İnsanın ölüm tarixi təsadüfi olmur – Professordan ölüm və ruhun İZAHI

– Ölüm günü, tarixi təsadüfi deyil. Ad günü kimi.

Qazların effektiv çoxaldılması

Qazları xoşlayıram. Heç bir mənim bu qədər xoşuma gəlmir. Onları xoşlamağın səbəbləri var. Onlar çox səliqəlidirlər, başadüşən və qayda-qanun tez öyrəşirlər. Fermadan nə qədər uzağa getmələrinə baxmayaraq geriyə yolu həmişə tanıyırlar. Əlavə olaraq onlar həmişə vaxtında evə qayıdırlar. Əgər toyuqların qabğına dən səpsəniz onlar kiçikləri gözləmədən dərhal yemi dənləyəcəklər. Qazlar isə özlərini belə aparmır – kiçiklər doyunca yeyənə qədər onlar yemə yaxın durmurlar.

Mən fikirləşirəm ki, qaz əti bütün mağazalarımızda satılmalıdır. Çünki ondan hazırlanan yeməklər çox dadlı və tutumlu olur. Qazları saxlamaq və çoxaltmaq lazımdır. Bu həm lazımlı həm də sərfəli işdir.

Qazlar haqqında məlumat az olsa da mən onlar haqqında bir kitab tapa bildim. Bu kitabı mən artıq əzbərdən bilirəm. Bu kitabda yazılana görə ülkəmizdə qazların sayı azalıb. Bunun əsas səbəbi onların

köhnə üsullarla çoxaldılmasıdır. Qazlar 4 kq çəkiyə yalnız 150-180 günə çatırlar. Ətin qiymətini onun bu vaxt ərzində tələb etdiyi yemlə müqayisə etdikdə başa düşmək olardı ki, qaz saxlamaq heç də sərfəli deyildi.

Təcrübəmə əsaslanaraq deyə bilərəm ki, bu işə əgər iqtisadi tərəfdən yanaşsanız sizin yaxşı gəliriniz də ola bilər.

Kiçik vaxt ərzində qazların sayını çoxaldaraq kiçik ferma da açmaq olar. Buna imkan verən bu quşların təbiətidir.

Qazlar istənilən iqlimə yaxşı öyrəşirlər. Onlar soyuqdan qorxmur. Misal üçün biz onları qışda qızdırıcı sistemi olmayan hində saxlayırıq. Onlar hətta -20 şaxtada da duzənlik zonada otlayaraq gönlərini keçirə bilərlər.

Qazlar yemə çoxda tələbatlı deyillər. Düzgün rasion seçilərsə onların hər kiloqramına çox az dən tələb olunur. Otlaqda saxlanılan qaz gün ərzində 2kq-dan çox ot yeyir. Taxıl yığımından sonra torpaqda qalan qalıqları da qazlara yedirtmək olar. Bu qalıq dənlər yığmağa da ehtiyac qalmaz. Yem kimi təzə kəsilmiş ot, kələm yarpaqları, kartof, çuğundur və silos da istifadə etmək olar.

Onlar təbiətlərinə görə dəstədə yaşayan quşlardır. Onlar həm də xüsusi qayğı tələb etmirlər.

Qazların müxtəlif cinslər və cins qrupları var: vladimirski, arzamat, gorkiy, xolmoqorq, kaluqa, böyük boz, şadrin, pskovsk və s.

Mənim Vladimir cinsi digərlərindən daha çox xoşuma gəlir. Onlar saxlanılması və yemlənmələri üçün qayğı tələb etmir. Həm də çəkilərinə görə də digərlərindən heç də geri qalmırlar. Erkək qazların çəkisi 8-10kq olur. Dişiləri isə 7-8kq olur, ildə 40-45 yumurta verirlər. Bu orta göstəricilərdir, ayrı saxlanılanlar daha məhsuldar olur , çəkiləri isə 16kq-a qədər ola bilər. Mənim fermamda qazlar həyatlarının 9 ilini hər ildə 90 yumurta verirdilər. Belə böyük quşlar üçün bu çox yaxşı göstəricidir. Quşları hamdə payız tüktökmə dövründən sora da yumurta verməyə məcbur etmək olar.

