10-cu Sinfə Getməliyəm, Ya Da Kollecə Getməliyəm

Qərar qəbul edilməsi prosesi əks əlaqənin yaradılması ilə yekunlaşır. Bu isə o deməkdir ki, qəbul edilən qərar həll ediləcək problemlə bilavasitə bağlı olmalı və qərarın qəbul edildiyi məqamda real vəziyyətlə müqayisə olunmalıdır. Bu baxımdan, qəbul olunmuş hər bir qərar aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
a) məqsədəuyğun olmalı;
b) kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə malik olmalı;
c) optimal olmalı;
d) kompleks xarakter daşımalı;
e) stimullaşdırıcı olmalı;
f) çevik olmalı;
g) səmərəli olmalı;
h) vaxtında olmalıdır.
Qərar qəbul edilməsinin son məqsədi, işin icrasını təşkil etməklə müəssisənin son məqsədə nail olmasını təmin etmək olduğundan, yuxarıda qeyd edilən bütün amillərin nəzərə alınması vacibdir. Yalnız bu tələblərin ödənildiyi qərar variantı müəssisəyə faydalı ola bilər. Bu səbəbdən də qərar qəbul edilməsi prosesinə böyük məsuliyyət və cavabdehlik hissi ilə yanaşılmalıdır.
Qərar qəbul edərkən risk amilinin nəzərə alınması vacib şərtdir. Burada, risk anlayışı təhlükə kimi başa düşülməməlidir. Çünki, risk – müəyyənliyin elə bir səviyyəsidir ki, onun köməyilə nəticəni proqnozlaşdırmaq mümkündür. Əslində, risk – alınacaq nəticənin ya həddindən çox müsbət, yaxud da həddindən çox mənfi olacağını qabaqcadan bilib fəaliyyət göstərməkdir. Burada müəyyənlik və qeyri – müəyyənlik amillərinə də diqqət yetirmək vacibdir.
Müəyyənlik şəraitində qərar qəbul edilməsi, həll ediləcək problem barəsində kifayət qədər informasiyanı olması və qərar variantlarının çox olması ilə bağlı olur. Bu halda risk, seçiləcək qərar variantının yüksək səmərəli və ya az səmərəli olması ilə səciyyələnə bilər. Qeyri-müəyyənlik şəraitində isə əksinə, informasiyanın olmaması səbəbindən qərar variantlarının hazırlanmanın mümkünsüzlüyü baş verir ki, bu da menecer tərəfindən nəticəsi bəlli olmayan vahid bir qərarın qəbul edilməsini zəruri edir. Bu isə öz növbəsində böyük risk yaradır və çox böyük itkilərə səbəb ola bilər. Belə halda qərar qəbul edilməsi yalnız ehtimala əsaslana bilər. Ehtimal isə elmi və təcrübi biliklərə, səriştə və vərdişlərə yox, yalnız intuisiyaya söykəndiyindən onun müsbət nəticə verməsi şübhəlidir.
Qərar qəbul edərkən risk amilini zəiflətmək və ya aradan qaldırmaq üçün, ilk növbədə qeyri-müəyyənliyi azaltmaq və bunun üçünsə, həll ediləcək problemlə bağlı informasiya məhdudluğunu aradan qaldırmaq vacibdir

Qərar qəbul etmək

1. Menecmentdə qərarların təsnifatı.
2. Qərarların qəbul edilməsi zərurəti.
3. Qərarların səmərəli olması meyarları.
4. Qərar qəbul edilməsinə təsir göstərən amillər .
5. Qərar qəbul edilməsi üsulları.
6. Qərar qəbul edilməsi prosesi.

Hər bir müəssisədə son məqsədə çatmaq üçün çoxlu sayda texniki-texnoloji əməliyyatlar həyata keçirilir. Hər bir əməliyyatın təşkili və icrası üçünsə vaxtında və münasib qərar qəbul edilməlidir. Ona görə də menecerlərinin ən gərgin və ən məsul vəzifələrindən biri də qərar qəbul etməkdir. Qərar qəbul edilməsi, həm də menecerin uğuru və ya uğursuzluğu ilə bağlıdır. Çünki hər bir düzgün qərar uğura səbəb olursa, hər bir səhv qərar da uğursuzluğa aparıb çıxarır.

