. Bu nümunədə əlaqə mənfi olur, çünki bir dəyişən artdıqca digəri azalır (dəyişən 2).

Səbəb-müqayisəli iş

Bu işlər, səbəb və nəticənin meydana gəldiyi vaxtı təyin etməklə əldə edilən bir səbəb və nəticə əlaqəsini aşkar etməyə çalışır. Bu səbəblərdən, müqayisəli nedensel tədqiqatlar retrospektiv araşdırmalar və perspektivli araşdırmalar olaraq təsnif edilir.

Retrospektiv tədqiqat, müstəntiqin təsirləri artıq meydana gəldiyi zaman problem təhlilini aparmasını tələb edir. Məsələn, müəllimin şagirdlərinin riyaziyyat dərsində təyin etdiyi fəaliyyətlərə necə cavab verdiyini qiymətləndirməsi.

Halbuki, perspektivli araşdırma hadisələr baş vermədən əvvəl başlayır, yəni səbəblərdən başlayır və təsirləri qiymətləndirməyə çalışır. Məsələn, bir müəllim yeni bir oxu strategiyası tətbiq etməyə başlayır və şagirdlərin irəliləməsini qiymətləndirir.

Eksperimental iş

Eksperimental tədqiqatların xüsusiyyətlərindən biri də hipotezin əvvəlcədən işlənib hazırlanmasıdır. Yəni təsdiqlənməli və ya təkzib edilməsi lazım olan bir açıqlamadan başlayırlar.

Bu şəkildə tədqiqatçı müəyyən bir dəyişəni idarə edir və bu nəzarətin populyasiyada və ya tədqiq olunan nümunədəki təsirlərini qiymətləndirir. Bu şəkildə fərziyyə təsdiqlənə və ya rədd edilə bilər ki, bu da iki dəyişkən üzərində bir nəticəyə gəlməyə imkan verir.

– Keyfiyyətli tədqiqat

Keyfiyyətli tədqiqatın əsas məqsədi sosial qarşılıqlı əlaqələri anlamaq və şərh etməkdir; bu şəkildə, parametrlərin, insanların və icmaların təsvirləri ilə nəticələnir.

Kəmiyyət metodlarından fərqli olaraq, keyfiyyət texnikaları tədqiqatın aparıldığı kontekstə daha çox əhəmiyyət verir; bunun üçün təbii və insani bir perspektiv verirlər.

Tədqiqat mövzusu həssas olduqda və ya öyrənilən əhaliyə inamı inkişaf etdirməli olan sosial problemlərə məruz qaldıqda xüsusilə faydalıdırlar.

Keyfiyyətli tədqiqatlarda bir neçə texnika və metod mövcuddur: müşahidə, biblioqrafik tədqiqat, etnoqrafik tədqiqatlar, fenomenoloji tədqiqatlar, əsaslı nəzəriyyə, povest və vizuallaşdırma metodları və vəziyyət araşdırmaları.

Müşahidə

Müşahidə, alimin və ya tədqiqatçısının məlumat əldə etmək üçün müəyyən bir fenomen, vəziyyət və ya mühitdə iştirak etdiyi keyfiyyətli bir texnikadır. İstintaqın əvvəlində və ya müəyyən bir fenomen haqqında çox məlumatınız olmadığı zaman istifadə olunur.

Müşahidə tədqiqat prosesi boyunca əsas elementdir, çünki tədqiqatçı ən çox məlumat əldə etmək üçün ona etibar edir.

Müşahidənin müxtəlif formaları var:

İştirakçı müşahidə, nəticəni əldə etmək üçün tədqiqatçının tədqiqat obyektinə (qrup, fakt və ya fenomen) daxil edilməli olduğu bir araşdırmadan ibarətdir.

Digər tərəfdən, iştirakçı olmayan müşahidə, tədqiqatçının sosial qrupa və ya obyektə müdaxilə etmədən məlumatları kənardan seçdiyi birindən ibarətdir. Buna görə elmi müşahidələrin əksəriyyəti iştirak etmir.

Biblioqrafik tədqiqat

Biblioqrafik tədqiqat müəyyən bir mövzu və ya problem barədə elmi cəmiyyətdə yazılanları araşdırmağa cavabdeh olan bir tədqiqat metodudur. Ümumiyyətlə biblioqrafik tədqiqat aşağıdakı funksiyaları yerinə yetirir:

– Görülən istintaq işini dəstəkləyin və davam etdirin.

– Daha əvvəl aparılmış tədqiqatları inkişaf etdirməkdən çəkinin.

– Əvvəllər hazırlanmış təcrübələr haqqında biliklərə ehtiyac olduqda eyni addımları təkrarlaya bilmək üçün icazə verin.

– Yarımçıq və ya tamamlanmamış əvvəlki araşdırmaların davam etdirilməsinə kömək etmək.

– Müvafiq məlumatların toplanmasını və nəzəri çərçivənin yaradılmasını asanlaşdırmaq.

Etnoqrafik tədqiqat

Etnoqrafik tədqiqatlar insan qrupunun davranış nümunələrini, dogmalarını, vərdişlərini, şərtlərini və həyat tərzlərini araşdırmaq istədiyiniz zaman istifadə olunur.