İkinci yumurata vermə siklini almaq üçün onların iyulun ortasaından onların günlərini qısaltmaq lazımdır. Bunun üçün onları səhər saat 8-də gəzməyə buraxmaq, günorta saat 3-də isə hinlərinə qaytarmaq lazımdır. Hində tam olaraq qaranlıq olmalıdır. Belə rejimdə onları 20 gün saxlamaq lazımdır. Sonra onlar yavaş-yavaş 1 həftə ərzində onların günlərini 7 saatdan 14 saata keçırmək lazımdır. Nəticədə sentyabrın ikinci yarsından qazlar intensiv olaraq yumurta verməyə başlayırlar. Bu yumurtalama dövrü 3.5-4 ay davam edir. Bu dövr bitdikdən sonra onları adi gün rejiminə keçirmək lazımdır. 2-2.5 aydan sonra isə yaz-yay yumurtalama tsikli başlayacaq (martda).

İnkubatorda biz hər 100 yumurtadan 75-76 cücə alırıq. 70-75 günlük qazlardan artıq ət almaq məqsədi ilə istifadə etmək olar. Dişi qazlar 10-11 aylığına yumurta verməyə başlayırlar.

İndi isə qazları necə böyütmək və onlara necə qulluq etmək haqqında danışaq. Ilk olaraq cütlükləri və qrupları seçmək lazımdır. Dişiləri çox yumurta verənlərdən, erkəkləri isə yumurtanı mayalandırma faizi yuxarı olanlardan seçirik. Cülüklər arasında qohumluq əlaqələrinin olmamasında xüsusi diqqət yetiririk. Bunu müəyyən etmək asandır: sadəcə olaraq onları nişanlayın və hər bir quşu siyahıya alın.

Qazların qruplara yığılması isə payızda başlayır. Bu vaxta onlar artıq bayıra buraxılmır, vaxtlarını hində keçirirlər. Qrup şəkildə yığılan qazların istifadə müddəti 6-8 il olur. Dişilərdə zaman keçdikcə yumurta vermə aktivliyi artır. Yaşa görə qazları yığmaq vacibdir.

Qaz qrupunun (sürü) tərkibi təxmini olaraq belə olmalıdır – fərələr 30%, pereyarka 25%, yaşlı quşlar 20, yuxarı yaşlılar 25%. Cinsiyətinə görə isə hər bir baş erkəyə üç baş dişi düşür. Bu o demək deyil ki bir erkəyə yalnız 3 dişi ayrılmalıdır. Bəzən bir erkək beş dişi ilə maraqlanır, bəzən isə yalnız biri ilə.

2 il əvvəl iki yeni qaz hini tikmişdik. Qabaq divarın hündürlüyü 2.1m, arxa divar isə 1.25m-dir. Belə ölçülər maddi baxımdan sərfəlidir. Həm də içəridə quşlara lazım olan qədər yer və hava da olur.

Hər qaz hinində iki bölmə var. Uşaqlıq (ana) sürüsü qrup metoduyla olur. Qaz hinləri müvafiq olaraq təchiz edilmişdir. Hər bölmə beş bərabər seksiyaya taxtadan qayrılmış arakəsmələrlə bölünmüşdür. Divarın (fasadının) dəhlizinin uzununa təxminən iki metrin bütöv enlə keçidi qoyulmuşdur (tərk edilmişdir). Seksiyalarda arakəsmələrin hündürlüyü — 1,2 metr.

Seksiyalarda yuvalar qurulmuşdur (təyin edilmişdir), dəhlizlərdə — yem və su üçün taxta təknəciklər. Qabaq divarda hər seksiyaya qarşı gəzmə meydançalara deşiklər (əl yerləri) var. Bu meydançalar, yer (yerləşdirmə) kimi, həmçinin seksiyalara bölünmüşdür (sındırılmışdır), hansılar ki, metal torla təxminən bir yarım metrin hündürlüyüylə hasarlanmışdır. Seksiyalar qapılar vasitəsilə bildirilir. Gəzmə meydançalarda yem və su üçün təknəciklər dəyir (durur).