İdarəetmə qərarlarının qəbul edilməsini aşağıdakı kimi təsnif etmək olar:
-Məqsədə görə.
-İdarəetmənin səmərəliliyinə görə.
-Alınan son nəticəyə görə.
-İdarəetmə metodlarına görə.
-Giriş elementlərinə görə.
-Təsir vasitələrinə görə.
-İnformasiya tələblərinə görə.
İdarəetmə qərarlarına və onların keyfiyyətinə təsir göstərən meyarlar aşağıdakılardır:
-Elmi əsasa söykənməsi.
-Vaxtında (lazım olan zamanda) olması.
-Qərarların hazırlanmasına və icrasına təsir gücü.
-Qərarın hazırlanma müddəti.
-Rəhbərin savadı, səriştəsi və təcrübəsi.
-Qərarların qəbul olunma tezliyi.
-Kollektivin qərar qəbul edilməsində rolu.
-İşçilərin işgüzarlığı (sosial-iqtisadi münasibətlər).
-Mövcud olan idarəetmə quruluşu.
-Rəhbərin təşkilatçılıq qabiliyyəti, şəxsi keyfiyyəti və idarəetmə üslubu.
-Qərarların icrasına nəzarətin metodları.
-Kollektivin qərarların icrasında marağı.
-Qərarın icra müddəti.
-Təşkilatda istehsalat və əmək intizamı.
İdarəetmə mühitinə təsir göstərən meyarlar aşağıdakılardır:
-İstehsalın mürəkkəbliyi və fasiləsizliyi.
-İstifadə olunan informasiyanın həcmi və keyfiyyəti.
-Vəzifə təlimatları və standartların olması.
– İdarəetmənin fasiləsizliyi.
-Aydınlıq və yığcamlıq (lakoniklik).
-Reallıq və optimallıq.
-Dəqiqlik və ya dürüstlük (əsaslılıq).
-Məhsulun tamlığı (bütövlüyü) və ifadə forması.
-Səlahiyyət (rəhbərin hüquq və vəzifələri).
-Kollegiallıq.
-İdarəetmə səviyyələrinə uyğunluq.

Qərar qəbul edilməsində iştirak edən əsas üsullar üç qrupa bölünür:
1.İntuitiv qərar; 2. Müşahidə və ya səriştə əsasında qərar; 3. Rasional qərar.
İntuitiv qərar – hər bir rəhbər işçinin (menecerin) intuisiya əsasında qəbul etdiyi qərardır. Bu halda, daxili hissin hökmü əsas götürülür və heç bir təcrübəyə və ya elmi biliyə istinad edilmir.
Mülahizə və ya səriştə əsasında qərar – aparılmış müşahidələrin yekunlaşdırılması və yaxud da əvvəllər baş vermiş pozuntuların (xətaların) həlli zamanı müsbət nəticə vermiş təcrübənin (səriştənin) tətbiqi yolu ilə olur. Bu halda həm ayrı-ayrı fərdlərin, həm də ümumi kollektivin təcrübəsinə və səriştəsinə əsaslanmaq olar.
Rasional qərar – elmi və təcrübi biliklərin tətbiqi, rəhbər işçinin intellektual səviyyəsi və qabiliyyəti əsasında qəbul olunur. Bu halda əsas meyar, elmi – nəzəri biliklərə və həm də qabaqcıl təcrübəyə və müasir elmi metodlara əsaslanmaqdır.

Əslində, qərar qəbul edilməsi özü bir prosesdir. Bu proses aşağıdakı ardıcıllıqla qurulmalı və həyata keçirilməlidir.
1.Problemin diaqnozunun qoyulması – hansı iş (məsələ) barədə qərar qəbul edilməlidir?
2.Meyarların müəyyənləşdirilməsi – problem nədir və hansı standartları pozulmuşdur?
3.Alternativlərin tapılması – aşkar edilmiş çatışmamazlıqları aradan götürmək üçün hansı variantlar vardır?
4.Alternativlərin qiymətləndirilməsi- problemin həllində hansı variant daha sərfəlidir və müəssisənin imkanlarına uyğundur?
5.Qərar qəbul edilməsi – ən səmərəli qərar variantının seçilməsi.
6.Qəbul edilmiş qərarın icrası – işin gedişinin qərara müvafiq dəyişdirilməsi.