Bu işlər bir bölgədəki fərqli etnik qruplar və ya mütəşəkkil bir mütəxəssis qrupu kimi çox müxtəlif qruplarda aparıla bilər. Hər iki halda da bir mədəniyyət vahidi təşkil edən davranışlar, inanclar və münasibətlər var.

Fenomenoloji tədqiqat

Bu növ keyfiyyətli iş insanların gündəlik təcrübələrinin təhlilinə əsaslanır. Bu texnika sayəsində tədqiqatçılar insanların problemlərinə və çətinliklərinə verdiyi mənanı anlamağa çalışırlar.

Əsaslı nəzəriyyə

Bu keyfiyyətli tədqiqat metodu nəzəriyyəni məlumatdan qurur. Başqa sözlə, bu tədqiqat texnikasının başlanğıc nöqtəsi nəzəriyyə deyil, məlumatlardır.

Zəminli nəzəriyyə yalnız sosial elmlərdə deyil, həm də səhiyyə xidmətləri tədqiqatları, tibb bacıları təhsili və təhsildə istifadə olunur. Məsələn, xəstənin simptom və əlamətlərinin qiymətləndirilməsi xəstəliyə nəzarətin başlanğıc mərhələlərini müəyyənləşdirir.

Anlatım və vizuallaşdırma metodları

Anlatı, insanların hadisələrinə və vəziyyətlərinə necə məna verdiklərini izah etmək üçün hekayələrini necə izah etdiklərinə diqqət yetirir. Digər tərəfdən, vizuallaşdırma metodları araşdırılan şəxslərdən xəritələrin, diaqramların və ya digər şəkillərin qrup dizaynı ilə problemi bildirmələrini istəməyi əhatə edir.

Məsələn, iştirakçılar öz icmalarının diaqramını çəkə və risk yerlərini və ya binaların və ya digər obyektlərin yerləşə biləcəyi əraziləri göstərə bilərlər.

İcma üzvlərindən müəyyən bir dəri infeksiyasının onlara necə və harada təsir etdiyini izah etmələri istənildiyi kimi, görselləşdirmə metodları xalq sağlamlığında geniş istifadə olunur.

Bu, tədqiqatçıya populyar sağlamlıq konsepsiyası haqqında bir məlumat verir və səhiyyə mütəxəssislərinə müdaxilə, müalicə və profilaktika tədbirlərini tətbiq etməyə imkan verir.

Case study

Bu texnika tək bir şəxsin və ya bir qurumun dərindən araşdırılmasını əhatə edir. Misal tədqiqatının əsas məqsədi öyrənilən fərdin mümkün qədər dəqiq bir şəkildə təmsil olunmasını təmin etməkdir.

Tədqiq olunan vəziyyət mürəkkəb olduqda və xüsusi diqqət tələb olunduqda psixologiya sahəsində geniş istifadə olunur. Bu səbəblərdən bu iş üsulu, dərin bir reportaj və bütün xəstənin tarixinin ətraflı bir nəzərdən keçirilməsini əhatə edir.

Misal tədqiqatının fərdiliyi tədqiqatçını tədqiq ediləcək problemi dərindən anlamağa aparır, çünki bu, bir çox spesifik detalın intensiv təhlili üçün bir fürsət deməkdir.

İstintaq üsullarından istifadə nümunələri

– Bir nümunə anket yeniyetmə anaların ana südü ilə qidalandırmanın əhəmiyyəti barədə məlumat səviyyəsinin qiymətləndirilməsi olardı. Bu məlumatlar faizlə (%) ifadə ediləcəkdir.

– A əlaqəli iş qızılca əleyhinə aşılanan uşaqlar və xəstəlik hallarının sayı arasındakı əlaqəni təyin etmək olardı.

– A səbəb-müqayisəli iş uşaqlıqda piylənmə ilə əlaqəli oturaq həyat tərzi, ultra işlənmiş qidaların qəbulu və ya genetika kimi amilləri müəyyənləşdirmək olardı.

– Bir nümunə eksperimental iş Həşərat dərmanlarının dumanlı bitkilərin inkişafına təsirinin qiymətləndirilməsi ola bilər. Bunun üçün tədqiqatçı insektisidlərin konsentrasiyasını seçir və ya idarə edir və onların bitki və meyvələrin böyüməsinə təsirlərini qiymətləndirir.

– Bir nümunə müşahidə Jaguarın reproduktiv davranışının nə olduğunu görmək üçün Braziliyanın Amazon yağış meşələrində gözləyir.

– ABiblioqrafik tədqiqat onlayn bir verilənlər bazasında müəyyən bir yarasa növü haqqında hazırlanan nəşrlərin nə olduğunu araşdırmaqdır.

– A fenomenoloji tədqiqat Bu, qadınların obezlik problemləri ilə əlaqədar algısının qiymətləndirilməsi olardı. Bu vəziyyətdə – təcrübələrinin və inanclarının təhlili yolu ilə – sosial qəbulla əlaqəli psixoloji bir narahatlıq və ya narahatlığa nəzarət problemi mövcud ola bilər.