Bizdə qaz hinləri qızdırıcısızdır. Quşlar dərin altlıq üzərində saxlanılır. Əvvəl yerə qalın saman sərilir, sonra üzərinə yonqar əlavə olunur. Gündəlik bu altlığın üzəri yenilənir, üzərindən təmiz yonqar səpilir. Altlığın tam olaraq yenisi ilə əvəz olunması ildə bir dəfə edilir. Bunu adətən yayda, quşları yaylağa çıxararkən edirlər.

Qışda və yayda iş günü səhər saat 8-də başlayır və saat 5-ə qədər davam edir(arada 2 saat yeməyə ayrılır). Ilk olaraq hinin qapıları açılır və qazlar bayıra buraxılır. Hində təmizlik işləri aparılır, yem və su qabları yuyulur, altlıqlarının üzərinə yeni yonqaz qatı səpilir. Əgər yumurta vermə dövrü başlanıbsa yumurtalar yığılır. Və sonda quşlara yem verilir.

Qazları gündə 3 dəfə yedirdirlər: səhər saat 9-da, günorta saat 2-də və saat 5-də. Qış fəslində qazların yemlərini əsasını toyuq kombiyemləri təşkil edir. Bu yemlərə vitaminlər və minerallar əlavə edilməlidir. Kombiyemin tərkibi belədir: üyüdülmüş arpa, noxud, buğda kəpəyi, əhəng daşı, üyüdülmüş balıq və ət-sümük unu, çınqıl, duz. Vitamin əlavələri kimi ot unu istifadə olunur. Gündəlik yemə 50q əlavə olunur. Bir quşun gündəlik norması – 200q kombiyem, 100q dən.

Qazlar üçün yemlər sexlərdə xammallardan hazırlanır. Hinə araba ilə gətirilir. Yemin paylanması üçün asılı konstruksiyadan istifadə olunur. Səhər və axşam yeməyinə kombiyem verilir. İşəridəki və çöldəki yem qabları kombiyemlə doldurulur. Quşlar günlərinin çox hissəsini çöldə keçirdiklərinə görə bayırdakı qabları unutmaq olmaz. Axşam isə hində onlara dən verilir: arpa, çovdar, buğda, darı. Cücərdilmiş dənlərdən istifadə daha məsləhətlidir.

Yemlərin balanslaşdırılmasına – qidalılıq və kaloriliyinə görə düzgün qarışıqlardan istifadə etmək lazımdır. Buna əsasən yumurtalama dövründə xüsusi diqqət etmək lazımdır. Bu dövrdə quşları gücləndirilmiş yem rejiminə keçirin. Quş yemində nə qədər və hansı elementlərin olması, onların gündəlik rasionunu hər bir zootexnik bilir. Yemlərin rəngarəngliyinə çalışmaq lazımdır. Bu tədbirlər görüldüyü halda qazlar düzgün inkişaf edəcək.

Yayda qazlar demək olar ki, bütün vaxtlarını su hövzələrində və çöldə keçirirlər. Bu dövrdə onların yemini 2 dəfəyə qədər azaltmaq olar. Quşların saxlandığı yerlərdə əgər yaxşı otlaqlar olarsa onlara tələb olunan maddi resursla da azalır.

Cavan quşlar haqqında qıssa məlumat. Yumurtalama dövründə günümüz yuvaları nəzərdən keçirmə və yumurta yığımı ilə başlayır. Qazlar qruplara bölündükdə onlar ailələr şəklində saxlanılır. Buna görə də yumurtaları nişanlarmaq və qeydə almaq lazımdır. Qeydləri sadə karandaşla yumurtanın iti ucunda aparın. Çünki yumurtadan çıxan cücələr yumurtanı ya küt tərəfdən, ya da yanlardan dimdikləməyə başlayırlar.

Alınmış bu qeydlər qazları halqalamağa kümək edir. Qazların yuvada çox oturmalarının qarşısını almaq üçün hər bir saatdan bir yumurtaları yığırıq.