Qərar qəbul edilməsi prosesi əks əlaqənin yaradılması ilə yekunlaşır. Bu isə o deməkdir ki, qəbul edilən qərar həll ediləcək problemlə bilavasitə bağlı olmalı və qərarın qəbul edildiyi məqamda real vəziyyətlə müqayisə olunmalıdır. Bu baxımdan, qəbul olunmuş hər bir qərar aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir:
a) məqsədəuyğun olmalı;
b) kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinə malik olmalı;
c) optimal olmalı;
d) kompleks xarakter daşımalı;
e) stimullaşdırıcı olmalı;
f) çevik olmalı;
g) səmərəli olmalı;
h) vaxtında olmalıdır.
Qərar qəbul edilməsinin son məqsədi, işin icrasını təşkil etməklə müəssisənin son məqsədə nail olmasını təmin etmək olduğundan, yuxarıda qeyd edilən bütün amillərin nəzərə alınması vacibdir. Yalnız bu tələblərin ödənildiyi qərar variantı müəssisəyə faydalı ola bilər. Bu səbəbdən də qərar qəbul edilməsi prosesinə böyük məsuliyyət və cavabdehlik hissi ilə yanaşılmalıdır.
Qərar qəbul edərkən risk amilinin nəzərə alınması vacib şərtdir. Burada, risk anlayışı təhlükə kimi başa düşülməməlidir. Çünki, risk – müəyyənliyin elə bir səviyyəsidir ki, onun köməyilə nəticəni proqnozlaşdırmaq mümkündür. Əslində, risk – alınacaq nəticənin ya həddindən çox müsbət, yaxud da həddindən çox mənfi olacağını qabaqcadan bilib fəaliyyət göstərməkdir. Burada müəyyənlik və qeyri – müəyyənlik amillərinə də diqqət yetirmək vacibdir.
Müəyyənlik şəraitində qərar qəbul edilməsi, həll ediləcək problem barəsində kifayət qədər informasiyanı olması və qərar variantlarının çox olması ilə bağlı olur. Bu halda risk, seçiləcək qərar variantının yüksək səmərəli və ya az səmərəli olması ilə səciyyələnə bilər. Qeyri-müəyyənlik şəraitində isə əksinə, informasiyanın olmaması səbəbindən qərar variantlarının hazırlanmanın mümkünsüzlüyü baş verir ki, bu da menecer tərəfindən nəticəsi bəlli olmayan vahid bir qərarın qəbul edilməsini zəruri edir. Bu isə öz növbəsində böyük risk yaradır və çox böyük itkilərə səbəb ola bilər. Belə halda qərar qəbul edilməsi yalnız ehtimala əsaslana bilər. Ehtimal isə elmi və təcrübi biliklərə, səriştə və vərdişlərə yox, yalnız intuisiyaya söykəndiyindən onun müsbət nəticə verməsi şübhəlidir.
Qərar qəbul edərkən risk amilini zəiflətmək və ya aradan qaldırmaq üçün, ilk növbədə qeyri-müəyyənliyi azaltmaq və bunun üçünsə, həll ediləcək problemlə bağlı informasiya məhdudluğunu aradan qaldırmaq vacibdir

Müəllif: Ağasəf İmran
Mənbə: ”Menecment”(dərslik) BAKI-2007

10-cu Sinfə Getməliyəm, Ya Da Kollecə Getməliyəm?

Video: 10-cu Sinfə Getməliyəm, Ya Da Kollecə Getməliyəm?

Video: Носки- следки на двух спицах БЕЗ ШВА. ПОДРОБНЫЙ мастер класс. 2023, Bilər
2023 Müəllif: Gloria Harrison | [email protected] . Son dəyişdirildi: 2023-05-23 16:01

Artıq ilin əvvəlində 9-cu sinif məzunları gələcək təhsil yolları barədə düşünməyə başlayırlar. 9-cu sinifdən sonra şagird doğma məktəbində qala bilər, başqasına keçə bilər və ya kollec, lisey və ya məktəbə gedə bilər. 10-cu sinfə getməliyəm, ya da kollecə getməliyəm?

Həlledici an

Doqquzuncu sinif bir çox şagird üçün dönüş nöqtəsi olur. Və yalnız ilk ciddi imtahandan keçməyiniz lazım deyil – OGE. İmtahanlardan sonra gələcək təhsil marşrutu ilə bağlı sual yaranacaq. Əslində, statistikaya görə, məzunların ümumi sayının 50% -dən çoxu 10-cu sinfə gedir. Mövcud 10-cu sinifə qəbul sistemi çoxlarına əlavə təhsil üçün bir şans vermir. OGE-nin ən azı bir imtahanından qənaətbəxş olmayan (qiymət qiyməti ilə) keçənlər rəsmi olaraq 10-cu sinfə qəbul edilmir. Belə bir məzuna bir sertifikat veriləcək, lakin artıq onu, məsələn, bir kollecdə oxumaq üçün qəbul edə bilməyəcəklər. Bu cür uşaqlar üçün yalnız ən qısa müddətdə dəyişdirilməyən xüsusi bir məktəb qalır. Şəkil Bəzi məktəblər orta məktəbdə yüklənməmək üçün əlavə daxili imtahanlara əsasən 10-cu sinifə qəbul açırlar. Eyni zamanda, bu məktəbdə oxumayan və coğrafi cəhətdən ona bağlı olmayan uşaqlar da imtahandan keçə bilərlər. Bir qayda olaraq, bunlar yuxarı siniflərdə ixtisaslaşmış təhsil müəssisələridir. Bu yanaşma, qəsdən ali təhsilin xüsusiyyətlərini seçmiş və seçilmiş universitetə daxil olmaq üçün ciddi şəkildə oxumağa hazır olan uşaqların siniflərə qəbulunu təmin edir.