– A etnoqrafik tədqiqat Borneo cəngəlliyindəki bir tayfa ilə bir neçə ay boyunca onların adətlərini, ənənələrini və ümumiyyətlə mədəniyyətlərini öyrənmək olardı.

– A əsaslı nəzəriyyə İqtisadçı şirkətin həyat qabiliyyətini mənfəət, xərclər, rəqabət və ya xarici təhdidlər və sairə kimi məlumatlara əsaslanaraq hazırlayır.

– A nümunə povest və digər görselləşdirmə metodları Bir xəstədən harada narahatlıq hiss etdiyini və hansı dərəcədə ağrı hiss etdiyini göstərmək istənəndə tətbiq olunan bunlardır. Bununla mümkün şərt nəzərdə tutula bilər.

– A nümunə nümunəsi Vəhşi bir uşaqla, yəni cəmiyyətdən kənarda yaşayan, təbiətdə heyvanlar tərəfindən böyüdülmüş bir insanla həyata keçiriləcəkdi. Bunlar bənzərsiz hallardır və bu, qeyri-adi bir şəkildə baş verməyincə həyata keçirilə bilməz.

İstinadlar

1. Mousalli, (2015). Kəmiyyət tədqiqat üsulları və dizaynları. 28 aprel 2020-ci il tarixində alındı: researchgate.net
2. Apuke, (2017). Kəmiyyət Tədqiqat Metodları: Sinopsis Yanaşması. 28 aprel 2020-ci il tarixində alındı: researchgate.net
3. Astin ,, Uzun A (2014). Keyfiyyətli tədqiqatın xüsusiyyətləri və tətbiqi. 29 aprel 2020-ci il tarixində alındı: researchgate.net
4. Elkatawneh, (2015). Kəmiyyət və kəmiyyət yanaşmalarının müqayisəsi. 29 aprel 2020-ci ildə alındı: researchgate.net
5. Wolff, B., Mahoney, F., Lohiniva, A., Corkum, M. (2018). Keyfiyyətli məlumatların toplanması və təhlili. 27.04.2020 tarixində: cdc.gov
6. Woodsong, Mack., McQueen, K., Qonaq, G. (2005). Keyfiyyətli tədqiqat metodları: məlumat toplayıcılar üçün bələdçi. 27.04.2020 tarixində: org

İzahlı lüğət

sif. Geofizika ilə əlaqədar olan, geofizikaya aid olan. Geofiziki tədqiqat üsulları. Geofiziki rəsədxana.

Paylaşın – Hamı bilsin
Sual və cavabı bəyəndinizsə “Bəyən” və ya “Like”düyməsini tıklayın!
Öz fikrinizi bildirin

Bu məqaləyə aid şərhlər yazılmayıb. Öz şərhlərinizi göndərmək üçün aşağıdakı bölmədən istifadə edin.!

GAVALILIQ

GECQAYNAYAN

GENETİK

GEOBOTANİKA

GEYİNDİRİB-KECİNDİRMƏK

GEYMƏ

GƏDƏ-GÜDƏ

GƏLMƏK

GƏMİRİK

GƏR2

GƏRDƏNBƏND

GƏRDƏNLİK

GƏRDİŞ

GƏTİRMƏK

GƏVƏZƏLƏMƏ

GİCLƏŞMƏK

GİLDİR-GİLDİR

GİLLƏ

GİMNASTİKA

GİRDƏLƏNMƏ

GİRİNTİ(Lİ)-ÇIXINTILI

GOMUŞ

GOPLAMA

GÖBƏLƏKŞƏKİLLİLİK

GÖDƏNQULULUQ

GÖMGÖY2

GÖR-GÖTÜR

GÖRÜLMƏK2

GÖYƏRÇİNİ

GÖYƏRDİLMƏK1

GÖYTÜRKCƏ

GÖZÇIXARAN

GÖZƏLCƏ

GÖZƏL-GÖZƏL

GÖZƏLLƏNDİRMƏ

GÖZƏLLƏNMƏK

GÖZƏM

GÖZÜAC

GUMBULDATMAQ

GUVULDAMAQ

GÜBRƏLƏMƏ

GÜC-BƏLA

GÜDƏLMƏ

GÜLABSÜZƏN

GÜLLƏLƏMƏK

GÜLLÜK

GÜLSABAH

GÜNAH

GÜRUH

GÜZGÜ

Haqqımızda

Bu portalı yaradılmasında məqsədimiz ən tez yenilənən təhsil xəbərlərı məkanı yaratmaq idi. Burada sizlər heç yerdə olmayan testlər, sınaqlar, gündəlik dərslərin yoxlanılması imkanı tapacaqsınız.

Əlaqə

• Azərbaycan, Bakı şəhəri
• +994 50 686 86 44
• sbabanli@yahoo.com

Abunə

Xüsusi kampaniyalar, endirimlər, sınaqlar haqqında ən birinci məlumat almaq üçün abunə olun (PULSUZDUR)

© Bütün hüquqlar qorunur.