Hində yumurta qoyma dövüründə temperaturu 0 dərəcədən aşağı düşməyə imkan verməyin. Şaxtalı günlərdə quşları həyətə buraxmayın və qapıların bağlı olmasına diqqət yetirin. Yumurtalar qablarda saxlanılmalıdır(qış və payız olarsa mütləq qızdırıcılı). İnkubatora qoymaq üçün yumurtalar adətən 5 günü tamam olana qədər seçilir. İnkubatora qoymazdan əvvəl yumurtaları diqqətlə nəzərdən keçirin. Adətən yumurtaların içərisində ikisarılı yumurtalar olur. Belə yumurtalar inkubator üçün yaramır. Həm də çox kiçik, düzgün forması olmayan və tünd rəngli ləkələri olan yumurtaları da istifadə etməyin.

Cücələr inkubatordan 29-31-ci gün çıxmağa başlayırlar. Onlar üçün bizdə xüsusi yer (yerləşdirmə) yoxdur.Adi yarıya bölünmüş quşxanadan istifadə edirik: bir yarı — cücələr üçün, başqa — qaz balaları üçün. Bu yerdə bruderlər qoyulur – metal lampalı və elektrik qızdırıcılı qapaqlar. Həyatlarını ilk günlərini cücələr bu bruderlər altında, 27-28 dərəcə istidə keçirirlər. Sonra hər beş gündən bir temperatur 2-3 dərəcə azaldılır.

Bruderlərlə yanaşı su və yem qabları da qoyuruq. Cücələr üçün ən yaxşı yem – vitaminlərlə ot unudur. Bəzən vitaminlər olmayanda cücə kimbiyemi ilə ot ununun qarışığını da verirlər. Həm də yaşıl yem – göyərti və ya yonca da istifadə etmək olar. Heyvan mənşəli zülallarla zəngin qidaları qazlar xoşlamırlar. Bitki mənşəli zülallarla zəngin yemlərdən istifadə daha məsləhətlidir. Cücələrin 45 günü tamam olandan sonra onları ümumi qrupa böyüklərə qatmaq olar. İl əzrində biz hər qrupdan (qaz ailəsindən) 500kq-a qədər ət alırıq.

Gördüyünüz kimi qaz saxlamaq sərfəlidir.

İnsanın ölüm tarixi təsadüfi olmur – Professordan ölüm və ruhun İZAHI

Ölümsüz, əbədi həyat axtarışında olan yazıçılar, alimlər, filosoflar dəhşətli bir axtarışda idilər. Onlar səhv yoldadırlar.

Əbədi həyat – insan üçün əzabdır, məşəqqətdir. İnsan həyatı əbədi olsa Yer həyatının bitmək bilməyən imtahanları, dərsləri, tənbehləri də bitməz. Ölüm – insana mükafatdır, fasilədir, azadlıqdır. O, yalnız o halda normal deyil ki, qəfil baş verir, qəza ilə olur və insanı inkişafının zirvəsində, güclü, enerjili vaxtında yaxalayır.

Moskvanın məşhur psixoterapevti, tibb elmləri doktoru, yeni art terapiya metodlarının müəllifi Andrey Qnezdilovun həyatın bir hissəsi olan ölüm fraqmentləri barədə maraqlı fikirlərini təqdim edirik.

Ahıl insanlar isə ölümü çox zaman istəyir, gözləyir.

– Qədimdə slavyan kəndlisi artıq işləyə bilmədiyini, daxmasından çıxa bilmədiyini, doğmalarına yük olduğunu görəndə, hamam gedib yuyunar, təmiz ağ köynəyini geyinər, qohum qonşu ilə halallaşıb, vidalaşıb uzanıb sakitcə ölümünü gözləyər, səsləyər və ölərdi də. Onların ölümü indikilər kimi əzablı, əziyyətli deyildi. Çünki o insan ölümü ilə barışırdı. Onlar ölməyə özlərinə icazə verirdilər, könüllü. Çünki mübarizə əbəs idi.

İndi də belə faktlarla qarşılaşıram.

Bizə bir onkoloji xəstə gəlmişdi, hərbçi idi. Zarafatla deyirdi ki, mən 3 müharibə keçmişəm, ölümlə oynamışam, indi onun mənimlə oynamaq növbəsi gəldi.

Bir səhər o yataqdan qalxa bilmədi. Dedi vəssalam, mənə dəyməyin, mənim gücüm qalmadı, ölürəm.