Qəbul qaydaları

Hələ bir peşə seçiminə qərar verməyən uşaqlar üçün hər məktəbdə ümumi təhsil sinfi açılmalıdır. Məktəb rəhbərliyi uşaqların qəbulunu süni şəkildə məhdudlaşdırırsa, bu valideynlərin Təhsil Şöbəsi ilə əlaqə saxlamasına səbəb olur. OGE-dən müvəffəqiyyətlə keçmiş və ərazi bazasında məktəbə getmək hüququ olan bütün maraqlı şagirdlərin 10-cu sinfə getmələri tələb olunur. Bəs 10-cu sinifdə oxumaq hüququ üçün bu qədər mübarizə aparmağa dəyərmi? Şəkil Yüksək siniflərə getmək yalnız məktəb “güclü” olduqda, ixtisaslaşmış siniflərə və müəyyən universitetlərlə razılaşmalara sahib olduqda mantiqidir. Ancaq ixtisaslaşmış bir sinifin olması da keyfiyyətli təhsilə zəmanət vermir. Başqa qurumlardan olan subyektlər profilə rəhbərlik etməyə başlayırlarsa, bu başqa məsələdir. Məsələn, kimya-bioloji sinifdə mühazirələr ixtisaslaşmış bir institutun müəllimləri və ya praktik həkimlər tərəfindən verilir. Və fizika və riyaziyyat sinfi hər hansı bir texniki universitetin ixtisas şöbəsi ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Bu o deməkdir ki, uşaqlar adi müəllimlə müqayisədə daha yüksək təcrübə və bilik əldə etmək imkanı qazanacaqlar. Ancaq bu cür siniflərdə olan şagirdlər oxumaq və müvəffəqiyyətli qəbul üçün motivasiya edilməlidir. Peşə seçərkən bir neçə ildir burada oturmaq olmaz. Orta məktəbli və ya C sinifində məktəbdə oturub ona “beyin verilənə qədər” gözləməyin mənası varmı? Sakit rejimdə oturmaq olar. Ancaq 11-ci sinif gələcək və İSTİFADƏ keçəcək. Və burada çətinliklər başlaya bilər. İmtahanlar hər il daha da çətinləşir, əlavə fənlərin verilməsi təmin olunur. Artıq əlavə İngilis dilini təqdim etdilər, tarix təqdim etməklə hədələyirlər. Valideynlər uşağın universitetə girmək üçün bu əşyaları yaxşı bir bal toplaya biləcəyinə əmindirlərmi? İndi pullu departament də abituriyentləri sərhəd balları ilə aparmağa çalışır. Və uğursuzluq halında, vaxt itiriləcəkdir. Məsələn, oğlanlar üçün bu vacibdir.