Biz ürək-dirək verirdik ki, bu metastazdır, onurğa və sümüyə verib, bununla belə xəstələr bir neçə il yaşaya bilir. O dedi yox, yox. Mən bilirəm, bu ölümdür. Sonum gəldi.

3 gün ərzində o ölürdü. Halbuki biz həkimlər onda ölmək üçün heç bir fizioloji səbəb görmürdük. Yəni yaşamalıydı. Amma o öldü. Çünki bu iradi seçil idi, qərar idi və necəsə bu sifariş yerinə yetirilirdi.

– Ölüm hələ insan döllənən zaman proqramlaşdırılır. İlk dəfə ölüm dadını insan ana bətnindən çıxanda, doğulanda bir növ hiss edir. Çünki doğum körpənin aylarla öyrəşdiyi bir həyat mənbəyindən ayrılıb, sanki ölməsi idi. Dərindən araşdıranda görürsən ki, asan doğulan insanın ölümü asan , ağır doğulan insanın ölümü ağır olur.

– Ölüm günü, tarixi təsadüfi deyil. Ad günü kimi.

Hələ heç bir müdrik ölüm anında nə baş verdiyini anlamayıb və izahını verə bilməyib.

Mən 10 il Onkoloji institutda psixoterapevt kimi işləyirdim. Bir dəfə gənc xəstə qadın üzərinə çağırıldım. Əməliyyat zamanı onun ürəyi dayanmışdı, uzun müddət işə sala bilmirdilər, o oyananda isə məni çağırdılar ki, psixikasını yoxlayım. Reanimasiyada mən soruşdum. Siz mənimlə danışa bilərsiz?

– Əlbəttə, sizdən üzr istəmək istəyirəm, nə qədər əziyyət etdim.

– Necə yəni. Mənim ürəyim dayandı, mən elə bir stress keçirdim ki. Həkimlər də əl-ayağa düşdü, qorxdular.

– Axı siz narkozdaydız, bunu necə bildiz?

– Doktor, mən sizə çox şey danışaram, amma söz verin ki, məni ruhi xəstə hesab etməyəcəksiz.

Mənim vədimdən sonra o danışdı ki, narkoz yuxusuna gedəndə, hiss edib ki, dabanlarından yumşaq bir zərbə onu daxildə vint kimi fırladıb. Onun ruhu, hissləri çölə çıxır və dumanlı bir sahəyə düşür. Ətrafa baxanda o, həkimlərin onun bədəninə əyilib işlədiyini görür. Birdən səs gəlir, əməliyyatı kəsin, ürək dayandı.

Qadın düşünür ki, ölür və bu vaxt anası, qızı ilə son kəs görüşmədiyi üçün dəhşətli stres keçirir. Bu vaxt onu kürəyindən nəsə itələyir və o, öz mənzilinə düşür. Otaqda qızı, anası, nənəsi var idi. Qapı döyülür, qonşuları gəlir. Bu vaxt uşaq toxunaraq fincanı yerə salıb qırır. Qızı ağlayarkən, nənəsi deyir ki, qab sınmağı xeyirə əlamətdir. Qadın yaxınlaşıb qızının başını sığallayır, ağlama deyir. Qız bir an anasının üzünə baxır, amma sanki onu görməyərək çevrilib gedir. Qadın anlayır ki, otaqdakılar onu görmür. Tez özünü iri güzgünün önünə atır və orda da özünü görmür. Birdə xatırlayır ki, axı o indi xəstəxanada, əməliyyatda olmalıdır. O, tez özünü qapıya atır və əməliyyatxanaya düşür. Bu an anestezioloqun “ürək işə düşdü, əməliyyata davam edə bilərsiz” sözünü eşidir.

Mən diqqətlə qulaq asıb dedim. “İstəyirsizmi, mən indi sizin ünvana gedib, ana, nənənizə hər şeyin yaxşı olduğunu deyim, həm də onları görüşə dəvət edim?

Qadın razılaşdı. Mən ünvana getdim, qapını nənə açdı. Evdə qız, ana, nənə var idi. Mən xəstə, əməliyyat barədə danışıb, sual verdim. Bu gün saat 11-12 arası qonşu Lidiya sizə gəlmişdi?

Qadın dedi hə. Dedim o gələndə uşaq qaçanda masadan fincanı salıb sındırıb?

Ana-nənə gözlərini döyürdü: həkim siz sehrbazsız? Mən detalları danışdıqca qadınlar şoka düşürdü.

Onlara dedim ki, bunları qızınız narkoz yuxusunda görüb. Kliniki ölüm və ya ürəyi dayanmışdı deyə qorxutmadım.

Bununla da o qadının düz danışdığını sübut etdim.

– Biz həkimlər ölüm faktını o halda təsdiq edirik ki, tənəfüs, ürək, beyin dayanır, informasiyanı qəbul etmir. Beyin antendir. Bəs kliniki ölüm zamanı beyin informasiyanı hardan alır? Deməli, bizim bilmədiyimiz, beyindən də güclü nəsə var.Bəlkə də bu həmin ruhdur, bəlkə də psixikadır.

– İnsan necə bir ölüm istəyir?

Biz bunu yaşlı, sağlam, xəstə- çox adamlardan soruşmuşuq. Məlum olub ki, müəyyən xarakterə malik insanlar öz xarakterlərinə uyğun ölüm modeli proqramlaşdırıblar.

Şizoid xarakterlilər – elə ölmək istəyiblər ki, onların cəsədini heç kim görməsin.

Epileptoid xarakterlilər – sakit uzanmaq yox, bu prosesdə aktivlik göstərmək, məsələn hərəkətlər, qaçmaq və ya danışmaq təsəvvür edirlər.

Çikloidlər – doğmaların əhatəsində, öz evində ölmək istəyir.

Təşviş-panik insanlar – öləndə necə görünəcəklərindən narahatdılar.

İstereodlər – gün batanda, təbiətdə və ya dəniz kənarında ölüm arzulayır.

Bir monax isə təbii ki, belə demişdi, mənə fərqi yoxdur mən harda öləcəm, necə olacam. Mənə vacibdir ki, o an dua edib, Allaha təşəkkür edə bilim.

– Ölülərlə şərt kəsirdim.

Təcrübəmdə dəfələrlə ağır xəstələrlə danışıb razılaşırdım ki, öləndən sonra onlar mənə ölümdən sonra həyatın olub-olmaması barədə siqnal, işarət verəcəklər. Mən belə işarətləri bir neçə dəfə almışam.

Bir dəfə xəstə qadınla belə razılaşmışdıq. O, öldü, lakin mən bu barədə unutdum.

Bir gün mən bağ evimdə olanda gördüm ki, otaqda kimsə işığı yandırdı. Elə bildim, kimsə var, ya da özüm unutmuşam. Otağa keçəndə həmin qadının əyləşdiyini gördüm. Mən sevindim, onunla danışdım, hal-əhval tutdum, təxmini 2 dəqiqədən sonra anladım ki, axı deyəsən o ölmüşdü. Bu zaman qorxumdan dilim tutuldu. Üzümü çevirdim, gözlərimi yumdum, 5 dəqiqədən sonra açıb geri boylandım. O yenə orda idi. Qorxumdan dinmədim. Qadın zorla gülümsəyərək dedi. Görürsən ki, bu yuxu deyil.

– Ölümü nə rahatladır?

Yaşanılan həyatın keyfiyyəti. Ölümdən əvvəl doğmalarla ünsiyyət, halallaşmaq, vidalaşmaq çox rahatladıcıdır. Uşaqlar çox zaman öz valideynləri və baba-nənələrinin həyat və ölüm süjetlərini təkrarlayırlar. Xəstə, ölüm anında olan uşağa valideyn xeyir-duası çox lazımdır. Halbuki çoxu qorxudan, övladını itirmək istəməmək hisslərinə görə bunu etmir.

Çox zaman yaşlı insanlar həyatdan köçərkən düşünür: eybi yox, mən ölüm, amma övladlarım salamatdır, sağlamdır. Mən bütün ailəmin əvəzinə ödəyərəm. Beləliklə, şüuraltı olaraq, insan könüllü və düşünərək həyatdan getməyi planlaşdırır və bu həqiqətən də olur.

– İnsan son nəfəsini verəndə, ona güc və təkan lazımdır ki, naməlum həyata ürəklə addımlasın. İnsan özü bu addıma icazə verməlidir. Və bu icazəni doğmalarından almalıdır. Daha sonra xəstəxanada ölürsə, tibb işçiləri, həkimlərdən. Ya da keşişdən, kahindən.