Məktəbə alternativ

9-cu sinifiniz kifayət qədər yaxşıdırsa, kollecə getməyə cəhd edə bilərsiniz. Valideynlər ehtiraslarını mülayimləşdirməli və Sovet təhsil sistemi haqqında bildiklərini unutmalıdırlar. Kollec indi yaxşı bir məktəbə sahib olmaq uğursuzluğu olan uşaqlar üçün ali təhsilə aparan bir addımdır. Müasir kolleclər demək olar ki, mini institutlardır. Hətta orada beş il, institutda isə bakalavr dərəcəsi üçün dörd il oxuduqları ixtisaslar var. Həm də bilik səviyyəsi, maddi baza və müəllim heyəti indi kolleclərdə daha yüksəkdir. Ancaq yaxşı bir kollecə daxil olmaq da asan deyildi. Şəkil Başqa bir Sovet stereotipi: C sinif şagirdləri kollecə gedirlər. Ən yaxşı kolleclərin keçid balına baxın – ən azı 4, 8 bal. Keçid qiyməti isə məktəb sertifikatının orta qiymətindən ibarətdir. Çox şey var. Büdcəyə daxil olmaq üçün sertifikatda yalnız iki və ya üç dörd, yəni. əla səviyyəli uşaqlar kollecə gedir. Niyə oldu? Yenə də məktəb müəyyən bir səviyyədə məlumat verə bilməz. Valideynlər başa düşürlər ki, institut üçün ödəməli olduqları bir şey olmayacaq və büdcə yerləri hər il kəsilir. Ümumiyyətlə, ali təhsilin tənəzzülü və nüfuzu var. Və bu, təəssüf ki, əsassız deyil. Kolleclərdə populyar ixtisaslar üzrə büdcədən maliyyələşdirilən yerlər hələ də çoxdur. Çoxları pullu bir filiala sahib ola bilər, xüsusən də, məsələn, analıq kapitalı ilə ödənilə bilər. Universitetdə olarkən bu pul ən yaxşı halda dörd semestr üçün kifayətdir.

Başqa yolla gedin

Ancaq kolleclərə kollecə uğurlu qəbul nöqteyi-nəzərindən baxmaq olar, yalnız ona gedən yol daha uzun olacaqdır. Ali təhsil müəssisələrini əsas götürən çox sayda kollec var. Onlardan məzun olan tələbələr instituta daxili imtahana əsasən imtahan nəticələri olmadan qəbul olunurlar. Qəbul edildikdən sonra fərdi qısaldılmış tədris planına əsasən təhsil alırlar. Ancaq bir çox kollec məzunu, təcrübəni artıq qazandıqları üçün təhsili işlə birləşdirir. Və oğlanlar ordudan möhlət alır. Universitet kolleclərinə daxil olmaq hər zaman daha çətin olmuşdur. Fərqli bir təhsil səviyyəsi var, institutla qarşılıqlı əlaqə davam edir, həm tələbələr, həm də müəllim heyəti üçün daha yüksək tələblər. Və ixtisaslaşmış gimnaziyaları nəzərə almasaq, bilik səviyyəsi, şübhəsiz ki, məktəbdən daha yüksəkdir, amma bunlardan yalnız bir neçəsi var. Məzun artıq instituta qərar vermişsə və məktəb açıq şəkildə qəbul üçün lazımi məlumatları verməyəcəksə, seçimi bir kolleclə düşünmək daha yaxşıdır. Şəkil Liseydən keçən ballar peşə orta təhsilinə olan marağın artdığını göstərir. Və ora oxumaq üçün marjinal insanlar deyil, məqsədyönlü uşaqlardır. Kolleclərin üstünlüyü ondan ibarətdir ki, praktika daha çoxdur, məktəb isə sırf nəzəriyyədir. Kollecdə nizam-intizam sərtdir, universitetdəki kimi pulsuz iştirak yoxdur və valideynlər övladlarının nəzarət altında olduğuna əmin ola bilərlər. Ancaq tələbələrə böyüklər kimi yanaşmaq və buna görə də tələb olunur. Hər il iki imtahan sessiyası olur, illik layihə işləri hazırlanır, dövlət imtahanları verilir və tezis müdafiə olunur. Üstəlik, kollec məzunlarının məzun olduqdan sonra iş ilə bağlı problemləri azdır. Orta səviyyəli mütəxəssislər işəgötürən tərəfindən tələb olunur, iş tələbləri baxımından daha az şıltaqdırlar. Ancaq bu uşaqların karyeralarına daha erkən başlamaq üçün daha çox şansı var. Və yaxşı bir başlanğıcla, diplomlarına yox, iş uğurlarına baxılacaq. Başqa bir yanlış düşüncə problemli valideynlərdən təmizlənməlidir: kollec tələbəsi əhalisi. Bir təhsil müəssisəsi seçərkən keçid balına baxın. Nə qədər yüksəkdirsə, öyrənməyə fokuslanan uşaqlar o qədər ciddidir. Çətin mühəndislik şöbələri hər kəs üçün seçim deyil. Üstəlik, indi büdcədən keçməmiş abituriyentlər üçün də bir rəqabət var. Pullu əsaslarla hər yerə gedə biləcəyiniz bir mifdir. Eyni zamanda, keçid balının aşağı həddi təyin olunur, ticarət yerləri də məhduddur. Birinci ildən sonra “pullu tələbələr” əla təhsil və pulsuz yerlərlə büdcəyə köçürmə imkanı qazanırlar.