Bütün bu amillər onu gücləndirəcək. Ölən insandan yapışıb saxlamağa cəhd, ağlamaq. getmə deyə yalvarmaq onu digər həyata gücsüz aparır. Ölən insan son anında dili söz tutmasa, artıq gözləri görməsə belə, ətrafından yalnız bir şey istəyir: Mənimlə olun. Məni yola salın.

Necə ki, İsa həvarilərinə həmin gecə demişdi: yatmayın, mənimlə olun. Amma onlar söz versələr də, hərəsi bir yerə dağılışdı. Bu, İsa Məsih üçün böyük zərbə oldu.

Çox xəstə, ölümə doğru gedən bir insanı son anında mənən, ruhəm zənginləşdirmək, təmtəraqla yola salmaq, uğurlamaq, sevgi, güc vermək vacibdir və bunu unutmayın. Ən əsası ölməyə özünüzə icazə verin./medicina.az

Saglamolun.Az

Ildırımın nə qədər uzağa düşdüyünü necə hesablaya bilərəm

Media qurumlarında Azərbaycana Qarabağ müharibəsindən dəyən maddi və mənəvi zərərin hesablanması ilə bağlı müxtəlif səpkili münasibətlər söylənilir. Ziyalılarımız, ayrı-ayrı rəsmi şəxslər, millət vəkilləri bu istiqamətdə öz fikirlərini səsləndirir, xalqımıza və dövlətimizə dəyən zərərin hesablanma mexanizimi barədə təkliflərini irəli sürürlər.

Qarabağa görə ölkəmizə dəyən mənəvi zərərin təbii ki, miqyası heç nə ilə müqayisə edilə bilməz. Bir azərbaycanlı kimi maraq dairəmizdə olan bu problem bizi də narahat edir. Ona görə də həm bir yazar, həm də Söz Azadlığını Müdafiə Fondunun (SAMF) əməkdaşı olaraq, bu məsələyə öz münasibətimi bildirmək istərdim.. Çünki bu yaxınlarda Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanından Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə yardımı ilə SAMF “Şuşa və Ağdamın işğalına görə Azərbaycan və dünya turizminin mənəvi-maddi itkilərinin təhlili, təhlilin hesabatının ictimailəşdirilməsi” layihəsini həyata keçirmiş və bu istiqamətdə bir sıra təhlillər aparmışdır.

Fikrimizcə, Qarabağa görə itkilərimizin hesablanma prosesi bir qədər geciksədə, bu məsələnin indi gündəmə gətirilməsini təqdirəlayiq hal kimi qiymətləndirmək lazımdı.

Düşünürük ki, hesablama prosesində beynəlxalq hesablanma palatalarının təcrübələrindən yaralanmaqla, hər bir məqamın dəqiqliyi ilə hesablanmalı və bütün vasitələrdən istifadə etməklə, dünya ictimaiyyətinə çatdırılmalıdı.

Maraqlıdır, bəs biz bu hesablamalarda nələri hesablaya bilər, nələri bilmərik?!

Zənnimizcə, əgər, bu hesablama prossesinə bütün maraqlı tərflərlə yanaşı, vətəndaş cəmiyyəti də cəlb olunarsa, bütün daşınan və daşınmaz əmlakın hesablanması yəqin ki, elə də çətin olmayacaqdır. Məsələn SAMF-ın layihə çərçivəsində apardığı hesablamaların təxmini cəminə nəzər salsaq, təkcə, Şuşa və Ağdamın turizminin potensialına görə dəyən zərər 2 milyard manat həcmində təşkil edib. Xatırladaq ki, burada söhbət təkcə turizm potensialından gedir. Digər sahələrin, obyektlərin, yaşayış evlərinin və s. o vaxtkı mövcud durumda hesablanması və onun inkişaf tempini də bura əlavə etsək, hansı miqyasda zərərlə üzləşdiyimizin mənzərəsi qismən də olsa bizim üçün aydınlaşar. Bu, öz yerində.

Amma bizim üçün mənəvi zərərin hesablanması daha çox çətinlik yaradır. Elə SAMF-ın araşdırması nəticəsində də məlum olmuşdur ki, beynəlxalq təcrübədə müharibə nəticəsində dəyən mənəvi zərərin hesablanması çox çətindi. Bəs, nə edə bilərik ki, bizə dəyən maddi ziyanla yanaşı, mənəvi zərəri də hesablaya bilək?!

Bu məsələdə, öz milli düşüncəmizdən istifadə edib, arxivləri qaldırıb, 1988-1992-ci illərdə Qarabağda yaşayan ailələrin siyahısına baxmaq, araşdırmaq, müharibədən sonra bir çox nəsli erməni silahlı qüvvələri tərəfindən məhv edilən ailələri müəyyən etməliyik. Bundan əlavə, nəzərə alaq ki, Qarabağda şəhid olan hər bir Azərbaycan oğul və qızından ən azı üç oğul dünyaya gələ bilərdi. Bunun da təbii ki, hazırkı əhali sayında və çağdaş dünya nizamında öz yeri, öz spesifik dəsti-xətti ilə seçiləcək düşüncəmizdə xüsusi rolu ola bilərdi.

Belə bir deyim var: “Bir ziyalı on sıravi insana bərabərdi”. Qarabağ müharibəsi ərəfəsində neçə-neçə ziyalımız bu dərdə dözməyib, dünyasını dəyişdi. Bu gün Qarabağ müharibəsində bizə dəyən maddi dəyərlərin sayı nə qədər olursa-olsun, məncə, həmin ərəfələrdə itirdiyimiz oğul və qızlarımızın, ziyalılarımızın dəyəri hesaba gəlməzdi. Xudu Məmmədovun, Xəlil Rza Ulutürkün, Salatın Əsgərovanın, Çingiz Mustafayevin, Fərman Kərimzadənin, Alı Mustafayevin və digər adlarını çəkmədiklərimizin dəyərini necə hesablaya bilərik?!

Onların dəyərini – əgər, yaşasaydılar Azərbaycana verəcəkləri faydaları hesablaya bilərikmi?! Ümumiyyətlə, bu hesablamaları Qarabağ müharibəsi ərəfəsini əhatə etməklə yox, müharibənin gətirdiyi acı nəticələrin fonunda yaşadığımız indiki günlər də daxil olmaqla hesablamaq gərəkdi. Qarabağ torpaqları işğalda qalmaqla, hər il Azərbaycana dəyən ziyanın faizi də artır. Təsəvvür edək ki, təkcə bir milyon məcburi köçkünün burada yerləşdirilməsi, onların yaşayış mənzilləri ilə təmin olunması dövlətimizə nə qədər ziyan vurmuşdu.

Bu üzdən də hesablamaya kompleks şəkildə yanaşılmalıdır. Unutmamalıyıq ki, 20 ildə itkilərimizin sırasında yuxarıda sadaladığımız can itkiləri də xüsusi yer tutur. Bu hesablanmalar zamanı yaxşı olar ki, Qarabağ uğrunda şəhidlərin, qazilərin, başsız qalan ailələrin siyahısı da tərtib olunsun, hesablanması mümkün olmayan dəyər kimi ümumi itkilərin sırasına əlavə olunaraq, dünya ictimaiyyətinə təqdim edilsin.

Bütün bu prosesslər yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi beynəlxalq təcrübəyə əsaslanmalı, müəyyən standartlar əsasında, obyektiv şəkildə aparılmalıdır ki, sabah hər bir şeyi saxta adlandıran Ermənistanın bu hesablamanın da yanlış olduğu barədə öz təbliğatını aparmasına səbəb qalmasın.

Bu hesablamaların indidən başlamasının və dəqiq, qərəzsiz şəkildə aparılmasının başqa bir tərəfi də var. Bu gün Azərbaycan dünyaya öz torpaqlarının ermənilər tərəfindən işğal olunduğunu bəyan etməklə yanaşı, ona dəyən maddi və mənəvi zərəri də rəqəmlərin dili ilə əyani şəkildə göstərməlidir. Bununla ermənilərin işğalçı olmaqla yanaşı, həm də talançılıq və terror siyasəti yürütdükləri də bir daha bəlli olacaq.